Szanowni Państwo, NEKROPOLIE ZACHODNIEJ UKRAINY ORMIANIE I POLACY Centrum Badań Ormiańskich w Toruniu we współpracy z Kołem Zainteresowania Kulturą Ormian przy Polskim Towarzystwie Ludoznawczym w Warszawie, opracowało wieloletni program badawczy cmentarzy (nekropolii, kwater, miejsc spoczynku) na Ukrainie Zachodniej. Zakres prac dokumentacyjnych niezbędnych do wykonania jest ogromny, a potrzeba ratowania cmentarzy i kwater przed dewastacją, zapomnieniem i całkowitym zniszczeniem natychmiastowa. Przewidujemy, że przedsięwzięcie będzie realizowane przez kilka lat, a badania i prace odbywać się będą wieloetapowo. Zwracamy się do Państwa z prośbą o pomoc i współpracę w bezprecedensowym projekcie, który obok celów ratunkowych, przewiduje przeprowadzenie szczegółowych badań naukowych na międzypaństwową skalę. Pomysł programu powstał w lipcu 2004 roku, podczas wyprawy ŚLADAMI ORMIAŃSKIEJ PRZESZŁOŚCI na terenach Zachodniej Ukrainy, zorganizowanej przez Koło Zainteresowania Kulturą Ormian przy Polskim Towarzystwie Ludoznawczym. Uczestnicząc w wyprawie jako naukowcy zajmujący się problematyką etniczności, zaobserwowaliśmy niepokojący stan cmentarzy i kwater, w których spoczywają dawni mieszkańcy tych ziem. Częściowa dokumentacja fotograficzna nagrobków ormiańskich, przedstawiona nam przez organizatorów wyjazdu, potwierdziła szybko postępującą degradację nekropolii w okresie tylko dwóch ostatnich lat. Podczas pobieżnego rekonesansu odnotowaliśmy i wstępnie udokumentowaliśmy kilkadziesiąt przypadków kwater wymagających jak najszybszej interwencji konserwatorskiej. Większość nagrobków jest trudna do zidentyfikowania. Kwatery pozbawione opieki mają nieczytelne inskrypcje nagrobne. Elementy ozdobne i symbolika religijna wymagają natychmiastowej konserwacji, podobnie otoczenie grobów, których nie oszczędza ani czas ani przyroda. Zastana sytuacja uzmysłowiła nam, jak niewiele czasu zostało by ocalić i opisać resztki cmentarzy ormiańskich znajdujących się na terenie Zachodniej Ukrainy. Postępująca degradacja nekropolii nakazuje podjąć natychmiastowe działania dokumentacyjne połączone z próbą zachowania wszelkich możliwych do odnalezienia ormiańskich miejsc pochówku, jako szczególnego i wyjątkowego elementu dziedzictwa kulturowego. Uważamy, ze ratowanie istniejących jeszcze świadectw historii i kultury wielu narodów zamieszkujących te tereny jest naszym moralnym i etycznym obowiązkiem. Jest także zobowiązaniem wobec ludzi, którzy dzieje i niepowtarzalną wartość tych miejsc tworzyli.
Chcemy dokonać możliwie pełnego opisu cmentarzy i kwater ormiańskich, sporządzić listy nazwisk spoczywających tam osób, odtworzyć i zebrać wszystkie informacje zawarte na nagrobkach, także odnotowując relacje ustne mieszkańców inwentaryzowanych miejscowości. Powstanie w ten sposób monografia cmentarzy na Ukrainie Zachodniej. Naszym celem jest stworzenie dokładnej dokumentacji, która będzie obiektywnym zdaniem relacji z zachowanych dowodów wielokulturowości tych ziem. Chcemy dokonać kwalifikacji najcenniejszych dzieł sztuki sepulkralnej do profesjonalnej konserwacji. W połączeniu z wstępnymi pracami renowacyjnymi, efektem całego programu będzie trwałe zabezpieczenie i udokumentowanie wyjątkowych świadectw ukraińskiej, ormiańskiej i polskiej kultury, historii oraz sztuki sepulkralnej. Swoimi działaniami chcemy nawiązać do doświadczeń przedstawicieli różnych narodowości i odmiennych wyznań w Polsce lat 90 XX wieku, którzy wspólnie zajęli się uporządkowywaniem cmentarzy i miejsc spoczynku. Wysiłek podjęty przez Niemców, Żydów, Ukraińców i Polaków pozwolił zatrzymać proces znikania historycznych miejsc pochówku, a w wielu wypadkach doprowadził do renowacji, ocalenia, a nawet odtworzenia nekropolii. Wydarzenia z przeszłości ciężko doświadczyły nasze narody i państwa. Dzisiaj mamy niepowtarzalną szansę na budowanie dobrosąsiedzkich stosunków i szukanie tego co wspólne. To także okazja do podjęcia współpracy badawczo-naukowej, wymiany doświadczeń i organizowania wspólnych działań kulturowych. Przyjacielskie od lat kontakty Ukrainy i Polski powinny objąć swym zasięgiem także pamięć o wspólnych losach, zawartą w miejscach ostatniego spoczynku naszych przodków. Od momentu podjęcia decyzji o przygotowaniu tego wielkiego projektu skierowaliśmy się do osób i instytucji na Ukrainie i w Polsce, które poparłyby nasze starania o jego realizację. Zwróciliśmy się do najwyższych władz Ukrainy i Polski, ukraińskich służb konserwatorskich i lokalnych ośrodków władzy z prośbą o pomoc we wdrożeniu programu. Skala i wyjątkowość przedsięwzięcia są powodami, dla których chcemy zaprosić osoby, ośrodki i instytucje zainteresowane współpracą i pomocą w sfinansowaniu projektu - NEKROPOLIE ZACHODNIEJ UKRAINY: POLACY I ORMIANIE.
Centrum Badań Ormiańskich Center for Armenian Studies Le Centre des Recherches Armėniennes Центр Вірменських Досліджень Центр Армянских Исследований Centro de Armenaj Esploroj Centrum Badań Ormiańskich Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu realizuje od kilku miesięcy pomysły naukowobadawcze, łączące zainteresowanie i działania związane z problematyką ormianologiczną. Kierownik projektu CBO - dr Tomasz Marciniak, jest socjologiem zajmującym się problemami ormiańskimi od 15 lat, był kierownikiem pierwszych polskich badań ormiańskiej migracji, jest autorem kilkunastu publikacji na tematy ormiańskie. Projekt współtworzy Koło Zainteresowań Kulturą Ormian przy Polskim Towarzystwie Ludoznawczym w Warszawie, którego prezes Maciej Bohosiewicz oraz osoby stowarzyszone aktywnie uczestniczą w realizacji programu. Koordynatorami prac organizacyjnych i merytorycznych projektu - NEKROPOLIE ZACHODNIEJ UKRAINY: POLACY I ORMIANIE są: Marta Axentowicz-Bohosiewicz, Jolanta Kubacka-Marciniak i Longin Graczyk. Kontakt z koordynatorami programu: Marta Axentowicz-Bohosiewicz, e-mail: mboho@poczta.onet.pl Jolanta Kubacka-Marciniak, e- mail: jolkm@wp.pl, tel. 501364969 Longin Graczyk, e-mail: niulo@poczta.onet.pl, tel. 505601639 ul. Fosa Staromiejska 1a, 87-100 Toruń, tel. (0-48 56) 6113622 email: tomk@umk.pl konto: Bank Millennium S.A. w Warszawie, 20 1160 2202 0000 0000 6090 1894 z zaznaczeniem/wpisem - centrum - armenia
ORGANIZATORZY PROJEKTU Centrum Badań Ormiańskich, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Koło Zainteresowania Kulturą Ormian przy Polskim Towarzystwie Ludoznawczym w Warszawie, Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne w Krakowie, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. CELE PROJEKTU Zatrważający stan cmentarzy i miejsc pochówku Polaków i Ormian na Ukrainie Zachodniej jest ostatecznym sygnałem do pojęcia działań dokumentacyjnych i renowacyjnych. Naukowcy z Centrum Badań Ormiańskich przygotowali wyprawę badawczo-ratunkową, która przewiduje: 1. Inwentaryzację i dokumentację wszystkich nagrobków, zachowanych miejsc pochówku, Polaków i Ormian na Ukrainie Zachodniej. 2. Sporządzenie szczegółowych planów badanych cmentarzy, z zaznaczonymi miejscami pochówku. 3. Zakwalifikowanie najcenniejszych nagrobków do profesjonalnej konserwacji. 4. Przygotowanie i opublikowanie monografii oraz prac poświęconych badanym zagadnieniom. 5. Wykonanie prac konserwacyjnych i renowacyjnych cmentarzy oraz kwater poddanych inwentaryzacji. 6. Zorganizowanie stałej opieki nad cmentarzami i miejscami pochówku, poprzez akcje informacyjną i monitorowanie nekropolii. TERMINY Zakres projektowanych prac zakłada wieloetapowy i wieloletni proces badań oraz renowacji cmentarzy. 1.Przygotowania do pierwszego wyjazdu badawczo-ratunkowego rozpoczęły się w sierpniu 2004 roku, który wg wstępnych ustaleń odbędzie się od 8 lipca do 31 lipca 2005 roku. Najbliższe miesiące listopad 2004 r. maj 2005 r. zostaną poświęcone na zorganizowanie wyprawy, opracowanie dokładnego planu badań, zdobycia środków finansowych i zabezpieczenia prawno-logistycznego. 2.Pierwszy etap badań i prac ratunkowych nekropolii na terenie Ukrainy Zachodniej w lipcu 2005 roku, na obszarze wstępnie zweryfikowanym na podstawie dokumentów, relacji i lustracji terenowej. Planowane są prace ratunkowo badawcze w miastach i okolicach Lwowa, Stanisławowa, Halicza, Łucka, Tarnopola, Kamieńca Podolskiego, Czerniowiec. 3.Drugi etap prac zakłada opracowanie zebranych informacji i dokumentacji pisemnej, kartograficznej, fotograficznej i filmowej. Równolegle będą weryfikowane wstępne założenia projektu badawczego zgodnie z uzyskanym materiałem badawczym i przygotowanie drugiego wyjazdu badawczo-ratunkowego w miesiącach letnich 2006 roku. 4.Przewidujemy opublikowanie pierwszych opracowań naukowych dotyczących cmentarzy na Ukrainie Zachodniej pod koniec 2005 roku.
UCZESTNICY I WYKONAWCY Do przeprowadzenia zasadniczych prac badawczo-ratunkowych zaproszeni zostali studenci różnych dziedzin wiedzy i specjalizacji (konserwacja i ochrona zabytków, etnologia i antropologia kultury, historia, historia sztuki). Studenci w ramach programu POLACY I ORMIANIE: NEKROPOLIE ZACHODNIEJ UKRAINY będą odbywali praktyki zawodowe. Przewidujemy, że na podstawie realizowanego projektu, część spośród studentów przygotuje prace magisterskie. W realizacji programu udział wezmą współpracownicy Centrum Badań Ormiańskich, przedstawiciele KZKO przy PTL w Warszawie, Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego w Krakowie oraz naukowcy z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Slawistyki PAN w Warszawie. Zakładamy, że do właściwego wykonania prac badawczo-ratunkowych niezbędne będzie zorganizowanie grupy ok. 20 osób, przydzielonych do jednego z dwóch zespołów: dokumentacyjnego i renowacyjnego. Pierwsza wyprawa (lipiec 2005 roku), wraz z osobami koordynującymi i obserwatorami będzie liczyła ok. 30 osób. PLAN PRACY NA CMENTARZACH Grupa badawczo-ratunkowa podzielona zostanie na dwa zespoły: dokumentacyjny odpowiedzialny za inwentaryzację, prowadzenie dokumentacji, przygotowanie materiałów merytorycznych; renowacyjny zajmujący się pracami ratunkowymi, odchwaszczaniem, przywracaniem pierwotnego kształtu nagrobkom, odrestaurowaniem napisów i elementów zdobień; Prace prowadzone będą synchronicznie. 1.Dokumentacja fotograficzna miejsca stan zastany przed dokumentacją i oczyszczaniem. 2.Przejście grupy dokumentującej i renowacyjnej ( oczyszczającej ) lustracja cmentarza, oznaczenie pomników, kwater, grobów, wstępne opisanie, zaznaczenie na mapce. 3.Grupa renowacyjna ( oczyszczająca ) - oczyszczanie, uporządkowanie, odchwaszczenie, usunięcie śmieci, gałęzi, korzeni, ziemi, odnawianie, odremontowanie, prace zabezpieczające, odtworzenie, odmalowanie napisów, rekonstrukcja nagrobków, 4.Grupa dokumentująca sporządzanie, szkicowanie planów cmentarzy, kwater, dokumentacja, odczytywanie napisów, wykonanie fotografii, opisanie, usytuowanie na planie, Efektem końcowym będzie sporządzanie raportów, podsumowań i opracowanie dokumentacij. WSTĘPNY PRELIMINARZ Wstępne koszty realizacji pierwszego etapu projektu szacujemy na ok. 120 tys. zł, co obejmuje sumy za przejazd, zakwaterowanie i wyżywienie oraz zakup sprzętu, narzędzi i materiałów niezbędnych do przeprowadzenia prac badawczo-ratunkowych.