Gorzyce dn. 15. 11. 2013r. RAPORT STAN LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2012 ROKU

Gorzyce dn. 15. 11. 2013r. RAPORT STAN LECZNICTWA ODWYKOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W 2012 ROKU 1

WSTĘP Materiałem do sporządzenia raportu są dane pochodzące z ankiet Lecznictwo odwykowe 2012r. Podobnie jak w poprzednich latach w miesiącu styczniu 2013 roku do wszystkich placówek lecznictwa odwykowego zostały rozesłane ankiety z prośbą o wypełnienie i odesłanie do Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Gorzycach (WOTUAiW). Instrukcja przewidywała, wypełnienie odrębnej ankiety dla każdego rodzaju działalności realizowanej w placówce odwykowej, a więc dla działalności poradni terapii uzależnienia od alkoholu (), całodobowych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu (), dziennych oddziałów uzależnienia od alkoholu () oraz oddziałów leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych (OLAZA). Na początku 2013r na 82 oczekiwane ankiety WOTUAiW w Gorzycach otrzymał zwrotnie 59 wypełnionych ankiet: Lecznictwo odwykowe 2012. Stanowi to 71,95% wszystkich oczekiwanych ankiet, a uzyskane dane były podstawą niniejszych analiz. Ze względu na brak danych z ankiet 23 placówek, opracowanie będzie obarczone błędem. Poniżej w tabeli przedstawione zostało zestawienie dotyczące rodzajów działalności realizowanej w placówkach odwykowych województwa oraz odsetek placówek, z których dane zostały uwzględnione w dalszym opracowaniu niniejszego raportu. Tabela nr 1. Odsetek placówek odwykowych z podziałem na rodzaj realizowanej działalności, z których dane zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu. Liczba placówek w województwie śląskim 2012 Liczba placówek, które wypełniły i odesłały ankietę % placówek, których dane stanowią podstawę do dalszych opracowań Ogółem OLAZA 82 50 8 19 6 59 35 7 14 3 71,95% 70,00% 87,5% 73,68% 50,00% Nadzór merytoryczny nad placówkami lecznictwa odwykowego województwa realizuje powołany przez Marszałka Województwa Śląskiego - Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Gorzycach. Nie wszystkie jednak placówki współpracują z Wojewódzkim Ośrodkiem. W szczególności dotyczy to: braku przekazywania informacji na temat zmian organizacyjnych, braku wywiązywania się z corocznej sprawozdawczości ankietowej dotyczącej ich działalności, nierzetelnego przekazywania danych dotyczących funkcjonowania placówki, braku przekazywania informacji o likwidacji placówki 2

I ORGANIZACJA LECZNICTWA ODWYKOWEGO W 2012r. W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM 1. Liczba placówek lecznictwa odwykowego ze względu na formułę prawną W świetle Ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej( Dz. U. Nr 112. poz. 654) zmieniły się m.in. zasady wykonywania działalności leczniczej, zasady funkcjonowania podmiotów wykonujących działalność leczniczą nie będących przedsiębiorcami; zasady prowadzenia rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Stąd też placówki lecznictwa odwykowego dostosowując się do przepisów ustawy stały się przedsiębiorcami oraz podmiotami wykonującymi działalność leczniczą nie będąc przedsiębiorcami. To spowodowało, że należało dokonać podziału placówek odwykowych pod tym katem. I tak z danych za 2012r., zawartych w tabeli nr 2, nieco ponad 50% placówek, to przedsiębiorstwa funkcjonujące w oparciu o spółkę kapitałową, spółkę cywilną oraz prowadzone przez osobę fizyczną. Formułę prawną opartą o spółkę kapitałową, spółkę cywilną, osobę fizyczną wybrało: 60% poradni terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia oraz niespełna 43% - dziennych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu. Całodobowe oddziały terapii uzależnienia od alkoholu oraz oddziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych są najmniej zainteresowane przekształceniami i nadal funkcjonują jako SP ZOZ-y. Tabela nr 2. Formuła prawna placówek lecznictwa odwykowego OLAZA RAZEM Liczba placówek Przedsiębiorcą (spółką kapitałową jednostki samorządu terytorialnego) Przedsiębiorcą (spółką kapitałową skarbu państwa) Przedsiębiorcą innym (np. spółką kapitałową, spółką cywilną, osobą fizyczną) SP ZOZ-em Jednostką budżetową Fundacją, stowarzyszeniem Instytutem badawczym Kościołem, związkiem wyznaniowym 35 2 1 21 8-3 - - - 59,32% 5,71% 2,86% 60,00% 22,86% - 8,57% - - - 7 - - 2 5 - - - - - 11,86% - - 28,57% 71,43% - - - - - 14 - - 6 5-3 - - - 23,73% - - 42,86% 35,71% - 21,43% - - - 3 - - 1 1-1 - - - 5,08% - - 33,33% 33,33% - 33,33% - - - 59 2 1 30 19-7 - - - 100,00% 3,39% 1,69% 50,85% 32,20% - 11,86% - - - Brak danych 3

2. Placówki odwykowe w strukturze organizacyjnej podmiotu leczniczego. Terapia odwykowa jest częścią zakresu - lecznictwa psychiatrycznego i leczenia uzależnień. Często placówki typu:, OLAZA, oraz, wchodzą w skład większych psychiatrycznych struktur organizacyjnych a ponad połowa z nich (55,93%) mieści się w szpitalach psychiatrycznych, poradniach zdrowia psychicznego oraz innych placówkach psychiatrycznych. Nieco ponad 42% placówek tworzy większą strukturę odwykową. Natomiast niespełna 3%, stanowi samodzielny podmiot lecznictwa odwykowego. Szczegółowy rozkład wyników przedstawia tabela nr 3. Tabela nr 3. Placówki odwykowe w strukturze organizacyjnej podmiotu leczniczego Liczba placówek ogółem Samodzielny odwykowy Część odwykowego Część innej większej struktury leczniczej Brak danych 35 1 11 23-59,32% 2,86% 31,43% 65,71% - 7-1 6-11,86% - 14,29% 85,71% - 14-11 3-23,73% - 78,57% 21,43% - OLAZA 3-2 1-5,08% - 66,67% 33,33% - RAZEM 59 1 25 33-100,00% 1,69% 42,37% 55,93% - 4

II. DOSTĘPNOŚĆ DO LECZNICTWA ODWYKOWEGO W 2012R. W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM. 1. Dostępność do placówek lecznictwa odwykowego Na podstawie własnych danych, Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Gorzycach w województwie śląskim, w 2012r. funkcjonowały 82 placówki lecznictwa odwykowego, z czego: ponad 61% placówek, to poradnie terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia oraz poradnie leczenia uzależnień; 23% ogółu placówek, to dzienne oddziały terapii uzależnienia od alkoholu; natomiast 10% wszystkich placówek, to całodobowe oddziały terapii uzależnienia od alkoholu. Ponadto, do tej grupy placówek zalicza się również oddziały alkoholowych zespołów abstynencyjnych/detoksykacyjne. Oddziały te w prawdzie nie zajmują się stricte terapią uzależnień, jednak ich działalność jest niezbędna, aby można było podjąć realizację programów terapeutycznych, w pozostałych typach placówek odwykowych. Na terenie województwa śląskiego w 2012r. funkcjonowało 5 takich oddziałów, co stanowi 6% wszystkich placówek. Wykres 1. Odsetek różnych typów placówek lecznictwa odwykowego w województwie śląskim w 2012r. Analiza danych ze względu na liczbę placówek odwykowych na przestrzeni ostatnich 12 lat wskazuje, że od 2000r., liczba placówek i możliwości podjęcia leczenia odwykowego wzrosła o 5

57,6% i nadal wykazuje trend wzrostowy. Dostępność więc do lecznictwa odwykowego pod tym względem poprawia się z roku na rok. Wykres 2. Przyrost liczby placówek odwykowych w województwie śląskim na przestrzeni ostatnich 12 lat (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012, Raporty WOTUAiW w Gorzycach Stan lecznictwa odwykowego w latach 2000-2011) A. Dostępność do lecznictwa ambulatoryjnego Szczegółowa analiza danych dotycząca dostępności do odwykowego lecznictwa ambulatoryjnego na przestrzeni ostatnich dwunastu lat była bardzo zróżnicowana. Do 2000 roku liczba poradni terapii uzależnienia od alkoholu kształtowała się poniżej 46 placówek. Później zaczęła rosnąć, aby w 2007r. osiągnąć liczbę 53 placówek. Po czym do 2009r. liczba poradni zmniejszyła się do 48 aby w ostatnich trzech latach ustabilizować się na poziomie 50 placówek ambulatoryjnych. Tak duże wahania liczby poradni na przestrzeni opisywanych lat, nie pozostaje bez wpływu na poziom świadczonych tam usług medycznych. Wydaje się, że w tych działaniach często, bardziej chodzi o pozyskanie dodatkowych środków finansowych dla poprawy funkcjonowania całej placówki, niż leczenie pacjenta. Na szczęście życie weryfikuje samo poziom świadczonych usług i dostępność do świadczeń zdrowotnych z tego zakresu, dlatego w opisywanym okresie obserwujemy tak dużą fluktuację placówek. 6

Wykres 3. Liczba ambulatoryjnych placówek odwykowych w województwie śląskim (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012, Raporty WOTUAiW Stan lecznictwa odwykowego w latach 2000-2011) B. Dostępność leczenia uzależnienia od alkoholu w dziennych i całodobowych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu. W zakresie liczby w ostatnich latach obserwuje się trend wzrostowy. Poprawia się więc dostępność do świadczeń zdrowotnych w tego typu placówkach. Zastanawiając się nad powodami wzrostu liczby placówek dziennych można dojść do wniosku, że: jest to korzystna forma leczenia odwykowego dla pacjentów, korzystając z takiej formy leczenia pacjent ma możliwość funkcjonowania w trakcie terapii w środowisku rodzinnym, co pozwala naprawić mu relacje. przyzwoita wysokość finansowania tego typu świadczeń przez NFZ jest korzystna dla placówek i pozwala bezpiecznie funkcjonować w sytuacji niedoszacowania innych zakresów. Wykres 4. Liczba Dziennych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu w województwie śląskim (Źródło: ankieta: Lecznictwo odwykowe 2012, Raporty WOTUAiW w Gorzycach Stan lecznictwa odwykowego w latach 2000-2011) 7

W zakresie liczby całodobowych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu, można powiedzieć, że zdecydowany skok liczby placówek miał miejsce w 2002r. Wydaje się, że w ostatniej dekadzie liczba placówek stacjonarnych ustabilizowała się na poziomie 7-8 placówek i jest optymalna. Wykres 5. Liczba całodobowych oddziałów terapii uzależnienia od alkoholu i oddziałów leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych w województwie śląskim (Źródło: ankieta - Lecznictwo odwykowe 2012 ; Raporty WOTUAiW w Gorzycach - Stan lecznictwa odwykowego w latach 2000-2011) O dostępności do lecznictwa odwykowego, nie należy mówić tylko w kontekście ilości poszczególnych typów placówek, ale również wskaźników dotyczących liczby łóżek odwykowych. Wskaźniki takie zostały przyjęte w Śląskim Programie Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015. Wskaźniki te są zgodne również z Narodowym Programem Zdrowia Psychicznego i obowiązują 2012r.. Przychodnia/poradnia terapii uzależnienia od alkoholu co najmniej 1 przychodnia/1 powiat i współuzależnienia (około 50 tys. mieszkańców) Dzienny oddział terapii uzależnienia od alkoholu 1 oddział (20 miejsc) w każdym większym mieście (powyżej 50 tys. mieszkańców) Oddziały/pododdziały leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych 0,2-0,3 łóżka/10 tys. mieszkańców Oddziały/ośrodki terapii uzależnienia od alkoholu 1,2 łóżka/10 tys. mieszkańców Hostel 1 hostel (20 miejsc)/województwo Źródło: Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 28 grudnia 2010r. (Dz. U. Nr 24, poz. 128) w sprawie Narodowego Programu Zdrowia Psychicznego W z programem wskaźnik łóżek na 10 tys. mieszkańców został określony na poziomie 0,2-0,3 łóżka. Przy aktualniej liczbie ludności w województwie śląskim (4 715 000), wskaźnik ten w województwie śląskim wynosi 0,32, czyli nieznacznie przekracza zalecany. 8

Tabela nr 3. Liczba łóżek w OLAZA w województwie śląskim w 2012r. Lp. Nazwa placówki miasto ulica liczba łóżek 1. Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ośrodek Leczenia Uzależnień "OLU-Podbeskidzie" Bielsko-Biała Karola Miarki 11 11 2. Ośrodek Terapii Uzależnień od Alkoholu w Parzymiechach Częstochowa Ogrodowa 66 10 3. Wojewódzki Ośrodek Lecznictwa Odwykowego i Zakład Opiekuńczo-Leczniczy w Gorzycach Gorzyce Zamkowa 8 35 4. Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny im. dr Emila Cyrana w Lublińcu Lubliniec Grunwaldzka 48 30 5. Ośrodek Terapii Uzależnień od Alkoholu w Parzymiechach Parzymiechy Częstochowska 1 20 6. SP ZOZ Szpital Psychiatryczny w Toszku Toszek Gliwicka 5 40 Razem 146 W przypadku w 2012r. zachodzą podobne zależności. Wskaźnik liczby łóżek/10 tys. mieszkańców wynosi 1,22. A więc określony w NPOZP wskaźnik (na poziomie 1,2 łóżka/10 tys.) w województwie śląskim jest również zachowany. Zatem w zakresie realizacji programów terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia dostępność do świadczeń w warunkach stacjonarnych jest zapewniona. Tabela nr 4. Liczba łóżek w w województwie śląskim w 2012r. Lp. Nazwa placówki miasto adres liczba łóżek Ośrodek Lecznictwa Odwykowego i Zakład 1 Opiekuńczo-Leczniczy w Gorzycach Gorzyce Zamkowa 8 100 2 Centrum Psychiatrii w Katowicach Katowice Korczaka 27 16 Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny im. 3 dr Emila Cyrana w Lublińcu Lubliniec Grunwaldzka 48 60 Ośrodek Terapii Uzależnień od Alkoholu w 4 Parzymiechach Parzymiechy Częstochowska 1 90 5 SP ZOZ Państwowy Szpital Dla Nerwowo i Psychicznie Chorych W Rybniku Rybnik Gliwicka 33 30 6 SP ZOZ Szpital Psychiatryczny w Toszku Toszek Gliwicka 5 26 7 Filia Centrum Psychiatrii w Katowicach Skoczów Katowicka 21 38 Zespół Opieki Zdrowotnej w 8 Świętochłowicach Świętochłowice Szpitalna 2 20 Razem 380 Reasumując należy stwierdzić, że: Na przestrzeni ostatnich 12 lat, liczba oddziałów dziennych terapii uzależnienia od alkoholu wielokrotnie się zwiększyła, a więc poprawiła się również dostępność do tej formy terapii. W wskaźnik liczby łóżek/10 tys. mieszkańców jest zgodny z NPOZP i ŚPOZP 9

C. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób niepełnosprawnych Do placówek odwykowych zgłaszają się również osoby uzależnione niepełnosprawne fizycznie. Zatem istotnym jest, aby placówki były przygotowane na przyjęcie takich pacjentów i spowodowały usunięcie barier architektonicznych. Z danych ankietowych dotyczących roku 2012 wynika, że z tym problemem poradziło sobie nieco ponad połowa placówek. Niespełna 17% placówek jednoznacznie stwierdziło, że ich obiekty nie są przystosowane do niepełnosprawności. Na pytanie dotyczące dostosowania obiektów do niepełnosprawności nie udzieliło odpowiedzi ok. 32 % ankietowanych. Należy zatem przyjąć, że ten odsetek placówek również nie spełnia wymogów wynikających z przepisów, obligujących do niwelowania barier architektonicznych. Rozkład wyników przedstawia tabela nr 5. Tabela nr 5. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób niepełnosprawnych OLAZA RAZEM Liczba placówek TAK NIE brak odp. 35 19 4 12 59,32% 54,29% 11,43% 34,29% 7 4 1 2 11,86% 57,14% 14,29% 28,57% 14 6 4 4 23,73% 42,86% 28,57% 28,57% 3 1 1 1 5,08% 33,33% 33,33% 33,33% 59 30 10 19 100,00% 50,85% 16,95% 32,20% (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012 ) D. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób dysfunkcyjnych Wszyscy pacjenci powinny mieć jednakowe szanse do leczenia odwykowego, jednak w ostatnim czasie coraz częściej spotykamy się z pytaniami o możliwość leczenia osób z różnego rodzaju deficytami : ślepota i głuchota, niepełnosprawność ruchowa wymagająca poruszania się na wózku inwalidzkim, osoby z tzw. "podwójną diagnozą" (alkohol+zaburzenia psychiczne), przewlekle chore somatycznie, ale poruszające się samodzielnie, 10

osoby będące nosicielami chorób zakaźnych (HIV, HCV, inne), analfabetyzm, bezdomność. Osoby z w/w deficytami również maja prawo do świadczeń zdrowotnych z zakresu lecznictwa odwykowego. Nie wszystkie jednak placówki odwykowe są przygotowane do udzielania świadczeń takim osobom. Od terapeutów wymaga to posiadania kwalifikacji specjalnych, zaś od placówek, odpowiedniego dostosowania zarówno infrastruktury jak i programów terapeutycznych. I tak, jeżeli chodzi o możliwości leczenia odwykowego osób niewidomych, to dane wskazują, że około 50 % placówek takich osób nie przyjmuje do programu terapeutycznego. W tym zakresie prym wiodą. Ponad 71% placówek tego rodzaju, nie przyjmuje do leczenia niewidomych pacjentów. Gorzej przedstawia się sprawa dotycząca osób głuchych. Prawie 80% placówek nie zajmuje się leczeniem takich osób, przy czym tak wysoki odsetek braku oferty dla głuchych dotyczy zarówno, oraz. Jedynie nieco ponad 66% OLAZA przyjmuje osoby głuche. Jeżeli chodzi o osoby niedosłyszące oraz poruszające się na wózkach inwalidzkich, to proporcje są bardziej korzystne dla pacjenta. Ok. 83% placówek świadczy wobec nich usługi zdrowotne w zakresie. lecznictwa odwykowego Szczegółowy rozkład wyników wobec tej grupy pacjentów przedstawia tabela nr 6. Tabela nr 6. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób dysfunkcyjnych niewidome głuche niedosłyszące poruszające się na wózkach inwalidzkich OLAZA RAZEM TAK NIE brak odp. TAK NIE brak odp. TAK NIE brak odp. 16 19-5 29 1 27 8-32 3-45,71% 54,29% - 14,29% 82,86% 2,86% 77,14% 22,86% - 91,43% 8,57% - 2 5-1 5 1 6-1 4 3-28,57% 71,43% - 14,29% 71,43% 14,29% 85,71% - 14,29% 57,14% 42,86% - TAK 9 5-2 12-13 1-11 3 64,29% 35,71% - 14,29% 85,71% - 92,86% 7,14% - 78,57% 21,43% - 2 1 2 1-3 - - 2 1-66,67% 33,33% - 66,67% 33,33% - 100,00% - - 66,67% 33,33% - 29 30-10 47 2 49 9 1 49 10-49,15% 50,85% - 16,95% 79,66% 3,39% 83,05% 15,25% 1,69% 83,05% 16,95% - NIE brak odp. (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012 ) Bez większych problemów w placówkach odwykowych przyjmowani są pacjenci z tzw. "podwójną diagnozą" (alkohol + zaburzenia psychiczne) (patrz tabela nr 7). 93,22% 11

placówek jest przygotowana do pomocy pacjentom z takim rozpoznaniem, przy czym najmniej, bo 71,43% wykazało, że włączają pacjentów z podwójna diagnozą do programów terapeutycznych. Osoby uzależnione - przewlekle chore somatycznie - poruszające się samodzielnie, nie napotykają przeszkód w przyjęciu do placówek odwykowych. Leczenie takich pacjentów deklaruje 94,92% placówek. Biorąc pod uwagę deklaracje placówek, które odmawiają przyjęcia do leczenia pacjentów będących nosicielami chorób zakaźnych : HIV, HCV, inne (20,34%) oraz odsetek braku odpowiedzi w tej kwestii (3,39%) należałoby przyjąć, że prawie jedna czwarta placówek odwykowych nie jest przygotowana do udzielania świadczeń odwykowych tej grupie pacjentów. Szczegółowe zestawienie w tej kwestii przedstawia tabela nr 7. Tabela nr 7. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób dysfunkcyjnych c.d. z tzw. "podwójną diagnozą" (alkohol +zaburzenia psychiczne) przewlekle chore somatycznie, poruszające się samodzielnie będące nosicielami chorób zakaźnych (HIV, HCV, inne) TAK NIE Brak odp. TAK NIE brak odp. TAK NIE brak odp. 34-1 33 1 1 26 8 1 97,14% - 2,86% 94,29% 2,86% 2,86% 74,29% 22,86% 2,86% 5 2-6 1-4 2 1 71,43% 28,57% - 85,71% 14,29% - 57,14% 28,57% 14,29% 13 1-14 - - 12 2-92,86% 7,14% - 100,0% - - 85,71% 14,29% - OLAZA 3 - - 3 - - 3 - - 100,0% - - 100,0% - - 100,00% - - RAZEM 55 3 1 56 2 1 45 12 2 93,22% 5,08% 1,69% 94,92% 3,39% 1,69% 76,27% 20,34% 3,39% (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012 ) Kolejną grupą pacjentów trafiającą do lecznictwa odwykowego, to osoby nie potrafiące pisać i czytać. Brak takich umiejętności w zdecydowany sposób utrudnia pacjentom realizację programów terapeutycznych a placówki nie są przygotowane, aby sprostać temu zadaniu. W województwie śląskim w 2012r. funkcjonuje 18,64% placówek odwykowych, które nie przyjmują do leczenia odwykowego pacjentów niepiszących oraz nieczytających. Nie wiadomo, czym się kierują te placówki. W tej kwestii pojawia się wiele pytań, również natury etycznej: czy placówki nie posiadają oferty terapeutycznej skierowanej do tej grupy osób? czy placówki dokonują selekcji pacjentów i nie kwalifikują ich do terapii ze względu na małe kontrakty z NFZ? czy jest to spowodowane wygodnictwem zespołów terapeutycznych takich placówek? 12

Szczegółowe wyniki dotyczące rozkładu danych w poszczególnych typach placówek przedstawia tabela nr 8. Tabela nr 8. Dostępność do lecznictwa odwykowego osób dysfunkcyjnych c.d. OLAZA RAZEM niepiszące nieczytające bezdomne TAK NIE brak odp. TAK NIE brak odp. TAK NIE brak odp. 29 6-29 6-35 - - 82,86% 17,14% - 82,86% 17,14% - 100,00% - - 5 2-5 2-7 - - 71,43% 28,57% - 71,43% 28,57% - 100,00% - - 11 3-11 3-14 - - 78,57% 21,43% - 78,57% 21,43% - 100,00% - - 3 - - 3 - - 3 - - 100,00% - - 100,0% - - 100,00% - - 48 11-48 11-59 - - 81,36% 18,64% - 81,36% 18,64% - 100,0% - - (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012 ) E. Dostępność a wykonanie umów na świadczenia zdrowotne z NFZ w 2012r. Jednym z ważnych wskaźników dostępności jest liczba wykonanych świadczeń w stosunku do liczby zakontraktowanych świadczeń w NFZ. W tym względzie w 2012r. wskaźniki nie odbiegały od ogólnej tendencji lat ubiegłych. Na 59 placówek, które wypełniły ankietę - 8,47% wykazało wykonanie kontraktu powyżej liczby zakontraktowanych świadczeń, 62,71% placówek wskazało stu procentowe wykonanie kontraktów, zaś 16,95% placówek - nie wykonało kontraktu przewidzianego umową z NFZ. Brak danych w tej kategorii ustalono u 11,86% placówek,. W tym miejscu należy zastanawiać się nad tym: czy brak informacji nie oznacza nie wykonania kontraktu, czy też wynika to z innych przyczyn? Tabela nr 9. Wykonanie kontraktu z NFZ w 2012r. w poszczególnych typach placówek odwykowych. liczba placówek <100% 100% >100% brak danych 35 2 20 7 6 100,00% 5,71% 57,14% 20,00% 17,14% 7 1 4 2-100,00% 14,29% 57,14% 28,57% - 14 2 10 1 1 100,00% 14,29% 71,43% 7,14% 7,14% OLAZA 3-3 - - 100,00% - 100,00% - - RAZEM 59 5 37 10 7 100,00% 8,47% 62,71% 16,95% 11,86% (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012 ) 13

F. Dostępność a odpłatnie świadczenie usług z zakresu lecznictwa odwykowego Lecznictwo odwykowe w Polsce jest ustawowo bezpłatne. Jednak w ostatnim czasie pojawiła się praktyka pobierania opłat za: - świadczenia niekontraktowane przez NFZ, - od cudzoziemców nie posiadających ubezpieczenia zdrowotnego w Polsce, - świadczenia poza limitem przyznanym w kontrakcie z NFZ. W oparciu o dane ankietowe za 2012r. ustalono, że 72,88% placówek odwykowych, w ogóle nie pobiera opłat za świadczenia zdrowotne z zakresu terapii uzależnienia i współuzależnienia, natomiast 25,42% placówek takie opłaty pobiera. Na 59 placówek opłaty pobiera 10 poradni terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia; 1 całodobowy oddział terapii uzależnienia od alkoholu; 1 oddział leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych oraz 3 dzienne oddziały terapii uzależnienia od alkoholu - patrz wykres nr 7. Wykres nr 7. Odpłatane usługi dla pacjentów poza kontraktem z NFZ (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012 ). 14

II. WARUNKI FUNKCJONOWANIA PLACÓWEK ODWYKOWYCH 1. Wyposażenie techniczne placówki Dla prawidłowego zabezpieczenia funkcjonowania,placówki lecznictwa odwykowego winne na wyposażeniu posiadać podstawowy sprzęt w postaci: komputera, kserokopiarki, internet, kamera/dyktafon, rzutnik. Koniecznym jest również, aby na wyposażeniu placówki był sprzęt audio-video (dvd/video). Jak wynika z uzyskanych danych ankietowych za 2012r., ok 90% placówek jest wyposażona w podstawowy sprzęt techniczny umożliwiający prawidłowe funkcjonowanie. Do tego sprzętu zalicza się: ksero, telewizor, dvd/video. Niezależnie od wyniku wykazanego w tabeli nr10, w kwestii posiadania komputera, należy przyjąć, że dostępność do niego jest zagwarantowana we wszystkich typach placówek w 100%. Różnice w danych dotyczących kategorii komputer w tabeli wynikają z tego, że niektóre placówki są częścią większych struktur organizacyjnych. One to muszą posiadać komputer oraz łącze internetowe z tytułu sprawozdawczości do NFZ. Tabela nr 10. Wyposażenie techniczne placówek odwykowych w 2012r. OLAZA RAZEM liczba placówek komputer ksero telewizor dvd/video rzutnik internet kamera / dyktafon 35 32 33 30 31 9 27 12 1 59,32% 91,43% 94,29% 85,71% 88,57% 25,71% 77,14% 34,29% 2,86% 7 7 6 7 7 2 6 1 0 11,86% 100,00% 85,71% 100,00% 100,00% 28,57% 85,71% 14,29% 0,00% 14 13 13 13 13 6 11 8 1 23,73% 92,86% 92,86% 92,86% 92,86% 42,86% 78,57% 57,14% 7,14% 3 2 2 3 2 1 2 1 0 5,08% 66,67% 66,67% 100,00% 66,67% 33,33% 66,67% 33,33% 0,00% 59 54 54 53 53 18 46 22 2 100,00% 91,53% 91,53% 89,83% 89,83% 30,51% 77,97% 37,29% 3,39% Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2012 brak odp. 2. Ocena warunków lokalowych oraz wyposażenia pomieszczeń służące realizacji zadań w zakresie lecznictwa odwykowego a). Ocena warunków lokalowych W ankiecie zapytano kierowników placówek odwykowych o ich subiektywna ocenę warunków lokalowych własnej placówki. Oceny były wymuszone na 4 stopniowym 15

dyferencjale semantycznym. Zadaniem placówki było zakreślenie odpowiedniej cyfry odpowiadającej subiektywnej ocenie warunków, gdzie: warunkom bardzo dobrym odpowiadała cyfra 5, warunkom wystarczającym - 4, warunkom niewystarczającym -3 oraz bardzo złym -1. Aktualne oceny kierowników placówek dotyczące warunków lokalowych oraz wyposażenia pomieszczeń w porównaniu z ocenami ubiegłych lat, utrzymują się na podobnym poziomie. Ocenę warunków lokalowych jako bardzo dobre przyznało ok. 25% kierowników placówek, przy czym taką ocenę przydzieliło prawie 43 % kierowników. 54,24% placówek oceniło warunki lokalowe na poziomie wystarczającym. Wśród nich znalazły się wszystkie OLAZA. 7 placówek (11,86% ogółu)ocenia własne warunki lokalowe jako niewystarczające. W ankietach za 2012r. żaden z kierowników placówek odwykowych, nie wykazał warunków z kategorii bardzo złe. 5 placówek z zakwalifikowanych do analiz nie udzieliło na to pytanie odpowiedzi. Szczegółowe dane przedstawia tabela nr 11. Tabela nr 11. Ocena warunków lokalowych przez kierowników placówek OLAZA RAZEM liczba placówek bardzo dobre wystarcza -jące niewystarczające bardzo złe brak odp. 35 8 18 5-4 59,32% 22,86% 51,43% 14,29% - 11,43% 7 1 5 1 - - 11,86% 14,29% 71,43% 14,29% - - 14 6 6 1-1 23,73% 42,86% 42,86% 7,14% - 7,14% 3-3 - - - 5,08% - 100,00% - - - 59 15 32 7-5 100,00% 25,42% 54,24% 11,86% - 8,47% Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2012 b). Ocena wyposażenia pomieszczeń w meble i sprzęty służące realizacji zadań terapeutycznych. Nie tylko warunki lokalowe wyznaczają standard udzielania świadczeń zdrowotnych w zakresie lecznictwa odwykowego. Utrzymanie standardu zależne jest również od wyposażenie pomieszczeń placówek odwykowych. W tym względzie subiektywna ocena kierowników wyposażenia pomieszczeń w meble i sprzęt służący do realizacji zadań terapeutycznych przedstawia się następująco: 23,73% placówek stwierdziło, że ich wyposażenie jest na poziomie bardzo dobrym ; 16

57,63% placówek wyposażenie oceniło jako wystarczające ; 8,47% placówek wyposażenie oceniło jako niewystarczające ; 6 placówek (10,17%) nie udzieliło na to pytanie odpowiedzi brak odpowiedzi ; żadna z placówek nie oceniła swojej placówki pod tym względem wg kryterium - bardzo złe Można więc przyjąć, że wyposażenie placówek w sprzęty służące realizacji zadań terapeutycznych wg ich kierowników, jest na przyzwoitym poziomie. Szczegółowe dane dotyczące wyposażenia w meble i sprzęty służące realizacji zadań w poszczególnych typach placówek przedstawia tabela nr 12. Tabela nr 12. Ocena wyposażenia pomieszczeń w meble i sprzęty służące realizacji terapii. OLAZA RAZEM liczba placówek bardzo dobre.wystarcza -jące niewystar -czające bardzo złe brak odp. 35 8 21 2-4 59,32% 22,86% 60,00% 5,71% - 11,43% 7 1 4 2 - - 11,86% 14,29% 57,14% 28,57% - - 14 5 7 1-1 23,73% 35,71% 50,00% 7,14% - 7,14% 3-2 - - 1 5,08% - 66,67% - - 33,33% 59 14 34 5-6 100,00% 23,73% 57,63% 8,47% - 10,17% (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2012 ) 17

III. FINANSOWANIE LECZNICTWA ODWYKOWEGO W 2012R. 1. Kontraktowanie świadczeń zdrowotnych z zakresu leczenie uzależnień w 2012 roku przez NFZ. Warunki kontraktowania świadczeń zdrowotnych w 2012 roku w zakresie opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień nie zmieniły się. Śląski Oddział NFZ utrzymał wyceną punktu jednostkowego na poziomie 9,00 zł, dla, i OLAZA oraz 7,40 dla. Prezes Narodowego Funduszu Zdrowia Zarządzeniem Nr 65/011/DSOZ z dnia 17 października 2011 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień - załącznik nr 1, utrzymał wagi w różnych zakresach i typach placówek odwykowych, w oparciu o które wylicza się wartość osobodnia lub porady. Wartości te przedstawiają się następująco: Lp. 1. 2. 3. 4. Wartość punktu Poradnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia Dzienny oddział terapii uzależnienia od alkoholu Ośrodek/oddział terapii uzależnienia od alkoholu Oddział leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych/detoksykacyjny Waga osobodnia /porady Wg wag za poszczególne procedury Wartość punktu (w zł.) 9 Wartość (w zł.) wg załącznika nr 1 do Zarządzenia Prezesa NFZ Nr 65/011/DSOZ 10 7,40 74,00 13 117,00 19 9,00 171,00 W związku z tym: Kolejny rok utrzymują się dysproporcje pomiędzy województwami w finansowaniu świadczeń w leczeniu uzależnień (np. średnią wartość punktu jednostkowego województwo mazowieckie ustaliło na 11,50zł.), nadal są utrzymywane niskie limity (szczególnie w placówkach ambulatoryjnych i oddziałach dziennych) które zmuszają placówki do ograniczania przyjęć i robienie nadwykonań. nadal utrzymuje się fikcyjne zatrudnianie szczególnie lekarzy, aby spełnić wymagania zawarte w wyżej przytaczanym Zarządzeniu Prezesa NFZ Nr 65/011/DSOZ 18

2. Wysokość środków finansowych NFZ przeznaczonych w 2012r. na lecznictwo odwykowe w województwie śląskim. Na podstawie danych finansowych z ankiet z 2012r. trudno dokonywać rzetelnego wnioskowania dotyczącego przekazanych środków publicznych na lecznictwo odwykowe. Podobnie jak w ubiegłych latach nie wszystkie placówki rzetelnie odpowiedziały na pytanie dotyczące poziomu finansowania przez NFZ w 2012r.. Tego typu dane zazwyczaj są utajniane i nie przez wszystkie placówki są udostępniane, zasłaniając się tajemnicą handlową. W br. 14 placówek nie udzieliło tego typu informacji. Niezależnie od tego, dane 45 placówek wskazują, że nakłady na lecznictwo odwykowe zwiększyły się w porównaniu do 2010r. i 2011r.. Wskazują tendencję wzrostową nakładów finansowych na lecznictwo odwykowe w województwie śląskim. Tabela nr 13. Porównanie wysokość pozyskanych środków za wykonanie świadczeń w województwie śląskim w latach 2010-2012. Rok NFZ liczba placówek 2010 25 366 466,95 60 2011 20 017160,55 62 2012 27 228 906,90 59 brak danych, liczba i % placówek 6 10,34% 18 29,03% 14 23,73% (Źródło: ankiety Lecznictwo odwykowe 2012 oraz raport WOTAiW w Gorzycach Stan lecznictwa odwykowego 2011 ) 3. Dofinansowanie placówek lecznictwa odwykowego ze strony samorządów województwa. Zgodnie z art. 4 1.Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 r. do zadań własnych gmin należy m.in. zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu oraz wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych, służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych. W związku z tym niektóre placówki lecznictwa odwykowego korzystają ze środków samorządowych pochodzących z opłat za wydanie: zezwoleń na obrót hurtowy napojami alkoholowymi przez Marszałka Województwa, zezwoleń na sprzedaż detaliczną napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży oraz gastronomiczną na miejscu przez gminy. 19

Urząd Marszałkowski w Katowicach w 2012r. przekazał placówkom odwykowym 1 246 890,00 zł., z czego na świadczenia zdrowotne przeznaczone zostało 334 890,00zł., na inwestycje i remonty 911 000,00, zaś na kształcenie pracowników zostało przekazane 1 000,00 zł. Dane dotyczące wydatkowania środków przez województwo, należy interpretować bardzo ostrożnie, gdyż: 1) kwoty te dotyczą jednej placówki, natomiast 58 placówek nie wykazało tych informacji. 2) została również przekazana dotacja na działalność pozaleczniczą WOTUAiW w Gorzycach w wysokości 45 200,00 zł Gminy wydatkowały środki na: świadczenia zdrowotne w wysokości 660 632,57 zł.; doposażenie placówek w sprzęt 11 000,00 zł.; dodatkową ofertę terapeutyczną - 394 545,00 zł.; materiały piśmienne i edukacyjne - 2 483,00zł. oraz kształcenie pracowników - 27 740,00zł. Łącznie samorządy gminne w 2012r. wydatkowały na lecznictwo odwykowe 2 343 290,57 zł. Podobnie jak w przypadku Urzędu Marszałkowskiego tylko nieliczne placówki odwykowe stały się beneficjentami tych środków. Szczegółowe zestawienie przedstawia tabela nr 14. Tabela nr 14. Wysokość dofinansowania placówek lecznictwa odwykowego w 2012r. ze strony samorządów Przeznaczenie środków województwa gminy razem a) świadczenia zdrowotne: 334 890,00 660 632,57 995 522,57 b) inwestycje, remonty: 911 000,00-911 000,00 c) doposażenie placówki w sprzęt: d) dodatkowa oferta terapeutyczna: e) materiały piśmienne i edukacyjne: f) kształcenie pracowników: - 11 000,00 11 000,00-394 545,00 394 545,00-2 483,00 2 483,00 1 000,00 27 740,00 28 740,00 OGÓLEM 1 246 890,00 1 096 400,57 2 343 290,57 brak danych - liczba i % placówek województwa gminy 58 52 98,31% 88,14% 58 59 98,31% 100,00% 59 58 100,00% 98,31% 59 51 100,00% 86,44% 59 56 100,00% 94,92% 58 54 98,31% 91,53% Liczba placówek 59 (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012 ) 20

IV. PACJENCI PLACÓWEK ODWYKOWYCH WOJEWÓDZTWA ŚLASKIEGO W 2012r. 1. Liczba pacjentów uzależnionych W 2012r. w poszczególnych typach placówek odwykowych w województwie śląskim było zarejestrowanych 23 753 pacjentów uzależnionych, z czego 5 456 - to kobiety. Po raz pierwszy w 2012r. zgłosiło się do placówki leczenia uzależnień 10 931 uzależnionych, w tym, 2 544 kobiet. Jeżeli przyjmiemy, że stosunek pacjentów podejmujących terapię odwykową, do pacjentów, którzy ją kończą, jest wskaźnikiem skuteczności leczenia, to należy stwierdzić, że w 2012r. skuteczność leczenia w podstawowym programie wynosiła średnio 56,35% w grupie wszystkich pacjentów. Natomiast w grupie kobiet wskaźnik ukończenia tego programu mieści się na poziomie 54,63% Inne zależności zachodzą w sytuacji, kiedy porównujemy wskaźniki pomiędzy poszczególnymi typami placówek. Najwyższy wskaźnik tak rozumianej skuteczności ma miejsce w całodobowych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu (). Mieści się on na poziomie 86,69% pacjentów kończących terapię, w stosunku do ogółu pacjentów włączonych do podstawowego programu, natomiast w przypadku kobiet wskaźnik ten jest nieco wyższy i utrzymuje się na poziomie 89,86%. W dziennych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu zależność ta przedstawia się następująco: z 1550 przyjętych do programu podstawowego pacjentów, kończy go 50,26% zaś na 365 kobiet rozpoczynających program, kończy go 51,23%. A więc skuteczność leczenia odwykowego, mierzona ukończeniem podstawowego programu terapeutycznego, waha się w granicach 55%. Jedynie w placówkach całodobowych skuteczność jest o ok. 30% lepsza, niż w pozostałych typach placówek. Biorąc pod uwagę te same kryterium skuteczności, podobną zależność możemy zaobserwować wśród pacjentów, którzy podejmują leczenie w tzw. pogłębionych programach terapeutycznych. 57,10% wszystkich pacjentów, którzy weszli do pogłębionego programu, kończy go. Natomiast, jeżeli chodzi o kobiety, to wskaźnik ten jest o niespełna 1% wyższy od ogółu podejmujących terapię pogłębioną. W tym względzie zdecydowany prym wiodą całodobowe ośrodki terapii uzależnienia od alkoholu. Pacjenci podejmujący tam terapię kończą ją w 90,58%, natomiast, jeżeli chodzi o kobiety, to tego typu terapię kończy 95,24% kobiet. Patrz dane szczegółowe w tabeli nr 15. 21

Tabela nr 15. Liczba pacjentów uzależnionych, leczonych w 2012r. w województwie śląskim a) uzależnieni zarejestrowani ogółem: b) liczba uzależnionych, którzy zgłosili się pierwszorazowo: c) liczba uzależnionych, którzy weszli do podstawowego programu leczenia: d) uzależnieni po ukończonym programie podstawowym: e) liczba uzależnionych, którzy weszli do pogłębionego programu leczenia: f) uzależnieni po ukończonym programie pogłębionym: ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety 16967 4262 3305 639 1693 433 OLAZA 1788 122 RAZEM 23753 5456 7127 1824 6581 1684 2970 738 2307 590 1384 366 42,01% 42,80% 38,79% 39,51% 45,13% 43,82% 13,60% 13,84% 8,16% 8,59% 35,06% 35,04% 59,99% 62,03% 77,68% 79,95% 1847 437 2743 552 2378 496 138 21 125 20 55,89% 68,39% 83,00% 86,38% 86,69% 89,86% 4,18% 3,29% 3,78% 3,13% 5,03% 3,80% 90,58% 95,24% 5,80% 4,23% 930 238 1550 365 779 187 217 58 11 4 54,93% 54,97% 91,55% 84,30% 50,26% 51,23% 12,82% 13,39% 0,65% 0,92% 14,00% 15,89% 5,07% 6,90% 27,86% 31,02% 1027 45 57,44% 36,89% 10931 2544 10874 2601 6127 1421 2662 669 1520 390 46,02% 46,63% 45,78% 47,67% 56,35% 54,63% 11,21% 12,26% 6,40% 7,15% b : a c : a d : c e : a f : a 24,48% 25,72% 57,10% 58,30% e : c f : e 43,45% 47,08% e : d (Źródło: ankieta: Lecznictwo odwykowe 2012 ) 2. Liczba pacjentów współuzależnionych Współuzależnienie, to zaburzenie przejawiające się w postaci utrwalonej formie funkcjonowania w długotrwałej, trudnej i niszczącej sytuacji związanej z patologicznymi zachowaniami uzależnionego partnera, ograniczająca w sposób istotny swobodę wyboru postępowania, prowadząca do pogorszenia własnego stanu i utrudniająca zmianę własnego położenia na lepsze. Osobami współuzależnionymi w zdecydowanej większości są kobiety, lecz niejednokrotnie objawy te są rozpoznawane u mężczyzn. To zaburzenie wymaga leczenia, którym zajmuje się lecznictwo odwykowe a w szczególności: placówki ambulatoryjne oraz w nielicznych przypadkach - dzienne oddziały terapii uzależnienia od alkoholu. W 2012r. placówki odwykowe na terenie województwa, zarejestrowały 3958 pacjentów współuzależnionych, z czego zdecydowana większość (3599 pacjentów) to kobiety. Blisko 55% współuzależnionych, to pacjenci zarejestrowani po raz pierwszy. Prawie 60% pacjentów zakwalifikowanych do podstawowego programu terapii współuzależnienia, ukończyło go. Szczegółowy rozkład danych dotyczący pacjentów współuzależnionych objętych opieką w ramach lecznictwa odwykowego, a wykazany w ankiecie lecznictwo odwykowe 2012 przedstawia tabela nr 16. 22

Tabela nr 16. Liczba pacjentów współuzależnionych leczonych w różnych typach placówek odwykowych na różnych etapach terapii. g) współuzależnieni zarejestrowani ogółem h) liczba współuzależnionych, którzy zgłosili się pierwszorazowo i) liczba współuzależnionych, którzy weszli do programu leczenia j) współuzależnieni po ukończonym programie podstawowym: ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety 2180 1979 1646 1509 979 904 3930 3577 55,47% 55,33% 41,88% 42,19% 24,91% 25,27% 59,48% 59,91% 0 0 0 0 0 0 0 0 22 20 0 0 0 0 28 22 78,57% 90,91% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% OLAZA 0 0 0 0 0 0 0 0 2202 1999 1646 1509 979 904 55,63% 55,54% 41,59% 41,93% 24,73% 25,12% RAZEM 3958 3599 h : g i : g j : g 59,48% 59,91% j : i (Źródło: ankieta PARPA Lecznictwo odwykowe 2012 ) 3. Pozostali pacjenci leczeni w 2012r. w placówkach odwykowych. W wyniku picia alkoholu, obok uzależnienia pojawiają się również inne zaburzenia wymagające specjalistycznej interwencji. Należą do nich zaburzenia wynikające z: nadużywania alkoholu bez objawów uzależnienia (F 10.1), funkcjonowania dzieci i młodzieży w rodzinach alkoholowych, picia alkoholu w sposób szkodliwy (F 10.1) oraz uzależnienia od alkoholu (F10.2) przez osoby młodociane do 18 r. ż zaburzenia osób określane jako tzw. syndrom DDA. W poszukiwaniu pomocy w rozwiązaniu problemów osobistych, osoby takie również trafiają do placówek odwykowych a w szczególności do poradni terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia oraz oddziałów dziennych terapii uzależnienia od alkoholu. I tak zgodnie z tabelą nr 17., w 2012r. do placówek odwykowych było przyjętych: 752 (2,53% ogółu przyjętych) pacjentów nadużywających alkoholu, bez cech uzależnienia (rozpoznanie wg ICD 10 - F10.1), z czego 194 pacjentów (1,89% wszystkich przyjętych kobiet)) - to kobiety. 89 (0,30% ogółu przyjętych) pacjentów to osoby młodociane z rodzin alkoholowych, z czego 34 pacjentów, to osoby płci żeńskiej. 68 (0,29% ogółu przyjętych) pacjentów młodocianych do 18 r.ż. z rozpoznaniem picia szkodliwego (F10.1) oraz uzależnionych od alkoholu (F10.2), przy czym wśród tych pacjentów znalazło się 16 osób płci żeńskiej, co stanowi 0,29% wszystkich zarejestrowanych pacjentek.) 23

1224 (4,11% ogółu przyjętych), to pacjenci z syndromem DDA, z czego 1007(9,79%) pacjentów to kobiety. Tabela nr 17. Liczba pacjentów młodocianych, uzależnionych od alkoholu oraz z innymi zaburzeniami wymagającymi specjalistycznych interwencji w placówkach odwykowych województwa śląskiego w 2012r. RAZEM s = (a + g + k + l + n) k) osoby pijące alkohol szkodliwie (F10.1): l) dzieci i młodzież z rodzin alkoholowych: m) pacjenci do 18 roku życia (F10.1, F10.2): n) osoby z syndromem DDA ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety 740 193 89 34 68 16 1205 991 22931 9057 3,23% 2,13% 0,39% 0,38% 0,40% 0,38% 5,25% 10,94% 3305 639 1752 472 OLAZA 1788 122 RAZEM 29776 10290 - - - - - - - - - - - - - - - - 12 1 0 0 0 0 19 16 0,68% 0,21% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 1,08% 3,39% - - - - - - - - - - - - - - - - 752 194 89 34 68 16 1224 1007 2,53% 1,89% 0,30% 0,33% 0,29% 0,29% 4,11% 9,79% k : s l : s m : a n : s (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012 ) 4. Populacja pacjentów uzależnionych ze względu na wiek, leczonych w 2012r. Dane wskazują, że w porównaniu z rokiem 2011, w roku 2012r. obserwuje się nieznaczny spadek liczby pacjentów uzależnionych od alkoholu. Jednak trudno wyciągać jednoznaczne wnioski, gdyż wiele placówek zarówno w bieżącym jak i poprzednim roku nie zwróciło wypełnionych ankiet. Jednak na podstawie dostępnych danych można ustalić następujące zależności: w przedziale wiekowym pomiędzy 30-64 r.ż., mieściło się 81,86% wszystkich leczonych pacjentów, a także 78,37% wszystkich kobiet. z przedziale wiekowym 20-29r.ż., wywodzi się 14,09% wszystkich pacjentów i 16,47% wszystkich przyjętych kobiet powyżej 65 r. ż. leczono 3,70% wszystkich pacjentów, najmniej pacjentów bo 0,35% ogółu, było leczonych w przedziale poniżej 18 r. ż. Najwięcej pacjentów uzależnionych jest leczonych w systemie ambulatoryjnym 24

Tabela nr 18. Populacja uzależnionych (F 10.2) leczonych w różnych typach placówek odwykowych województwa w 2012r. OLAZA Zarejestrowani ogółem a) do lat 18: b) w wieku 20-29 lat: c) w wieku 30-64 lata: ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem d) 65 lat i więcej: kobiety 16967 4262 82 27 2435 724 13730 3277 720 216 71,43% 78,12% 0,48% 0,64% 14,35% 17,06% 80,92% 77,21% 4,24% 5,09% 3305 639 0 0 423 65 2788 491 90 22 13,91% 11,71% 0,00% 0,00% 12,81% 11,25% 84,46% 84,95% 2,73% 3,81% 1693 433 0 0 255 80 1344 351 45 11 7,13% 7,94% 0,00% 0,00% 15,51% 18,10% 81,75% 79,41% 2,74% 2,49% 1788 122 0 0 226 18 1539 102 23 2 7,53% 2,24% 0,00% 0,00% 12,64% 14,75% 86,07% 83,61% 1,29% 1,64% 23753 5456 82 27 3339 887 19401 4221 878 251 RAZEM 100,00% 100,00% 0,35% 0,50% 14,09% 16,47% 81,86% 78,37% 3,70% 4,66% (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012 ) 5. Populacje osób uzależnionych od alkoholu zobowiązanych do leczenia przez sądy Na mocy art. 24-36 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982r.(Dz. U. z 2012 poz. 1356), placówki odwykowe przyjmują do leczenia pacjentów, wobec których sądy wydały Postanowienia zobowiązujące ich do poddania się leczeniu odwykowemu. Uruchomienie tej procedury jest w gestii gminnych/miejskich komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Zobowiązanie do leczenia nie ma charakteru przymusu prawnego. Przymus stosowany jest jedynie wobec osoby z problemem alkoholowym, która odmawia współpracy na etapie: doprowadzania na badanie do biegłych; na rozprawę w sądzie i do zakładu leczącego. Nie ma jednak możliwości prawnych, ani organizacyjnych zatrzymania pacjenta w zakładzie lecznictwa odwykowego wbrew jego woli, choć wielu pragnęłoby takiego rozwiązania. Z tego powodu funkcjonujące zobowiązanie jest często niewłaściwie rozumiane i nadal wokół celu i oczekiwanej skuteczności tej procedury istnieje najwięcej nieporozumień. Nadal wielu to rozwiązanie chce traktować jako formę izolacji a nie leczenia. Ponadto należy mieć świadomość, że nie wszyscy, którzy mają problem alkoholowy mogą być zobowiązani do leczenia przez sąd. Ta procedura dotyczy jedynie osób, które spełniają, co najmniej jedną z przesłanek zawartych w art. 24, wyżej przywoływanej ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. A więc, takich osób, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują: rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich (...), systematycznie zakłócają spokój, lub porządek publiczny. 25

Statystyki z bazy danych WOTUW z 2012r. (patrz tabela nr19.) wskazują, że w województwie śląskim do leczenia na mocy postanowienia sądownego zostało skierowanych 4354 pacjentów, co stanowi 18,33% % wszystkich uzależnionych pacjentów. Z grupy wszystkich zobowiązanych do leczenie przez sąd, leczenie podejmuje 59,81% pacjentów, zaś z grupy wszystkich zobowiązanych kobiet leczenie podejmuje 64,63% pacjentek. Natomiast, kończy je tylko 47,00% wszystkich pacjentów zobowiązanych, którzy podjęli leczenie oraz 55,89% kobiet, które podjęły leczenie. Natomiast, jeżeli rozpatrywać dane w odniesieniu do pacjentów, którzy byli skierowani do leczenia, odsetek jest jeszcze niższy i wynosi odpowiednio: 28,11% dla wszystkich pacjentów oraz 36,12% dla kobiet. A zatem rozpatrując kwestię zobowiązania do leczenia odwykowego przez sąd, nadal istnieje zależność, że co drugi zobowiązany rozpoczynający leczenie w programie podstawowym - kończy go, tym samym nadal istnieje tendencja potwierdzająca nie spełnianie pokładanych oczekiwań wobec tej procedury. Szczegółowe dane dotyczące skuteczności leczenia pacjentów zobowiązanych do leczenia przez sąd w poszczególnych typach placówek przedstawia tabela nr19. Tabela nr 19. liczba osób uzależnionych - zobowiązanych sądownie do leczenia w 2012r. OLAZA RAZEM Zarejestrowani ogółem g) wszystkie skierowane do placówki przez sąd: h) którzy podjęli leczenie: i) którzy ukończyli program podstawowy: ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety 16967 4262 2602 371 1656 264 666 130 40,22% 49,24% 71,43% 78,12% 15,34% 8,70% 63,64% 71,16% 25,60% 35,04% 3305 639 576 167 497 95 403 77 81,09% 81,05% 13,91% 11,71% 17,43% 26,13% 86,28% 56,89% 69,97% 46,11% 1693 433 390 83 268 63 155 35 57,84% 55,56% 7,13% 7,94% 23,04% 19,17% 68,72% 75,90% 39,74% 42,17% 1788 122 786 49 183 11 0 0 0,00% 0,00% 7,53% 2,24% 43,96% 40,16% 23,28% 22,45% 0,00% 0,00% 23753 5456 4354 670 2604 433 1224 242 18,33% 12,28% 59,81% 64,63% 47,00% 55,89% i : h 100,00% 100,00% g : ogółem h : g 28,11% 36,12% i : g Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012 ) 7. Czas oczekiwania na przyjęcie do lecznictwa odwykowego w województwie Uzależnienie od alkoholu jest jednym ze schorzeń, które winno być leczone jak najwcześniej po rozpoznaniu objawów. Niestety system psychologicznych mechanizmów chroni chorobę i decyzja o leczeniu jest podejmowana jak najpóźniej, dlatego odwlekanie decyzji o leczeniu 26

powoduje, że choroba się coraz bardziej pogłębia i coraz trudniej poddaje się leczeniu. Z tego względu bardzo istotnym wskaźnikiem mogącym wpłynąć na rezultaty terapii, jest czas oczekiwania na przyjęcie do placówki odwykowej. Im szybciej ono następuje, tym lepszych możemy oczekiwać rezultatów. Niestety rzeczywistość jest inna. Narzucone limity przez NFZ wielu placówkom odwykowym nie pozwalają na natychmiastowe przyjęcie. Konieczne jest wyznaczanie terminów, co w wielu przypadkach zniechęca osoby uzależnione do wytrwania w postanowieniu o zerwaniu z piciem i nie zgłasza się na wyznaczony termin leczenia. Jak się okazuje, największe problemy z szybkim przyjmowaniem do leczenia mają placówki ambulatoryjne. W poradniach średni czas oczekiwania na przyjęcie wynosi od 1 do 6 tygodni, przy czym w 42,86% placówkach ambulatoryjnych, przyjęcia odbywają się na bieżąco. Najbardziej właściwym postępowaniem w stosunku do pacjentów potrzebujących odtrucia lub leczenia alkoholowych zespołów abstynencyjnych, jest natychmiastowe przyjęcie ich do leczenia. Niestety tak się nie dzieje. Z informacji własnych WOTUW w Gorzycach wynika, że czas oczekiwania na przyjęcie, w co najmniej dwóch OLAZA wynosi około 4 tygodnie, chyba że występuje konieczność przyjęcia ze względu na zagrożenie życia. Tabela nr 20. Czas oczekiwania w 2012 roku na przyjęcie do leczenia odwykowego że względu na typ placówki odwykowej. Liczba tygodni Liczba placówek % bd 4 11,43% 0 15 42,86% 1 7 20,00% 2 4 11,43% 3 3 8,57% 4 1 2,86% 6 1 2,86% 1,1 35 100,00% nie dotyczy 5 71,42% bd 1 14,29% 3 1 14,29% 7 100,00% nie dotyczy 6 42,86% bd 1 7,14% 0 6 42,86% 2 1 7,14% 0,3 14 100,00% OLAZA nie dotyczy 2 66,67% bd 1 33,33% 3 100,00% (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012 ) 27

Zupełnie inaczej przedstawia się czas oczekiwania na miejsce w placówce odwykowej pacjentów zobowiązanych do leczenia przez sądy. Oczekiwanie na przyjęcie jest o wiele dłuższe i wynosi on około 9-12 miesięcy. Otóż taki stan rzeczy wynika, z kilku uwarunkowań: 1. Gminne komisje rozwiązywania problemów, rozpatrują i kierują coraz więcej spraw do sądów, a one wydaja coraz więcej postanowień o poddaniu się leczeniu odwykowemu. 2. Z zapisów Art. 32 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości przeciwdziałania alkoholizmowi, z dnia 26 października 1982 r. (późn. zm), określone są proporcje zobowiązanych pacjentów w stosunku do tzw. pacjentów dobrowolnych, które powinny wynosić 20% ogółu miejsc przeznaczonych do leczenia w zakładzie lecznictwa odwykowego. 7. Leczenie nieubezpieczonych pacjentów uzależnionych od alkoholu Zgodnie Art. 21. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi, z dnia 26 października 1982 r. późn. zm. od osób uzależnionych od alkoholu nie pobiera się opłat za świadczenia w zakresie leczenia odwykowego udzielane w zakładach opieki zdrowotnej. A więc zapis ten sankcjonuje bezpłatne lecznictwo odwykowe zarówno dla osób ubezpieczonych jak i nieubezpieczonych. Jeżeli w przypadkach osób ubezpieczonych leczenie jest finansowane ze środków NFZ, to w przypadku osób nieubezpieczonych świadczenia zakresu lecznictwa odwykowego finansuje MZ poprzez NFZ. W 2012 roku w placówkach odwykowych województwa było leczonych 821 pacjentów nieubezpieczonych - tj. 3,46% ogółu zarejestrowanych, z czego 2,49% stanowiły kobiety. Najwięcej pacjentów nieubezpieczonych było leczonych w poradniach terapii uzależnienia od alkoholu oraz całodobowych oddziałach terapii uzależnienia od alkoholu. Najmniej pacjentów nieubezpieczonych przyjmowały dzienne oddziały terapii uzależnienia od alkoholu. Tabela nr 21. Leczenie pacjentów nieubezpieczonych w 2012r. z podziałem na typ placówki odwykowej. Typ placówki Ogółem zarejestrowani Osoby nieubezpieczone Ogółem kobiety Ogółem kobiety 16967 4262 425 101 71,43% 78,12% 2,50% 2,37% 3305 639 249 26 13,91% 11,71% 7,53% 4,07% 1693 433 38 6 7,13% 7,94% 2,24% 1,39% OLAZA 1788 122 109 3 7,53% 2,24% 6,10% 2,46% Ogółem 23753 5456 821 136 100,00% 100,00% 3,46% 2,49% (Źródło: ankieta Lecznictwo odwykowe 2012 ) 28