12.1 12
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Wydział Prawa i Administracji Redaktor Naczelny Jan Zabłocki Rada Naukowa Che Xiaoming, Cosimo Cascione, Luigi Garofalo, Wojciech Góralski, Antun Malenica, Carla Masi Doria, Leonid Kofanov, Jarosław Majewski, Marek Michalski, Cezary Mik, Francesco Milazzo, Paul J. Du Plessis, Stanisław Prutis, Francesco Sini, Janusz Sondel, Katarzyna Sójka-Zielińska, Grażyna Szpor, Tadeusz Tomaszewski, Maria Zabłocka, Guodong Xu Redaktorzy Tematyczni Aleksandra Gawrysiak-Zabłocka, Sławomir Godek, Maria Szczepaniec, Anna Tarwacka Redaktorzy Językowi Teresa Bałuk-Ulewicz, Dorota Oleszczak Redaktor Statystyczny Ryszarda Rempała Recenzenci José Luis Alonso, Piotr Girdwoyń, Krzysztof Amielańczyk, Ewa Bieńkowska, David Falada, Jacek Jastrzębski, Maciej Kaliński, Marek Kuryłowicz, Paola Lambrini, Joseph Mélèze Modrzejewski, Artur Nowak-Far, Andrei Novikov, Łukasz Pisarczyk, Anton Rudokvas, Joanna Sieńczyło-Chlabicz, Aleksander Stępkowski, Daniil Tuzov, Jacek Wierciński, Mirosław Włodarczyk, Rafał Wojciechowski, Witold Wołodkiewicz, Andrzej B. Zakrzewski Adres Redakcji Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Wydział Prawa i Administracji, ul. Wóycickiego 1/3, 01-938 Warszawa e-mail: zeszytyprawnicze@uksw.edu.pl www.uksw.edu.pl/node/1165 ISSN-1643-8183 Druk i oprawa: OFICYNA WYDAWNICZO-POLIGRAFICZNA ADAM 02-729 Warszawa, ul. Rolna 191/193, tel. 022-843-37-23, 022-843-08-79; tel./fax 022-843-20-52 e-mail: wydawnictwo@oficyna-adam.com.pl http://www.oficyna-adam.com.pl
Spis treści Artykuły: Maria Zabłocka Rzut oka na polską romanistykę w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku... 7 An Overview of the Work of Polish Scholarship on Roman Law in the First Decade of the Twenty-First Century... 26 Ewa Bieńkowska Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej o nowej instytucji prawa karnego wykonawczego krytycznie... 27 Crime Victims and the Polish Postpenitentiary Assistance Fund: A Critical Assessment of a New Institution for Executive Penal Law... 53 Feliks Prusak Sytuacja ustrojowo-prawna wyodrębnionych wojskowych służb specjalnych... 55 The Legal and Constitutional Status of Particular Military Special Services... 78 Renata Kamińska Ochrona miejsc świętych w prawie rzymskim... 79 Protection of Holy Places in Roman Law... 93 Sławomir Godek O pieniactwie na Litwie według Włodzimierza Gadona... 95 On Litigiousness in Lithuania according to Włodzimierz Gadon... 112
4 Spis treści [2] Marcin Zieliński Rosyjskie Seminarium Prawa Rzymskiego przy Berlińskim Uniwersytecie i jego polscy uczestnicy... 113 The Russian Seminar of Roman Law at the University of Berlin and its Polish Participants... 127 Piotr Zapadka Instrumenty finansowe notowane na rynku Catalyst wybrane zagadnienia prawne... 129 The Financial Instruments Listed on the Catalyst Bond Market: Selected Legal Aspects... 145 Piotr Bieniek, Stanisław Cichocki, Maria Szczepaniec Czynniki ekonomiczne a poziom przestępczości badanie ekonometryczne... 147 Economic Factors and Crime Indicators: an Econometric Model... 172 Maria Nowak The Substitution of Heirs in Wills from Roman Egypt... 173 disputare nescesse est: Alan Watson, Maciej Jońca Zapożyczenia to droga, na której rozwija się prawo... 181 Tłumaczenia Monumenta Aere Perenniora: Anna Tarwacka Czym jest pomerium Aulus Gellius, Noce Attyckie 13,14. Tekst tłumaczenie komentarz... 199 Dorota Stolarek Ustawa julijska o karaniu za cudzołóstwa 5 tytuł 48 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz... 205
[3] Spis treści 5 recenzje: Michał Jan Filipek Arne Willy Dahl, Håndbok i militær folkerett, Wydawnictwo Cappelen Akademisk Forlag, Oslo 2008... 225 Tomasz A.J. Banyś, Łukasz Jan Korporowicz W. Dajczak, T. Giaro, F. Longchamps de Bérier, Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 2009, ss. 584... 228 Elżbieta Ejankowska Renata Kamińska, Ochrona dróg i rzek publicznych w prawie rzymskim w okresie republiki i pryncypatu, Wydawnictwo UKSW w serii «Arcana Iurisprudentiae» 2, Warszawa 2010, ss. 172... 233
Zeszyty Prawnicze 12.1/2012 Maria Zabłocka Uniwersytet Warszawski Rzut oka na polską romanistykę w Pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku XXI wiek to czas intensywnego rozwoju badań naukowych, rozkwitu uniwersytetów i innych placówek naukowych. Osiągnięcia polskich astronomów, fizyków są znane na całym świecie (np. odkrycie dwutysięcznej komety przez studenta astronomii Uniwersytetu Jagiellońskiego Michała Kusiaka; odkrycie metody przemysłowej produkcji grafenu przez naukowców z Instytutu Technologii Materiałów Elektrycznych oraz Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego). Nie mniej intensywnie rozwijają się nauki humanistyczne, w tym np. polska archeologia, papirologia czy prawo rzymskie. Romaniści polscy prowadzili swe badania we wszystkich ośrodkach uniwersyteckich w Polsce. Jednakże samodzielne Katedry Prawa Rzymskiego zostały wyodrębnione (na dzień 31 grudnia 2010 r.) tylko w sześciu uniwersytetach, i znajdują się w Lublinie na UMCS i KUL, w Toruniu i Łodzi, oraz w Warszawie na UKSW i UW. W innych ośrodkach prawo rzymskie było lub jest usytuowane jako samodzielny Zakład, jak w Krakowie, Wrocławiu, na Uniwersytecie w Rzeszowie, bądź jest połączone z pokrewnymi gałęziami nauki, jak w Poznaniu Katedra Prawa Rzymskiego i Historii Prawa Sądowego, Szczecinie Katedra Prawa Rzymskiego, Historii Prawa i Doktryn Polityczno- Prawnych, Olsztynie Katedra Prawa Rzymskiego i Porównawczego, Opolu Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Prawa Rzymskiego, a w Katowicach Zespół naukowo-badawczy w ramach Katedry
8 Maria Zabłocka [2] Historii Prawa, w Białymstoku Zakład Prawa Rzymskiego i Kanonicznego w ramach Katedry Nauk Historyczno-Prawnych, zaś w Gdańsku pracownicy zajmujący się prawem rzymskim są włączeni w zasadzie do Katedry Prawa Cywilnego. W Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie kierownikiem Katedry Prawa Rzymskiego jest prof. zw. dr hab. Marek Kuryłowicz, pracownikami dr hab. Krzysztof Amielańczyk, prof. UMCS, adiunkci dr Iwona Springer i dr Elżbieta Żak. Katedra ma też dwoje doktorantów: mgr Andrzeja Chmiela i mgr Annę Pawłowską- -Muchę. Na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim kierownikiem Katedry Prawa Rzymskiego jest ks. prof. zw. dr hab. Antoni Dębiński, adiunktami dr Joanna Misztal-Konecka, dr Monika Wójcik i dr Maciej Jońca. Doktorantem Katedry jest mgr Izabela Precz. KUL posiada też dwie filie, gdzie prawem rzymskim zajmują się dr Bożena Czech-Jezierska, adiunkt Wydziału Zamiejscowego Nauk Prawnych i Ekonomicznych w Tomaszowie Lubelskim, przypisana do Katedry Prawa Cywilnego i Postępowania Cywilnego, oraz mgr Dorota Stolarek z Katedry Historii Prawa Instytutu Prawa Wydziału Zamiejscowego Prawa i Nauk o Gospodarce KUL w Stalowej Woli. Ponadto prawem rzymskim zajmuje się dr hab. Marzena Dyjakowska, formalnie przypisana do Katedry Historii Państwa i Prawa. W Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu kierownikiem Katedry Prawa Rzymskiego jest dr hab. Andrzej Sokala, prof. UMK, a adiunktem dr Marek Sobczyk. Ponadto prawem rzymskim zajmuje się kierownik Katedry Prawa Kanonicznego dr. hab. Wiesław Mossakowski, prof. UMK i z tejże katedry dr Ewa Gajda. W Uniwersytecie Łódzkim kierownikiem Katedry Prawa Rzymskiego jest dr hab. Anna Pikulska-Radomska, prof. UŁ. Badania naukowe prowadzą adiunkci dr Dagmara Skrzywanek-Jaworska, dr Przemysław Kubiak oraz st. wykładowca dr Ireneusz Jakubowski i asystent mgr Konrad Tomasz Tadajczyk. Doktorantami są mgr Tomasz Banyś i mgr Łukasz Jan Korporowicz. W Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego na Wydziale Prawa i Administracji kierownikiem Katedry Prawa Rzymskiego
[3] Rzut oka na polską romanistykę 9 jest prof. zw. dr hab. Jan Zabłocki, pracownikami adiunkci dr Anna Tarwacka, dr Renata Kamińska i dr Elżbieta Loska. Na Wydziale Prawa Kanonicznego istnieje też nieobsadzona Katedra Prawa Rzymskiego zaś zajęcia prowadzą pracownicy KUL ostatnio dr Monika Wójcik i dr Maciej Jońca. W Uniwersytecie Warszawskim kierownikiem Katedry Prawa Rzymskiego jest prof. zw. dr hab. Maria Zabłocka. W Katedrze badania prowadzą prof. zw. dr hab. Tomasz Giaro oraz adiunkci: dr Jerzy Krzynówek, dr Agnieszka Kacprzak, dr Zuzanna Benincasa (Służewska), dr Jakub Urbanik, dr Agnieszka Stępkowska, dr Stanisław Kordasiewicz, zaś doktorantami Katedry są mgr Witold Borysiak, mgr Maria Nowak, mgr Przemysław Grabowski, mgr Jan Rudnicki, mgr Aneta Skalec, mgr Aleksandra Wiewiorowska. Badania naukowe prowadzi też emerytowany prof. zw. dr hab. Witold Wołodkiewicz. W Uniwersytecie Jagiellońskim jest obecnie Zakład Prawa Rzymskiego, którym kieruje ks. dr hab. Franciszek Longchamps de Bérier, prof. UJ. Badania prowadzą adiunkci dr Łukasz Marzec i dr Tomasz Palmirski oraz asystenci dr Paulina Święcicka i dr Karolina Wyrwińska. Doktorantem jest mgr Jacek Ożóg. Intensywne badania naukowe prowadzi też emerytowany prof. zw. dr hab. Janusz Sondel. Również w Uniwersytecie Rzeszowskim jest Zakład Prawa Rzymskiego, którym kieruje prof. Marek Kuryłowicz, a zajęcia prowadzą dr Renata Świgoń-Skok adiunkt i dr Elżbieta Ejankowska starszy wykładowca. Emerytowanym pracownikiem, który nie prowadzi aktualnie badań naukowych, jest dr hab. Mieczysław Żołnierczuk. Podobnie sytuacja ma się w Uniwersytecie Wrocławskim. I tam jest Zakład Prawa Rzymskiego. Kierownikiem tego Zakładu jest dr hab. Jarosław Rominkiewicz, prof. UWr. Badania naukowe (z prawa rzymskiego i praw antycznych) prowadzą adiunkci dr hab. Rafał Wojciechowski i dr Ireneusz Żeber oraz asystentka mgr Aleksandra Kaczmarczyk i doktorantka Dobromiła Nowicka. W Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu prawo rzymskie połączone jest z prawem sądowym, tworząc Katedrę Prawa Rzymskiego i Sądowego. Kierownikiem tej Katedry jest prof. zw. dr hab. Wojciech Dajczak. Badania z szeroko rozumianego prawa rzym-
10 Maria Zabłocka [4] skiego prowadzą adiunkci dr Anna Plisecka i dr Jacek Wiewiorowski. Doktorantami są mgr Jan Andrzejewski, mgr Katarzyna Wiśniewska i mgr Wirginia Wierzchowska. Podobnie w Szczecinie prawo rzymskie włączone jest do Katedry Prawa Rzymskiego, Historii Prawa i Doktryn Polityczno-Prawnych. Kierownikiem tej Katedry jest prof. zw. dr hab. Władysław Rozwadowski, a badania z prawa rzymskiego prowadzą dr Rita Jaworska- -Stankiewicz adiunkt i mgr Piotr Rybczyński. W Uniwersytecie Mazursko-Warmińskim powołano Katedrę Prawa Rzymskiego i Porównawczego, której kierownikiem jest prof. zw. dr hab. Bronisław Sitek, a badania z prawa rzymskiego i porównawczego prowadzą adiunkci: dr Aldona Rita Jurewicz, dr Piotr Krajewski, dr Jakub Jan Szczerbowski, dr Adam Świętoń i asystentka mgr Magdalena Zielińska. Doktorantami Katedry są mgr Dagmara Barańska, mgr Aleksander W. Bauknecht, mgr Katarzyna Ciuckowska, mgr Kamila Naumowicz i mgr Adrian Szczudłowski. W Białymstoku istnieje Zakład Prawa Rzymskiego i Kanonicznego w ramach Katedry Nauk Historyczno-Prawnych. Kierownikiem tego Zakładu jest ks. dr hab. Florian Lempa, prof. UwB, kanonista. W Zakładzie badania naukowe z prawa rzymskiego prowadzą prof. zw. dr hab. Jan Zabłocki, dr hab. Piotr Niczyporuk, prof. UwB, dr Krzysztof Szczygielski adiunkt i dr Piotr Kołodko asystent. Doktorantami są mgr Piotr Sawicki, mgr Urszula Bałakier i mgr Agnieszka Gibas- Kuźmicz. W Uniwersytecie Opolskim istnieje Katedra Doktryn Polityczno- -Prawnych i Prawa Rzymskiego, której kierownikiem jest wrocławski profesor zw. dr hab. Marek Maciejewski. Jednak prawem rzymskim zajmuje się tylko ks. dr Piotr Sadowski. W Katowicach natomiast dla prawa rzymskiego powołano Zespół Naukowo-Badawczy w ramach Katedry Historii Prawa, którym kieruje dr hab. Anna Pikulska-Radomska, prof. UŁ. Adiunktami są dr Joanna Ożarowska-Sobieraj i dr Karina Chodań. W Uniwersytecie Gdańskim osoby zajmujące się prawem rzymskim przynależą w zasadzie do Katedry Prawa Cywilnego. Są to poznański profesor, prof. zw. dr hab. Władysław Rozwadowski, asy-
[5] Rzut oka na polską romanistykę 11 stent mgr Beata Ruszkiewicz i starszy wykładowca dr Jacek Dmowski. Natomiast dr hab. Krzysztof Amielańczyk, lubelski profesor prawa rzymskiego, jest Kierownikiem Katedry Postępowania Cywilnego i tam prowadzi badania z prawa rzymskiego. Oceniając dorobek polskich romanistów w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku, na początku należy podkreślić, iż wartość tego dorobku została uznana przez najpoważniejsze gremia krajowe. Świadczy o tym przyznanie w corocznie ogłaszanym konkursie redakcji czasopisma «Państwo i Prawo» na najlepszą pracę habilitacyjną i doktorską, w XXXVIII edycji tego konkursu wyróżnienia Jakubowi Urbanikowi za pracę doktorską Il divorzio nel diritto romano e nella pratica giuridica dell Egitto Romano, a w XLI edycji pierwszej nagrody ks. Franciszkowi Longchamps de Bérier za rozprawę habilitacyjną Nadużycie prawa w świetle rzymskiego prawa prywatnego 1. Wyróżnienie otrzymała też, w tejże edycji, praca doktorska Iwony Szpringer Pierwszeństwo zastawów w prawie rzymskim. W XLIII edycji znów rozprawa habilitacyjna Krzysztofa Amielańczyka Rzymskie prawo karne w reskryptach cesarza Hadriana została uhonorowana pierwszą nagrodą. Wyrazem osiągnięć naukowych są też nominacje profesorskie, kolokwia habilitacyjne i doktoraty. 1 stycznia 2001 r. badania nad prawem rzymskim prowadziło piętnastu samodzielnych pracowników naukowych: Witold Wołodkiewicz, Władysław Rozwadowski, Janusz Sondel, Marek Kuryłowicz, Mieczysław Żołnierczyk, Maria Zabłocka, Tomasz Giaro, Jan Zabłocki, Edward Szymoszek, Antoni Dębiński, Bronisław Sitek, Andrzej Sokala, Wojciech Dajczak, Anna Pikulska-Radomska, Wiesław Mossakowski. 1 Rozprawa ta dała impuls do wymiany poglądów na temat nadużycia prawa, por. A. St ę p k o w s k i, Wokół problematyki nadużycia prawa podmiotowego, «Zeszyty Prawnicze» 5.1/2005, s. 255-274; T. Gi a r o, Rzymski zakaz nadużycia praw podmiotowych w świetle nowej jurysprudencji pojęciowej, «Zeszyty Prawnicze» 6.1/2006, s. 279-300; A. St ę p k o w s k i, Nadużycie prawa podmiotowego w świetle jurysprudencji kulturowej, «Zeszyty Prawnicze» 6.2/2006, s. 189-219.
12 Maria Zabłocka [6] W ostatnim dziesięcioleciu Prezydent RP wręczył 4 nominacje profesorskie, przeprowadzono 7 kolokwiów habilitacyjnych i obroniono 45 prac doktorskich (promotorem 8 prac był prof. Janusz Sondel, ks. prof. Antoni Dębinski i prof. Jan Zabłocki 5 prac, prof. Marek Kuryłowicz i dr hab. Pikulska-Radomska 4 prac, prof. Tomasz Giaro i prof. Maria Zabłocka 3 prac, śp. dr hab. Edward Szymoszek, prof. Bronisław Sitek i dr hab. Andrzej Sokala 2 prac, po jednej pracy prof. Władysław Rozwadowski, prof. Wojciech Dajczak, dr hab. Wiesław Mossakowski, prof. Ewa Borkowska-Bagieńska (historyk prawa) i ks. prof. Florian Lempa (kanonista). Prezydent nadał tytuł profesora: Bronisławowi Sitkowi, postanowienie z dnia 21 grudnia 2007 r. (prof. zw. od 31 stycznia 2009 r.); Wojciechowi Dajczakowi, postanowienie z dnia 13 stycznia 2009 (prof. zw. od 1 września 2009 r.); Antoniemu Dębińskiemu, postanowienie z dnia 24 kwietnia 2009 r. (prof. zw. od 1 października 2009 r.); Tomaszowi Giaro, postanowienie z dnia 25 września 2009 r. (prof. zw. od 1 stycznia 2011 r.). Kolokwia habilitacyjne mieli: Jarosław Rominkiewicz, na podstawie rozprawy Opieka nad męskimi pupilami w prawie ateńskim, Wrocław 2003 (kolokwium 13 października 2003 r); Franciszek Longchamps de Bérier, na podstawie rozprawy Nadużycie prawa w świetle rzymskiego prawa prywatnego, Wrocław 2004 (kolokwium 14 czerwca 2004 r.); Krzysztof Amielańczyk, na podstawie rozprawy Rzymskie prawo karne w reskryptach cesarza Hadriana, Lublin 2006 (kolokwium 28 czerwca 2007 r.); Jarosław Reszczyński, na podstawie rozprawy Sądownictwo i proces w kodyfikacji Macieja Śliwińskiego z 1523 r. O wpływach prawa rzymskiego i praw obcych na myśl prawną polskiego Odrodzenia, Kraków 2008 (kolokwium 19 października 2009 r.);
[7] Rzut oka na polską romanistykę 13 Piotr Niczyporuk, na podstawie rozprawy Prywatnoprawna ochrona dziecka poczętego w prawie rzymskim, Białystok 2009 (kolokwium 23 października 2009 r.); Rafał Wojciechowski, na podstawie rozprawy Arbitraż w doktrynie prawnej średniowiecza, Wrocław 2010 (kolokwium 11 października 2010 r.); Marzena Dyjakowska, na podstawie rozprawy Crimen laesae maiestatis. Studium nad wpływami prawa rzymskiego w dawnej Polsce, Lublin 2010 (kolokwium 7 grudnia 2010 r.). Swych prac doktorskich bronili: Jacek Wiewiorowski, Stanowisko prawne dowódców wojsk rzymskich w prowincjach Moesia Secunda i Scytia Minor, promotor prof. zw. dr hab. Ewa Borkowska-Bagieńska (obrona 29 maja 2001 r.); Zuzanna Służewska, Odpowiedzialność wspólników wobec osób trzecich w szczególnych rodzajach rzymskiej spółki, promotor prof. Maria Zabłocka (obrona 8 października 2001 r.); Tomasz Palmirski, Obligationes quasi ex delicto. Ze studiów nad źródłami zobowiązań w prawie rzymskim, promotor prof. Janusz Sondel (obrona 7 stycznia 2002 r.); Łukasz Marzec, Rola prawa rzymskiego w systemie prawnym średniowiecznej i nowożytnej Anglii, promotor prof. Janusz Sondel (obrona 20 lutego 2002 r.); Grzegorz Jędrejek, Niemiecka szkoła historyczno-prawna a prawo rzymskie w Polsce w XIX wieku, promotor ks. dr hab. Antoni Dębiński, prof. KUL (obrona 26 marca 2002 r.); Rafał Wojciechowski, Societas w twórczości glosatorów i komentatorów, promotor dr hab. Edward Szymoszek, prof. UŚ (obrona 13 maja 2002 r.); Sławomir Godek, Prawo rzymskie w III Statucie Litewskim (1588), promotor prof. Jan Zabłocki (obrona 13 czerwca 2002 r.); Monika Wójcik, Fundacje dobroczynne (piae causae) w rzymskim prawie poklasycznym, promotor ks. dr hab. Antoni Dębiński, prof. KUL (obrona 13 czerwca 2002 r.);
14 Maria Zabłocka [8] Jakub Urbanik, Il divorzio nel diritto romano e nella pratica giuridica dell Egitto Romano (Rozwód w prawie rzymskim a praktyka Egiptu rzymskiego), promotor prof. Maria Zabłocka (obrona 24 września 2002 r.); Elżbieta Ejankowska, Położenie prawne filiae familias i jej udział w obrocie prawno-gospodarczym państwa rzymskiego w okresie późnej republiki i pryncypatu, promotor dr hab. Anna Pikulska- Robaszkiewicz, prof. UŁ (obrona 25 maja 2004 r.); Mariusz Ząber, Wybrane zagadnienia konwersji czynności prawnych od prawa rzymskiego do współczesnej cywilistyki, promotor prof. Janusz Sondel, (obrona 8 marca 2004 r.); Rita Jaworska-Stankiewicz, Małżeństwo w prawie rzymskim, promotor prof. Władysław Rozwadowski (obrona 18 czerwca 2004 r.); Agnieszka Stępkowska, Kształtowanie się odrębności majątkowej dóbr posagowych w prawie rzymskim. Ograniczenia w rozporządzaniu nieruchomościami posagowymi w lex Julia de fundo dotale, promotor prof. Witold Wołodkiewicz (obrona 27 września 2004 r.) Mariusz Golecki, Synallagma na tle koncepcji sprawiedliwości wymiennej Arystotelesa i opinii rzymskich jurystów okresu klasycznego, promotor dr hab. Anna Pikulska-Robaszkiewicz, prof. UŁ (obrona 9 września 2004 r.); Ewaryst Kowalczyk, Instytucje dobroczynne w konstytucjach rzymskich cesarzy chrześcijańskich, promotor dr hab. Wojciech Dajczak, prof. UAM (obrona 9 listopada 2004 r.) Renata Świrgoń-Skok, Nieruchomości i zasada akcesji według prawa rzymskiego, promotor prof. Marek Kuryłowicz (obrona 1 grudnia 2004 r.); Joanna Misztal-Konecka, Incestum w prawie rzymskim, promotor ks. dr hab. Antoni Dębiński, prof. KUL (obrona 21 kwietnia 2005 r.); Marek Sobczyk, Siła wyższa w rzymskim prawie prywatnym, promotor dr hab. Andrzej Sokala, prof. UMK (obrona 9 maja 2005 r.); Iwona Springer Pierwszeństwo zastawów w prawie rzymskim, promotor prof. Marek Kuryłowicz (obrona 28 czerwca 2005 r.); Bernardyna Szymczuk-Cysewska, Kolonat w prawie rzymskim, promotor prof. Maria Zabłocka (obrona 12 grudnia 2005 r.);
[9] Rzut oka na polską romanistykę 15 Anna Zaborowska, Servus peculiaris jako exercitor navis w rzymskim prawie klasycznym, promotor dr hab. Wiesław Mossakowski, prof. UMK (obrona 23 maja 2006 r.); Aldona Jurewicz, Problem domniemania w rzymskim ius quod ad personas pertinet, promotor dr hab. Andrzej Sokala, prof. UMK (obrona 20 czerwca 2006 r.); Agnieszka Zięba, Jozefat Zielonacki polski uczony XIX wieku i jego miejsce w historii romanistyki polskiej, promotor prof. Janusz Sondel (obrona 3 lipca 2006 r.); Maciej Jońca, Parricidium w prawie rzymskim, promotor ks. dr hab. Antoni Dębiński, prof. KUL (obrona 15 grudnia 2006 r.); Karina Chodań, Odpowiedzialność sprzedawcy za wady towaru w prawie rzymskim, promotor dr hab. Edward Szymoszek, prof. UŚ (obrona 15 grudnia 2006 r.); Adam Świętoń, Rzymskie wojskowe prawo karne IV w. n.e., promotor dr hab. Bronisław Sitek, prof. UMW (obrona 20 marca 2007 r.); Anna Plisecka, Regulacja prawna i ocena społeczna pracy malarza w starożytnym Rzymie, promotor prof. Luigi Labruna i dr hab. Tomasz Giaro, prof. UW (obrona 14 czerwca 2007 r.); Agata Jarska, Ochrona wierzycieli przed niewypłacalnością dłużnika w prawie rzymskim (fraus creditorum), promotor prof. Witold Wołodkiewicz (obrona 15 października 2007 r.); Anna Tarwacka, Prawo rzymskie wobec piractwa, promotor prof. Jan Zabłocki (obrona 20 maja 2008 r.); Dagmara Skrzywanek-Jaworska, Impossibilium nulla obligatio est Celsusa (D. 50.17.185) a początkowa niemożność świadczenia w prawie niemieckim, promotor dr hab. Anna Pikulska-Radomska, prof. UŁ (obrona 7 lipca 2008 r.); Joanna Ożarowska-Sobieraj, Kształtowanie się zasad dotyczących służebności w prawie rzymskim, promotor dr hab. Tomasz Giaro, prof. UW (obrona 29 września 2008 r.); Sławomir Kursa, Wydziedziczenie w prawie justyniańskim, promotor ks. dr hab. Florian Lempa, prof. UwB (obrona 25 września 2008 r.); Renata Kamińska, Ochrona miejsc publicznych w prawie rzymskim, promotor prof. Jan Zabłocki (24 lutego 2009 r.);
16 Maria Zabłocka [10] Tomasz Banach, Rzymska tradycja prawna w ideologii obozu narodowego Polski międzywojennej, promotor prof. Marek Kuryłowicz (obrona 30 marca 2009 r.); Elżbieta Loska, Vim vi repellere licet. Zagadnienie obrony koniecznej w prawie rzymskim, promotor prof. Jan Zabłocki (obrona 26 maja 2009 r.); Paulina Święcicka, Argumentacja rzymskich jurystów okresu przedklasycznego i uzasadnienia decyzji interpretacyjnych w rozstrzygnięciach dotyczących odpowiedzialności z tytułu damnum iniuria datum, promotor prof. Janusz Sondel (obrona 23 listopada 2009 r.) Bożena Czech-Jezierska, Nauczanie prawa rzymskiego w Polsce w okresie międzywojennym, promotor ks. prof. Antoni Dębiński (obrona 19 czerwca 2009 r.); Przemysław Kubiak, Prawnokarne aspekty walk na arenie w antycznym Rzymie, promotor dr hab. Anna Pikulska-Radomska, prof. UŁ (obrona 7 listopada 2009 r.); Stanisław Kordasiewicz, Receptum nautarum a odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, promotor prof. Tomasz Giaro (obrona 17 maja 2010 r.); Karolina Wyrwińska, Kontrakty aleatoryjne w prawie rzymskim a współczesne towarowe instrumenty finansowe, promotor prof. Janusz Sondel (obrona 14 czerwca 2010 r.); Tomasz Szeląg, Ustawa szkolna cesarza Juliana Apostaty z dnia 17 czerwca 362 r. jako przejaw antychrześcijańskiej polityki cesarza (na tle stosunków społeczno-gospodarczych i religijnych w IV w., promotor prof. Janusz Sondel (obrona 14 czerwca 2010 r.); Piotr Kołodko, Ustawodawstwo rzymskie w sprawach karnych w okresie republiki, promotor prof. Jan Zabłocki (obrona 2 lipca 2010); Renata Wiaderna-Kuśnierz, Prawo rzymskie na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie w okresie międzywojennym (1918-1939), promotor prof. Marek Kuryłowicz (obrona 4 października 2010 r.); Jakub Jan Szczerbowski, Szkoda czysto majątkowa, promotor prof. Bronisław Sitek (obrona 19 listopada 2010 r.).
[11] Rzut oka na polską romanistykę 17 Znamienną cechą ostatnich lat są intensywne prace nad publikacją, tłumaczeniem wraz z komentarzem najważniejszych źródeł. Publikacje i tłumaczenia w minionym wieku nie były zbyt liczne, ale dotyczyły podstawowych tekstów. Prace rozpoczął Cezary Kunderewicz swym przekładem Instytucji Gaiusa, a następnie Instytucji Justyniańskich. Do tej grupy należy też zaliczyć pierwsze w Polsce pełne tłumaczenie wraz z komentarzem Ustawy XII Tablic autorstwa Marii i Jana Zabłockich. Kolejne, poprawione wydanie ukazało się już w XXI wieku: M. i J. Zabłoccy, Ustawa XII Tablic. Tekst tłumaczenie objaśnienia, Warszawa 2003 2. W XXI wieku czytelnicy otrzymali nowe tłumaczenie podręcznika Gaiusa pióra Władysława Rozwadowskiego, Gai Institutiones Instytucje Gaiusa. Tekst i przekład, Poznań 2003 3. Na łamach «Zeszytów Prawniczych» zaczęto też systematycznie tłumaczyć i opatrywać obszernym komentarzem inne ważne źródła: ustawy królewskie, wybrane tytuły poszczególnych ksiąg Digestów, Kodeksu oraz Noctes Atticae Gelliusa. Prace te zapoczątkowało tłumaczenie Anny Tarwackiej dotyczące oceny przepisów ustawy XII Tablic w oczach elity intelektualnej II w. po Chrystusie, Aulus Gellius, Noce Attyckie, Księga XX rozdział I: Rozmowa prawnika Sextusa Caeciliusa i filozofa Favorinusa o Ustawie XII Tablic, «Zeszyty Prawnicze» 2.1/ 2002, s. 161-179. Następnie A. Tarwacka przetłumaczyła ustawy królewskie Leges regiae. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 4.1/2004, s. 233- -260 i kontynuuje tłumaczenie kolejnych tytułów I księgi Digestów. Są to: O sprawiedliwości i prawie 1 tytuł 1 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 3.2/2003, s. 357-370; 2 Por. rec. M. Ku ry ł o w i c z, «CPH» 53.2/2001, s. 233-236; A. Pi k u l s k a-ro b a s z kiewicz, «RHD» 79.2/2001, s. 225-226; P. Ni c z y p o r u k, F. Wy c i s k, «Kwartal nik Prawa Publicznego» 1.3/2001, s. 342-350; A.R. Ju r e w i c z, «Studia Praw no ustrojowe» 6/2006, s. 269-270; M. Av e n a r i u s, «ZSS Rom. Abt.» 124/2007, s. 711. 3 Por. dwudziestodwu stronicową recenzję, i to tylko do 2 pierwszych ksiąg, F. Wy c i s k a, Uwagi na marginesie tłumaczenia Gai Institutiones. Instytucje Gaiusa. Tekst i przekład. Z języka łacińskiego przełożył i uwagami opatrzył Władysław Rozwadowski, «Zeszyty Prawnicze» 6.1/2006, s. 327-349.
18 Maria Zabłocka [12] O początkach prawa i wszystkich urzędów oraz o następstwie prawników 2 tytuł 1 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 3.1/2003, s. 197-242; O ustawach, plebiscytach i zakorzenionym zwyczaju 3 tytuł 1 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 4.2/2004, s. 255-271; O konstytucjach cesarskich. 4 tytuł 1 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 5.1/2005, s. 275-278; O pozycji prawnej ludzi 5 tytuł 1 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 8.2/2008, s. 317-334; O osobach sui iuris i alieni iuris 6 tytuł 1 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 9.1/2009, s. 321-334; O przysposobieniach i emancypacji oraz o innych sposobach ustania władzy ojcowskiej 7 Tytuł 1 Księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 10.1/2010, s. 275-306; O podziale rzeczy i ich przymiotach 8 Tytuł 1 Księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 92/2009, s. 365-375; O senatorach 9 tytuł 1 księgi Digestów, «Zeszyty Prawnicze» 10.2/2010, s. 305-316. Ostatnio Anna Tarwacka powróciła też do tłumaczenia Gelliusa publikując jeden z rozdziałów jego antycznej encyklopedii, czyli Czym jest wniosek, czym ustawa, czym plebiscyt, czym przywilej. Aulus Gellius, Noce Attyckie 10,2. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 10.1/2010, s. 325-330. W międzyczasie ukazało się pełne tłumaczenie 1 księgi Digestów pióra Bartosza Szolc-Nartowskiego, Digesta Justyniańskie. Księga pierwsza, Warszawa 2007, niestety, bez żadnego komentarza 4. W kolejnych tomach «Zeszytów Prawniczych» ukazały się tłumaczenia innych, wybranych tytułów Digestów i Kodeksu Justyniańskiego. I tak Antoni Dębiński zajął się trzema tytułami tzw. libri terribiles dotyczącymi sprzeniewierzeniami, bezprawnymi zabiegami wyborczymi i porywaczami: [Komentarz] do ustawy julijskiej o sprzeniewierzeniach, świętokradcach i o zatrzymujących [pieniądze publiczne] 4 Praca ta doczekała się obszernej, krytycznej recenzji M. Sta n i s z e w s k i e g o, «Zeszyty Prawnicze» 9.1/2009, s. 333-364. Por. też S. Ru c i ń s k i, D. 1.12.1.13. Na marginesie tłumaczenia pierwszej księgi Digestów Justyniańskich, «CPH» 60.2/2008, s. 325-329.
[13] Rzut oka na polską romanistykę 19 13 tytuł 48 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 8.1/2008, s. 355-367; [Komentarz] do ustawy julijskiej o bezprawnych zabiegach wyborczych 14 tytuł 48 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 8.2/2008, s. 335-337; [Komentarz] do ustawy julijskiej o porywaczach 15 tytuł 48 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 8.2/2008, s. 339-346; Elżbieta Loska przetłumaczyła 2 tytuły tejże 48 księgi: Ustawa julijska o przemocy publicznej 6 tytuł 48 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 5.2/2005, s. 229-241; Ustawa julijska o przemocy prywatnej 7 tytuł 48 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 6.1/2006, s. 301-307. Tomasz Palmirski udostępnił czytelnikowi nieznającemu łaciny treść tytułu De diversis regulae iuris, czyli O różnych regułach dawnego prawa 17 tytuł 50 księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 6.2/2006, s. 221-326; 7.1/2007, s. 311-373; 7.2/2007, s. 297-345. Tłumaczeniem tekstów dotyczących posagu umieszczonych w Kodeksie Justyniana zajęła się Agnieszka Stępkowska: De iure dotium. XII tytuł V księgi Kodeksu Justyniańskiego. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 2.2/2002, s. 169-201; O actio rei uxoriae przekształconej w actio ex stipulatu i o naturze nadanej posagom 13 tytuł 5 księgi Kodeksu Justyniańskiego. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 5.2/2005, s. 243-280. Bronisław Sitek wydał i oczywiście opatrzył tłumaczeniem i komentarzem trzy ustawy municypalne: Tabula Heracleensis ( Lex Iulia municipalis ). Tekst tłumaczenie komentarz, Olsztyn 2006; Lex coloniae Genetivae Iuliae seu Ursonensis i lex Irnitiana. Ustawy municypalne antycznego Rzymu. Tekst, tłumaczenie i komentarz, Poznań 2008. W poznańskiej serii Fontes Historiae Antiquae opublikowano tekst i tłumaczenie Tabula Hebana z współkomentarzem Jacka Wiewiorowskiego 5 oraz cenny dla prawników Edykt Dioklecjana: 5 Tabula Hebana. Rogatio Valeria Aurelia de honoribus meritis Germanici Caesaris Tablica z Heby. Wniosek konsulów Waleriusza i Aureliusza w sprawie
20 Maria Zabłocka [14] Edictum Diocletiani de pretiis rerum venalium Edykt Dioklecjana o cenach towarów wystawianych na sprzedaż 6, a także fragmenty Digestów o pogrzebach i grobowcach (D.11,7; D.11,8 i D. 47,12): De religiosis et sumptibus funerum et ut funus ducere liceat O rzeczach poświęconych (zmarłym) i kosztach pochówku oraz jak należy zorganizować pogrzeb; De mortuo inferendo et sepulchro aedificando O grzebaniu zmarłych i budowie grobowca; De sepulchro violato O zbezczeszczonym grobie 7. W «Zeszytach Prawniczych» toczy się też dyskusja na temat rosyjskiego tłumaczenia Digestów, niestety publikowana tylko w języku Puszkina 8. Jarosław Rominkiewicz, zajmujący się prawami greckimi, opublikował tłumaczenie kolejnych mów Izajosa 9. Tłumaczenie wybranych papirusów wraz z komentarzem opublikowali Maciej Jońca i Paweł Szarek 10. uhonorowania zasług Germanika Cezara, przekład T. Fa b i s z a k i P. Saw i ń s k i, komentarz P. Saw i ń s k i, J. Wi e w i o r o w s k i, Poznań 2006, ss. 32. 6 Przekład, wstęp i opracowanie A. i P. Ba r a ń s c y, P. Ja n i s z e w s k i, Poznań 2007, ss. 138. 7 Przekład, wstęp i objaśnienia J. Pu d l i s z e w s k i, Poznań 2009 ss. 67. Jednak tłumaczenie tych tytułów daleko odbiega od sensu oryginału. 8 D. Tuzow, Pojęcia i terminologia prawa rzymskiego w rosyjskim wydaniu Digestów Justyniana, «Zeszyty Prawnicze» 7.2/2007, s. 263-295; repl. L.L. Ko fa n o v, oraz A.L. Sm y s z l a j e v, tamże 8.1/2008, s. 319-337, s. 339-253. 9 J. Ro m a n k i e w i c z, VI mowa Isajosa O spadku Filoktemona,«Acta UWr.» 2758 «Prawo» 294, 2005, s. 7-28; VIII mowa Isajosa O spadku Kirona «Acta UWr.» 2887 «Prawo» 298, 2006, s. 7-23; XI Mowa Isajosa O spadku Hagniasza, «Acta UWr.» 3015, «Prawo» 303, Wrocław 2007, s. 143-159: Zsfg; III mowa Isajosa O spadku Pyrrosa, «Acta UWr.» 3180, «Prawo» 310, Wrocław 2009, s. 7-27, Zsfg. 10 M. Jo ń c a, P. Sz a r e k, Z egipskich papirusów. Tłumaczenie i komentarz, «Studia Prawnicze KUL», 4/2007, s. 121-129; M. Jo ń c a, P. Sz a r e k, Rodzina i prawo w egipskich papirusach. Tekst tłumaczenie komentarz, «Zeszyty Prawnicze» 10.1/2010, s. 307-323.
[15] Rzut oka na polską romanistykę 21 Fragmenty antycznych źródeł znajdują się też w pracy Marka Kuryłowicza, Prawa antyczne. Wykład z historii najstarszych praw świata 11. Minione dziesięciolecie można też śmiało nazwać wiekiem ksiąg okolicznościowych (co dotyczy zarówno ogółu prawników, jak i romanistów). Księgi te związane są z poszczególnymi osobami bądź uniwersytetami czy wydziałami, które obchodziły rocznicę swego powstania. Wydawano księgi związane z radosnymi wydarzeniami, jakimi były jubileusze urodzin czy pracy naukowej. Są to: Leges Sapere. Studia i prace dedykowane profesorowi Januszowi Sondlowi w pięćdziesiątą rocznicę pracy naukowej 12, w którym to zbiorze prace swe zamieścili, wyliczając tylko polskich romanistów: Wojciech Dajczak, Antoni Dębiński, Tomasz Giaro, Ireneusz Jakubowski, Andrzej Kremer, Marek Kuryłowicz, Franciszek Longchamps de Bérier, Łukasz Marzec, Wiesław Mossakowski, Tomasz Palmirski, Anna Pikulska-Radomska, Jarosław Reszczyński, Władysław Rozwadowski i Anna Stępień, Bronisław Sitek, Andrzej Sokala, Tomasz Szeląg, Paulina Święcicka, Witold Wołodkiewicz, Karolina Wyrwińska, Maria Zabłocka, Jan Zabłocki, Agnieszka Zięba. Podobny charakter ma Quid leges sine moribus? Studia nad prawem rzymskim dedykowane Profesorowi Markowi Kuryłowiczowi w 65. rocznicę urodzin oraz 40-lecie pracy naukowej 13, do której napisali uczniowie Profesora: Krzysztof Amielańczyk, Antoni Dębiński, Marzena Hanna Dyjakowska, Elżbieta Ejankowska, Iwona Springer, 11 Lublin 2006, ss. 222, nlb. 4, il. Rec. M. Za b ł o c k a, «Zeszyty Prawnicze» 7.2/2007, s. 353-355; A. Pi k u l s k a, «OIR» 11/2006, s. 201-203; A. Pi k u l s k a-ra d o m s k a, «CPH» 59.1/2007, s. 331-332; M. Av e n a r i u s, «ZSS Rom. Abt.» 124/2007, s. 709. 12 Pod red. W. Ur u s z c z a k a, P. Święcickiej i A. Kr e m e r a, Kraków 2008, ss. 776. Na s. 51-62 znajduje się bibliografia prac Profesora zestawiona przez P. Św i ę c i c k ą, Studia i prace Janusza Sondla. 13 Pod red. K. Am i e l a ń c z y k a, Lublin 2009, ss. 239, fot. Na s. 39-48 znajduje się Wykaz publikacji profesora Marka Kuryłowicza w latach 1969-2009.
22 Maria Zabłocka [16] Renata Świgoń-Skok, Elżbieta Żak, Tomasz Banach, Klaudia Jerz, Anna Pawłowicz-Mucha i Renata Wiaderna-Kuśnierz. Do tego rodzaju ksiąg należy też zaliczyć dwie księgi zagraniczne, w których udział Polaków był znaczący. Są to: księga znana na całym świecie, dedykowana Ojcu Świętemu, i księga romanisty włoskiego, prof. Luigi Labruna. W Giovanni Paolo II le vie della giustizia. Itinerari per il terzo millennio. Omaggio dei giuristi a Sua Santità nel XXV anno di pontificato 14, prace swe złożyli, oprócz takich osobistości, jak Kardynał Józef Glemp, Prezes Trybunału Konstytucyjnego Marek Safian, Przewodniczący Kongregacji do Spraw Edukacji Katolickiej Zenon Kard. Grocholewski, ówczesny Rzecznik Praw Obywatelskich Andrzej Zoll, Redaktor Naczelny miesięcznika adwokatów polskich «Palestra» Stanisław Mikke, również romaniści: Stefan Jan Karolak, Wiesław Litewski, Władysław Rozwadowski, Bronisław Sitek, Janusz Sondel, Witold Wołodkiewicz, Maria Zabłocka i Jan Zabłocki, a także inni polscy profesorowie: Krystyna Chojnicka, Krystian Complak, Wojciech Łączkowski, Wojciech Pankiewicz, Marek Piechowiak, Wacław Uruszczak. Do księgi dedykowanej znanemu wszystkim romanistom uczonemu włoskiemu Luigi Labruna, Fides humanistas ius 15, pisało ok. trzystu uczonych z całego świata, ze stu kilkunastu uniwersytetów i akademii, w tym aż dwunastu Polaków: Tomasz Giaro, historyk starożytności Jerzy Kolendo, Marek Kuryłowicz, Franciszek Longchamps de Bérier, Anna Pikulska, Władysław Rozwadowski, Zuzanna Służewska, Janusz Sondel, Jakub Urbanik, Witold Wołodkiewicz, Maria Zabłocka i Jan Zabłocki. Romaniści pisali też do licznych innych ksiąg jubileuszowych, przede wszystkim historyków prawa, jak np. do ksiąg dedykowanych profesorom Stanisławowi Grodziskiemu, Wacławowi Uruszczakowi i Adamowi Lityńskiemu. Niestety, były też smutne wydarzenia, śmierć wybitnych profesorów, w hołdzie którym powstawały prace zbiorowe. Dwie z tych 14 Pod red. A. Lo i o d i c e, M. Va r i, Roma 2003, ss.1174. 15 Pod red. C. Ca s c i o n e, C. Ma s i Do r i a, Napoli 2007, I-VIII, ss. 6157.
[17] Rzut oka na polską romanistykę 23 ksiąg miały być prezentem związanym z rocznicą urodzin, niestety, stały się księgami ku czci. Są to: Honeste vivere Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego 16, do której prace złożyli, wymieniając tylko romanistów: Wojciech Dajczak, Marzena Hanna Dyjakowska, Ireneusz Jakubowski, Monika Krawczyk, Jerzy Krzynówek, Franciszek Longchamps de Bérier, Wiesław Mossakowski, Piotr Niczyporuk, Tomasz Palmirski, Anna Pikulska- Robaszkiewicz, Bronisław Sitek, Zuzanna Służewska, Andrzej Sokala, Janusz Sondel, Iwona Springer, Jakub Urbanik, Witold Wołodkiewicz, Maria Zabłocka, Jan Zabłocki, Elżbieta Żak, Jarosław Reszczyński, Jarosław Rominkiewicz, Władysław Rozwadowski. W formie aneksu zamieszczono też tekst wykładu inauguracyjnego wygłoszonego przez Profesora na UMK w roku akad. 1991-1992. Druga księga, powstała w podobny sposób, to Roman Law as Formative of Modern Legal Systems. Studies in Honour of Wiesław Litewski 17, w której, oprócz licznych autorów zagranicznych, pisali Tomasz Giaro, Andrzej Kremer, Marek Kuryłowicz, Jarosław Reszczyński, Janusz Sondel, Maria Zabłocka. Już po śmierci powstała praca poświęcona pamięci śp. prof. Edwarda Szymoszka. W księdze wrocławsko-katowickiemu profesorowi, wydanej jako «Acta Uniwersitatis Wratislaviensis» No 3063 «Prawo» 305 Studia historycznoprawne. Tom poświęcony pamięci Profesora Edwarda Szymoszka 18, udział wzięli Krzysztof Amielańczyk, Karina Chodań, Wojciech Dajczak, Antoni Dębiński, Tomasz Giaro, Ireneusz Jakubowski, Aleksandra Kaczmarczyk, Marek Kuryłowicz, Franciszek Longchamps de Bérier, Wiesław Mossakowski, Joanna Ożarowska- -Sobieraj, Anna Pikulska-Radomska, Jarosław Rominkiewicz, Władysław Rozwadowski, Bronisław Sitek, Andrzej Sokala, Janusz 16 Toruń 2001, ss. 639. Na s. 627-630 została zamieszczona Bibliografia prac profesora Władysława Bojarskiego opracowana przez A. So k a l ę. Por. rec. R. Św i r g o ń- -Sk o k, «CPH» 54.2/2002, s. 307-310. 17 Pod red. J. So n d l a, J. Re s z c z y ń s k i e g o i P. Ściślickiego, Kraków 2003, I-II, ss. 329, 307. Na s. 7-12 pierwszego tomu zamieszczono Writing of Wiesław Litewski. 18 Pod red. A. Ko n i e c z n e g o, Wrocław 2008, ss. 446.
24 Maria Zabłocka [18] Sondel, Rafał Wojciechowski, Maria Zabłocka, Jan Zabłocka i Ireneusz Żeber. W dziesiątą rocznicę śmierci Profesora Henryka Kupiszewskiego zorganizowano konferencję, pokłosiem której jest księga Marriage: Ideal Law Practice. Proceedings of a Conference Held in Memory of Henryk Kupiszewski 19, w której m.in. umieszczono referaty Tomasza Giaro, Władysława Rozwadowskiego, Jakuba Urbanika, Witolda Wołodkiewicza i Jana Zabłockiego. Publikowano też księgi upamiętniające powstanie poszczególnych wydziałów prawa, czy uniwersytetów, w których zamieszczano biogramy zmarłych profesorów, w tym też romanistów. W dwusetną rocznicę powstania Wydziału Prawa w Warszawie (Szkoła Prawa powstała na mocy Dekretu z 18 marca 1808 r., osiem lat wcześniej niż sam Uniwersytet Warszawski) wydano pracę: Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808-2008 20, w której biogramy zmarłych romanistów przedstawiła głównie Maria Zabłocka, pojedynczych osób Witold Wołodkiewicz i Tomasz Giaro. Z okazji zbliżającej się dziewięćdziesiątej rocznicy powstania Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 21 wydano księgę: Profesorowie Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, w której o romanistach pisali Antoni Dębiński i Krzysztof Burczak. W sześćdziesiątą piątą rocznicę utworzenia polskiego Wydziału Prawa we Wrocławiu powstała praca zatytułowana: Pamięci zmarłych profesorów i docentów Wydziału Prawa, Administracji Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego 1945-2010 22. Autorem większości biogramów romanistów jest Ireneusz Żeber, jeden sporządził Rafał Wojciechowski. Prace swe zamieszczali romaniści również w licznych publikacjach będących pokłosiem zjazdów historyków prawa (np. Wielokulturowość 19 Pod red. Z. Sł u ż e w s k i e j i J. Ur b a n i k a, Warszawa 2005, ss. 261. 20 Pod red. G. Ba ł t r u s z a j t y s, Warszawa 2008, ss. 354. 21 Uniwersytet Lubelski powstał w 1918 r., od 1928 zwany Katolickim. 22 Pod red. L. Le h m a n n i M. Ma c i e j e w s k i e g o, Wrocław 2010, ss. 352.
[19] Rzut oka na polską romanistykę 25 polskiego pogranicza. Ludzie Idee Państwo. Materiały ze Zjazdu Katedr Historycznoprawnych Augustów 15-18 września 2002 roku, Białystok 2007; Podstawy materialne państwa. Zagadnienie prawnohistoryczne, Szczecin 2006) lub spotkań starożytników (np. Contra leges et bonos mores. Przestępstwa obyczajowe w starożytnej Grecji i Rzymie, Lublin 2005; Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w prawie rzymskim, Lublin 2010). W omawianym okresie opublikowano 29 monografii i ok. 650 artykułów (nie licząc recenzji, licznych sprawozdań, itp.). Ponadto powstały prace o charakterze dydaktycznym i pomocniczym. Wznawiano stare podręczniki, a jedyne nowe opracowanie trzech autorów: Wojciecha Dajczaka, Tomasza Giaro i Franciszek Longchamps de Bérier: Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego 23 (pisane z zamiarem przedstawienia studentom nowego podręcznika), choć ciekawe i nowatorskie w przekrojowym ujęciu tematu, trudno uważać za podręcznik dla studentów I roku, którzy nie znają ani podstaw prawa rzymskiego, ani historii prawa europejskiego. Z wydawnictw o charakterze pomocniczym należy niewątpliwie wymienić trzy pozycje: przede wszystkim drugie wyd. z płytą CD Słownika łacińsko-polskiego dla prawników i historyków Janusza Sondla 24 (pierwsze wyd. uhonorowane zostało prestiżową nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk humanistycznych za 1998 r., tzw. Polskim Noblem); wspomnianą już przy omawianiu źródeł pracę Marka Kuryłowicza: Prawa antyczne. Wykład z historii najstarszych praw świata, która przedstawia prawo rzymskie na tle innych praw antycznych, oraz Łacińskie sentencje i powiedzenia prawnicze zestawione przez Krzysztofa Burczaka, Antoniego Dębińskiego i Macieja Jońcę 25. Podsumowując, w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku dorobek naukowy polskich romanistów jest znaczący. Należy podkreślić, że zasadniczo zmienił się kierunek ich badań. Po II wojnie światowej, 23 Warszawa 2009, ss. 584 24 Kraków 2009, ss. 1008; 1 wyd. Kraków 1997. 25 Warszawa 2007, ss. 306.
26 Maria Zabłocka [20] zwłaszcza w pierwszych 40 latach, dominowały publikacje dotyczące prawa prywatnego, natomiast artykuły z prawa publicznego stanowiły wyjątek. W ostatnich latach liczba monografii z szeroko pojętego prawa publicznego (ustrój, administracja, prawo karne) prawie dwa razy przewyższa liczbę książek z całego prawa prywatnego. Również artykułów z prawa publicznego jest znacznie więcej niż z pozostałych dziedzin. Dorobek ten jest doceniany zagranicą, o czym świadczy fakt zapraszania Polaków do udziału w zagranicznych księgach okolicznościowych oraz omówienia polskich książek i artykułów umieszczane w romanistycznym włoskim czasopiśmie «Iura. Rivista internazionale di diritto romano e antico». An Overview of the Work of Polish Scholarship on Roman Law in the First Decade of the Twenty-First Century Summary In the first decade of the 21st century Polish scholars of Roman Law accomplished a considerable amount of work, adopting an entirely new area of research. While publications on private law had constituted the predominant trend since the Second World War, especially in the first forty years of the period, articles on public law were an exception until recent times. In the last few years nearly twice as many monographs have been published on a broad range of issues in public law, such as the political system, administration, and criminal law, as on private law. The number of articles on public law has also been much larger than on other branches of Roman law. The work of Polish Romanists has earned acknowledgement abroad, as evidenced by the invitations Polish researchers have been receiving to contribute to foreign occasional volumes, and by the digests of Polish books and articles which have appeared in the Italian scholarly journal «Iura. Rivista internazionale di diritto romano e antico».
Zeszyty Prawnicze 12.1/2012 Ewa Bieńkowska Europejska Wyższa Szkoła Prawa i Administracji w Warszawie Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej o nowej instytucji prawa karnego wykonawczego krytycznie 1. Wp r o wa d z e n i e Pod koniec ub. wieku w Ministerstwie Sprawiedliwości zapoczątkowane zostały działania mające na celu powołanie do życia państwowego funduszu kompensacyjnego dla ofiar przestępstw. Uznano bowiem, że najwyższy już czas, aby Polska dołączyła do tych państw członkowskich Rady Europy, które czynią zadość wymogom Europejskiej Konwencji o kompensacji dla ofiar przestępstw popełnionych z użyciem przemocy z 24 listopada 1983 r. 1 Skonstatowano nadto, że nade- 1 Zob. polski tekst Konwencji w: E. Bi e ń k o w s k a, C. Ku l e s z a, Jak postępować z ofiarami przestępstw? Dokumenty Rady Europy i Narodów Zjednoczonych. Poradnik dla praktyków, Białystok 1992, s. 49 i n.; Ty c h ż e, Europejskie standardy postępowania z ofiarami przestępstw, Białystok 1997, s. 64 i n.; Standardy Rady Europy. Teksty i komentarze, III: Prawo karne, pod red. E. Zi e l i ń s k i e j, Warszawa 1997, s. 500 i n.; T. Ci e l e c k i, Ofiary przestępstw w prewencyjnej strategii przeciwdziałania przestępczości, Słupsk 1999, s. 57 i n.; E. Bi e ń k o w s k a, Wiktymologia. Zarys wykładu, Warszawa 2000, s. 109 i n.; E. Bi e ń k o w s k a, L. Ma z o w i e c k a, Prawa ofiar przestępstw, Warszawa 2009, s. 198 i n.; Ty c h ż e, Ofiara przestępstwa w dokumentach międzynarodowych, Warszawa 2009, s. 78 i n.; Ty c h ż e, Państwowa kompensata przysługująca ofiarom niektórych przestępstw. Komentarz, Warszawa 2011, s. 187 i n.
28 Ewa Bieńkowska [2] szła także pora na wyłączenie kwestii dotyczących pomocy dla ofiar przestępstw z unormowań o pomocy postpenitencjarnej dla pozbawionych wolności i ich rodzin, w których ze zrozumiałych względów pokrzywdzonym przyznaje się status uprawnionych gorszego, drugiego gatunku. Niemniej, Polska była jedynym spośród europejskich państw przynależnych do tzw. Bloku Wschodniego, w którym w ogóle dostrzeżono, i to wcześnie, potrzebę zapewnienia ofiarom przestępstw jakiegoś, choćby minimalnego, wsparcia finansowego ze strony państwa. Przypomnijmy, że takie rozwiązanie pojawiło się już w pierwszej połowie lat 70. XX w., kiedy wdrażanie idei kompensacji państwowej dla ofiar przestępstw w poszczególnych państwach świata zachodniego znajdowało się jeszcze w dość wstępnym stadium 2. W 15 ust. 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 29 maja 1974 r. w sprawie pomocy postpenitencjarnej 3 znalazł się zapis, stosownie do którego Ze środków przeznaczonych na cele pomocy postpenitencjarnej może być udzielana w razie potrzeby pomoc dla osób pokrzywdzonych przestępstwem i ich rodzin. Regulacja taka, w nieco zmienionym brzmieniu, znalazła się także w k.k.w. z 1997 r., który na mocy art. 43 1 powołał do życia Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej. W myśl 4 zd. 2 tego przepisu W wyjątkowych wypadkach ze środków tych [tj. ze środków Funduszu E.B.] można udzielać pomocy również osobom pokrzywdzonym przestępstwem i ich rodzinom. Szczegółowo kwestie dotyczące funkcjonowania Funduszu regulowało rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22 kwietnia 2005 r. 4 Słusznie podniósł S. Lelental, że gdy chodzi o udzielanie pomocy osobom pokrzywdzonym i ich rodzinom Ocena, czy in concreto zachodzi wyjątkowy wypadek, pozostawiona została swobodnemu uznaniu podmiotów udzielających pomocy. Przepis art. 43 4 KKW nie stanowi bowiem o żadnych kryteriach tej pomocy, a FPPR [tj. cyt. rozporządzenie z 22 kwietnia 2005 r. E.B.] wręcz pomija warunek 2 Szerzej zob. E. Bi e ń k o w s k a, Komentarz, [w:] Standardy, s. 504 i n. 3 Dz.U. Nr 21, poz. 126 ze zm. 4 Dz.U. Nr 69, poz. 618.
[3] Fu n d u s z p o m o c y p o k r z y w d z o n y m 29 wyjątkowości jej udzielania osobom pokrzywdzonym przestępstwem i ich rodzinom. W tym zakresie obowiązujące unormowanie zasługuje na krytykę. Ma ona swoje źródło w tym, że przepis art. 43 6 KKW nie zawiera wymaganych w art. 92 ust. 1 Konstytucji RP wytycznych co do treści aktu wykonawczego, a akt wykonawczy (FPPR) nie tylko, że nie stanowi o wyjątkowym charakterze pomocy udzielanej z Funduszu pokrzywdzonym przestępstwem i ich rodzinom, ale również nie ustala dyrektyw jej udzielania 5. Odrębny, samoistny mechanizm kompensowania ofiar przestępstw został utworzony dopiero w 2005 r. 6. Początkowo obejmował on swoim zasięgiem ofiary umyślnych przestępstw popełnionych z użyciem przemocy pod warunkiem, że doznały następstw opisanych w art. 156 1 lub 157 1 k.k. Na mocy nowelizacji z 2009 r. 7 poszerzono grono uprawnionych, rezygnując z przesłanki umyślności i popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy. Istniejący system kompensacyjny posiada jednak istotne mankamenty. Został on bowiem wprowadzony nie tyle dlatego, że uznano, iż uprawnienie do państwowej kompensaty jest niezwykle ważne w procesie przezwyciężania skutków przestępstwa, ile z tego względu, że taki był wymóg prawa unijnego. W efekcie przyjęto rozwiązania minimalistyczne, a w dodatku rozwiązania złe, niezapewniające ofiarom przestępstw należytego dostępu do kompensaty od państwa 8. W praktyce jak dowodzą tego badania obowiązujące regulacje również się nie sprawdzają 9. Potwierdza to wniosek o ich wadliwości, jak też braku zrozumienia istoty i wagi kompensaty. 5 S. Le l e n ta l, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Warszawa 2010, s. 211. 6 Zob. ustawa z 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw, Dz. U. Nr 169, poz. 1415 ze zm. 7 Dz. U. Nr 79, poz. 665. 8 Zob. szerzej E. Bi e ń k o w s k a, L. Ma z o w i e c k a, Państwowa kompensata, s. 57 i n. 9 Zob. M. Ni e ł a c z n a, Kompensata dla ofiar przestępstw. Prawo a praktyka. Raport z monitoringu działania ustawy o państwowej kompensacie dla ofiar niektórych przestępstw umyślnych, Warszawa 2007, s. 107 i n.; S. Ła g o s z i ń s k i, Praktyka przyznawania świadczeń na podstawie ustawy z 7.07.2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw, «Prawo w działaniu» 9/2011, Sprawy