Choroby atopowe na prze³omie wieków - epidemiologia, profilaktyka, leczenie

12 Choroby atopowe na prze³omie wieków - epidemiologia, profilaktyka, leczenie BOGDAN ROMAÑSKI Katedra i Klinika Alergologii i Chorób Wewnêtrznych Akademii Medycznej w Bydgoszczy Szpital Wojewódzki im.biziela, ul.ujejskiego 75, 85-168 Bydgoszcz Wed³ug danych Europejskiej Bia³ej Ksiêgi Alergii opublikowanej w 1997 r. czêstoœæ alergii typu atopowego wzrasta nieub³aganie na ca³ym œwiecie. Je eli odpowiednie œrodki zaradcze nie bêd¹ szybko podjête, narastaj¹ce rozpowszechnienie chorób atopowych mo e siê okazaæ nie do zatrzymania. Aktualnie, fundamentalnymi zasadami leczenia chorób atopowych s¹: eliminacja alergenów, immunoterapia swoista i leczenie farmakologiczne. Jednak eliminacja alergenów bywa czêsto nieskuteczna, immunoterapia mo e znaleÿæ zastosowanie w ograniczonej liczbie przypadków, a farmakoterapia, nawet najnowszymi lekami, nie jest w stanie spowodowaæ wyleczenia choroby alergicznej i musi byæ przewa nie stosowana przez wiele lat, co poci¹ga za sob¹ ryzyko wyst¹pienia objawów ubocznych leczenia i wzrastaj¹ce koszty ekonomiczne. Tak wiêc istnieje pilna potrzeba wypracowania nowych metod terapii. Zdaniem autora istnieje nadzieja, e na prze³omie wieku stanie siê mo liwe modulowanie alergicznego procesu zapalnego, zablokowanie receptorów komórkowych dla IgE, wzglêdnie zablokowanie przeciwcia³ IgE przez peptydy przeciwalergiczne. Od czasu gdy Coca i Cooke wprowadzili do medycyny w roku 1923 nowe pojêcie atopii (z grec. dziwaczna choroba) dla oznaczenia wystêpuj¹cej tylko u niektórych osób szczególnej predyspozycji do chorobowego reagowania na czynniki œrodowiska naturalnego - wspomniana predyspozycja, czêsto dziedziczna, stanowi¹ca pocz¹tkowo raczej ciekawostkê w szeregu zaburzeñ patologicznych cz³owieka, upowszechni³a siê do tego stopnia, e tzw. choroby atopowe stanowi¹ w chwili obecnej problem o bardzo wa nym lekarskim i spo³ecznym znaczeniu [1]. Aktualna sytuacja epidemiologiczna W latach 50. nast¹pi³ niepokoj¹cy wzrost liczby zachorowañ na astmê oskrzelow¹ i w okresie tym zwrócono uwagê (Quarles van Ufford w Europie i Eisenstadt w USA) na okolicznoœæ, e obraz kliniczny tej choroby staje siê stopniowo coraz bardziej z³oœliwy [2]. W nastêpnych dziesiêcioleciach mo na by³o spostrzegaæ przyspieszone narastanie czêstoœci zaburzeñ alergicznych typu atopowego. W Szwajcarii np. liczba zachorowañ na py³kowicê powiêksza³a siê z ka dym dziesiêcioleciem o 1,5%. Aktualnie 12% ludnoœci tego kraju cierpi z powodu chorób atopowych, co oznacza, e 1 na 9 mieszkañców jest alergikiem. W ostatnich latach koñcz¹cego siê stulecia sytuacja epidemiologiczna na naszym kontynencie sta³a siê tak dramatyczna, e problem chorób alergicznych sta³ siê ostatnio przedmiotem obrad Rady Europy, a zachodnioeuropejscy alergolodzy opublikowali w1997 r. Bia³¹ Ksiêgê Alergii [3]. Mo na siê z niej dowiedzieæ, m.in., e: - obawy chorób alergicznych wystêpuj¹ u 35% osób w populacji krajów europejskich, - na py³kowicê choruje aktualnie w Europie 10-20% mieszkañców, - astma oskrzelowa alergiczna wystêpuje obecnie dwukrotnie czêœciej ni w roku 1980, - atopowe zapalenie skóry jest aktualnie spostrzegane u 10-12% populacji, podczas gdy u 10-20% dzieci z t¹ chorob¹ rozwija siê astma w póÿniejszym okresie ycia. Nie ulega wiêc w¹tpliwoœci, e stale narastaj¹ce zagro enia zdrowia publicznego przez choroby alergiczne typu atopowego stanowi wielkie wyzwanie dla œwiata lekarskiego, od którego spo³eczeñstwo oczekuje wyjaœnienia przyczyn zaistnia³ej sytuacji i skutecznego przeciwdzia³ania. Przyczyny rozpowszechnienia chorób atopowych Paradoksalnie, czêstoœæ chorób atopowych wzrasta najszybciej w ostatnich dziesiêcioleciach, równolegle z imponuj¹cym postêpem wiedzy o mechanizmach atopii i sta³ymi postêpami w opracowywaniu coraz skuteczniejszych - przynajmniej w naszym mniemaniu - metod leczenia zaburzenia alergicznych. Dlaczego tak siê dzieje, nie wiemy. Mo na, jak s¹dzê, postrzegaæ najogólniej pierwotn¹ przyczynê reaktywnoœci typu atopowego jako

Romañski B. Choroby atopowe na prze³omie wieków - epidemiologia, profilaktyka, leczenie 13 wyraz za³amania zdolnoœci adaptacyjnych organizmu ludzkiego do bytowania w szybko zmieniaj¹cym siê œrodowisku. Autorzy Bia³ej Ksiêgi Alergii, dopatruj¹ siê powodów zwiêkszaj¹cej siê czêstoœci chorób atopowych: - w zanieczyszczeniu œrodowiska wewnêtrznego cz³owieka przez roztocze kurzu domowego, karaluchy, naskórek zwierz¹t domowych (zw³aszcza kotów) i dym tytoniowy, - w zanieczyszczeniu œrodowiska zewnêtrznego przez ozon, cz¹steczki upostaciowane (zw³aszcza paliwa, silników Diesla), NO 2 i SO 2, które mog¹ wywo³ywaæ napady dusznoœci u chorych na astmê, wzglêdnie u³atwiaæ rozwój uczulenia typu IgE i nastêpowe wyst¹pienie chorób alergicznych, - w zmienionym stylu ycia, w tym zw³aszcza zwyczajów ywieniowych i ró nych warunków higienicznych. Skuteczne przeciwdzia³anie tak licznym i jednoczeœnie dzia³aj¹cym zagro eniom mo e okazaæ siê niemo liwe, trudno by³oby bowiem oczekiwaæ, e uda siê w najbli szej przysz³oœci doprowadziæ do zasadniczych zmian w sposobie ycia wspó³czesnych Europejczyków, wzglêdnie do wykszta³cenia nowego, bardziej przychylnego dla zdrowia, modelu cywilizacji. Stosowane obecnie dzia³ania profilaktyczne i lecznicze s¹ z pewnoœci¹ niezadowalaj¹ce. Profilaktyka Pierwsze, obowi¹zuj¹ce w Europie, zalecenia natury prewencyjnej odnosz¹ siê do dzieci wysokiego ryzyka nie maj¹cych jeszcze objawów alergicznych i polegaj¹ na: - przeprowadzeniu karmienia piersi¹, - eliminowaniu z diety silnych alergenów pokarmowych, a zw³aszcza mleka krowiego i bia³ka jaj, - eliminowaniu ze œrodowiska domowego alergenów roztoczy i naskórka zwierz¹t, - eliminowaniu ze œrodowiska domowego dymu tytoniowego. Dwa ostatnie zalecenia obowi¹zuj¹ bezwzglêdnie w wieku póÿniejszym - u dzieci starszych i osób doros³ych. Je eli spojrzy siê krytycznie na skutecznoœæ dzia³añ profilaktycznych to nale y stwierdziæ, e najwiêksze znaczenie praktyczne ma eliminacja z diety pokarmów uczulaj¹cych, bardzo skuteczna u dzieci i u oko³o 20% doros³ych atopików [4]. Natomiast korzyœci z wysi³ków podejmowanych w celu eliminacji alergenów domowych, s¹ raczej dyskusyjne [5], a nie nale y temu siê dziwiæ je eli siê pamiêta, e kurz domowy zawiera nie tylko roztocza lecz tak e liczne inne alergeny takie jak zarodniki grzybów pleœniowych; pióra, naskórek i sierœæ zwierz¹t, odchody karaluchów i inne. Trzeba równie braæ pod uwagê okolicznoœæ, e silnie alergizuj¹cy kurz znajduje siê zarówno w domach alergików jak i w innych pomieszczeniach, np. biurowych i fabrycznych. Od lat spostrzegam u dzieci alergicznych wystêpowanie silnych reakcji na kurz obecny w klasach szkolnych i salach gimnastycznych. Metody leczenia chorób atopowych W przypadku niepowodzenia dzia³añ profilaktycznych pojawia siê koniecznoœæ wdro enia postêpowania leczniczego przyczynowego, wzglêdnie objawowego. Teoretycznie, wiêksza wartoœæ tego pierwszego nie wymaga uzasadnienia. Postêpowanie przyczynowe - immunoterapia swoista Immunoterapia swoista w chorobach atopowych polega - w razie niemo noœci eliminacji alergenów - na podejmowaniu prób uzyskania niewra liwoœci na nie na drodze tzw. odczulania swoistego. Metoda wprowadzona przez Noona i Freemana w r. 1911 postuluje wprowadzanie parenteralne stopniowo zwiêkszanych dawek alergenów a do chwili, w której organizm przestaje reagowaæ chorobowo. Ten, par excellence, alergologiczny sposób leczenia zaburzeñ alergicznych ma za sob¹ d³ug¹ i bogat¹ tradycjê weuropie i Stanach Zjednoczonych. Przez blisko pó³ wieku odczulano alergików wodnymi wyci¹gami alergenów wziewnych i cia³ owadów. W latach 60. opublikowa³em pierwsze w Polsce doniesienia o skutecznoœci immunoterapii swoistej w leczeniu astmy oskrzelowej [6,7] i propagowa³em nastêpnie czêsto tê metodê, a do chwili obecnej [8]. Pocz¹wszy od lat 70. zaczêto wytwarzaæ, dla celów immunoterapii, oczyszczone i coraz staranniej standaryzowane preparaty alergenów py³ku roœlin i roztoczy, a wyci¹gi z cia³ owadów zast¹piono preparatami z ich jadu. Obecnie proponuje siê alergologom europejskim standaryzowane preparaty alergenowe: D.pteronyssinus i D.farinae, siedmiu traw, trzech chwastów, kilku drzew oraz kota, psa i konia [9]. W r. 1997 paryski Instytut Pasteura wstrzyma³ produkcjê wodnych wyci¹gów alergenów, w tym grzybów pleœniowych i kurzu domowego. W opinii klinicystów mojej generacji, zmagaj¹cych siê z problemami terapii chorób alergicznych w ubieg³ych dziesiêcioleciach, a wiêc w czasach, gdy leczenie farmakologiczne by³o bardzo niedoskona³e, wysoka wartoœæ terapeutyczna wodnego pe³nego wyci¹gu kurzu domowego nie podlega w¹tpliwoœci [10], podobnie jak du a skutecznoœæ wodnych wyci¹gów grzybów pleœniowych, naskórka i sierœci zwierz¹t. Potwierdzali j¹ niezmiennie nasi pacjenci. Zarówno w Polsce, jak i we Francji i w Maroku spostrzega³em w latach ubieg³ych ustêpowanie objawów nie ytu i astmy u pacjentów leczonych tymi wyci¹gami, zauwa y³em tak e, e chorzy ci stawali siê nastêpnie niewra liwi na dzia³anie bodÿców klimatycznych i nerwowych [2].

14 Tak e w bie ¹cym dziesiêcioleciu odczula³em z powodzeniem pe³nym wyci¹giem z kurzu chorych na astmê i wyprysk atopowy. U tych ostatnich, leczonych uprzednio bezskutecznie objawowo, preparat powodowa³ szybkie ustêpowanie œwi¹du i zmian zapalnych skóry. egnam wiêc z alem wspólnie z moimi francuskimi przyjació³mi i tak e moimi pacjentami, pozbawionymi mo liwoœci kontynuowania leczenia, nasz ukochany preparat, któremu J.Sclafer poœwiêci³ piêkne epitafium w publikacji pt. "Reqiem dla alergenu" [11]. Autor czyni³ to z uczuciem, e pozbawiono naszych pacjentów bardzo skutecznego, bezpiecznego i taniego œrodka terapeutycznego. M³odsza generacja alergologów jest jednak przekonana, e tylko starannie standaryzowane alergeny maj¹ prawdziw¹ wartoœæ terapeutyczn¹ [12]. Zaleca stosowanie immunoterapii swoistej w oparciu o tzw. badania kontrolowane, zgodnie z zasadami miêdzynarodowej standaryzacji alergenów [13], wniektórych przypadkach (3): - alergicznego nie ytu nosa, - ³agodnej i umiarkowanej astmy oskrzelowej, - alergii na jad owadów b³onkoskrzyd³ych (pszczó³ i os). Autorzy Bia³ej Ksiêgi Alergii nie znajduj¹ natomiast wskazañ do przeprowadzania immunoterapii w niealergicznych nie ytach nosa, atopowym zapaleniu skóry, przewlek³ej pokrzywce, astmie ciê kiej lub wywo³anej uczuleniem na liczne alergeny, alergii na pokarmy i uczuleniach na zwi¹zki chemiczne. Powy sze uwagi odnosz¹ siê do metody klasycznej - podskórnego wprowadzania alergenów, je eli idzie natomiast o alternatywne drogi odczulania (doustna, podjêzykowa lub inhalacyjna), autorzy widz¹ koniecznoœæ dalszych badañ mog¹cych rozstrzygn¹æ o ich skutecznoœci. Myœlê, e przedstawione w Bia³ej Ksiêdze zalecenia mo na przyj¹æ bez wiêkszych zastrze eñ albowiem: - panuje powszechna zgoda odnoœnie bezwzglêdnej koniecznoœci przeprowadzenia odczulania swoistego u pacjentów uczulonych na jady owadów [14], - nie ma w¹tpliwoœci co do skutecznoœci immunoterapii swoistej u chorych z sezonow¹ alergi¹ na py³ek roœlin, - udowodniono, w tym naszej Klinice [15], e odczulanie pacjentów z ca³orocznym nie ytem nosa chroni ich wielokrotnie przed póÿniejszym wyst¹pieniem astmy, - wszystko wydaje siê wykazywaæ, e w astmie immunoterapia swoista bywa najskuteczniejsza wówczas, gdy jest zastosowana w pocz¹tkach choroby, a wiêc w praktyce u dzieci i m³odzie y. Nie ma równie obecnie zastrze eñ, jak s¹dzê, odnoœnie stwierdzenia, e w aktualnym stanie wiedzy, jedynie immunoterapia swoista mo e wp³yn¹æ korzystnie na obraz kliniczny i ewolucjê choroby atopowej [16,17], poniewa jak dot¹d tylko ona oddzia³ywuje na humoralne i komórkowe mechanizmy reakcji alergicznych [18]. Warto natomiast zapytaæ czy mo na ywiæ nadziejê, e upowszechnienie tej metody leczenia, w jej obecnym wydaniu, bêdzie mog³o siê przyczyniæ do uzyskania istotnego postêpu w zwalczaniu chorób atopowych? Osobiœcie myœlê, e nadzieja taka jest nieuzasadniona z nastêpuj¹cych powodów: 1. Odczulanie wspó³czeœnie wytwarzanymi standaryzowanymi preparatami alergenowymi o du ej sile dzia³ania stwarza potencjalne niebezpieczeñstwo wyst¹pienia groÿnych objawów ubocznych, mo e wiêc byæ przeprowadzane wy³¹cznie przez specjalistów w dobrze przygotowanych oœrodkach (w przypadkach alergii na jady owadów najlepiej w warunkach szpitalnych), a okolicznoœæ ta ogranicza mo liwoœæ szerokiego, w skali masowej, stosowania immunoterapii. W praktyce jest ona obecnie przeprowadzana, tak w Polsce, jak i w innych krajach europejskich, u ograniczonej liczby alergików. 2. Immunoterapia swoista preparatami standaryzowanymi stwarza najwiêksze szanse powodzenia wprzypadkach silnego uczulenia na jeden alergen. Je eli natomiast pacjent jest uczulony (co zdarza siê czêsto) na kilka alergenów jednoczeœnie np. py³ek wielu drzew, traw i chwastów, wzglêdnie liczne alergeny obecne w kurzu domowym, efekty jego odczulania mog¹ okazaæ siê niezadowalaj¹ce. Podobnie, pacjent uczulony na kilka spoœród kilkunastu alergenów znajduj¹cych siê w naskórku kota mo e okazaæ siê niewra liwy na odczulanie obecnie promowanym preparatem zawieraj¹cym wy³¹cznie wysoce standaryzowany g³ówny alergen. Warto zauwa yæ, e w latach ostatnich, gdy dokonuje siê oceny efektów odczulania wy³¹cznie na podstawie wyników badañ kontrolowanych z zastosowaniem placebo, mo na napotkaæ wpiœmiennictwie, co podnosi ostatnio Chyrek-Borowska [17], zarówno pozytywne jak i negatywne oceny skutecznoœci immunoterapii nowoczesnymi preparatami alergenowymi. S¹ one bez w¹tpienia nieskuteczne u wielu alergików, albowiem od kilku lat zg³aszaj¹ siê do mnie na konsultacjê coraz liczniejsi pacjenci, odczulani uprzednio bez powodzenia standaryzowanymi preparatami py³ku roœlin lub roztoczy. 3. Immunoterapia nieswoista jest ca³kowicie nieskuteczna w przypadkach alergii na pokarmy i w¹tpliwie skuteczna u alergików uczulonych jednoczeœnie na liczne alergeny wziewne i pokarmowe. Obawiam siê przeto, e gdyby nawet uda³o siê w przysz³oœci bardziej upowszechniæ immunoterapiê swoist¹, zw³aszcza u dzieci, dziêki szerokiemu stosowaniu preparatów alergenowych podawanych doustnie lub donosowo [19], to nie spowoduje to

Romañski B. Choroby atopowe na prze³omie wieków - epidemiologia, profilaktyka, leczenie 15 znacz¹cej poprawy efektów terapeutycznych w³aœnie dlatego, e preparaty te zawieraj¹ pojedyncze wysoce standaryzowane alergeny. W dzisiejszej sytuacji immunoterapia swoista przegrywa niestety wyraÿnie wrywalizacji z leczeniem farmakologicznym. Blaski i cienie leczenia objawowego Wspó³czeœnie, rzesze alergików s¹ leczone na ca³ym œwiecie wy³¹cznie objawowo i trzeba to przyznaæ - z du ¹ doraÿnie skutecznoœci¹, dziêki wielkiemu postêpowi farmakoterapii i wprowadzonym przez przemys³ farmaceutyczny licznym nowym lub stale ulepszanym starszym preparatom. Mo na obecnie wielokrotnie kontrolowaæ z powodzeniem objawy py³kowicy stosuj¹c preparaty przeciwhistaminowe najnowszej generacji i monitorowaæ zadowalaj¹co ewolucjê astmy, dziêki systematycznemu podawaniu leków antyanafilakycznych (kromoglikan i nedokromil sodowy), preparatów teofiliny o przed³u onym dzia³aniu, antagonistów leukotrienów, krótko i d³ugo dzia³aj¹cych sympatykomimetyków i stale ulepszanych, potê nych w dzia³aniu przeciwzapalnym, aerozoli steroidowych. Opracowane ostatnio miêdzynarodowe i krajowe uzgodnienia ekspertów na temat najskuteczniejszego leczenia astmy wyraÿnie preferuj¹ leczenie objawowe, a zw³aszcza sterydoterapiê [20, 21, 22, 23]. Nie ma jednakowo, moim zdaniem, powodów do szczególnej dumy z osi¹gniêæ na polu leczenia objawowego chorób alergicznych poniewa : - nie powoduje ono wyleczenia tych chorób i musi byæ zazwyczaj stosowane bezterminowo, w praktyce do koñca ycia pacjenta. Czêsto nie poprawia jakoœci ycia i nie chroni przed wczesnym inwalidztwem, - poci¹ga za sob¹ ryzyko spowodowania objawów ubocznych, szczególnie du e w przypadkach wieloletniej sterydoterapii, - jest wysoce i z ka dym rokiem bardziej kosztowne, przez co coraz trudniejsze do udÿwigniêcia dla bud etów S³u by Zdrowia i Ubezpieczeñ Spo³ecznych. W USA wydano w 1992 r. na leczenie astmy szeœæ miliardów dolarów. Alergolodzy zachodnio-europejscy, autorzy Bia³ej Ksiêgi Alergii, bardzo realistycznie i pesymistycznie oceniaj¹ aktualn¹ sytuacjê, gdy pisz¹, e "mimo znacznego postêpu dokonanego w ostatnich dekadach na polu zrozumienia patogenezy, diagnozy i terapii chorób alergicznych, zasiêg, zachorowalnoœæ, a w niektórych przypadkach tak e œmiertelnoœæ powodowana przez zaburzenia alergiczne wzros³a wwielu krajach. Nasze polskie doœwiadczenia pozwalaj¹ potwierdziæ przytoczon¹ opiniê. Nie ulega te w¹tpliwoœci, e racjê maj¹ autorzy Bia³ej Ksiêgi wówczas gdy stwierdzaj¹, e organizacja i œrodki dostêpne dla prewencji i leczenia zaburzeñ alergicznych, ró ni¹ce siê znacznie w krajach Europy, s¹ czêsto dalekie od optymalnych. Czego wiêc mamy siê spodziewaæ wprzysz³oœci? Nowe horyzonty terapii antyalergicznej Refleksje o aktualnych mo liwoœciach zwalczania chorób alergicznych metodami immunoterapii swoistej prowadz¹, przy uwzglêdnieniu obecnej sytuacji epidemiologicznej i dynamicznego wzrostu zachorowañ, do wniosku, e metody te, teoretycznie najw³aœciwsze, nie spe³niaj¹ pok³adanych w nich nadziei, przede wszystkim dlatego, e maj¹ ograniczon¹ skutecznoœæ i nie nadaj¹ siê do stosowania w skali masowej. Nie wydaje siê równie, aby bardziej udoskonalone preparaty alergenowe umo liwi³y wprzysz³oœci skuteczne leczenie milionówalergików. Podobnie, nie rozwi¹ ¹ zapewne problemu œrodki farmakologiczne, nawet wysoce udoskonalone, poniewa wyhamowuj¹, i to tylko wówczas, gdy s¹ systematycznie podawane, objawy zaburzeñ alergicznych, nie oddzia³ywuj¹ natomiast na istotê ogólnoustrojowej choroby atopowej uwarunkowanej trwa³ym, utrzymuj¹cym siê zazwyczaj do koñca ycia defektem genetycznym. W powy szej sytuacji nale y pilnie poszukiwaæ nowych mo liwoœci leczenia procesów atopowych na innych ni dotychczas zasadach. Intensywne badania prowadzone bie ¹co w licznych laboratoriach pozwalaj¹ przypuszczaæ, e takie nowe mo liwoœci pojawi¹ siê na prze³omie XX i XXI stulecia. Byæ mo e uda siê zmniejszyæ wytwarzanie IgE w ustroju, dziêki unieczynnieniu dzia³ania interleukiny 4, wzglêdnie zahamowaæ prozapalne dzia³anie eozynofilów blokuj¹c przy pomocy przeciwcia³ monoklonalnych interleukinê 5 [24]. Teoretycznie, rozwi¹zaniem optymalnym by³oby przerwanie pierwszego ogniwa ³añcucha reakcji dla IgE. Rozwa a siê obecnie sposoby realizacji tego trudnego zamierzenia [25] oraz mo liwoœæ zablokowania znajduj¹cych siê wtkankach IgE innymi przeciwcia³ami. W roku 1977 zakoñczyliœmy wstêpny etap badañ klinicznych nad peptydem przeciwalergicznym Stanwortha, który w warunkach doœwiadczalnych powodowa³ wytworzenie przeciwcia³ blokuj¹cych IgE i nastêpow¹ niewra liwoœæ uczulonych zwierz¹t na prowokacjê alergenami [26]. Po podskórnym podaniu preparatu spostrzegaliœmy ustêpowanie objawów alergii na py³ek roœlin w jednej i pojawienie siê pe³nej tolerancji na uczulaj¹ce pokarmy w drugiej grupie pacjentów [27,28]. Dalsze badania wyka ¹, czy peptyd przeciwalergiczny bêdzie móg³ pe³niæ w przysz³oœci rolê szczepionki terapeutycznej o uniwersalnym dzia³aniu.

16 Piœmiennictwo 1. Romañski B.: Choroby alergiczne typu atopowego - groÿny problem spo³eczny i lekarski naszego stulecia. W: Œrodowisko przyrodnicze Bydgoszczy J. Banaszak (red.), Tanan, Bydgoszcz 1966; 225-241. 2. Romañski B.: Alergologia dla internistów. Wyd. III, PWZL Warszawa 1987. 3. European Allergy White Paper, The UCB Institute of Allergy, May 1997. 4. Romañski B.: Alergia IgE-zale na na pokarmy. Etiopatogeneza i Klinika. Terapia 1995; 10: 3-16. 5. Wood R. A. Editorial: Indoor Allergens: Thrill of victory or agony of defeat. J.Allergy Clin.Immunol. 1997; 100(3): 290-292. 6. Romañski B.: Próby odczulania swoistego w alergicznej dychawicy oskrzelowej. Pol. Arch. Med. Wewn. 1960; 12: 1512-1525. 7. Kokocha B., Romañski B., Chyrek-Borkowska S.: Wyniki leczenia odczulaniem swoistym chorych z alergiczn¹ dychawic¹ oskrzelow¹. Pol. Arch. Med. Wewn. 1964; 5: 575-578. 8. Romañski B.: Wskazania i przeciwwskazania do immunoterapii swoistej. Nowa Klinika 1997; 4(4): 186-188. 9. Rooke M. B.: Current state of allergen regulation. ACI News 1994; 6(1): 28-32. 10. Romañski B., Pawlik K., Wilewska-K³ubo T.: The Advances of hyposensitization therapy in bronchial asthma patients allergic to house dust antigen. Allergie und Immunologie 1987; 23: 211-214. 11. Sclafer J. J.: Requiem pour un allergene Rev. Fr. Allergol. 1997; 37, 4 (Editorial). 12. Bosquet J. i wsp.: Evidences contre la poussiere de maison Rev. Fr. Allergol. 1997; 37, 6: 699-700 13. Bosquet J. i wsp.: The past, present and future of the allergen standarization subcommitee of the IUIS and the WHO. ICA News 1994; 6(2): 33. 14. Chyrek-Borowska S., Szymañski W.: Immunoterapia chorych uczulonych na jady owadów b³onkoskrzyd³ych. Nowa Klinika 1997; 4: 193-197. 15. Gniazdowski R.: Przewlek³y atopowy nie yt nosa jako stadium wstêpne choroby astmatycznej. Tarchomiñskie Zak³ady Farmaceutyczne Polfa. Bydgoszcz 1997. 16. Romañski B.: Immunoterapia swoista jako jedyna forma leczenia przyczynowego chorób alergicznych. III Sympozjum pt. Postêpy w zakresie diagnostyki i leczenia chorób alergicznych. Kraków 1995; 8-11. 17. Chyrek-Borowska S.: Immunoterapia swoista jako leczenie przyczynowe w chorobach atopowych W: Postêpy w Alergologii II. J. P³usa (red.) Medpress, Warszawa 1997; 219-227. 18. Tsicopoulos A., Akoum H., Tonnel A. B.: Mécanismes immunologiques de la désensibilisation Rev. Fr. Allergol. 1997; 37(6): 757. 19. Chmielewska D.: Immunoterapia swoista (SIT) w leczeniu chorób alergicznych dzieci. Nowa Klinika 1997; 4(4); 190-192. 20. International Consensus Report on Diagnosis and Management of Asthma. Allergy 1992; (Suppl.): 47. 21. Global Strategy For Asthma Management and Prevention. NHLBI/WHO Workshop Report National Institutes of Health, National Heart, Lung and Blood Institutes, January 1995. 22. Chazan R., Dorosz W. (red.): Postêpy w patogenezie, diagnostyce i leczeniu astmy i POChP. V Konferencja naukowo-szkoleniowa "Postêpy w patogenezie i leczeniu astmy". Jachranka 1996. 23. Narodowy Konsensus Diagnostyki i Leczenia Astmy Oskrzelowej Astra. Warszawa 1996. 24. Danzig M., Cuso F.: Inhibition of interleukin - 5 with a monoclonal antibody attenuates allergic inflammation. Allergy 1997; 52(8): 787-794. 25. Helm B. A., Spivey A. C., Padlan E. A.: Peptide blocking of IgE/receptor interaction: possibilities and pitfalls. Allergy 1997; 52, 12: 1155-1169. 26 Stanworth D. R. i wsp.: Allergy treatment with a peptide vaccine. Lancet 1990; 336:1279-1281. 27 Romañski B., Bartuzi Z.: Preliminary observations on the efficacy of an immunoactive peptide in food sensitive patients. Int. Rev. Allerg. Clin. Immunol. 1995; 1: 47. 28. Romañski B., Bartuzi Z.: Szczepionka przeciwalergiczna. W: Postêpy w alergologii II. T. P³usa (red.) Medpress Warszawa 1997: 233-242. The atopic diseases on the turn of the 20th century - epidemiology, prophylaxis, therapy BOGDAN ROMAÑSKI Summary The atopic allergy is at present one of the most common chronic disease. According to the data of European Allergy White Paper, published in 1997, the prevalence of allergy is increasing inexorably all over the world. If appropriate measures are not taken soon, it may prove unstoppable. The fundamental actual principles for the management of atopic diseases are: allergen avoidance, specific immunotherapy and pharmacological treatment. But, allergen avoidance is often ineffective, immunotherapy may be employed only in a restricted number of patients, while the pharmacotherapy, even by very modern drugs, can t never cure the allergic disease and must be mostly employed during several years with the side effects risk and increasing economic costs. Therefore, the new modalities of therapy are urgently needed. In authors opinion, some real chances exist, that on the turn of our century should be possible to influence on the down regulation of allergic inflammation, to block the IgE/cellular receptors interaction, or block the IgE-antibodies by recently enployed antiallergic peptides.