FORMY OBRONY POZWANEGO

FORMY OBRONY POZWANEGO

Od chwili doręczenia pozwu pozwanemu ma on zapewnioną możliwość podejmowania czynności procesowych dla korzystnego dla niego zakończenia postępowania. Prawo do obrony pozwanego wynika z zasady równości stron procesowych. Pozwany ma prawo do realizowania prawa do obrony przez podejmowanie czynności procesowych i działań, jednakże jest to prawo fakultatywne i pozwany nie ma obowiązku jego realizacji. W zależności od rodzaju podjętego działania pozwany ma możliwość obrony poprzez: 1. uznanie żądania pozwu, 2. bierne zachowanie pozwanego, 3. zaprzeczenie podstawy faktycznej (prawnej) powództwa, 4. zarzuty 5. powództwo wzajemne.

UZNANIE ŻĄDANIA POZWU Akt dyspozycji materialnej pozwanego polegający na złożeniu oświadczenia w formie ustnej (na rozprawie) lub pisemnej (poza rozprawą), że uznaje powództwo. Pozwany uznaje w ten sposób zarówno żądanie powoda, jak i to, że uzasadniają je przytoczone przez powoda okoliczności faktyczne i godzi się na wydanie wyroku uwzględniającego to żądanie. Nie jest uznaniem powództwa uznanie żądanie przy równoczesnym zaprzeczeniu okoliczności faktycznych, na których powód oparł swoje żądnie. Uznanie z chwilą jego dokonania przez pozwanego wywołuje określone skutki zarówno procesowe, jak i materialnoprawne (wyrok SA w Krakowie z dnia 5.12.2012 r. w sprawie I ACa 1061/12).

Zgodnie z art. 213 2 k.p.c. sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że jest ono sprzeczne z prawem, przez co rozumie się sprzeczność z przepisami bezwzględnie obowiązującymi, albo zmierza do obejścia prawa lub jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli żadna z tych okoliczności nie zachodzi sąd jest obowiązany wydać wyrok zgodny z uznaniem powództwa, bez względu na to, czy uznanie znajduje uzasadnienie w okolicznościach sprawy (wyrok SA w Warszawie z dnia 6.08.2012 r. w sprawie VI ACa 328/12). Sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że jest ono sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Ocena, czy zachodzi jedna z wymienionych przesłanek niedopuszczalności uznania powództwa, powinna nastąpić w zasadzie wyłącznie w świetle materiału procesowego znajdującego się w aktach sprawy. Jeżeli z materiału zebranego w sprawie wynika, że uznanie powództwa jest sprzeczne z wyżej wymienionymi przesłankami, ale okoliczności te nie były dostatecznie wyjaśnione, sąd mógłby przejawić inicjatywę w celu ich ustalenia zgodnie z prawdą (wyrok SA w Katowicach z dnia 21.01.1999 r. w sprawie I ACa 890/98).

SA w Warszawie wskazał, iż skoro uznanie powództwa wywołuje szereg skutków w toku procesu, to powinno być ono wyraźne i oczywiste (wyrok z dnia 12.12.2014 r. w sprawie I ACa 892/14). SN w wyroku z dnia 1.06.1973 r. w sprawie II CR 167/73 zaznaczył, że wyrok nie może być oparty na uznaniu, które uzależnia spełnienie dochodzonego pozwem żądania od warunku. Gdy sąd uwzględnia powództwo o zasądzenie świadczenia uznane przez pozwanego, nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności (art. 333 1 pkt 3 k.p.c.) W sytuacji zaistnienia współuczestnictwa jednolitego dla uznania powództwa konieczna jest zgoda wszystkich współuczestników (art. 73 2 k.p.c.).

Procesowe skutki uznania powództwa Wydanie przez sąd wyroku bez przeprowadzania dalszego postępowania Zwrot kosztów należy się pozwanemu, pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu (art. 101 k.p.c.) lub może uzyskać zmniejszenie kosztów a nawet ich zniesienie (art. 102 k.p.c.) Przy zasądzeniu świadczenia uznanego, sąd nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności

Materialnoprawne skutki uznania mogą być przykładowo następujące: uznanie powództwa o zasądzenie świadczenia z roszczenia przedawnionego jest zrzeczeniem się z korzystania z zarzutu przedawnienia (art. 117 2 k.c.) uznanie powództwa o zasądzenia świadczenia, które nie jest jeszcze wymagalne powoduje, że świadczenie to staje się natychmiastowo wymagalne, uznanie powództwa o rozwód oznacza wyrażenie zgody na rozwód przez pozwanego (art. 56 3 k.r.o.)

Sąd w sprawach małżeńskich i ze stosunków między rodzicami a dziećmi nie może oprzeć się wyłącznie na uznaniu żądania pozwu (art. 431 i 458 k.p.c.). Istnieje możliwość częściowego tylko uznania powództwa, odnoszącego się tylko do części roszczenia lub niektórych z żądań pozwu.

BIERNE ZACHOWANIE POZWANEGO Obrona w postępowaniu cywilnym jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem. Pozwany może zachowywać się w procesie biernie, czyli nie zgłosić się na rozprawę, nie wnosić pism procesowych, a także mimo stawiennictwa nie brać udziału w rozprawie. Bierne zachowanie pozwanego naraża go na negatywne skutki procesowe: 1. wydanie wyroku zaocznego (art. 339 1 k.p.c.), 2. możliwość zawieszenia postępowania, jeżeli na rozprawę nie stawił się pozwany oraz powód, a nie złożyli wcześniej wniosku o rozpoznanie sprawy pod ich nieobecność (art. 177 1 pkt 5 k.p.c.).

Jedynie w postępowaniu w sprawach małżeńskich stronę wezwaną do osobistego stawiennictwa, która bez usprawiedliwionych powodów nie stawi się na posiedzenie, sąd może skazać na grzywnę, nie może jednak nakazać przymusowego sprowadzenia jej do sądu (art. 429 k.p.c.).

ZAPRZECZENIE Zaprzeczenie podstawy faktycznej lub prawnej powództwa to czynność procesowa polegająca na negowaniu twierdzeń strony przeciwnej. Zaprzeczenie podstawy prawnej pozwany przeczy, że wskazane przepisy prawne mają zastosowanie do określonej sprawy. Nie podsiada zbyt dużego znaczenia, z uwagi na fakt, ze sąd zna i stosuje prawo i nie jest związany przytoczoną przez powoda podstawą prawną. Zaprzeczenie podstawy faktycznej dotyczy wszelkich okoliczności, faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.). Fakty przytoczone przez powoda w pozwie przez zaprzeczenie stają się sporne i muszą zostać udowodnione. Zaprzeczenie podstawy faktycznej jest oświadczeniem wiedzy.

Zaprzeczenie jest środkiem obrony o charakterze pomocniczym, nie zmierza bowiem bezpośrednio do odrzucenia pozwu lub oddalenia powództwa. Cel zostanie osiągnięty tylko wtedy, kiedy powód nie zdoła przeprowadzić dowodu na okoliczność, która została zaprzeczona. Czynność procesowa, jaką jest zaprzeczenie, możliwa jest w dwóch formach: 1. zwykła negacja, tj. samo zaprzeczenie twierdzeń strony przeciwnej. Może dotyczyć wszystkich okoliczności ( nigdy nie pożyczałem od powoda żadnych pieniędzy ) albo tylko niektórych ( nie pożyczałem od powoda pieniędzy w listopadzie, tylko w grudniu ) 2. zaprzeczenie umotywowane ( nie mogłem pożyczyć od powoda żadnych pieniędzy w listopadzie, bo w tym czasie leżałem w stanie śpiączki w szpitalu po wypadku ) Skutkiem braku zaprzeczenia może być uznanie faktów niezaprzeczonych za przyznane przez pozwanego (art. 230 k.p.c.). Wiąże się to z obowiązkiem pozwanego wdania się w spór (art. 221 k.p.c.) i złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących okoliczności faktycznych (art.210 3 k.p.c.).

Sąd bez dostatecznego uzasadnienia, nie może przyjmować twierdzenia strony, którym strona przeciwna wyraźnie nie zaprzeczyła. Może je uwzględnić tylko na podstawie wszystkich okoliczności, biorąc pod uwagę wynik całej rozprawy (wyrok SN z dnia 17.2.1975 r., sygn. akt II CR 719/74). SN stwierdził, ze przyjęcie przez sąd za ustalone bez przeprowadzenia postępowania dowodowego okoliczności faktycznych wskazanych przez stronę, a zakwestionowanych przez stronę przeciwną stanowi naruszenie art. 230 k.p.c. (post. SN z dnia 16.10.1997 r., II CKN 396/97).

ZARZUTY Zarzuty są czynnościami procesowymi, które zmierzają do obrony praw pozwanego w procesie. Zmierzają one do likwidacji istniejącego stosunku procesowego lub jego przekształcenia. Pozwany może, broniąc się przed roszczeniami strony powodowej, podnosić zarzuty zmierzające do unicestwienia jej żądań, w tym również godzące w jej dobra osobiste, ale tylko te, które są wywołane rzeczową potrzebą, nie zaś, będące poza materią toczącego się sporu, zmierzające wyłącznie do postawienia jej w złym świetle (wyrok SA w Białymstoku z dnia 27.5.2015 r., I ACa 88/15).

Zarzuty, w zależności od tego co ma być ich efektem dzielimy na: zarzuty formalne, które dotyczą przepisów prawa procesowego i skierowane są przeciwko biegowi postępowania, np. brak przesłanek procesowych, które sąd bierze pod uwagę w każdym stanie sprawy z urzędu na mocy art. 202 k.p.c.; zarzuty merytoryczne, które skierowane są bezpośrednio przeciw roszczeniu powoda i dotyczą przedmiotu procesu; jest to przytoczenie okoliczności wskazujących na to, że podstawa powództwa nie istnieje (dążenie do oddalenia powództwa). Zarzuty formalne i merytoryczne dzielimy także ze względu na ich skutek na: peremptoryjne (niweczące), których uwzględnienie przez sąd kończy dla pozwanego proces, np. zarzut niedopuszczalności drogi sądowej, zarzut przedawnienia, zarzut res iudicata; dylatoryjne (zawieszające), których uwzględnienie przez sąd nie kończy procesu, ale niweczy czasowo roszczenie, np. zarzut niewłaściwości sądu, zarzut niewłaściwego tryby postępowania, zarzut przedwczesności powództwa.

Pozwany mimo podniesienia zarzutów formalnych, nie może odmówić wdania się w spór co do istoty sprawy (art. 221 k.p.c). Zgodnie z art. 221 k.p.c., wniesienie zarzutów formalnych nie zwalnia pozwanego od zgłoszenia zarzutów merytorycznych. Jeżeli pozwany nie zgłosi zarzutów merytorycznych, to powinien się liczyć z niekorzystnym dla siebie rozstrzygnięciem sprawy. Pozwany co prawda mimo tego, że nie może odmówić wdania się w spór co do istoty sprawy, chociaż wniósł zarzuty formalne, to jednak może on złożyć wniosek o ograniczenie rozprawy do rozpoznania zgłoszonych przez niego zarzutów (art. 220 k.p.c.).

Zgłoszenie niektórych zarzutów ograniczone jest terminami prekluzyjnymi (np. art. 202 wyróżnia zarzuty, które muszą być brane przez sąd pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy i te, które mogą być podnoszone jedynie do chwili wdania się w spór co do istoty sprawy). Zarzuty, które dla swojej skuteczności powinny zostać zgłoszone przed wdaniem się pozwanego w spór co do istoty sprawy: Niewłaściwość sądu dającą się usunąć za pomocą umowy stron (art. 202 zd. pierwsze i drugie k.p.c.) Brak jurysdykcji krajowej w zakresie, w jakim dopuszczalne jest ustanowienie jurysdykcji sądów polskich przez wdanie się w spór co do istoty sprawy (art. 1104 2 i art. 1105 6 k.p.c.), Zawarcie przez strony przed wszczęciem postępowania sądowego umowy o mediację (art. 202(1) k.p.c.) Zapis na sąd polubowny (art. 1165 1 k.p.c.) Niewłaściwe oznaczenie przez powoda wartości przedmiotu sporu (art. 25 2 k.p.c.)

Zarzuty merytoryczne, oparte na przepisach prawa materialnego możemy podzielić na zarzuty: przeciw roszczeniu i jego podstawie dotyczą prawa, na którym powód opiera żądanie pozwu (np. zarzut braku zdolności do czynności prawnych, zarzut przedawnienia roszczenia, zarzut sprzeczności czynności prawnej z prawem) oparte na własnym prawie pozwanego polegają na wskazaniu faktów obezwładniających ważne roszczenie powoda (np. zarzut niedopełnienia świadczenia wzajemnego, zarzut potrącenia). Pozwany może podnosić zarzuty merytoryczne aż do zamknięcia rozprawy w I instancji, a nawet pod pewnymi warunkami przed sądem II instancji (art. 381 k.p.c.). Zwłoka pozwanego w podniesieniu zarzutów może na niego sprowadzić sankcję przewidzianą przez przepis art. 103 k.p.c., i to bez względu na ostateczny wynik sprawy. Z kolei w sądzie II instancji może to również spowodować ich pominięcie (art. 381 k.p.c.).

Mając na uwadze teść przepisów art. 127 i 207 3 k.p.c. należy zaakcentować, że sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba, że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew, lub w dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń lub dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności (art. 207 6 k.p.c.). W przypadku podniesienia zarzutów merytorycznych, na pozwanym spoczywa ciężar udowodnienia twierdzeń.

POWÓDZTWO WZAJEMNE Art. 204 1. Powództwo wzajemne jest dopuszczalne, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Powództwo wzajemne można wytoczyć bądź w odpowiedzi na pozew, bądź oddzielnie, nie później jednak niż na pierwszej rozprawie, albo w sprzeciwie od wyroku zaocznego. 2. Pozew wzajemny wnosi się do sądu pozwu głównego. Jeżeli jednak pozew wzajemny podlega rozpoznaniu przez sąd okręgowy, a sprawa wszczęta była w sądzie rejonowym, sąd ten przekazuje całą sprawę sądowi właściwemu do rozpoznania powództwa wzajemnego. 3. Przepisy dotyczące pozwu stosuje się odpowiednio do pozwu wzajemnego.

Warunki dopuszczalności powództwa wzajemnego: Stan sprawy w toku (art. 192 pkt 2 k.p.c.) Zachowanie przepisanego terminu Związek z roszczeniem powoda lub możność potrącenia roszczenia wzajemnego z roszczeniem głównym (art. 204) Identyczność stron W postępowaniu uproszczonym jeżeli roszczenia nadają się do rozpoznania w postępowaniu uproszczonym (art. 505 4 2 k.p.c.)

Powództwo wzajemne, jako środek obrony pozwanego, zmierza nie tylko do oddalenia powództwa, lecz także do uzyskania prawomocnego rozstrzygnięcia co do roszczenia zgłoszonego w powództwie wzajemnym. Roszczenia są ze sobą w związku, jeżeli wynikają z tego samego stosunku prawnego lub mają tę samą podstawę faktyczną. Powództwo wzajemne podlega rozpoznaniu w tym samym trybie i rodzaju postępowania procesowego. Przez pierwszą rozprawę należy rozumieć termin pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę, chociażby ograniczyła się ona tylko do rozpoznania zarzutów formalnych lub pytań wstępnych (orzeczenie SN z dnia 9 listopada 1961 r., IV CZ 54/61). Wyjątkowo dopuszcza się wniesienie pozwu najpóźniej do rozpoczęcia następnej rozprawy, jeżeli pierwsza rozprawa uległa odroczeniu w myśl art. 214 k.p.c.

Jeżeli powództwo wzajemne nie jest dopuszczalne, to sąd przekazuje je do sądu właściwego, a jeżeli sam jest właściwy rozpatrzy je jako oddzielną sprawę. Artykuł 204 2 zdanie pierwsze przewiduje wyłączną właściwość miejscową oraz rzeczową dla pozwu wzajemnego, natomiast zdanie drugie tego przepisu, nakazujące przekazać także powództwo (pierwotne) do sądu okręgowego, stanowi wyjątek od zasady z art. 15 1. Powództwo wzajemne sąd rozpozna z pozwem głównym i orzeknie jednym wyrokiem, o ile nie zastosuje art. 218 lub 317 2. Poza tym powództwo wzajemne jest rozpoznawane na takich samych zasadach jak zwykłe powództwo (art. 204 3).

Pozew wzajemny nie jest dopuszczalny w sprawach: o rozwód i o separację (art. 439 1 k.p.c.), o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa, o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa, a także o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa (art. 454 1 1 k.p.c.), o ochronę posiadania (art. 479 k.p.c.), w postępowaniu nakazowym (art. 493 4 k.p.c.). W postępowaniu uproszczonym powództwo wzajemne jest dopuszczalne, tylko jeżeli roszczenie w nim zawarte podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym (art. 505 4 2 k.p.c.).

ŹRÓDŁA Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, pod red. A. Zielińskiego, Warszawa 2016 Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art. 1-729, pod red. A. Jakubeckiego, LEX/el. 2017 Meritum. Postępowanie cywilne, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa 2017 Postępowanie cywilne, pod red. E. Marszałkowskiej-Krześ, Warszawa 2013 A. Zieliński, Postępowanie cywilne. Kompendium, Warszawa 2017 J. Studzińska, P. Cioch, Postępowania cywilne, Warszawa 2017