Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok

Załącznik do uchwały nr XXV/277/2012 Rady Miasta Zamość z dnia 28 grudnia 2012 r. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Prezydent Miasta Zamość Wydział Kultury i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Zamość

Wstęp I. Podstawa programu II. III. IV. Diagnoza problemów alkoholowych w mieście Zamościu Adresaci programu Cele programu i główne kierunki działań V. Zadania programu VI. Realizacja programu VII. Źródła i zasady finansowania zadań Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych VIII. Ramowy plan finansowania Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych IX. Zasady wynagradzania członków Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych X. Kontrola realizacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 2

Wstęp Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok wpisuje się w cele i zadania zawarte w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Zamość w latach 2004 2006 oraz kierunki na 2007-2013, przyjętej uchwałą nr XXV/274/04 Rady Miejskiej w Zamościu z dnia 27 września 2004 r. Program realizuje następujące cele Strategii : Cel główny 1. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Cel główny 2. Zintegrowany system wsparcia osób i rodzin. Cel główny 4. Poprawa jakości życia mieszkańców. I. Podstawa prawna i merytoryczna programu Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok opracowano na podstawie : 1. Ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r. poz. 1356 ). 2. Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym ( tekst jednolity Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 225 z późn. zm). 3. Ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych ( Dz. U. Nr 94, poz. 651 z późn zm). 4. Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie ( Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.). 5. Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej ( tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.). 6. Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 49, poz. 887 z późn. zm.). 7. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół ( Dz. U. z 2012 r. poz. 997). 8. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem ( Dz. U. Nr 26, poz. 226). 9. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta (Dz. U. Nr 209, poz. 1245). Dokumenty krajowe, regionalne i lokalne, z realizacją których koresponduje realizacja Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok : 1. Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2011 2015 (uchwała nr 35/2011 Rady Ministrów z dnia 22 marca 2011 r.). 2. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007 2015 (uchwała nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007 r.). 3. Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (uchwała nr 162/2006 Rady Ministrów z dnia 25 września 2006 r.). 4. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r.). 5. Wojewódzki Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2011-2015. 6. Miejski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na terenie Miasta Zamość na lata 2008 2013 (uchwała nr XXI/186/08 Rady Miejskiej w Zamościu z dnia 30 czerwca 2008 r.). Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 3

7. Miejski Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2012 2015 (uchwała nr XV/166/2012 Rady Miejskiej w Zamościu z dnia 30 stycznia 2012 r.). 8. Gminny program wspierania rodziny na terenie miasta Zamość w latach 2013 2015 (uchwała nr XXII/227/2012 Rady Miasta Zamość z dnia 24 września 2012 r. ). II. Diagnoza problemów alkoholowych w mieście Zamościu Diagnoza problemów alkoholowych wynika z potrzeby adekwatnej reakcji społecznej na problemy i zagrożenia związane z używaniem alkoholu. Diagnoza ma charakter dynamiczny i wymaga stałej aktualizacji. Służy temu monitoring problemów alkoholowych, który dostarcza nie tylko danych do ciągłej aktualizacji diagnozy, ale również danych do ewaluacji podejmowanych działań. Monitoring problemów alkoholowych na potrzeby opracowania i ewaluacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych odbywa się m.in. poprzez: a) zbieranie i analizę danych statystycznych różnych instytucji, służb i organizacji, w tym Policji, Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie, Straży Miejskiej, Izby Wytrzeźwień, podmiotów prowadzących działalność leczniczą, placówek oświatowych, Sądu, b) lokalne badania ankietowe ( badanie z 2011 r. Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy, Korporacja Badawcza Pretendent Sp. z o.o. z Wrocławia ), c) lokalne badania jakościowe ( badanie z 2011 r. rodziców, nauczycieli i pedagogów szkolnych w ramach Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy, Korporacja Badawcza Pretendent Sp. z o.o. z Wrocławia ), d) ogólnopolskie i regionalne badania ilościowe i jakościowe. Duża dostępność oraz wysokie spożycie alkoholu W Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2011 2015 jako jeden z głównych problemów wskazano dużą dostępność fizyczną i ekonomiczną alkoholu. W latach 1998 2000 wielkość spożycia napojów alkoholowych utrzymywała się na podobnym poziomie, nieznacznie powyżej 7 l w przeliczeniu na stuprocentowy alkohol na jednego mieszkańca. Lata 2001 i 2002 to spadek spożycia do poziomu 6,63 i 6,93 l. Jednak od roku 2003 (po obniżeniu akcyzy na napoje spirytusowe w roku 2002) notuje się stały, wyraźny wzrost ilości wypijanego alkoholu, aż do 9,58 l w 2008 r. Na początku 2009 r. podniesiono akcyzę na napoje spirytusowe (o ok. 9%) oraz wino (o ok. 16,5%), a w marcu na piwo (o 13,6%). Wielkość spożycia (obliczenia własne Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na podstawie danych GUS dostawy poszczególnych towarów na rynek kraju) zmniejszyła się do 9,06 l 100% alkoholu na jednego mieszkańca. W 2011 r. niewiele wzrosła do poziomu 9,31 l. Na uwagę zasługuje obserwowana od kilku lat zmiana w strukturze spożycia alkoholu. Niepokoi przede wszystkim to, że ponad 1/3 konsumpcji przypada na wyroby spirytusowe i proporcja ta stale się zwiększa. Wzrost ten następuje głównie kosztem wina. Piwo stanowi niewiele ponad 56 % spożywanego alkoholu. W 2011 r. 41 % dorosłych mieszkańców miasta w ramach projektu socjologicznego Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy (N=400) zadeklarowało, że nie spożywa alkoholu. Należy jednak zaznaczyć, że konsumpcja napojów alkoholowych deklarowana w badaniach społecznych jest znacznie niższa niż wynika to z danych dotyczących sprzedaży alkoholu. W komentarzu do badań ogólnopolskich zrealizowanych w 2008 r. czytamy, że kobiety minimalizują swoje picie a mężczyźni je wyolbrzymiają. W Zamościu konsumenci napojów alkoholowych piją najczęściej w domu, podczas Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 4

uroczystości rodzinnych, w gronie krewnych. Spośród alkoholi najczęściej spożywane jest wino oraz piwo. Zamościanie spożywają alkohol głównie towarzysko oraz by się zrelaksować. 87 % badanych nie odczuwa żadnych dolegliwości z powodu spożywania alkoholu, choć 50 % respondentów deklaruje, że chociaż raz się upiło. 12 % ocenia, że po spożyciu alkoholu jestem bardziej towarzyski. Z uwagi na tak postrzegane konsekwencje spożywania alkoholu abstynencja jako cel oddziaływań profilaktycznych nie jest uzasadniona. Blisko 40% pije napoje alkoholowe najczęściej od święta, kilka razy do roku 39%, a kilka razy w miesiącu zdarza się 11% respondentów. Do spożycia alkoholu 2 do 5 razy w tygodniu przyznało się 2% badanych. W pytaniu o postawy wobec alkoholu 58 % ankietowanych wskazało odpowiedź powinno się zawsze zachować umiar natomiast 23% wszystko jest dla ludzi. Ważnym czynnikiem wpływającym na wysokość spożycia alkoholu jest jego fizyczna dostępność (wyrażana w stosunku liczby mieszkańców przypadających na jeden punkt sprzedaży napojów alkoholowych). W skali kraju, w latach 2009 2010 można zaobserwować pozytywną tendencję zahamowania wzrostu liczby punktów sprzedaży oraz zmniejszenia się liczby mieszkańców, która przypada na jeden punkt ( w 1998 r. na jeden punkt sprzedaży przypadało 303 mieszkańców, w 2008 r. już tylko 190, a w 2009-249, 2010-247 osób ). W Zamościu w 2005 r. na jeden punkt sprzedaży napojów alkoholowych przypadało 274 mieszkańców miasta, w 2007-279, w 2009 r. 273 osoby, 2011 r. już tylko 263 osoby. Z analizy powyższych wskaźników wynika, że w ostatnim roku zwiększyła się dostępność alkoholu, i następne lata w kontekście zmiany zasad usytuowania punktów sprzedaży napojów alkoholowych pokażą czy jest to tendencja stała. Porównując dane krajowe z lokalnymi z lat 2005-2010, daje się wyraźnie zaobserwować fakt, że w Zamościu utrzymuje się niższy współczynnik dostępności alkoholu, czyli wyższa liczba mieszkańców przypadająca na punkt sprzedaży, co ilustruje poniższa tabela. Tabela 1. Liczba mieszkańców przypadająca na punkt sprzedaży napojów alkoholowych Lata Liczba mieszkańców, która przypada na jeden punkt sprzedaży alkoholu Zamość 2005 274 214 2006 282 202 2007 279 193 2008 283 190 2009 273 249 2010 277 247 2011 263 Źródło: Ankiety PARPA G1, Wydział Kultury i Spraw Społecznych UM Zamość W 2011 r. wartość sprzedaży napojów alkoholowych w punktach zlokalizowanych w Zamościu (dane na podstawie oświadczeń przedsiębiorców) wyniosła 75 358 230,64 zł. Szkody zdrowotne związane z nadużywaniem alkoholu Według Światowej Organizacji Zdrowia alkohol znajduje się na trzecim miejscu wśród czynników ryzyka dla zdrowia populacji, a ponad 60 rodzajów chorób i urazów wiąże się z jego spożywaniem. Picie napojów alkoholowych zawsze obarczone jest ryzykiem. Rośnie ono wraz ze wzrostem ilości spożycia. Blisko 14% Polaków i 4% Polek pije alkohol w sposób zwiększający prawdopodobieństwo wystąpienia szkód zdrowotnych, psychologicznych i społecznych. Grupa osób najwięcej pijących (powyżej 12l stuprocentowego alkoholu rocznie), stanowiąca 7,3% wszystkich konsumentów napojów Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 5 Kraj

alkoholowych, spożywa aż 46,1% całego wypijanego alkoholu. Grupa osób mało pijących (do 1,2l stuprocentowego alkoholu rocznie), stanowiąca 46,9% konsumentów alkoholu, wypija tylko 4,9% całości spożywanego alkoholu. Tak duża koncentracja spożycia rodzi poważne zagrożenia zdrowotne i problemy społeczne. Mężczyźni piją średnio 3 razy więcej alkoholu niż kobiety. Ogółem ¼ populacji polskiej w wieku 18-64 lata sięga po alkohol co najmniej raz w tygodniu, wśród mężczyzn odsetek ten wynosi 38%, a wśród kobiet 10%. Wyniki badania EZOP (Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostępność psychiatrycznej opieki zdrowotnej 2010-2011) sugerują, że tradycyjny wzór picia (mała częstotliwość picia i relatywnie wysokie dawki jednorazowe) jaki był powszechny w Polsce jeszcze w latach osiemdziesiątych, ulega transformacji. Bardzo ważne z punktu widzenia planowanych działań edukacyjnych są badania, które potwierdziły funkcjonowanie błędnych przekonań dotyczących oddziaływania różnych rodzajów napojów alkoholowych na zdrowie i bezpieczeństwo. W opinii badanych Polaków nadal piwo jest najmniej szkodliwym napojem alkoholowym, wino jest nieco bardziej niebezpieczne niż piwo, a wódka stanowi największe zagrożenie. Alkohol etylowy zawarty w winie, piwie, jak i wódce spożywany przez kobietę w ciąży wpływa negatywnie na rozwój płodu. Najpoważniejszym uszkodzeniem płodu związanym ze spożywaniem alkoholu przez ciężarną jest płodowy zespół alkoholowy (ang. Fetal Alcohol Syndrome, FAS). Badania przeprowadzone przez Główny Inspektorat Sanitarny w 2009 r. wykazały, że 14% ankietowanych kobiet przyznało się do picia alkoholu w czasie ciąży. Prowadzenie działań edukacyjnych w zakresie profilaktyki picia alkoholu przez kobiety w ciąży, sprawiło, że wzrosła świadomość iż wypijanie nawet niewielkich ilości alkoholu może mieć szkodliwy wpływ na płód (82% respondentek). Badania z 2011 r. zrealizowane w Zamościu pokazały, że dla kobiet grupę przekraczająca tzw. normy bezpiecznego picia można oszacować na ok. 1 %, natomiast dla mężczyzn szacunki te stanowią 4 %. Są to wskazania dość niskie. Wykres 1. Jakie ilości alkoholu średnio spożywa Pani jednorazowo Źródło: Korporacja Badawcza Pretendent Sp. z o.o. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 6

Wykres 2. Jakie ilości alkoholu średnio spożywa Pan jednorazowo Źródło: Korporacja Badawcza Pretendent Sp. z o.o. Natomiast realizacja w 2011 r. w Zamościu programu wczesnego rozpoznawania i interwencji wobec pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej pijących alkohol ryzykownie i szkodliwie pokazała, że 15 % osób uczestniczących w programie stanowią osoby pijące alkohol ryzykownie lub szkodliwie, 2 % to grupa konsumentów, u których zachodzi podejrzenie uzależnienia. Przyjmując, że w Europie od 2-3% dorosłych uzależnia się od alkoholu (w tym ok. 5% mężczyzn i 1% kobiet), liczbę osób uzależnionych w Polsce można oszacować na ok. 700-900 tys. Dla Zamościa jest to populacja ok. 1316-1974 osób (przyjmując liczbę ludności 65 784 na 31.12.2011 r.). Uzależnienie jest zaburzeniem bio-psycho-społecznym. Przyczynia się do rozwoju szeregu poważnych chorób. Są to m.in. stłuszczenie, zapalenie wątroby, marskość wątroby, alkoholowe zespoły psychoorganiczne, zapalenie trzustki, przewlekłe psychozy alkoholowe, zespół Wernickego-Korsakowa, napady drgawkowe abstynencyjne czy polineuropatia obwodowa. Uzależnienie powoduje dezorganizację życia społecznego osób nim dotkniętych i ich rodzin. Istnieje wysoka zależność między uzależnieniem od alkoholu a bezrobociem, niższym statusem socjoekonomicznym, wypadkami i przemocą interpersonalną. Od kilku lat następował nieustanny wzrost liczby pacjentów z rozpoznaniem zaburzeń związanych z używaniem alkoholu we wszystkich typach zakładów lecznictwa odwykowego, przy czym najmniejszą dynamikę można było zaobserwować w lecznictwie ambulatoryjnym. W 2010 r. (po raz pierwszy od wielu lat ) liczba pacjentów placówek leczenia uzależnienia od alkoholu zmniejszyła się w porównaniu z 2009 r. Poziom finansowania przez Narodowy Fundusz Zdrowia lecznictwa odwykowego, nie jest poziomem satysfakcjonującym świadczeniodawców. Czas oczekiwania na przyjęcie do całodobowych oddziałów terapii wynosi od kilku dni do kilkunastu tygodni (Świat Problemów, listopada 2012). Problemem jest także (w szczególności w naszym mieście) mała liczba certyfikowanych specjalistów psychoterapii uzależnień. Dynamikę zaburzeń psychicznych spowodowanych alkoholem ilustrują wskaźniki: zachorowalność i chorobowość. Ostatnie dwa lata przyjęte do analizy dla mieszkańców powiatu zamojskiego i m. Zamość wskazują tendencję wzrostową. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 7

Tabela 2. Choroby psychiczne. Zachorowalność i chorobowość liczby bezwzględne dla powiatu zamojskiego i miasta Zamość Wyszczególnienie Zachorowalność Chorobowość Zaburzenia spowodowane 2009 alkoholem 283 660 2010 319 700 Źródło: Informator Statystyczny Ochrony Zdrowia Województwa Lubelskiego Z danych odwykowego lecznictwa ambulatoryjnego w Zamościu wynika, że liczba osób leczonych z powodu zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu po lekkim spadku w 2007 wzrastała i w 2011 r. wyniosła 691 osób. Wśród nich największą grupę stanowią osoby z przedziału wiekowego 30-64 lata ( 576 osób w 2011 r.). Należy dodać, że wśród ogółu leczących się w Poradni Leczenia Uzależnień ponad 40% w 2011 r. stanowiły osoby zobowiązane do leczenia przez sąd i nie jest to zjawisko pozytywne. Liczba osób leczonych ambulatoryjnie wykazuje tendencję wzrostową od 2001 roku ( wyjątek 2007 rok) zarówno wśród leczonych ogółem, jak też leczonych po raz pierwszy w życiu. Od 2003 roku udział pacjentów pierwszorazowych zwiększył się niemal dwukrotnie i osoby takie stanowią ponad 40% ogółu leczonych w danym roku w Poradni. Tabela 3. Leczeni ambulatoryjnie z powodu uzależnienia od alkoholu w zamojskiej placówce 2001 2002 2003 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Leczeni ogółem 472 484 482 536 554 513 548 562 621 691 Leczeni 90 109 226 245 256 212 248 252 290 320 pierwszorazowo * brak jest danych z 2004 roku Źródło: NZOZ Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu O wielkości problemu alkoholowego w środowisku lokalnym świadczą także dane Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Od 2001 do 2009 roku widać wyraźny wzrost liczby wniosków kierowanych do Komisji o zastosowanie obowiązku leczenia odwykowego wobec osób nadużywających alkoholu. W 2011 r. nastąpił spadek do poziomu z 2002 r. Zauważalny jest także (w ostatnich trzech latach) spadek liczby spraw wnoszonych przez członków rodziny osoby z problemem alkoholowym. Tabela 4. Wnioski złożone do Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w latach 2001 2011 o zastosowanie obowiązku leczenia odwykowego Wnioski złożone przez: 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Rodzina 84 93 80 65 74 77 60 65 44 41 49 Sąd Rejonowy 3 0 19 9 11 9 15 19 18 12 12 Policja 1 7 16 30 28 29 35 38 37 30 29 Izba 29 45 39 27 17 30 1 33 30 14 15 Wytrzeźwień MCPR 0 5 12 10 9 23 24 12 31 15 18 Inne podmioty 0 0 1 0 0 2 2 1 0 4 0 Ogółem 105 135 129 147 152 154 151 164 175 141 135 Źródło: Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 8

Młodzież a alkohol Spożywanie alkoholu przez osoby niepełnoletnie upośledza czynności poznawcze koncentrację uwagi, zapamiętywanie, uczenie się, rozwój kontroli emocjonalnej, powoduje podejmowanie zachowań ryzykownych, groźnych dla życia i zdrowia, zakłóca proces rozwojowy, może powodować spowolnienie wzrostu i zaburzenia hormonalne. W całym Regionie Europejskim co czwarty zgon w grupie wiekowej 15-29 lat spowodowany jest nadużywaniem alkoholu. Z używaniem alkoholu przez młodocianych wiąże się między innymi obniżenie wieku inicjacji seksualnej, niechciane ciąże i ryzyko zarażenia wirusem HIV. Spożywanie alkoholu jest najbardziej rozpowszechnionym zachowaniem ryzykownym wśród nastolatków (badania ESPAD, HBSC, Badania Mokotowskie). Jak pokazują badania ESPAD z 2011 r. młodzież w większości zalicza się do konsumentów alkoholu, pije przede wszystkim piwo, rzadziej sięga po inne napoje alkoholowe. Kontakt z alkoholem ma za sobą 87,3% gimnazjalistów z klas III. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem jakiekolwiek napoje alkoholowe piło 57,6% 15 latków. Poważnym problemem jest upijanie się - w czasie ostatnich 30 dni poprzedzających badanie w stan nietrzeźwości wprowadziło się 21,4% uczniów trzecich klas gimnazjum. W 2011 r. nastąpiła stabilizacja wskaźników picia i upijania się po spadku, który miał miejsce w 2007 r. oraz zahamowanie procesu zmniejszania się różnic między chłopcami i dziewczętami oraz lekka tendencja spadkowa traktowania picia alkoholu jako zachowania bardzo ryzykownego. Na uwagę zasługuje spadek dostępności napojów alkoholowych oraz spadek zakupów. Jak wynika z Diagnozy używania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież województwa lubelskiego (badanie zrealizowano w 2009 r.) alkohol spożywało już 68% uczniów, natomiast inicjacji alkoholowej nie przeszło jeszcze 31% ankietowanych. Niemal połowa ankietowanych (42%) pierwszy kontakt z alkoholem odbyła w wieku 13 15 lat. Podstawowe miejsce inicjacji alkoholowej to uroczystość rodzinna (27% wskazań) oraz podwórko (23% wskazań). Odbywając inicjację alkoholową większość uczniów (52%) sięgnęła po piwo. 25% ankietowanych uczniów deklaruje, że alkohol spożywali tylko raz czy dwa razy w roku. 39% przyznaje, że pije rzadziej niż raz w miesiącu, 27% - między 1 a 7 razy w miesiącu. 9% określiło częstotliwość spożywania alkoholu jako 2 razy w tygodniu lub częściej. Najbardziej popularnym wśród tej grupy konsumentów alkoholem jest piwo. Uczniowie alkohol piją najczęściej na imprezach i zabawach towarzyskich ( 37%) oraz na podwórku ze znajomymi (35%). Głównym powodem sięgania po alkohol okazuje się być chęć dobrej zabawy, poprawienia sobie humoru oraz lubienie alkoholu. 57% uczniów nigdy nie próbowało dokonać zakupu alkoholu. Co dziesiąty uczeń (10%) może swobodnie kupować napoje alkoholowe, a 12% deklaruje, że zakup alkoholu nie jest dla nich problemem, mimo faktu, że są niepełnoletni. Z informacji uzyskanych w 2010 r. od przedstawicieli zamojskich instytucji w drodze ankiet odpowiadających standardom wywiadów pogłębionych (m.in. szkoły, poradnie, Policja, Straż Miejska, pracownicy socjalni, organizacje pozarządowe ) wynika, że picie alkoholu przez młodzież postrzegane jest jako jeden z najważniejszych problemów społecznych na terenie Zamościa. W 2011 r. mieszkańcy Zamościa picie alkoholu przez młodzież umieścili na 3 miejscu wśród najważniejszych problemów społecznych po bezrobociu i spadku stopy życiowej. Jak podają statystyki Komendy Miejskiej Policji w Zamościu - w roku 2007 ujawniono 199 nieletnich pod wpływem alkoholu, w 2009 r. -138, natomiast w 2011 r. -120 nieletnich pod wpływem alkoholu. Tabela 5. Liczba nieletnich pod wpływem alkoholu ujawnionych przez funkcjonariuszy Policji 2007 2008 2009 2010 2011 199 126 138 72 120 Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 9

W 2011 r. zostało zrealizowane w Zamościu badanie Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy (szkoła podstawowa N=364, gimnazjum = 754, szkoła ponadgimnazjalna = 1258), w którym 69% uczniów przyznało się do spożywania alkoholu. Inicjacja alkoholowa występuje w wieku powyżej 13 lat (w sumie 43% wskazań). Najczęściej bez względu na grupę wiekową pierwsze spożycie alkoholu miało miejsce podczas uroczystości rodzinnych oraz ze znajomymi na podwórku. Najwięcej uczniów wskazało na piwo jako na rodzaj spożytego po raz pierwszy alkoholu. 24% ankietowanych uczniów spożywa alkohol raz, dwa razy w miesiącu. Niepokojący jest fakt, że 4% uczniów pije alkohol codziennie, 19% zdarzyło się upić kilka razy. Najbardziej popularnym alkoholem jest piwo. Uczniowie piją najczęściej na podwórku (18%), imprezach towarzyskich (12%), dyskotekach (9%). Głównym powodem sięgania po alkohol jest chęć dobrej zabawy oraz upodobanie do alkoholu bo lubię, bo mi smakuje. Uczniowie nie dostrzegają negatywnego wpływu alkoholu, w przypadku 21 % badanych alkohol poprawia nastrój, tylko 1 % ankietowanych spożywających alkohol przyznaje się do agresji i braku kontroli z użyciem przemocy. 8% nie ma problemu z zakupem mimo niepełnoletności, 7% udzieliło odpowiedzi czasem mi się udaje, a czasem nie. Najczęściej młodzież zaopatruje się w sklepach osiedlowych (16% wskazań). Bardzo istotne były pytania z dziedziny profilaktyki. Okazało się, że w przypadku kłopotów z wszelkimi substancjami psychoaktywnymi, młodzi ludzie szukają pomocy w gronie najbliższych (rodzice i przyjaciele). Badanie wskazało jednak, że w szkole są osoby, które w ocenie uczniów potrafią pomóc w razie problemów z używkami. Ponad połowa badanych brała udział w zajęciach profilaktycznych. Najwyżej uczniowie oceniają pogadanki z wychowawcą oraz zajęcia warsztatowe z psychologiem, pedagogiem lub innym specjalistą. W ocenie ponad połowy młodzieży zajęcia profilaktyczne w szkole nie spełniają zamierzonych celów i jest to bardzo duże wyzwanie w zakresie planowania i realizacji szkolnych programów profilaktyki, obejmujących w szczególności programy profilaktyki uniwersalnej. Przykładem profilaktyki uniwersalnej są programy opóźniania inicjacji alkoholowej lub papierosowej dzieci wchodzących w okres pierwszych eksperymentów z substancjami. Przykładem profilaktyki selektywnej są działania edukacyjne, opiekuńcze, i rozwojowe podejmowane wobec dzieci pochodzących z rodzin z problemem alkoholowym. Działania z tego poziomu profilaktyki są podejmowane ze względu na sam fakt przynależności do takiej grupy, czyli np. bycie dzieckiem osoby uzależnionej od alkoholu, a nie występowanie zaburzeń lub problemów psychicznych u takich dzieci. Profilaktyka selektywna jest więc z definicji przede wszystkim działaniem uprzedzającym a nie naprawczym. Przykładem profilaktyki wskazującej są zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci, które przejawiają wysoki poziom agresji i nieprzystosowania w kontaktach z rówieśnikami a także np. interwencje podejmowane wobec uczniów upijających się lub eksperymentujących z narkotykami. Zakłócenia ładu i porządku publicznego (wybrane elementy) Istotnym problemem w skali kraju, jak również na terenie miasta jest zakłócanie ładu i porządku publicznego przez osoby nietrzeźwe. Według danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w 2007 r. do izb wytrzeźwień doprowadzono ponad 221 tys. osób dorosłych, w 2008 r. blisko 216 tys. a w 2009 r. ponad 227 tys. Poniższa tabela ilustruje zakres usług udzielanych przez Izbę Wytrzeźwień w Zamościu, która jest jednostką powołaną do utrzymania ładu i porządku publicznego. Z danych placówki wynika, że w 2011 r. liczba osób doprowadzonych i zatrzymanych do wytrzeźwienia ogółem zmalała w stosunku do 2010 r. wzrosła jednak liczba osób zatrzymanych na terenie Zamościa. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 10

Tabela 6. Klienci Izby Wytrzeźwień 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ogółem 2772 2914 2974 3069 2 990 3140 2878 mieszkańcy Zamościa 1196 1157 1149 1146 954 821 969 zatrzymani w Zamościu - - 1410 1333 1198 1135 1307 zatrzymani poza Zamościem 1564 1736 1798 2005 1571 nieletni 77 72 80 63 35 42 25 nieletni chłopcy 72 65 69 55 24 35 22 nieletnie dziewczęta 5 7 11 8 11 7 3 Źródło: Izba Wytrzeźwień w Zamościu W ostatnich latach w Zamościu nie cofnięto zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych za zakłócanie ładu i porządku publicznego. Używanie alkoholu w Polsce podobnie jak we wszystkich krajach europejskich związane jest z przestępczością. Pokazują to statystyki policyjne, zgodnie z którymi spośród ogólnej liczby osób podejrzanych o popełnienie przestępstw, blisko 40% było pod wpływem alkoholu. Statystyki policyjne potwierdzają również związek między alkoholem a wypadkami drogowymi. W Polsce w 2008 r. kierowcy pozostający pod wpływem alkoholu spowodowali 3 529 wypadków, w których 427 osób poniosło śmierć, a 4 976 zostało rannych. W 2009 r. nietrzeźwi kierowcy spowodowali 3 007 wypadków, w których zginęły 333 osoby, a ranne zostały 4 243. W 2010 r. nietrzeźwi kierujący pojazdami byli sprawcami 2 455 wypadków, w których zginęło 248 osób, a rannych zostało 3 419. W 2011 r. nietrzeźwi kierujący spowodowali 2 717 wypadków, w których zginęło 300 osób, a ranne zostały 3 753 osoby. Liczbę nietrzeźwych kierujących na terenie miasta ilustruje poniższa tabela. Tabela 7. Nietrzeźwość uczestników ruchu drogowego w Zamościu (art. 178a 1 i 2 kk) Treść 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Liczba nietrzeźwych kierujących pojazdami 414 305 279 290 309 283 338 Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu W 2011 r. w badaniu Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy 2% respondentów przyznało, że zdarza mi się sporadycznie kierowanie pojazdem pod wpływem alkoholu, 3 % udzieliło odpowiedzi raz mi się to zdarzyło. Zaburzenia życia rodzinnego związane z alkoholem, w tym zjawisko przemocy w rodzinie W rodzinach z problemem alkoholowym, w których co najmniej jedna osoba pije w sposób szkodliwy dla niej i dla członków tej rodziny, żyje 3 4 mln osób, w tym 1,5 2 mln dzieci, 2,5 mln osób nadużywających alkoholu oraz 700 900 tys. osób uzależnionych. Wśród najważniejszych konsekwencji życia w rodzinie z problemem alkoholowym wyróżnia się szkody: fizyczne, psychosomatyczne, psychologiczne, emocjonalne i psycho społeczne. Życie w rodzinie z problemem alkoholowym jest związane zazwyczaj z niższym statusem socjoekonomicznym, chronicznym stresem, ograniczonymi możliwościami zdobywania wykształcenia i kariery zawodowej. Konsekwencją życia z partnerem nadużywającym alkoholu może być współuzależnienie. Współuzależnienie to efekt przystosowania się do sytuacji problemowej. Koncentrując się na szukaniu sposobu ograniczenia picia partnera, osoba współuzależniona nieświadomie przejmuje odpowiedzialność i kontrolę za jego funkcjonowanie, co w efekcie ułatwia pijącemu dalsze spożywanie alkoholu. W konsekwencji zaistniałej sytuacji rodzinnej u osób współuzależnionych mogą wystąpić nasilone problemy zdrowotne: zaburzenia psychosomatyczne, emocjonalne, stresowe lub zaburzenia adaptacyjne. Osoby współuzależnione traktowane są jako druga, równie ważna jak osoby uzależnione grupa pacjentów w lecznictwie odwykowym. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 11

Brak jest szczegółowych danych dotyczących osób uzależnionych, współuzależnionych i dzieci wychowujących się w rodzinach z problemem alkoholowym. Można jedynie przeprowadzić szacunki na podstawie przelicznika przyjmowanego przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, że grupa osób współuzależnionych stanowi 4% populacji. Dla Zamościa grupa ta to ok. 2 630 osób. Z danych lecznictwa odwykowego wynika, że w ostatnim roku znacznie wzrosła liczba pacjentów zarejestrowanych w kategorii współuzależnienienie, niestety to tylko 4% populacji członków rodzin dotkniętych następstwami używania alkoholu, która szuka profesjonalnej pomocy. Tabela 8. Liczba osób objętych opieką zamojskiej placówki lecznictwa odwykowego z powodu współuzależnienia w latach 2007 2011 Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 Współuzależnienie 62 72 73 79 127 Źródło: NZOZ Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu W szczególnie trudnej sytuacji znajdują się dzieci, wychowujące się w rodzinach z problemem alkoholowym. Dzieci te żyją w stanie chronicznego napięcia i stresu, co związane jest z niezaspokojeniem ich podstawowych potrzeb przez rodziców. Dodatkowo członkowie rodzin z problemem alkoholowym są grupą ryzyka, która jest szczególnie narażona na przemoc. Trzeba jednak pamiętać, że przemoc może mieć miejsce zarówno w rodzinach tzw. dysfunkcyjnych (gdzie są takie zjawiska jak: uzależnienie, bezrobocie itp.) jak i w rodzinach o wysokim statusie społecznym, w których z pozoru nie ma większych problemów. Oszacowaniu skali zjawiska przemocy w rodzinie służą dane dotyczące realizacji procedury interwencji w przypadkach przemocy w rodzinie Niebieskie Karty ( od października 2011 r. obowiązuje nowy system interwencji w oparciu o procedurę Niebieskie Karty ). Liczba interwencji Policji w sprawach dotyczących przemocy domowej w 2009 r. wynosiła ponad 81 415, w 2010 r. 83 488, a w 2011 r. już tylko 70 867 co stanowi spadek o 16% (do 2010 r.). W roku 2011 r. Komenda Miejska Policji na terenie Zamościa przeprowadziła 1368 interwencji domowych, w tym 191, w których zastosowano procedurę Niebieskiej Karty. Tabela 9. Interwencje domowe funkcjonariuszy Policji w Zamościu Wyszczególnienie 2009 2010 2011 Interwencje domowe 964 1128 1368 Interwencje dotyczące przemocy w 492 191 rodzinie Interwencje z wykorzystaniem 240 259 191 procedury Niebieskie Karty Źródło: Komenda Miejska Policji W 2011 r. w badaniu Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy 9% badanych przyznało, że ma doświadczenia przemocy w rodzinie, w tym 6% przypadków, współmałżonek zachowywał się agresywnie wobec innych członków rodziny będąc pod wpływem alkoholu. Do przewodniczącego Zespołu Interdyscyplinarnego w 2011 r. wpłynęło 7 kart inicjujących procedurę Niebieskie Karty (tryb obowiązujący od października 2011 r.). W skali kraju na przestrzeni ostatnich lat maleje liczba osób, które korzystają z pomocy społecznej ze względu na trudną sytuację życiową spowodowaną uzależnieniem od alkoholu lub innymi problemami związanymi z alkoholem. Analiza danych przekazanych przez Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie w Zamościu nie stanowi podstawy do sformułowania wniosku, że jest to tendencja charakterystyczna dla naszego miasta. W 2011 r. zmalała liczba rodzin ogółem korzystających pomocy tut. Centrum natomiast Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 12

liczba rodzin z problemem alkoholowym osiągnęła najwyższy wskaźnik w okresie 2003-2011. Tabela 10. Pomoc materialna udzielana rodzinom z problemem alkoholowym Treść 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Faktyczna liczba rodzin korzystających z pomocy Miejskiego Centrum Pomocy 3 286 2 675 2 571 2 844 2 471 2470 2 247 2354 2235 Rodzinie Liczba rodziny z problemem 204 216 232 182 153 230 203 231 264 alkoholowym, którym udzielono pomocy materialnej Źródło: Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie w Zamościu Naruszenie prawa związane z obrotem napojami alkoholowymi Do naruszeń prawa w tym zakresie należą zwłaszcza: sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim i nietrzeźwym, sprzedaż alkoholu bez wymaganego zezwolenia lub wbrew warunkom określonym w ustawie, nielegalna reklama napojów alkoholowych, zakłócenie porządku publicznego w miejscu sprzedaży - lub najbliższej okolicy - w związku z nabywaniem tam napojów alkoholowych, przemyt alkoholu i jego nielegalna produkcja. Dane agregowane przez Urząd Miasta wskazują, że w latach 2007-2011 samorząd nie skierował żadnych wniosków do sądu w związku z naruszeniem przepisów określonych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W tym też okresie nie cofnięto zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych. W 2011 r. Urząd stwierdził jeden przypadek sprzedaży alkoholu bez wymaganego zezwolenia. Tabela 11. Liczba ujawnionych przestępstw z ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi na terenie działania Komendy Miejskiej Policji w Zamościu - naruszenie zakazu sprzedaży i podawania alkoholu osobom do lat 18 Rok 2007 2008 2009 2010 2011 Liczba ujawnionych - stwierdzonych 22 42 12 3 - przestępstw ogółem na terenie m. Zamość 7 6 1 1 2 Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu W 2011 r. w badaniu Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy 13 % badanych przyznało, że zna miejsca gdzie można kupić alkohol poza oficjalną siecią sprzedaży. Przywołać należy również, że 7% młodzieży wskazało, że nie ma problemu z zakupem alkoholu mimo niepełnoletności. Zasoby lokalne do prowadzenia działalności profilaktycznej i pomocowej W charakterystyce poszczególnych podmiotów zwrócono uwagę na kompetencje istotne z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień. 1) Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Komisja: - inicjuje działania w zakresie określonym w art. 4 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, w tym pełni funkcję doradczą i opiniującą przy konstruowaniu i realizacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 13

- podejmuje czynności zmierzające do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego, - przedstawiciele Komisji wchodzą w skład Zespołu Interdyscyplinarnego ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz grup roboczych, Komisja podejmuje także interwencje wobec rodziny dotkniętej przemocą w oparciu o procedurę Niebieskie Karty, - opiniuje wnioski o wydanie zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych pod względem zgodności z uchwałą Rady Miejskiej, która określa warunki lokalizacji i limit punktów sprzedaży napojów alkoholowych, - na podstawie upoważnienia Prezydenta Miasta członkowie Komisji dokonują kontroli przestrzegania zasad i warunków korzystania z zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych. 2) NZOZ Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu ( Poradnia Leczenia Uzależnień) Poradnie (poradnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia oraz poradnia leczenia uzależnień) wykonują następujące zadania: diagnozowanie, diagnozowanie zaburzeń występujących u członków rodzin osób spożywających alkohol lub używających innych substancji psychoaktywnych, realizację programów korekcyjnych, realizację programów psychoterapii, udzielanie indywidualnych świadczeń zapobiegawczo leczniczych, prowadzenie działań konsultacyjno edukacyjnych dla członków rodzin dotkniętych następstwami spożywania alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. 3) Podstawowa opieka zdrowotna Podmioty wykonujące działalność leczniczą w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej mogą w obszarze opieki nad osobami z problemem alkoholowym podejmować następujące działania: wczesne rozpoznawanie ryzykownego i szkodliwego picia alkoholu przez osoby nieuzależnione i wynikających z tego szkód zdrowotnych oraz podejmowanie interwencji w celu ograniczania picia alkoholu przez tych pacjentów, stosowanie procedur przesiewowych służących wczesnemu wykrywaniu uzależnienia od alkoholu i kierowanie osób z podejrzeniem uzależnienia do konsultacji w placówkach specjalistycznych, leczenie osób doznających szkód zdrowotnych z powodu picia alkoholu oraz udzielanie podstawowych świadczeń osobom uzależnionym od alkoholu i współuzależnionym. 4) Placówki oświatowe, oświatowo wychowawcze, w tym Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna Nr 1 oraz placówki opiekuńczo - wychowawcze i wsparcia dziennego Prowadzą profilaktyczną działalność informacyjną i edukacyjną adresowaną do dzieci i młodzieży oraz rodziców. Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna udziela także wsparcia nauczycielom i rodzicom związanego z wychowaniem i kształceniem dzieci i młodzieży. 5) Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie realizuje zadania wynikające z ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie udziela pomocy osobom i rodzinom w pokonywaniu trudnych sytuacji życiowych ( m.in. z powodu alkoholizmu i narkomanii) poprzez świadczenia finansowe i rzeczowe, pracę socjalną oraz różne formy świadczeń niematerialnych. Zadaniem pomocy społecznej jest również zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielniania osób i rodzin oraz integracji ze środowiskiem. Miejskie Centrum koordynuje działania w zakresie realizacji Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 14

6) Ośrodek Interwencji Kryzysowej podejmuje zespół interdyscyplinarnych działań na rzecz osób i rodzin, w tym dotkniętych przemocą, w celu zapobiegania lub pogłębiania się dysfunkcji. 7) Komenda Miejska Policji i Straż Miejska Służby te realizują zadania związane z zapobieganiem destrukcyjnym skutkom zachowań osób nietrzeźwych w miejscach publicznych oraz przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Realizują również programy informacyjno edukacyjne adresowane do dzieci i młodzieży. 8) Izba Wytrzeźwień Szczególnym zadaniem tej jednostki, obok zapobiegania destrukcyjnym zachowaniom osób nietrzeźwych, jest motywowanie do podjęcia leczenia odwykowego. 9) Miejskie instytucje kultury, Ośrodek Sportu i Rekreacji, stowarzyszenia sportowe i społeczno - kulturalne Instytucje te promują bezpieczny i wolny od środków psychoaktywnych styl spędzania wolnego czasu, w szczególności w ramach realizacji programów adresowanych do dzieci i młodzieży. 10) Sąd Rejonowy Sąd Rejonowy III Wydział Rodzinny i Nieletnich orzeka m. in. o obowiązku leczenia odwykowego. 11) Klub Integracji Społecznej W klubach można organizować działania mające na celu pomoc w znalezieniu pracy, prace społecznie użyteczne, roboty publiczne, poradnictwo prawne, działalność samopomocową w zakresie zatrudniania, spraw mieszkaniowych i socjalnych, staże. Uczestnikami klubu mogą być m. in. osoby uzależnione od alkoholu po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego i uzależnione od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej. 12) Schronisko dla bezdomnych mężczyzn Towarzystwa Pomocy św. Brata Alberta Udziela schronienia osobom bezdomnym, świadczy także pomoc doraźną (gorąca kąpiel, posiłki). 13) Organizacje pozarządowe i grupy samopomocowe W Zamościu działa dziewięć grup samopomocowych oraz dwa stowarzyszenia trzeźwościowe. Trzy organizacje pozarządowe prowadzą świetlice środowiskowe oraz inne formy placówek wsparcia dziennego. Kilka organizacji realizuje pozalekcyjne i środowiskowe programy alternatywne wobec uzależnień adresowane do dzieci i młodzieży. 14) Zespół Interdyscyplinarny ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz grupy robocze Zespół Interdyscyplinarny podejmuje działania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności koordynuje działania podmiotów i służb w tym zakresie. III. Adresaci programu Adresatami programu są wszyscy mieszkańcy miasta Zamościa, a w szczególności: 1) dzieci i młodzież, 2) rodzice, opiekunowie i wychowawcy, 3) konsumenci i sprzedawcy napojów alkoholowych, Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 15

4) osoby pijące w sposób ryzykowny, szkodliwy oraz osoby uzależnione, 5) rodziny osób z problemem alkoholowym, 6) kobiety w ciąży, 7) pracownicy podmiotów działających na terenie Zamościa, a zajmujący się zawodowo lub służbowo profilaktyką i rozwiązywaniem problemów uzależnień, 8) inne osoby dorosłe, w tym kierowcy. IV. Cele programu i główne kierunki działań Cel główny Ograniczenie spożywania alkoholu i związanych z tym problemów społecznych i zdrowotnych Cele szczegółowe 1. Ograniczenie szkód zdrowotnych wynikających ze spożywania alkoholu. 2. Ograniczenie zaburzeń życia rodzinnego związanych z alkoholem, w tym ograniczenie skali zjawiska przemocy w rodzinie. 3. Ograniczenie skali zjawiska picia alkoholu przez dzieci i młodzież. 4. Ograniczenie rozmiarów naruszenia prawa lub innych zakłóceń życia publicznego przez osoby będące pod wpływem alkoholu. 5. Ograniczenie dostępności alkoholu. 6. Tworzenie bazy materialnej, organizacyjnej i merytorycznej dla realizacji programu. Główne kierunki działań 1. Profilaktyka uzależnień. 2. Pomoc psychospołeczna i prawna. 3. Terapia, rehabilitacja, integracja społeczna i zawodowa. 4. Edukacja publiczna. 5. Interwencja. W ramach powyższych celów i kierunków działań przyjmuje się następujące zadania. V. Zadania programu Zadanie 1 Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin Sposób realizacji: 1. Współpraca z placówkami lecznictwa odwykowego. 2. Realizacja programów rozszerzających gwarantowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia świadczenia podstawowe. 3. Podnoszenie kwalifikacji pracowników lecznictwa odwykowego poprzez udział w szkoleniach, konferencjach, sympozjach, superwizjach i innych formach spotkań. 4. Realizacja procedury interwencyjno motywującej dla osób opuszczających Izbę Wytrzeźwień. 5. Działalność informacyjno edukacyjna i interwencyjno - motywująca Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. 6. Realizacja programu interwencyjno motywującego dla osób bezdomnych, obejmującego wyjazd integracyjno- terapeutyczny. 7. Prowadzenie i wsparcie działalności punktów konsultacyjnych i innych form specjalistycznego poradnictwa. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 16

8. Wydawanie opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazanie rodzaju zakładu leczniczego. 9. Zakup i upowszechnianie materiałów edukacyjnych, informujących o istocie uzależnień, w tym zakup materiałów dla pacjentów i terapeutów Poradni Leczenia Uzależnień. 10. Wspieranie działalności środowisk wzajemnej pomocy dla osób uzależnionych i współuzależnionych. 11. Realizacja w klubach abstynenta programów wspierających proces zdrowienia i rehabilitacji społecznej osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin. 12. Organizacja obozów terapeutycznych i innych wyjazdów integracyjno rehabilitacyjnych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin. Wskaźniki: - liczba osób leczących się w trybie ambulatoryjnym, - liczba pacjentów pierwszorazowo leczących się w trybie ambulatoryjnym, - liczba szkoleń i innych form podnoszenia kwalifikacji sfinansowanych ze środków programu, - liczba osób uczestniczących w programach rozszerzających gwarantowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia świadczenia podstawowe, - liczba wspartych punktów konsultacyjnych i punktów poradnictwa specjalistycznego oraz liczba udzielonych porad, - liczba uczestników programu interwencyjno - motywującego, - liczba osób z którymi członkowie Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przeprowadzili rozmowy interwencyjno motywujące do podjęcia leczenia odwykowego, - liczba osób, które zawarły kontrakt z Miejską Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w sprawie podjęcia leczenia odwykowego i tych którzy ukończyli program leczenia odwykowego, - liczba osób uzależnionych od alkoholu, wobec których Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wystąpiła do sądu z wnioskiem o zobowiązanie do podjęcia leczenia odwykowego, - liczba działających klubów abstynenta oraz grup AA i Al Anon itp, - liczba osób objętych działaniami klubów abstynenta, - liczba uczestników obozów terapeutycznych i innych wyjazdów integracyjno rehabilitacyjnych, - liczba osób skierowanych na badanie przez biegłych i liczba wydanych opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu. Zadanie 2 Udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie Sposób realizacji: 1. Prowadzenie Ośrodka Interwencji Kryzysowej. 2. Realizacja programów edukacyjno-korekcyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie. 3. Prowadzenie grup wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. 4. Realizacja programów wspierających dla członków rodzin z problemem alkoholowym. 5. Realizacja programów socjoterapeutycznych dla dzieci i młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym. 6. Organizowanie szkoleń i konferencji z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 17

7. Podejmowanie interwencji wobec rodziny dotkniętej przemocą w oparciu o procedurę Niebieskie Karty przez Miejską Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. 8. Wydanie informatora o podmiotach świadczących pomoc rodzinom z problemem przemocy domowej oraz problemem alkoholowym. 9. Realizacja Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na terenie Miasta Zamość na lata 2008 2013. Koordynatorem realizacji działań zapisanych w Miejskim Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na terenie Miasta Zamość na lata 2008 2013 jest Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie w Zamościu. Wskaźniki: - liczba osób objętych poradnictwem (liczba porad psychologicznych, prawnych, psychiatrycznych), - liczba osób uczestniczących w programie edukacyjno - korekcyjnym, - liczba osób biorących udział w grupach wsparcia, - liczba świetlic realizujących programy socjoterapeutyczne i liczba dzieci uczestniczących w tych programach, - liczba dzieci z rodzin z problemem alkoholowym korzystających z pomocy specjalistów w placówkach wsparcia dziennego, - liczba porad udzielonych osobom dotkniętym przemocą, - liczba osób korzystających ze schronienia w hostelu, - liczba szkoleń/konferencji oraz liczba ich uczestników, - nakład informatora, - liczba Niebieskich Kart wypełnionych przez Miejską Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, - inne wskaźniki wskazane w Miejskim Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Zadanie 3 Prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo wychowawczych i socjoterapeutycznych Sposób realizacji: 1. Realizacja na terenie szkół programów profilaktycznych w ramach szkolnych programów profilaktyki. 2. Realizacja środowiskowych programów alternatywnych wobec uzależnień, adresowanych do dzieci i młodzieży, promujących życie bez alkoholu i innych środków psychoaktywnych. 3. Realizacja przez zamojskie instytucje kultury programów alternatywnych wobec uzależnień adresowanych do dzieci i młodzieży, opartych na idei konstruktywnego wykorzystania czasu wolnego poprzez aktywność kulturalną. 4. Realizacja przez uczniowskie kluby sportowe środowiskowych i pozalekcyjnych zajęć sportowych i sportowo - rekreacyjnych. 5. Realizacja programów socjoterapeutycznych dla dzieci i młodzieży wraz z dożywianiem poprzez prowadzenie świetlic socjoterapeutycznych. 6. Realizacja programów obejmujących w szczególności zajęcia socjoterapeutyczne, terapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne dla dzieci i młodzieży Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 18

z grup ryzyka, w szczególności z problemem alkoholowym wraz z dożywianiem uczestników w placówkach wsparcia dziennego. 7. Organizacja wypoczynku letniego dla dzieci i młodzieży z grup ryzyka w formie kolonii i obozów, przebiegających z realizacją programu profilaktycznego na podstawie naboru, którego dokonuje Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie w Zamościu. 8. Organizacja wypoczynku letniego w miejscu zamieszkania dla dzieci i młodzieży, w szczególności z grup ryzyka z realizacją programu profilaktycznego pod hasłem Lato w mieście 2013. 9. Organizacja imprez i innych przedsięwzięć dla dzieci i młodzieży wraz z tradycyjnymi upominkami/paczkami pod hasłem Mikołaj dla każdego. 10. Realizacja innych programów/projektów w zakresie profilaktyki uniwersalnej, selektywnej i wskazującej, adresowanych do dzieci i młodzieży. 11. Realizacja dla rodziców oraz innych osób dorosłych programów profilaktycznych odpowiadających standardom wyznaczonym przez technologie profilaktyczne. 12. Organizacja lokalnych imprez i innych przedsięwzięć promujących zdrowy i trzeźwy styl życia, w tym z uwzględnieniem aktywności kulturalnej i sportowej dzieci i młodzieży oraz całych rodzin. 13. Edukacja publiczna z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień poprzez zakup audycji radiowych/telewizyjnych, artykułów prasowych, prowadzenie stałego medialnego systemu informacji o działaniach podejmowanych na terenie miasta w zakresie rozwiązywania problemów uzależnień oraz promocja w innych formach Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. 14. Udział w ogólnopolskich i regionalnych kampaniach informacyjno edukacyjnych oraz organizacja lokalnych kampanii. 15. Zakup i dystrybucja ulotek, broszur, plakatów, literatury, czasopism specjalistycznych, informatorów i innych materiałów edukacyjnych i promocyjnych, związanych z realizacją zadań w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień. 16. Organizacja i dofinansowanie/finansowanie konferencji, szkoleń, kursów specjalistycznych, seminariów w szczególności w zakresie pracy profilaktycznej z dziećmi i młodzieżą oraz rozwoju umiejętności prowadzenia zajęć profilaktycznych. 17. Realizacja programu wczesnego rozpoznawania i interwencji wobec osób pijących alkohol ryzykownie i szkodliwie przez podstawową opiekę zdrowotną. Wskaźniki: - liczba dzieci i młodzieży, rodziców i kadry pedagogicznej uczestniczących w działaniach realizowanych w ramach szkolnych programów profilaktyki, - liczba podmiotów realizujących program środowiskowych/pozalekcyjnych zajęć sportowo rekreacyjnych i liczba adresatów tych programów, - liczba świetlic socjoterapeutycznych i liczba ich wychowanków, - liczba placówek wsparcia dziennego realizujących programy specjalistyczne i liczba adresatów tych programów, - liczba innych działań profilaktycznych i liczba ich adresatów, - liczba podmiotów będących organizatorami wypoczynku letniego oraz liczba uczestników form wyjazdowych i w miejscu zamieszkania, - liczba adresatów projektów pod hasłem Mikołaj dla każdego, - liczba szkoleń/konferencji/seminariów oraz liczba ich adresatów, - liczba i nakład materiałów informacyjno - edukacyjnych i promocyjnych, Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2013 rok Strona 19