Przyrodnicze autostrady Obszar Chronionego Krajobrazu Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej Obszar chronionego krajobrazu to kolejna forma ochrony przyrody, jaką można spotkać w Polsce. Obecnie w naszym kraju istnieje ok. 450 tego typu terenów (zwanych często ochakami dla skrócenia długiej nazwy). Zajmują one blisko 23,5% powierzchni Polski, czyli całkiem sporo. Zadaniem obszarów chronionego krajobrazu jest ochrona harmonijnych, wyróżniających się krajobrazów z mozaiką ekosystemów, których wartość ma znaczenie dla turystyki i rekreacji w danym regionie lub dla zachowania drożności korytarzy ekologicznych. Oznacza to, iż tereny objęte ochroną w granicach takiego obszaru powinny być zabezpieczone przed niekontrolowaną zabudową oraz procesami inwestycyjnymi mogącymi zaburzyć funkcje, dla których dany ochak został powołany. A są to przecież funkcje bardzo ważne! Co ciekawe, wielokrotnie występują one łącznie: obszary o dużym znaczeniu turystycznym i wypoczynkowym (rekreacyjnym) bardzo często odgrywają rolę ważnych dla regionu korytarzy ekologicznych. Taka sytuacja jest zgodna z duchem zrównoważonego rozwoju regionalnego. Spełnianie funkcji turystycznych i rekreacyjnych przez dany obszar chronionego krajobrazu bardzo często ściśle wiąże się ze źródłami dochodu lokalnych społeczności. Nierzadko spotykamy się z sytuacją, gdy obywatele zgłaszają potrzebę utworzenia nowego obszaru chronionego krajobrazu dla zabezpieczenia terenu przed zabudową, przemysłem wydobywczym lub powstawaniem zakładów produkcyjnych i przemysłowych. Tego typu inwestycje mogłyby stać w sprzeczności z dotychczasowym kierunkiem rozwoju danego miejsca czy uczynić nieopłacalnymi poczynione już inwestycje w pensjonaty, gospodarstwa agroturystyczne, szkoły jazdy konnej itp.
Bolimowsko-Radziejowicki ochak z Doliną Środkowej Rawki Korytarze ekologiczne Pełnienie funkcji korytarza ekologicznego ma z kolei duże znaczenie dla przyrody i dla ciągłości procesów przyrodniczych w danym regionie. Współcześnie, gdy ekosystemy zostały poszatkowane infrastrukturą związaną z działalnością człowieka, korytarze ekologiczne często pozostają jedynymi drogami migracji zwierząt i roślin, jedyną szansą na znalezienie partnera, terenów łowieckich, zimowisk itp. Korytarze ekologiczne bardzo często łączą ze sobą cenne przyrodniczo kompleksy, chronione w ramach takich form ochrony przyrody jak park narodowy, rezerwat przyrody, park krajobrazowy czy obszar Natura 2000. Dzięki korytarzom ekologicznym system obszarów chronionych w Polsce (i Europie) może stanowić prawdziwą sieć, a nie tylko zbiór całkowicie izolowanych wysp. Umożliwiają one trwanie i życie obszarom cennym przyrodniczo, gdyż pozwalają na wymianę genów, powiększają terytoria poszczególnych populacji gatunków chronionych itp. Korytarzami ekologicznymi najczęściej są doliny rzek, często porośnięte lasami łęgowymi lub roślinnością łąkową. Jako obszary trudne, wymagające dużych nakładów pracy i środków na zagospodarowanie, często pozostają w wielu miejscach dzikie lub półnaturalne, co sprawia, że są idealnymi szlakami migracji zwierząt. Aby ochronić tak cenne tereny (przecież np. doliny rzeczne oprócz funkcji przyrodniczych odgrywają również role ważne dla człowieka: są to tereny wodonośne, żyzne, klimatotwórcze, stanowiące produkt turystyczny itp.), należy obejmować je różnymi formami ochrony przyrody. Obszary chronionego krajobrazu zostały stworzone m.in. do ochrony korytarzy ekologicznych. Dlatego tak wiele z nich chroni doliny rzeczne. Przykładem mogą być ochaki takie jak Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Chojnatki, Bolimowsko-Radziejowicki Obszar Chronionego Krajobrazu z Doliną Środkowej Rawki czy Obszar Chronionego Krajobrazu Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej. Powołanie i likwidacja Obszary chronionego krajobrazu, tak jak wszystkie inne formy ochrony w Polsce, swoją podstawę prawną znajdują w Ustawie z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Z zapisów tego aktu prawnego wynika, iż obecnie nowy obszar chronionego krajobrazu może powołać sejmik województwa, w drodze uchwały. Musi ona zawierać nazwę przyszłego ochaku, jego położenie, powierzchnię, jednostkę, która będzie sprawowała nadzór nad nowym obszarem chronionym, a także ustalenia dotyczące działań ochronnych w granicach tego obszaru oraz listę
zakazów, które będą tam obowiązywały. Również likwidacja danego obszaru lub zmiana przebiegu jego granic następuje w drodze uchwały sejmiku województwa. Ważnym wymogiem jest konieczność uzyskania zarówno opinii właściwych terytorialnie samorządów w tej sprawie, jak i uzgodnienia z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Istotny jest też fakt, iż aby zlikwidować dany obszar chronionego krajobrazu, należy uprzednio stwierdzić bezpowrotną utratę tych wartości, dla których ochrony obszar ten został powołany. Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Chojnatki Zakazy Dla lokalnych samorządów szczególne znaczenie może mieć fakt, iż przy opracowaniu wielu ważnych dokumentów planistycznych, takich jak studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin czy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, wszelkie planowane działania dotyczące obszarów chronionego krajobrazu muszą być uzgadniane z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. W ustawie o ochronie przyrody istnieje cała lista potencjalnych zakazów, które będą obowiązywać w obszarze chronionego krajobrazu. Co ważne, z ustawowej listy dla danego obszaru nie muszą obowiązywać wszystkie zakazy, lecz tylko wybrane, odpowiadające potrzebom danego ochaku Przykładowo, na obszarach chronionego krajobrazu można zakazać wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu, likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych, lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 200 m od linii brzegów klifowych oraz w pasie technicznym brzegu morskiego. Większość zakazów, które można ustanowić dla obszarów chronionego krajobrazu, obwarowana jest wyjątkami, które w znaczący sposób obniżają ich moc. Przykładem może być zakaz zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry ale z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką. Powyższe zastrzeżenie sprawia, iż tak sformułowany zakaz przestaje być jakąkolwiek restrykcją dzikie zwierzęta, o których zabiciu można by potencjalnie pomyśleć poza racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką są zwierzętami chronionymi prawnie,
więc i tak nie można ich zabijać czy to na terenie obszaru chronionego krajobrazu, czy gdziekolwiek indziej. Podobnie jest z innymi zakazami, np. z zakazem likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, ale tylko do chwili, gdy konieczność ich zniszczenia nie wynika z potrzeb ochrony przeciwpowodziowej, zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego albo też z budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych. Dodatkowo w ustawie o ochronie przyrody znajduje się przepis, iż w ogóle wszelkie zakazy na obszarach chronionego krajobrazu nie obowiązują w przypadku wykonywania zadań na rzecz obronności kraju i bezpieczeństwa państwa, a także działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym i realizacji inwestycji celu publicznego. Z powyższych informacji wynika, iż obszary chronionego krajobrazu są miękką formą ochrony przyrody, która nie niesie z sobą szczególnych obostrzeń. Można śmiało powiedzieć, iż rodzaj zakazów obowiązujących w granicach ochaków i ich twardość zależy w głównej mierze od intencji i potrzeb samorządów oraz lokalnych społeczności. Dodać trzeba, że o utworzenie na swoim terenie obszaru chronionego krajobrazu wraz z systemem zakazów może wnioskować każda rada gminy. Mała ojczyzna pod lupą Z drugiej strony często pojawienie się w planie zagospodarowania przestrzennego gminy lub w studium uwarunkowań informacji o obszarze chronionego krajobrazu wpływa na sposób zagospodarowania przedmiotowego terenu. Inwestorzy trzy razy pomyślą, zanim zainwestują w ziemię w granicach chronionego krajobrazu, kopalnie kruszywa powstaną poza jego granicami, natomiast rolnicy, przedsiębiorcy turystyczni, organizacje pozarządowe i inni zainteresowani mogą, przy odrobinie pomysłowości, czerpać korzyści z istnienia ochaku. Jednym słowem, obecność tej formy ochrony na mapie danej gminy może wpłynąć na kierunki jej rozwoju bardziej dzięki efektom psychologicznym niż rzeczywiście istniejącym zakazom. Istnienie obszarów chronionego krajobrazu w danej gminie ma wpływ na jej wizerunek i w pewnym stopniu ją charakteryzuje. Ta forma ochrony, bardziej niż jakakolwiek inna, wiąże się z występowaniem w danym miejscu harmonijnego, wyróżniającego się krajobrazu. W związku z tym już na pierwszy rzut oka gmina, w której granicach jest obszar chronionego krajobrazu, może być uznana za wyróżniającą się spomiędzy innych. Dla wielu przedstawicieli lokalnych społeczności dopiero zaistnienie obszaru chronionego krajobrazu było impulsem do bliższego przyjrzenia się swojej Małej Ojczyźnie. Można długo zastanawiać się, jakie funkcje pełni omawiana forma ochrony przyrody. Jest ona naprawdę łagodna i nie niesie za sobą prawie żadnych obostrzeń. Często ma niemal wyłącznie znaczenie informacyjne: Tu mamy piękne krajobrazy!. Obszary chronionego krajobrazu odgrywają jednak dużo ważniejszą rolę, pełniąc funkcje otulin innych, bardziej chronionych obszarów (np. parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody), a także cennych łączników między nimi.
Wielu przedstawicieli samorządów lokalnych nie lubi obszarów chronionego krajobrazu i niechętnie godzi się na ich tworzenie. Działacze samorządowi boją się wszelkich potencjalnych ograniczeń w rozwoju swoich gmin, nawet jeżeli miałyby być one tak subtelne, jak w przypadku poczciwych ochaków. Z drugiej strony, mamy w Polsce ok. 450 obszarów chronionego krajobrazu, więc wiele samorządów musiało uznać, iż jest to dobry pomysł na promocję gminy i zachowanie harmonijnego krajobrazu. Dzięki temu pozytywnemu nastawieniu wiele miłych dla oka i ważnych dla przyrody terenów zostało wyróżnionych i ochronionych przed niekontrolowaną i intensywną zabudową, powstaniem kopalni odkrywkowych czy zakładów przemysłowych. Wciąż mogą pełnić funkcje przyrodniczych autostrad, którymi wędrują zachwyceni pięknem krajobrazu ludzie i spieszące w swoich sprawach zwierzęta. dr Anna Traut-Seliga Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Skierniewicach Śródtytuły od redakcji Artykuł pochodzi z miesięcznika Przegląd Komunalny, Numer 6/2011 (237)