WYMAGANIA PROGRAMOWE Z HISTORII DLA KLASY IV Wiadomości Badana czynność uczniów Poziomy wymagań/ocena I. Z historią na Ty K/dop P/dst R/db D/bdb W/cel - wie, czym zajmuje się historia jako nauka - wie, czym zajmuje się historyk - wyjaśnia znaczenie terminów: współczesność, przeszłość, historia, historycy, legenda, baśń, ojczyzna, patriotyzm, państwo, region, naród, mapa, plan, data, tysiąclecie, wiek - wyjaśnia znaczenie terminów: dzieje, archeologia, źródła pisane, źródła materialne, tradycja, drzewo genealogiczne, mała ojczyzna, mniejszość narodowa, społeczeństwo, symbole narodowe, Polonia,legenda, symbol, róża wiatrów - zna podstawy tok myślenia przyczynowo-skutkowego dotyczącego wydarzeń historycznych - potrafi podać przykłady postaci legendarnych i historycznych - wskazuje przebieg, przyczyny i skutki wybranych wydarzeń historycznych - dokonuje podstawowego podziału źródeł historycznych - wskazuje różne przykłady źródeł pisanych i niepisanych - wyjaśnia potrzebę edukacji historycznej - wskazuje pozapodręcznikowe przykłady różnych kategorii źródeł historycznych - przedstawia różne efekty pracy naukowców zajmujących się przeszłością - potrafi omówić podział źródeł pisanych bądź niepisanych na podkategorie - przedstawia nowoczesne metody badania życia ludzi w przeszłości - podaje przykłady świąt rodzinnych - podaje przykłady pamiątek rodzinnych - podaje przykłady postaw i zachowań patriotycznych - wyjaśnia, czym jest genealogia - podaje przykłady regionalnych tradycji - wyjaśnia znaczenie dbałości o tradycję regionalną - przedstawia historyczną genezę regionu - wskazuje wybitne postaci w dziejach regionu - zna poprawną nazwę państwa polskiego - wymienia elementy współtworzące państwo, 1
Umiejętności -wymienia najważniejsze czynniki narodowotwórcze - przedstawia polskie symbole narodowe - przedstawia najważniejsze święta państwowe - przedstawia genezę najważniejszych świąt państwowych - wskazuje przykłady instytucji dbających o dziedzictwo narodowe - podaje przykłady mniejszości narodowych żyjących w Polsce - wyjaśnia, dlaczego należy szanować inne tradycje narodowe - przedstawia konsekwencje przynależności Polski do UE - omawia genezę polskich symboli narodowych, - wyjaśnia pojęcia: emigracja, uchodźcy - wyjaśnia, czym jest epoka historyczna - podaje cezury czasowe epok historycznych - charakteryzuje główne epoki historyczne - podaje przykłady innych rachub mierzenia czasu - wyjaśnia okoliczności ustanowienia roku 1 i podziału na dwie ery - wyjaśnia różnicę między kalendarzem juliańskim i gregoriańskim - określa, w którym wieku miało miejsce dane wydarzenie - przyporządkowuje wydarzenia stuleciom - przy określeniu datacji wydarzenia posługuje się sformułowaniami: początek, środek, koniec stulecia; półwiecze; przełom wieków - przyporządkowuje wydarzenia do epok historycznych - wskazuje wydarzenie wcześniejsze w czasach p.n.e. - objaśnia symbole legendy mapy - wyjaśnia, czym jest kartografia - wyjaśnia, czym jest skala mapy - przedstawia elementy historii kartografii - wyjaśnia zasadę działania i rolę GPS-u we współczesnej lokalizacji przestrzennej - rozróżnia przeszłość od współczesności - rozróżnia fikcję od rzeczywistości historycznej - rozróżnia pracę historyków i archeologów - porównuje pracę historyków i archeologów - omawia rolę źródeł historycznych w procesie poznawania dziejów 2
Wiadomości - ocenia wiarygodność różnego rodzaju źródeł pisanych - przygotowuje drzewo genealogiczne najbliższej rodziny - wskazuje na mapie Polski własną miejscowość, region, województwo i jego stolicę - charakteryzuje własną małą ojczyznę na tle innych regionów - wskazuje lokalne przykłady instytucji dbających o regionalną kulturę i historię - tworzy przewodnik po własnej miejscowości i regionie - charakteryzuje inne regiony państwa polskiego - ocenia, w jaki sposób różnorodność małych ojczyzn wpływa na bogactwo dużej - wskazuje na mapie państwo polskie i jego granice - wskazuje Polskę na mapie świata - wskazuje na mapie główne krainy historyczno-geograficzne Polski oraz największe miasta - rozróżnia pojęcia: naród i społeczeństwo - wskazuje na mapie największe zbiorowości Polonii - rozróżnia mniejszość narodową od etnicznej - wskazuje na mapie stolicę państwa polskiego, - opisuje właściwy sposób zachowania względem symboli narodowych - umieszcza daty na osi czasu - zamienia cyfry arabskie na rzymskie - porządkuje fakty i epoki historyczne oraz umieszcza je w czasie (era, stulecie) - poprawnie wskazuje wydarzenie wcześniejsze w czasach p.n.e. - oblicza upływ czasu między wydarzeniami, a w tym na przełomie obu er - dostrzega różnice między mapą a planem - przygotowuje proste plany miejscowe - odczytuje z mapy podstawowe informacje - rozróżnia mapę geograficzną, polityczną, historyczną - interpretuje i wyciąga wnioski z mapy II. Od Piastów do Jagiellonów K P R D W -wyjaśnia znaczenie terminów: plemię, Słowianie, cesarz, arcybiskupstwo, koronacja, gród, wojowie, uniwersytet, Jagiellonowie, astronom, obserwatorium, luneta - wie, kto był pierwszym historycznym władcą Polski - poprawnie posługuje się terminami: Piastowie, misja, relikwie, dynastia, uczta u Wierzynka, unia, rycerz, miecz, herb, astronomia, teoria heliocentryczna - przytacza przykłady legend o początkach państwa polskiego 3
- wyjaśnia pochodzenie nazwy Polska - wyjaśnia okoliczności zawarcia małżeństwa z Dobrawą oraz przyjęcie chrztu przez Mieszka - wymienia legendarnych protoplastów Mieszka - przedstawia najważniejsze konsekwencje przyjęcia chrztu - przedstawia najważniejsze odkrycia archeologiczne na ziemiach polskich - określa, jakie informacje może zdobyć historyk dzięki zastosowaniu metody dendrochronologicznej - omawia dokument Dagome iudex - wie, że Bolesław Chrobry był pierwszym królem Polski - zna wydarzenia związane z datami: 1000, 1025 - zna wydarzenia związane z datami: 997, 1002-1018 - przedstawia przyczyny i skutki zjazdu gnieźnieńskiego - wyjaśnia znaczenie wizyty Ottona III w Gnieźnie dla państwa polskiego - wyjaśnia znaczenie utworzenia samodzielnej metropolii kościelnej - wyjaśnia znaczenie koronacji Bolesława Chrobrego - wyjaśnia, dlaczego historycy nadali królowi Kazimierzowi przydomek Wielki - zna wydarzenia związane z datami: 1364, 1370 - wyjaśnia powiedzenie: zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną - wymienia główne reformy Kazimierza Wielkiego - wyjaśnia cele oraz znaczenie utworzenia Akademii Krakowskiej - argumentuje, dlaczego Kazimierz Wielki stał się wzorem dobrego władcy - wyjaśnia znaczenie panowania Kazimierza Wielkiego dla państwa polskiego - wie, kim był Władysław Jagiełło - zna wydarzenia związane z datą: 1385 - przedstawia główne konsekwencje unii w Krewie - przedstawia okoliczności zawiązania unii polsko-litewskiej - wymienia postanowienia unii w Krewie - omawia zagrożenia ze strony zakonu krzyżackiego dla obu państw - przedstawia stosunek Litwinów do unii w Krewie - podaje przykłady różnych herbów - poprawnie posługuje się terminami: giermek kopia, kodeks honorowy 4
Umiejętności - zna wydarzenia związane z datą: 1410 - wyjaśnia powiedzenie: polegać jak na Zawiszy - przedstawia przyczyny wielkiej wojny z zakonem krzyżackim - wyjaśnia, czym zajmuje się heraldyka - wyjaśnia charakter obyczajowości i kultury rycerskiej - przedstawia postanowienia pokoju toruńskiego oraz skutki bitwy pod Grunwaldem - przedstawia genezę i charakteryzuje różne zakony rycerskie - wie, kim był Mikołaj Kopernik - wyjaśnia powiedzenie: wstrzymał Słońce i ruszył Ziemię - wie, gdzie urodził się Mikołaj Kopernik oraz gdzie znajduje się jego grobowiec - przedstawia poglądy na temat Ziemi i Układu Słonecznego przed odkryciem Kopernika - przedstawia inne dokonania i zainteresowania Mikołaja Kopernika - wyjaśnia, czym jest nauka i jakie cechy musi spełniać wiedza naukowa - wyjaśnia, dlaczego najważniejsze dzieło Kopernika zostało potępione przez Kościół - wskazuje na mapie rozmieszczenie plemion słowiańskich na ziemiach polskich - lokalizuje na mapie Gniezno, Poznań oraz inne grody w państwie Mieszka I - opisuje bitwę pod Cedynią - charakteryzuje znaczenie przyjęcia chrześcijaństwa dla państwa polskiego - opisuje wygląd grodu średniowiecznego - charakteryzuje postać św. Wojciecha - opisuje wygląd i uzbrojenie woja z drużyny książęcej - opisuje przebieg misji św. Wojciecha do Prusów - wskazuje na mapie terytoria podbite przez Bolesława Chrobrego - ocenia skutki polityki wewnętrznej i zagranicznej Bolesława dla państwa polskiego - opisuje wygląd średniowiecznego zamku - opisuje zjazd monarchów w Krakowie - wskazuje na mapie ziemie przyłączone do Polski za panowania Kazimierza Wielkiego - charakteryzuje oraz ocenia politykę wewnętrzną i zagraniczną prowadzoną przez Kazimierza Wielkiego - porównuje politykę prowadzoną przez Bolesława Chrobrego i Kazimierza Wielkiego - wskazuje na mapie państwo polskie oraz obszar Wielkiego Księstwa Litewskiego 5
Wiadomości - opisuje sytuację związaną z objęciem tronu polskiego po wygaśnięciu dynastii Piastów, - na podstawie mapy ocenia sytuację geopolityczną w Europie Środkowej po zawarciu unii - opisuje wygląd i cechy rycerza - charakteryzuje postać Zawiszy Czarnego - charakteryzuje rycerski kodeks honorowy - opisuje przebieg bitwy pod Grunwaldem - opisuje, w jaki sposób zrekonstruowano wygląd Mikołaja Kopernika III. Wojny i upadek Rzeczypospolitej K P R D W - wyjaśnia znaczenie terminów: szlachta, potop szwedzki, husaria, Jasna Góra, rozbiory, powstanie, hymn państwowy, zabory, zabór rosyjski, wojna partyzancka, tajne nauczanie, laureat - poprawnie posługuje się terminami: kanclerz, hetman, akademia, potop szwedzki, wielki wezyr, islam, odsiecz, konstytucja, kosynierzy, emigracja, legiony, działalność konspiracyjna, branka, dyktator, zesłanie, Nagroda Nobla, Uniwersytet Latający - zna królów elekcyjnych: Stefana Batorego i Zygmunta III Wazę - wyjaśnia słowa Zamoyskiego: Takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie - wyjaśnia różnice między monarchią dynastyczną a elekcyjną - przedstawia zagrożenia dla państwa polskiego wynikające z systemu wolnej elekcji - wyjaśnia, jakie cechy powinien mieć mąż stanu - wyjaśnia pojęcie: populizm polityczny - zna wydarzenia związane z datami: 1655-1660, 1683 - zna postaci: Augustyn Kordecki, Stefan Czarniecki, Jan III Sobieski oraz ich dokonania - przedstawia przebieg potopu szwedzkiego i przełomowej obrony Jasnej Góry - wyjaśnia powiedzenie: Polska przedmurzem chrześcijaństwa - wyjaśnia, jakie były przyczyny klęski Polaków w pierwszej fazie potopu szwedzkiego - wyjaśnia słowa Jana Sobieskiego: lepiej w cudzej ziemi, o cudzym chlebie wojować, aniżeli samym się bronić o swoim chlebie - wyjaśnia, dlaczego wojny XVII wieku przyczyniły się do osłabienia Rzeczypospolitej - wymienia państwa, które dokonały rozbiorów - przedstawia cel powstania kościuszkowskiego - zna wydarzenia związane z datami: 1772, 3 maja 1791 r., 1794, 1795 - przedstawia znaczenie uchwalenia Konstytucji 3 Maja - podaje przykłady i ocenia różne postawy Polaków w okresie rozbiorów (w tym targowiczan) 6
Umiejętności - wyjaśnia, dlaczego rocznica uchwalenia konstytucji 3 Maja została ogłoszona świętem narodowym - wyjaśnia przyczyny klęski powstania kościuszkowskiego - wyjaśnia przyczyny kryzysu Rzeczypospolitej szlacheckiej - zna nazwisko autora hymnu państwowego - potrafi objaśnić pierwszą zwrotkę i refren hymnu - zna wydarzenia związane z datą: 1797 - przedstawia sytuację narodu polskiego po III rozbiorze - wie, kiedy Mazurek Dąbrowskiego został polskim hymnem narodowym - przedstawia dalsze losy Legionów Polskich we Włoszech - wyjaśnia, dlaczego Polacy zaczęli tworzyć legiony polskie u boku Napoleona - wyjaśnia, dlaczego Polacy zorganizowali powstanie - zna wydarzenia związane z datami: 1863-1864 - wyjaśnia, dlaczego Polacy prowadzili działalność konspiracyjną - przedstawia skutki powstania - wyjaśnia, dlaczego powstanie styczniowe upadło - przedstawia różne metody walki o polskość - wyjaśnia, dlaczego Polacy nie mogli odbywać edukacji w języku polskim? - wyjaśnia, jak funkcjonował Uniwersytet Latający - wyjaśnia, dlaczego Maria Skłodowska-Curie musiała wyjechać do Francji? - przedstawia dokonania Marii Skłodowskiej-Curie i wyjaśnia, za co została uhonorowana Nagrodą Nobla - wymienia innych polskich laureatów Nagrody Nobla - wyjaśnia rolę nauki w rozwoju cywilizacyjnym - wskazuje na mapie Zamość - charakteryzuje postać i dokonania Jana Zamoyskiego - opisuje państwo polskie rządzone przez szlachtę w XVI w. - charakteryzuje Zamość jako przykład miasta renesansowego - opisuje wygląd i uzbrojenie husarii - wskazuje na mapie granice Rzeczypospolitej oraz jej sąsiadów - skazuje na mapie: Szwecję, Jasną Górę, Turcję, Chocim, Wiedeń - charakteryzuje postać i dokonania Tadeusza Kościuszki - charakteryzuje postać i dokonania króla Stanisława Poniatowskiego - opisuje przebieg powstania kościuszkowskiego 7
Wiadomości - charakteryzuje program polityczno-społeczny Tadeusza Kościuszki - wskazuje na mapie Francję, Włochy, Lombardię - charakteryzuje postaci oraz dokonania gen. Jana Henryka Dąbrowskiego i Józefa Wybickiego - opisuje Legiony Polskie we Włoszech oraz panujące w nich zasady - charakteryzuje postać Napoleona Bonapartego - ocenia, czy Napoleon spełnił pokładane w nim przez Polaków nadzieje - charakteryzuje taktykę walki partyzanckiej - pokazuje na mapie zasięg zaboru rosyjskiego - charakteryzuje postać i dokonania Romualda Traugutta - charakteryzuje sytuację narodu polskiego w zaborze rosyjskim - opisuje charakter i przebieg powstania styczniowego - opisuje funkcjonowanie państwa powstańczego - ocenia postawę Polaków pod zaborem rosyjskim - porównuje powstanie styczniowe z innymi powstaniami - ocenia postawę Polaków pod zaborem rosyjskim - porównuje powstanie styczniowe z innymi powstaniami - charakteryzuje, na czym polega tajne nauczanie - charakteryzuje postać Marii Skłodowskiej-Curie - porównuje szkolnictwo XIX wieczne i współczesne - opisuje swoją ulubiona dziedzinę naukową i jej wybitnego przedstawiciela IV. Ku współczesnej Polsce K P R D W - wyjaśnia znaczenie terminów: II Rzeczpospolita, gospodarka, przemysł, minister, bezrobocie, okupacja, obozy koncentracyjne, żołnierze niezłomni, papież, kryzys, strajk - wie kiedy i z jakiej okazji obchodzimy święto państwowe w dniu 11 listopada - poprawnie posługuje się terminami: I wojna światowa, Naczelnik Państwa, eksport, import, okręg przemysłowy, łapanki, Armia Krajowa, Szare Szeregi, żołnierze niezłomni, konklawe, kardynał, pontyfikat, związek zawodowy Solidarność, stan wojenny, Okrągły Stół - zna wydarzenia związane z datami: 1914-1918, 11 listopada 1918 r., 15 sierpnia 1920 r. - wyjaśnia sytuację państw zaborczych po wybuchu I wojny światowej - przedstawia udział Legionów Polskich w działaniach zbrojnych podczas I wojny światowej - wyjaśnia, dlaczego dzień 11 listopada został ogłoszony świętem państwowym - wyjaśnia rolę Józefa Piłsudskiego w odzyskaniu niepodległości i budowie państwa polskiego - wyjaśnia, dlaczego w rocznicę Bitwy Warszawskiej Wojsko Polskie obchodzi swoje święto 8
- wyjaśnia sytuację geopolityczną w Europie powstałą w wyniku I wojny światowej, która uniemożliwiła Polakom odzyskanie niepodległości - wyjaśnia, dlaczego Gdynia stała się polskim oknem na świat - przedstawia dokonania Eugeniusza Kwiatkowskiego - wyjaśnia, w jaki sposób rozwój gospodarczy wpływa na sytuację obywateli - wyjaśnia rolę potencjału gospodarczego państwa we współczesnym świecie - wie, kiedy i gdzie wybuchła II wojna światowa - zna wydarzenia związane z datami: 1 września 1939 r., 1 sierpnia 1944 r., 1945 r. - przedstawia przebieg Powstania Warszawskiego - przedstawia politykę ZSRR wobec Polaków (mord katyński) - wyjaśnia, kto objął rządy w państwie polskim po zakończeniu II wojny światowej - zna zbrodnie niemieckie popełnione na Żydach - wyjaśnia, dlaczego dla wielu Polaków wojna się nie zakończyła - wyjaśnia, dlaczego państwo polskie znalazło się po II wojnie światowej w sowieckiej strefie wpływów - wyjaśnia pojęcie suwerenność - wyjaśnia pojęcie żelazna kurtyna oraz jego genezę - wie, kim był Karol Wojtyła - wyjaśnia, dlaczego w czasach komunizmu ukształtowała się opozycja - wyjaśnia znaczenie pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do kraju dla społeczeństwa polskiego - podaje przykłady protestów Polaków wobec władz komunistycznych - wie, jak się nazywał pierwszy przywódca związku zawodowego Solidarność i późniejszy prezydent - zna wydarzenia związane z datami: sierpień 1980, 1989 - wyjaśnia, dlaczego w 1980 r. doszło do masowych strajków robotniczych - zna głównych bohaterów Solidarności Lecha Wałęsę, A. Walentynowicz, A. Gwiazdę - przedstawia główne postulaty Solidarności - wyjaśnia, jaką rolę odegrał stan wojenny - wyjaśnia znaczenie i skutki rozmów Okrągłego Stołu - wskazuje różnice polityczne między czasami komunizmu a wolną Polską - wskazuje na mapie obszar II RP - charakteryzuje postać Józefa Piłsudskiego - charakteryzuje działalność Józefa Piłsudskiego przed I wojną światową - opisuje przebieg Bitwy Warszawskiej 9
Umiejętności - opisuje trudności polityczne w odbudowie państwa polskiego - ocenia znaczenie Bitwy Warszawskiej - wskazuje na mapie Polski Gdynię - charakteryzuje postać Eugeniusza Kwiatkowskiego - wskazuje na mapie obszar Centralnego Okręgu Przemysłowego - opisuje trudności gospodarcze i ustrojowe w odbudowie państwa polskiego - opisuje sytuację narodu polskiego pod niemiecką okupacją - charakteryzuje postać Zośki, Alka i Rudego - opisuje najważniejsze akcje szarych Szeregów, w tym akcję pod Arsenałem - ocenia postawę młodzieży polskiej pod okupacją - charakteryzuje działalność Polskiego Państwa Podziemnego - podaje przykłady udziału żołnierzy polskich na frontach II wojny światowej - opisuje politykę Niemiec wobec ludności żydowskiej - charakteryzuje postaci Witolda Pileckiego, Danuty Siedzikówny - wskazuje na mapie największe niemieckie obozy koncentracyjne - charakteryzuje postać i działalność Witolda Pileckiego - opisuje represje komunistów wobec zwolenników prawowitych władz polskich - ocenia postawę Danuty Siedzikówny, ps. Inka - charakteryzuje działalność opozycji antykomunistycznej - rozumie dramatyzm wyboru postaw przez obywateli wobec państwa polskiego po II wojnie światowej - charakteryzuje postać i działalność Ireny Sendlerowej - wskazuje na mapie przebieg granic państwa polskiego po II wojnie światowej - charakteryzuje rolę papieża jako przywódcy Kościoła katolickiego oraz jako autorytetu moralnego dla wiernych - opisuje sytuację społeczeństwa polskiego w czasach PRL - charakteryzuje rolę Kościoła katolickiego w czasach komunizmu - opisuje okoliczności zawiązania związku zawodowego Solidarność - opowiada o rywalizacji między Związkiem Sowieckim a zachodem 10