G Ł Ó W N Y II N S P E K T O R A T S A N II T A R N Y INFORMACJE DOTYCZĄCE WSKAZAŃ DO SZCZEPIEŃ PRZECIWGRYPOWYCH (opracowane na podstawie danych Krajowego Ośrodka ds. Grypy) Grypa (influenza) jest jednym z najpoważniejszych zagrożeń zdrowia publicznego w skali globu. Corocznie, wg. danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), na świecie choruje ponad 300 mln osób, z powodu zaś powikłań pogrypowych umiera 0.5 1 mln ludzi. Pojawienie się nowego typu wirusa, który będzie w stanie przełamać barierę międzygatunkową może wywołać światową pandemię grypy i zwiększyć wielokrotnie liczbę zachorowań i zgonów. Pojawienie się w roku 1997 w Azji nowego typu wirusa (H5N1) powodującego tzw. ptasią grypę oraz przełamanie przez niego bariery międzygatunkowej, spowodowało zwiększenie zagrożenia, i według ocen ekspertów WHO pewne jest wystąpienie kolejnej pandemii grypy. Dotknięte chorobą zostaną wszystkie grupy wiekowe, a najbardziej zagrożone będą dzieci, osoby starsze oraz przewlekle chorzy. Masowe zachorowania, powodujące wysoką absencję chorobową, spowodują poważne zakłócenia w funkcjonowaniu państwa, w gospodarce, oświacie, usługach i pracy organów zabezpieczających funkcjonowanie kraju. Będą się z tym łączyły olbrzymie, trudne do oszacowania, straty finansowe. W związku ze zbliżającym się sezonem epidemicznym grypy i coraz bardziej realną groźbą pojawienia się w kraju wirusa ptasiej grypy należy pamiętać o tym, że, oprócz Komitetu Doradczego ds. Szczepień (ACIP), Amerykańskiej Akademii Pediatrii również kilkanaście innych, najbardziej prestiżowych Towarzystw Naukowych na świecie rekomenduje szczepienia przeciwko grypie jako podstawową metodę w profilaktyce i kontroli grypy. Poddając się szczepieniu przeciwko tej chorobie nie należy zapominać jednak, że stosowanie tzw. przeciwgrypowych preparatów OTC jedynie zmniejsza nasilenie objawów, ale nie ma wpływu na wirusa grypy - nie leczy grypy. W chwili obecnej niezmiernie ważne jest o co apelują wszystkie liczące się na świecie organizacje odpowiedzialne za zdrowie publiczne zwiększenie przeszczepialność populacji w Polsce.
W każdym sezonie epidemicznym grypy, lekarze różnych specjalności mogą spodziewać się u pacjentów objawów tej choroby w różnych postaciach, począwszy od dyskretnych poprzez zaburzenia w układzie oddechowym, sercowo-naczyniowym, nerwowym, układzie moczowym oraz powikłań wielonarządowych. Przebieg kliniczny zależy od naturalnych właściwości wirusa, stanu odporności, wieku pacjenta, odżywienia, palenia tytoniu, współistniejących chorób (przewlekłych chorób serca, płuc, nerek, po przeszczepach narządów, chorób nowotworowych, kolagenoz, cukrzycy), obniżenia odporności. Inny jest również u osób, które zażywają cytostatyki i leki immunosupresyjne. Podstawowe uwagi, na które należy zwrócić uwagę: o wskazaniach do szczepień decyduje lekarz na podstawie najnowszych zaleceń Komitetu Doradczego ds. Szczepień, oferowanie i organizowanie szczepień przeciwko grypie, zwłaszcza osobom z grup podwyższonego ryzyka, uważać należy za etyczną powinność pracowników ochrony zdrowia, wg. danych Krajowego Ośrodka ds. Grypy, jednego ze 114 tego typu Ośrodków na świecie uznawanych przez WHO - nie ma żadnych terminów określających do kiedy możemy się szczepić, jednak zwłaszcza osoby z grup podwyższonego ryzyka powinny się szczepić przed sezonem grypowym zalecenia wydane przez Komitet Doradczy ds. Szczepień WHO w latach 1999-2004 informują, iż szczepienia powinny być zaoferowane osobom nie zaszczepionym nawet wtedy, gdy stwierdzamy wzrost zachorowań na grypę oraz izolujemy wirus grypy w badaniach populacyjnych, przeciwciała ochronne (antyhemaglutyninowe i antyneuraminidazowe) są wytwarzane w organizmie już 7 dnia po zaszczepieniu i utrzymują się przez blisko 12 miesięcy, zarejestrowane w Polsce szczepionki przeciwko grypie są immunologicznie równocenne, a skład każdej z nich jest co sezon uaktualniany na całym świecie. Firmy produkujące szczepionkę przeciwko grypie otrzymują szczepy do jej produkcji od ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia, od wielu lat Komitet Doradczy ds. Szczepień WHO rekomenduje szczepienie małych dzieci w wieku od 6 do 35 miesięcy wyłącznie szczepionkami inaktywowanymi ( zabitymi") z rozszczepionym wirionem (typu split) oraz podjednostkowymi (typu subunit). Szczepić możemy nawet 100-letnie osoby, Istnieje ponad 200 różnych typów wirusów oddechowych wywołujących objawy grypopodobne, ale nie wywołujących powikłań takich jak wirus grypy, 2
istnieją metody szybkiej diagnostyki laboratoryjnej pozwalające potwierdzić diagnozę, ze względu na dużą zmienność wirusa grypy skład wszystkich szczepionek na całym świecie co roku ulega zmianie, dlatego niezmiernie ważne jest aby corocznie poddawać się szczepieniom, zwłaszcza w grupach podwyższonego ryzyka, szczepy wirusa grypy, jakie zostają użyte do szczepionki przeciwko grypie, dzięki zastosowaniu najnowszej technik i biologii molekularnej, okazują się prawie w 100% zgodne z tymi, które pojawiają się w kolejnym sezonie epidemicznym, medyczne i ekonomiczne skutki związane z coroczną aktywnością grypy są dobrze znane i naukowo udokumentowane, Stosowanie preparatów OTC jedynie zmniejsza nasilenie objawów, ale nie ma wpływu na wirusa grypy. W żadnym wypadku preparatów OTC nie stosuje się w profilaktyce grypy. Grypa nie jest chorobą, przed którą uchronią przeciwgrypowe" preparaty OTC służące do samoleczenia, szczególnie dlatego, że powikłania pogrypowe są zbyt częste i poważne, aby ograniczyć się jedynie do leczenia objawów. Jedynymi dostępnymi lekami antygrypowymi nowejgeneracji są zanamiwir i oseltamiwir, istnieje możliwość stosowania nowych leków aktywnych wobec wirusów grypy A i B - inhibitorów neuraminidazy, tj. zanamiwiru i oseltamiwiru. Obecnie oseltamiwir może być podawany już od 1 roku życia. Najważniejsze powikłania pogrypowe: Układ oddechowy: zapalenie płuc i oskrzeli, wtórne bakteryjne zapalenia płuc i zapalenia oskrzelików, szczególnie u niemowląt i dzieci, zakażenia menigokokowe, zaostrzenie objawów astmy oskrzelowej. Ze strony innych układów: odrzut przeszczepu!!! najczęściej występującymi powikłaniami są: zapalenie ucha środkowego, zapalenie mięśnia serca i osierdzia, zespól wstrząsu toksycznego, zapalenie mięśni i mioglobinuria, mogąca prowadzić do niewydolności nerek, pogrypowe kłębuszkowe zapalenie nerek, nasilenie objawów przewlekłej niewydolności nerek, Powikłania neurologiczne: nasilenie częstości napadów padaczkowych, choroby naczyniowe mózgu, Powikłania ze strony ośrodkowego układu nerwowego: toksyczna encefalopatia, poinfekcyjne zapalenie mózgu i opon mózgowych, niejednokrotnie wzrost przypadków choroby Parkinsona, zespól Reye'a 3
Schorzenia naczyniowe mózgu: wylewy podpajęczynówkowe. Powikłania psychiatryczne: ostre psychozy, niektóre ze słuchowymi lub wzrokowymi halucynacjami, schizofrenia. Powikłania pogrypowe najczęściej występujące u dzieci: dysfunkcja receptora słuchowego, częściowa utrata słuchu, a nawet głuchota, zaostrzenie przebiegu astmy i mukowiscydozy bóle brzucha, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, biegunka, wymioty, niejednokrotnie imitujące zapalenie wyrostka robaczkowego, bóle mięśniowe, zapalenie mięśni, powikłania neurologiczne, w tym zespól Guillian-Barre, poprzeczne zapalenie rdzenia, zapalenie mózgu i opon mózgowych. Komitet Doradczy ds. Szczepień (ACIP) WHO zaleca prowadzenie szczepień szczególnie w niżej wymienionych grupach ryzyka: osoby po przeszczepieniu organu!!! zdrowe dzieci w wieku 6-23 m.ż., dzieci >26 miesiąca życia z grupy podwyższonego ryzyka, osoby w wieku 2-49 lat z grupy podwyższonego ryzyka, osoby w wieku >50 r.ż, (w tej grupie wiekowej znacznie zwiększa się liczba osób należących do grup podwyższonego ryzyka, dorośli i dzieci chorzy na przewlekłe choroby układu sercowo-naczyniowego lub oddechowego, w tym na astmę oskrzelową, dorośli i dzieci, którzy w minionym roku wymagali regularnych kontroli lekarskich i często przebywali w szpitalu z powodu chorób metabolicznych (w tym cukrzycy), niewydolności nerek, hemoglobinopatii lub niedoborów odporności (w tym spowodowanych leczeniem immunosupresyjnym lub zakażenia HIV), dzieci i młodzież (od 6 miesiąca życia do 18 lat), leczone przewlekle kwasem acetylosalicylowym, co zwiększa u nich ryzyko wystąpienia zespołu Reye'a w razie zachorowania na grypę, kobiety w ciąży, pensjonariusze domów spokojnej starości, zakładów opieki zdrowotnej i dla przewlekle chorych. Wskazania epidemiologiczne: Ludzie, którzy mogą przenosić grypę na osoby z grup podwyższonego ryzyka oraz 4
na osoby zdrowe mogące stanowić źródło zakażenia dla tych osób, a w szczególności: lekarze, pielęgniarki i pozostały personel szpitali i ośrodków lecznictwa otwartego, pogotowia ratunkowego, pracownicy domów spokojnej starości oraz zakładów opieki medycznej, którzy kontaktują się z pensjonariuszami lub chorymi (w tym także dziećmi), zapewniający opiekę domową pacjentom z grup wysokiego ryzyka, członkowie rodzin osób należących do grup podwyższonego ryzyka (osoby w wieku powyżej 65 lat, po przeszczepach, osoby z AIDS i dzieci poniżej 2 r.ż.), domowe opiekunki dzieci młodszych niż 24 m.ż., pracownicy służb publicznych i osoby mające szeroki kontakt z wieloma ludźmi np. kasjerzy, policjanci, wojskowi, nauczyciele, przedszkolanki, dziennikarze, ekspedienci sklepów i marketów, osoby świadczące usługi rzemieślnicze itp. 5