Przedsiêbiorczoœæ z ludzk¹ twarz¹. Podmioty Ekonomii Spo³ecznej - powiat œwidnicki INFORMATOR

Przedsiêbiorczoœæ z ludzk¹ twarz¹. Podmioty Ekonomii Spo³ecznej - powiat œwidnicki INFORMATOR Projekt Œwidnicki System Wsparcia Przedsiêbiorczoœci Spo³ecznej jest wspó³finansowany przez Uniê Europejsk¹ w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego CZ OWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA

Przedsiêbiorczoœæ z ludzk¹ twarz¹. Podmioty Ekonomii Spo³ecznej - powiat œwidnicki INFORMATOR Projekt Œwidnicki System Wsparcia Przedsiêbiorczoœci Spo³ecznej jest wspó³finansowany przez Uniê Europejsk¹ w ramach Europejskiego Funduszu Spo³ecznego CZ OWIEK NAJLEPSZA INWESTYCJA

Wydawca: Stowarzyszenie na rzecz Integracji Spo³ecznej Modrzew Krêpiec, ul. Jarzêbinowa 10, 21-007 Me³giew Autor: Pawe³ Narodowiec Magdalena Depa Projekt graficzny, sk³ad, druk i oprawa: TP Media Egzemplarz bezp³atny Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie ca³oœci lub fragmentów niniejszej publikacji bez zgody wydawcy jest zabronione. Copyright by Stowarzyszenie na rzecz Integracji Spo³ecznej Modrzew Œwidnik 2011 Publikacja wydana w ramach projektu Œwidnicki System Wsparcia Przedsiêbiorczoœci Spo³ecznej realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Kapita³ Ludzki Priorytetu Priorytet VII, Promocja Inegracji Spo³ecznej, Dzia³anie 7.2. Przeciwdzia³anie wykluczeniu i wznowienie sektora ekonomii spo³ecznej. Poddzia³anie 7.2.2 Wsparcie ekonomii spo³ecznej.

Spis treœci Wstêp... 1 1. Ekonomia Spo³eczna... 3 2. Podmioty Ekonomii Spo³ecznej... 6 3. Jak za³o yæ Spó³dzielnie Socjaln¹?... 12 4. Jak za³o yæ Stowarzyszenie?... 19 5. Jak za³o yæ Fundacjê?... 27 6. Jak Za³o yæ Centrum Integracji Spo³ecznej?... 33 7. Jak Za³o yæ Klub Integracji Spo³ecznej?... 38 8. Zakorzenienie lokalne Podmiotów Ekonomii Spo³ecznej... 45 9. Baza Podmiotów Ekonomii Spo³ecznej dzia³aj¹cych w powiecie œwidnickim... 46 O projekcie... 52

Wstêp Powiat œwidnicki jest niew¹tpliwie powiatem dynamicznie rozwijaj¹cym siê zarówno spo³ecznie jak i gospodarczo. Powstaj¹ce obecnie Lotnisko w Œwidniku, które z za³o enia bêdzie jedynym tego typu portem na œcianie wschodniej sprawia, e nie tylko Œwidnik czy Powiat Œwidnicki sta³ siê terenem atrakcyjnym inwestycyjnie ale i ca³e nasze województwo. Jednak e wraz z rozwojem gospodarczym wcale nie idzie w parze zmniejszanie siê bezrobocia czy wykluczenia spo³ecznego. Wszechogarniaj¹ce nas problemy spo³eczne wcale nie s³abn¹, lecz wrêcz przeciwnie w niektórych grupach spo³ecznych umacniaj¹ siê. Dzieje siê tak poniewa wykluczenie spo³eczne, które poniek¹d jest nastêpstwem pozostawania bez pracy nie jest problemem prostym lecz bardzo z³o onym. Dla ludzi, którzy od wielu lat pozostawali bez zatrudnienia, ycie poni ej minimum przy jednoczesnym sta³ym korzystaniu ze wsparcia pomocy spo³ecznej, sprawi³o, i zatracone zosta³y pewne umiejêtnoœci, bez których poruszanie siê po rynku pracy jest bardzo utrudnione a czasami nawet i niemo liwe. Ludzie kszta³towani przez nowe okolicznoœci, niejako zmuszani do przetrwania obieraj¹ nowe priorytety. Wa nym staje siê dzieñ dzisiejszy, tymczasem w spo³eczeñstwie rozwijaj¹cym siê kluczowym jest planowanie strategiczne w oparciu o kategoria jutra w perspektywie miesiêcy b¹dÿ lat, co dla osoby wypchniêtej poza margines jest rzecz¹ zupe³nie abstrakcyjn¹. Ponadto rynek pracy pomimo wszystko nadal jest brutalny. Firmy zatrudniaj¹ ludzi pod konkretne potrzeby, wa nym jest nie tylko wykszta³cenie ale i doœwiadczenie czy faktyczne umiejêtnoœci. To sprawia, i czêœæ spo³eczeñstwa jest niejako automatycznie wypychana przez osoby bardziej rynkowe, osoby które po prostu sobie lepiej radz¹. Mo na by zadaæ sobie pytanie, a co z tymi wypychanymi siê dzieje, sk¹d oni czerpi¹ dochody, za co yj¹, utrzymuj¹ rodziny, posy³aj¹ swoje dzieci do szko³y. OdpowiedŸ nie jest tak prosta jakby siê zdawa³o, poniewa z jednej strony osoby te podejmuj¹ zatrudnienie jednak e w tzw. szarej strefie na czarno bez ubezpieczenia, odk³adania na emeryturê, p³acenia podatków, z drugiej strony korzystaj¹ ze wsparcia finansowego pañstwa. Zasi³ki z pomocy spo³ecznej, dop³aty do czynszu czy obiadów w szkole dla dzieci. Wypychani poza margines s¹ tak e niepe³nosprawni. Pracodawcy niechêtnie ich zatrudniaj¹, powody bywaj¹ ró ne: brak dostosowania stanowiska do stopnia niepe³nosprawnoœci, niepewnoœæ rynkowa firmy, ale i stereotypy które ze œrodowiskiem niepe³nosprawnych s¹ zwi¹zane. A w spo³eczeñstwie jest jeszcze wiele innych przyczyn wypychania poza margines bezdomnoœæ, alkoholizm czy narkomania. Ma³o, który pracodawca otwiera drzwi i zatrudnia dane grupy spo³eczne. Tak czy inaczej koszty pomocy obarczaj¹ podatników czyli tych bardziej rynkowych którzy legalnie pracuj¹. Id¹c w szar¹ strefê zmniejsza siê grono podatników tym samym zwiêkszaj¹c obci¹ enie ka dego z legalnie zatrudnionych. Rozwa aj¹c powy sze mo na zadaæ sobie pytanie czy istnieje mo liwoœæ doprowadzenia do sytuacji, w której osoby na rzecz których dokonywane s¹ wszelkie transfery œrodków finansowych bêd¹ aktywnymi podatnikami, tymsamym zmniejszaj¹c obci¹ enie legalnie zatrudnionych. OdpowiedŸ jest bardzo trudna i prosta zarazem. Nale y zrobiæ z nich pracowników daæ im legaln¹ pracê. Z jednej strony proste a zarazem bardzo trudne i skomplikowane bior¹c pod uwagê bariery jakie wytworzy³y siê w okresie nie bycia pracownikiem. W tym miejscu aktywnie wkracza ekonomia spo³eczna, dziedzina ycia spo³eczno gospodarczego, która z jednej strony nastawiona na cele spo³eczne pomagaj¹c osobie brzydko mówi¹c wykluczonej spo³ecznie poprzez aktywne procesy w³¹cza j¹ w proces wytwarzania PKB. Podmioty Ekonomii Spo³ecznej wykorzystuj¹c mechanizmy rynkowe prowadz¹ dzia³ania przedsiêbiorcze. Aktywizuj¹ i tworz¹ - 1 -

miejsca pracy dla osób, które na zwyk³ym komercyjnym rynku maja troszkê trudniej z uwagi na fakt, i w pewnym okresie znalaz³y siê na zakrêcie swojej drogi. Taka przedsiêbiorczoœæ zwana przedsiêbiorczoœci¹ spo³eczn¹ nie jest ³atwa. Pozatym obarczona wszechobecnymi stereotypami czêsto wskazywana jest jako gorsza, ale czy na pewno jest gorsza. Moim zdaniem nie poniewa jest przedsiêbiorczoœci¹ z ludzk¹ twarz¹ gdzie wa ny jest drugi cz³owiek a nie zawsze zysk ekonomiczny. Pe³nym sukcesem jest po³¹czenie zarówno zysku ekonomicznego jak i wa noœci tego drugiego, czasami w gorszej sytuacji, cz³owieka. Bior¹c pod uwagê, i ekonomia spo³eczna w naszym kraju, pomimo d³ugoletnich tradycji, nadal jest ma³o rozpoznawalna, a istniej¹ce podmioty maj¹ trudnoœci w funkcjonowaniu. Pomoc¹ s¹ powstaj¹ce obecnie Oœrodki Wsparcia Ekonomii Spo³ecznej, które obok dzia³añ animacyjnych ukierunkowanych na tworzenie nowych podmiotów a zarazem i miejsc pracy, pomagaj¹ w funkcjonowaniu tych ju istniej¹cych. Oferowana pomoc jest ró na w zale noœci od potrzeb danego podmiotu. Jednak e jednym z wa niejszych dzia³añ danych Oœrodków jest tworzenie przestrzeni, tworzenie miejsca dla podmiotów ekonomii spo³ecznej w œrodowisku lokalnym rozumianego jako rynek na oferowane przez nich produkty i us³ugi. Oddajemy w Pañstwa rêce Informator o Podmiotach Ekonomii Spo³ecznej powiatu œwidnickiego, gdzie obok przybli enia samej idei ekonomii spo³ecznej i przedsiêbiorczoœci z ludzk¹ twarz¹ zachêcamy do rozwijania naszym zdaniem wa nej dla ca³ego spo³eczeñstwa sektora gospodarki oraz tworzenia Podmiotów Ekonomii Spo³ecznej. Zawarliœmy tu wiele praktycznych podpowiedzi pomocnych na etapie tworzenia ró nego rodzaju podmiotów tego sektora. Szczególnie zachêcamy do zapoznania siê z ostatnim rozdzia³em gdzie zebrano w jednym miejscu dane, wszystkich istniej¹cych na terenie powiatu œwidnickiego, podmiotów ekonomii spo³ecznej. Mamy nadziejê, e niniejsza publikacja wyjaœni wiele w¹tpliwoœci i oka e siê pomocna w rozwijaniu sektora gospodarki spo³ecznej. - 2 -

1. Ekonomia Spo³eczna Rozpoczynaj¹c niniejsz¹ publikacjê niew¹tpliwie nale a³by wyjœæ od stwierdzenia czym tak naprawdê jest ekonomia spo³eczna. Dzia³acze sektora podejmuj¹ próby jej definiowania jednak e nie jest to rzecz¹ prost¹ z uwagi na fakt, i dla czêœci spo³eczeñstwa ekonomia spo³eczna to dziwne zestawienie s³ów. Z jednej strony s³owo ekonomia czy przedsiêbiorczoœæ kojarzy siê z kreatywnym myœleniem i d¹ eniem do osi¹gania zysku, z drugiej strony s³owo spo³eczny zwraca uwagê na ukierunkowanie dzia³añ w stronê dobra ogó³u. Ekonomia spo³eczna to tylko jeden ze sposób okreœlenia dzia³alnoœci gospodarczej, która ³¹czy w sobie cele spo³eczne i ekonomiczne. Bywa ona okreœlana równie jako gospodarka spo³eczna, a w niektórych krajach dzia³alnoœæ taka nazywana jest po prostu przedsiêbiorczoœci¹ spo³eczn¹. Pracownicy europejskiej sieci badawczej EMES (European Research Network) definiuj¹, i przedsiêbiorstwo spo³eczne to przedsiêbiorstwo prowadz¹ce dzia³alnoœæ o celach g³ównie spo³ecznych, której zyski w za³o eniu s¹ reinwestowane w te cele lub we wspólnotê, a nie w celu maksymalizacji zysku lub zwiêkszenia dochodu udzia³owców czy te w³aœcicieli. EMES okreœla kryteria spo³eczne i kryteria ekonomiczne, którymi powinny charakteryzowaæ siê przedsiêbiorstwa spo³eczne: Kryteria ekonomiczne - prowadzenie w sposób wzglêdnie ci¹g³y, regularny dzia³alnoœci ekonomicznej (sprzedawanie dóbr lub us³ug); - niezale noœæ, suwerennoœæ instytucji w stosunku do instytucji publicznych; - podejmowanie ryzyka ekonomicznego prowadzenie dzia³alnoœci ekonomicznej w wymiarze zmuszaj¹cym instytucjê do reagowania na sygna³y rynkowe; - zatrudnianie choæby nielicznego p³atnego personelu. Kryteria spo³eczne - wyraÿna orientacja na spo³ecznie u yteczny cel przedsiêwziêcia; - oddolny, obywatelski charakter inicjatywy; - mo liwie demokratyczny system zarz¹dzania, uwzglêdniaj¹cy interesy ró nych interesariuszy; - mo liwie wspólnotowy charakter dzia³ania; - ograniczona dystrybucja zysków Ten zestaw kryteriów jest definicj¹ idealnego przedsiêbiorstwa spo³ecznego. Od przedsiêwziêæ zaliczanych do tego sektora nie wymaga siê zatem spe³nienia wszystkich kryteriów, lecz wiêkszoœci z nich. Upraszczaj¹c, mo na powiedzieæ, e w myœl definicji EMES przedsiêbiorstwa spo³eczne to te podmioty, które spe³niaj¹ wszystkie wymienione kryteria ekonomiczne, ale nie s¹ klasycznymi przedsiêbiorstwami instytucjami kieruj¹cymi siê w swoich dzia³aniach przede wszystkim 1 d¹ eniem do maksymalizacji zysku ekonomicznego. Ekonomia spo³eczna bezpoœrednio zwi¹zana jest z sektorem obywatelskim, z uwagi na fakt, i uzupe³nia lukê w gospodarce, w której tradycyjne przedsiêbiorstwa nie funkcjonuj¹ ze wzglêdu 1 Ekonomia Spo³eczna w POKL, Opracowanie przygotowane zosta³o przez Sta³¹ Konferencjê Ekonomii Spo³ecznej SKES /www.skes.pl/, we wspó³pracy z Ogólnopolsk¹ Federacj¹ Organizacji Pozarz¹dowych oraz w porozumieniu z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego, Warszawa styczeñ 2009, s.5-3 -

na brak wystarczaj¹cej op³acalnoœci, a typowe organizacje spo³eczne nie potrafi¹ dzia³aæ efektywnie. Jest mostem scalaj¹cym œrodowiska lokalne, dziêki tworzeniu sieci powi¹zañ i wspó³pracy miêdzy obywatelami przy realizacji celów spo³ecznych i gospodarczych. Tak wiêc bior¹c powy sze pod uwagê mo na stwierdziæ e ekonomia spo³eczna to przede wszystkim dzia³ania przedsiêbiorcze maj¹ce na celu aktywizacjê zawodow¹ osób z ró nych wzglêdów 2 pozostaj¹cych poza rynkiem pracy. Pojêcie ekonomii spo³ecznej jest bardzo szerokie i dotyka wielu sfer ycia spo³ecznego. Jednak, chc¹c znaleÿæ wspólny mianownik, mo na powiedzieæ, e kluczow¹ zasad¹ w tej idei jest prymat dzia³ania na rzecz ludzi (cz³onków, podopiecznych) nad maksymalizacj¹ zysku. Oznacza to, e dla jednostek ekonomii spo³ecznej istotne znaczenie, obok celu gospodarczego, ma misja spo³eczna. Podmioty ekonomii spo³ecznej, zaspokajaj¹c potrzeby swoich cz³onków lub podopiecznych, czêsto wykonuj¹ zadania, z których ani pañstwo, ani inne podmioty gospodarcze nie wywi¹zuj¹ siê w sposób wystarczaj¹co skuteczny. Ekonomiê spo³eczn¹ mo na uj¹æ jako dziedzinê aktywnoœci spo³ecznej nie przynale nej rynkowi i pañstwu. Jest oparta na wartoœciach solidarnoœci, partycypacji i samorz¹dnoœci, odgrywa kluczow¹ rolê w spo³ecznym rozwoju lokalnym. Pozwala wykorzystywaæ zasoby ludzkie w sposób komplementarny do sektora prywatnego i publicznego, zapobiega wykluczeniu spo³ecznemu i ³agodzi napiêcia spo³eczne. Mówi¹c szerzej: ekonomia 3 spo³eczna wspomaga proces budowania spo³eczeñstwa obywatelskiego. Ekonomia spo³eczna odpowiada te priorytetom Unii Europejskiej: spójnoœci spo³ecznej, pe³nemu zatrudnieniu i walce przeciwko biedzie, demokracji uczestnicz¹cej, lepszemu zarz¹dzaniu oraz stabilnemu rozwojowi. Nadrzêdn¹ funkcj¹ ekonomii spo³ecznej jest przeciwdzia³anie wykluczeniu spo³ecznemu, przy czym za grupy zagro one wykluczeniem spo³ecznym, podmioty ekonomii spo³ecznej uznaj¹ w szczególnoœci: d³ugotrwale bezrobotnych, bezdomnych, uzale nionych i izolowanych. Podejmuj¹c próby aktywizacji i w³¹czania do gospodarki rynkowej przyczyniaj¹ siê do podniesienia spójnoœci spo³ecznej i czyni¹ to w tych obszarach marginalizacji, z którymi nie radzi sobie 4 administracja publiczna. Niemniej jednak do podstawowych funkcji ekonomii spo³ecznej zalicza siê; 1. Funkcjê prozatrudnieniow¹. Dziêki stosowaniu instrumentów ekonomii spo³ecznej mo liwe jest tworzenie miejsc pracy dla osób, które do tej pory mia³y trudnoœci z odnalezieniem siê na rynku pracy lub w ogóle w nim nie uczestniczy³y. 2. Funkcjê rozwojow¹. Ekonomia spo³eczna stwarza mo liwoœci dynamicznego rozwoju wspólnot lokalnych, poprzez równoczesne i skoordynowane anga owanie lokalnych zasobów instytucjonalnych, biznesowych i obywatelskich. Zarówno w skali lokalnej, jak i ogólnokrajowej, ekonomia spo³eczna jest gwarantem zrównowa onego rozwoju. 3. Funkcjê wspólnotow¹. Stanowi¹c wyraz oddolnych, niezale nych inicjatyw, ekonomia spo³eczna wzmacnia wiêzi spo³eczne, buduje poczucie solidarnoœci i wspó³odpowiedzialnoœci. Mo e stanowiæ drogê do budowania silnej, solidarnej i efektywnej wspólnoty 5 lokalnej. 2 www.ekonomiaspoleczna.pl 3 www.zakupprospoleczny.pl/ekonomia-spoleczna 4 Jerzy Hauser, Ekonomia spo³eczna a rozwój, MSAP, Kraków 2008. 5 Materia³y projektu Szko³a Animatorów Ekonomii Spo³ecznej, Stowarzyszenie na rzecz Integracji Spo³ecznej Modrzew, opracowanie: Magdalena Klaus Fundacja Inicjatyw Spo³eczno Ekonomicznych, Œwidnik 2010. - 4 -

Ekonomia spo³eczna, podobnie jak i pomoc spo³eczna czy wykluczenie spo³eczne poprzez wszechobecne stereotypy, dla czêœci naszego spo³eczeñstwa jest czymœ niezrozumia³ym, sprzecznym, zupe³nie abstrakcyjnym. Tymczasem dla czêœci spo³eczeñstwa jest realn¹ szans¹ na godne ycie. Nabieraj¹c coraz wiêkszej dynamiki nabiera znaczenia jako metoda radzenia sobie z problemami spo³ecznymi, w których dotychczas stosowane rozwi¹zania nie by³y skuteczne. Staj¹c siê segmentem gospodarki, jej specyficzne cechy i wymagania sprawiaj¹, e jej rolê i wagê 6 dostrzegaj¹ zarówno œrodowiska pozarz¹dowe jak i w³adze publiczne samorz¹dowe i centralne. Wa nym elementem rozwoju ekonomii spo³ecznej jest pañstwo, które, jak wskazuj¹ dzia³acze sektora ma za zadanie miêdzy innymi popieraæ, dotowaæ i ochraniaæ tzw. przedsiêbiorczoœæ 7 spo³eczn¹. Mo na zgodziæ siê z tym stwierdzeniem poniewa pañstwo poprzez poparcie dzia³alnoœci sektora stwarza mo liwoœæ na wydostanie osób marginalizowanych w kryzysu, którego obecnie doznaj¹. Poparcie widoczne jest w wielu aspektach, tu tworzenie przestrzeni rozwoju sektora (ustawa o dzia³alnoœci po ytku publicznego i wolontariacie, ustawa o zatrudnieniu socjalnym, ustawa o spó³dzielniach socjalnych oraz obecnie tworzona ustawa o przedsiêbiorczoœci spo³ecznej) oraz przygotowanie dokumentów strategicznych niezbêdnych do podejmowania bie ¹cych dzia³añ (Strategia Wspierania Rozwoju Spo³eczeñstwa Obywatelskiego). Dotowanie jest wa ne z punktu widzenia rozwoju sektora, który by móc siê rozwin¹æ potrzebuje wsparcia finansowego, jednak e wsparcia m¹drze przyznawanego, które nie doprowadzi do uzale nienia od œrodków publicznych lecz wesprze umiejêtnoœæ generowania przychodów podmiotów ekonomii spo³ecznej poprzez dzia³ania przedsiêbiorcze doprowadzaj¹c w efekcie do pe³nej samodzielnoœci i uniezale nienia od œrodków dotacyjno konkursowych, które nie zapewniaj¹ mo liwoœci stabilnego kreowania struktury zatrudnienia w danych podmiotach. Dziêki stosowaniu przepisów prawa, modyfikacji pewnych zapisów pañstwo wprowadza pewne mechanizmy ochronne dla podmiotów zw³aszcza w fazie pocz¹tkowej dzia³alnoœci. Zdaniem autora wa n¹ rol¹ pañstwa, niewymienion¹ powy ej, jest zrozumienie sektora bez którego tak naprawdê inne role nie bêd¹ wystarczaj¹ce. Ekonomia spo³eczna jest zakorzeniona lokalnie, tak wiec chc¹c mówiæ o niej nale a³oby rozwa aæ uwarunkowania lokalne niezbêdne do jej rozwoju. Na szczeblu lokalnym wa nym graczem jest samorz¹d, to przecie on dysponuje œrodkami publicznymi, wp³ywa na kreowanie lokalnej polityki oraz stanowi lokalne prawo. Ekonomia spo³eczna bez przyjaznego samorz¹du nie ma racji bytu, dzia³acze œrodowiska obywatelskiego maj¹ nadziejê, e samorz¹dowcy 8 niebawem sami zrozumiej¹, e bez ekonomii spo³ecznej gmina bêdzie ubo sza. Œrodowiska pozarz¹dowe wskazujê, e w³aœciw¹ rol¹ samorz¹du jest postawienie na lokalny biznes, lokalnych przedsiêbiorców, lokaln¹/gminn¹ ekonomiê spo³eczn¹. Bo tak naprawdê sektor ten tworz¹ ludzie z danej gminy, daj¹c szansê im, dajemy szansê ca³emu œrodowisku lokalnemu. I nie chodzi tu o bezustanne finansowanie, nie to jest celem podmiotów dzia³aj¹cych w sferze ekonomii spo³ecznej, lecz danie mo liwoœci rozwoju, czasem poprzez umo liwienie dzia³ania nie koniecznie przez sfinansowanie przedsiêwziêcia. Tak naprawdê, podmiot ekonomii spo³ecznej bêdzie funkcjonowa³, gdy bêd¹ wokó³ ludzie rozumiej¹cy, e to wa ne. Gdy wszyscy zrozumiemy, e nie tylko pojawili siê ludzie, którzy przestali byæ klientami œwiadczeñ ale normalni podatnicy, przysparzaj¹cy dochodów gminie i jej mieszkañcom. Ale co wa niejsze, ludzie ci produkuj¹ lub mog¹ produkowaæ dobra i us³ugi, które s¹ potrzebne spo³ecznoœci lokalnej. 6 Pawe³ Narodowiec, Poradnik Jak za³o yæ i prowadziæ Centrum Integracji Spo³ecznej, Centrum Ekonomii Spo³ecznej w Lublinie, Lublin 2010. 7 Krzysztof Margol - wyst¹pienie na konferencji, Olsztyn, 17.11.2010 r. 8 Cezary Mi ejewski, Ekonomia Spo³eczna moda czy koniecznoœæ?, Nowa Trybuna Opolska, Opole 2010. - 5 -

2. Podmioty Ekonomii Spo³ecznej Podmioty Ekonomii Spo³ecznej zwane potocznie PES-ami, s¹ podmiotami gospodarczymi i spo³ecznymi dzia³aj¹cymi we wszystkich sektorach. Ich instytucjonalne ramy odpowiadaj¹ mniej wiêcej granicom szeroko rozumianego sektora pozarz¹dowego. Podmioty, takie jak stowarzyszenia, fundacje prowadz¹ce dzia³alnoœæ gospodarcz¹ lub odp³atn¹ dzia³alnoœæ po ytku publicznego, towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych, tworz¹ce trzeci sektor (funkcjonuje tak e okreœlenie trzeci system) nazywane s¹ "tradycyjn¹" ekonomi¹ spo³eczn¹. Z kolei dopiero powstaj¹ce typy podmiotów, takie jak: spó³dzielnie socjalne, przedsiêbiorstwa spo³eczne, centra integracji spo³ecznej, zak³ady aktywnoœci zawodowej, warsztaty terapii zajêciowej, okreœlane s¹ jako "nowa" ekonomia spo³eczna. Za podstawê ekonomii spo³ecznej uchodzi zjawisko przedsiêbiorczoœci spo³ecznej. W ostatnim okresie pojêcie to ulega znacznej popularyzacji zarówno w skali lokalnej, jak i ogólnopolskiej. Wœród nich omawiany termin nie jest jednoznacznie zdefiniowany. Wspóln¹ przes³ank¹ ujêæ definicyjnych jest stwierdzenie, i ekonomia spo³eczna radzi sobie z zaspokajaniem i wype³nianiem potrzeb, których nie mog¹ wype³niæ inne sektory. Mimo zró nicowania form prawno-organizacyjnych mo na przyj¹æ katalog wspólnych cech dla podmiotów ekonomii spo³ecznej, a mianowicie: * prymat celów indywidualnych i spo³ecznych nad kapita³em, * dobrowolne i otwarte cz³onkostwo, * demokratyczna kontrola sprawowana przez cz³onków (z wyj¹tkiem fundacji), * po³¹czenie interesów cz³onków, u ytkowników i interesu ogólnego, * rozwijanie i przyjmowanie wartoœci solidarnoœci i odpowiedzialnoœci, * autonomiczne zarz¹dzanie i niezale noœæ od w³adz pañstwowych, * podstawowe nadwy ki przeznaczane s¹ na sta³y rozwój celów i us³ug dla cz³onków lub wspólnych zadañ. Cechy œwiadcz¹ce o znaczeniu spo³ecznym, gospodarczym i politycznym ekonomii spo³ecznej mo na scharakteryzowaæ poprzez nastêpuj¹ce elementy: * oparta jest na wartoœciach solidarnoœci i osobistego zaanga owania w proces aktywnego obywatelstwa, * generuje miejsca pracy o wysokiej jakoœci i ulepsza poziom ycia, oferuje ramy dla nowych form przedsiêbiorczoœci i pracy, * odgrywa bardzo wa n¹ rolê w rozwoju lokalnym i spójnoœci spo³ecznej, * polega na odpowiedzialnoœci spo³ecznej, * jest czynnikiem demokracji, * bierze udzia³ w tworzeniu stabilnoœci i pluralizmu ekonomii rynkowej, * odpowiada wartoœciom i strategicznym celom Unii Europejskiej: spójnoœæ spo³eczna, pe³ne zatrudnienie i walka przeciwko biedzie i wykluczeniom spo³ecznym, demokracja uczestnicz¹ca, lepsze rz¹dy i sta³y rozwój. Ekonomia spo³eczna jest sektorem gospodarki, w którym organizacje s¹ zorientowane na spo³eczn¹ u ytecznoœæ a wypracowana przez nie nadwy ka s³u y realizacji celu spo³ecznego. - 6 -

Taka ich misja wynika z i jest chroniona przez autonomiê zarz¹dzania, demokratyczne decydowanie oraz lokalne zakorzenienie. W ten sposób krystalizuje siê obok celu gospodarczego misja spo³eczna, która ma istotne znaczenie dla podmiotów ekonomii spo³ecznej. Nadrzêdny katalog wartoœci, zasad i sposobów postêpowania, jakimi te organizacje bêd¹ siê kierowaæ w celu realizacji przyjêtej wizji, jest misj¹ spo³eczn¹ podmiotów ekonomii spo³ecznej. Kieruj¹c siê poczuciem misji organizacje ekonomii spo³ecznej staj¹ siê bardziej sprawne i wydajne, skuteczne i osi¹gaj¹ce lepsze wyniki, sk³onne do nowatorskich rozwi¹zañ, elastyczne, zmobilizowane - panuje w nich wy sze morale. Jakie mog¹ byæ misje PES-ów? Dla centrum integracji spo³ecznej misj¹ jest reintegracja spo³eczno-zawodowa osób wykluczonych spo³ecznie i stopniowe ich wyprowadzanie poza system pomocy spo³ecznej. Dla warsztatów terapii zajêciowej misj¹ spo³eczn¹ jest wyrównywanie szans i doprowadzenie do uczestniczenia w yciu publicznym osób niepe³nosprawnych. Natomiast dla spó³dzielni socjalnej misj¹ spo³eczn¹ mo e byæ przywracanie na rynek pracy, poprzez prowadzenie wspólnego przedsiêbiorstwa osób zagro onych wykluczeniem spo³ecznym, osób o niskiej zatrudnialnoœci oraz umo liwienie osobom bezrobotnym aktywizacji zawodowej. Misja spo³eczna jest wa nym elementem dzia³alnoœci organizacji ekonomii spo³ecznej, bowiem dla administracji publicznej mo e byæ informacj¹ o strukturze organizacji, celach stawianych w dzia³alnoœci czy realizowanych wartoœciach. Sformu³owanie misji jest przydatne równie dla samych organizacji, poniewa u³atwia zdobywanie funduszy na dzia³alnoœæ, poszukiwanie osób, instytucji do wspó³pracy i wsparcia finansowego. Przyjêcie i kierowanie siê w dzia³aniach wizj¹ oraz misj¹ spo³eczn¹ jednostek ekonomii spo³ecznej jest przejawem orientacji marketingowej i zarz¹dzania. Poni ej prezentujemy Pañstwu formy prawne podmiotów, które w wiêkszym lub mniejszym zakresie wpisuj¹ siê w dzia³ania ekonomii spo³ecznej. Nie oznacza to jednak, e wszystkie organizacje dzia³aj¹ce w formule stowarzyszenia czy spó³dzielni pracy automatycznie powinny byæ zakwalifikowane jako podmioty ekonomii spo³ecznej. To zale y przede wszystkim od profilu ich dzia³ania oraz innych cech, takich jak to, czy wœród pracowników czy klientów takich organizacji znajduj¹ siê osoby pochodz¹ce z grup zagro onych wykluczeniem spo³ecznym. Najpopularniejsze podmioty prawne sektora ekonomii spo³ecznej w Polsce: Fundacja Organizacja powo³ana dla realizacji celów spo³ecznie lub gospodarczo u ytecznych (przy czym gospodarcze cele nie mog¹ byæ celami zarobkowymi). Fundacja jest fundowana przez osobê fundatora, którym mo e byæ osoba fizyczna, a tak e osoba prawna. Fundacja mo e prowadziæ dzia³alnoœæ gospodarcz¹ s³u ¹c¹ realizacji jej celów, przy czym wartoœæ jej œrodków maj¹tkowych przeznaczonych na dzia³alnoœæ gospodarcz¹ nie mo e byæ mniejsza ni 1000 z³otych. Œrodki uzyskane z dzia³alnoœci gospodarczej powinny byæ przeznaczone na dzia³alnoœæ statutow¹. Dzia³alnoœæ fundacji reguluje ustawa z 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach. - 7 -

9 Liczba Fundacji w Polsce 10 Liczba Fundacji w powiecie œwidnickim ok. 12.000 13 Dane dzia³aj¹cych Fundacji z powiatu œwidnickiego znajdziesz na www.swidnik.ngo.pl. Stowarzyszenie Dobrowolne, samorz¹dne i trwa³e zrzeszenie w celach niezarobkowych, opieraj¹ce swoj¹ dzia³alnoœæ na pracy spo³ecznej cz³onków. Stowarzyszenie mo e prowadziæ dzia³alnoœæ gospodarcz¹ wed³ug ogólnych zasad okreœlonych w odrêbnych przepisach z zastrze eniem, e dochód z tej dzia³alnoœci bêdzie przeznaczony na cele statutowe, nie bêdzie przeznaczony do podzia³u miêdzy jego cz³onków. Kwestie dzia³alnoœci stowarzyszeñ reguluje ustawa Prawo o stowarzyszeniach z dnia 7 kwietnia 1989 r. Zarówno fundacje jak i stowarzyszenia prowadz¹ce dzia³alnoœæ gospodarcz¹ z chwil¹ wpisania do rejestru przedsiêbiorców staj¹ siê przedsiêbiorcami w zakresie tej dzia³alnoœci, mog¹ te zak³adaæ jednoosobowe spó³ki kapita³owe, tj. spó³ki z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ oraz spó³ki akcyjne. 11 Liczba Stowarzyszeñ w Polsce 12 Liczba Stowarzyszeñ w powiecie œwidnickim ok. 71.000 128 Spó³dzielnia Dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby osób, o zmiennym sk³adzie osobowym i zmiennym funduszu udzia³owym, które w interesie swoich cz³onków prowadzi wspóln¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹. Spó³dzielnia mo e równie prowadziæ dzia³alnoœæ spo³eczn¹ i oœwiatowo-kulturaln¹ na rzecz swoich cz³onków i ich œrodowiska. Dokonuj¹c typologii spó³dzielni dosyæ czêsto przyjmuje siê kryterium przedmiotu dzia³alnoœci, dziel¹c spó³dzielnie na handlowe, mieszkaniowe, us³ugowe itd. Innym rodzajem podzia³u mog³aby byæ klasyfikacja spó³dzielni ze wzglêdu na funkcjê, jak¹ spe³niaj¹ w stosunku do cz³onków. Przyk³adowo, je eli powi¹zanie ze spó³dzielni¹ wynika z faktu zaspokojenia okreœlonej potrzeby, to bêdziemy mówiæ o spó³dzielniach konsumenckich, czêsto nazywanych spó³dzielniami u ytkowników. Je eli zaœ powi¹zanie to ma charakter stosunku pracy, wtedy mowa bêdzie o spó³dzielniach pracy. Dzia³alnoœæ spó³dzielni reguluje ustawa Prawo Spó³dzielcze z 1982 r. z póÿniejszymi zmianami. 9 Dane stowarzyszenia Klon/Jawor, Polskie organizacje pozarz¹dowe 2010, Warszawa 2011 10 www.swidnikngo.pl 11 Dane stowarzyszenia Klon/Jawor, Polskie organizacje pozarz¹dowe 2010, Warszawa 2011 12 www.swidnikngo.pl - 8 -

Najwiêksze znaczenie z punktu widzenia ekonomii spo³ecznej maj¹ nastêpuj¹ce typy spó³dzielni: a) Spó³dzielnia pracy, Przedmiotem gospodarczej dzia³alnoœci jest prowadzenie wspólnego przedsiêbiorstwa w oparciu o osobist¹ pracê cz³onków. Osobista praca cz³onków spó³dzielni jest niezbêdna dla realizacji celu gospodarczego ka dej spó³dzielni pracy, dlatego te spó³dzielnia i wszyscy jej cz³onkowie maj¹ obowi¹zek nawi¹zywania stosunku pracy i pozostawania w nim. Liczba spó³dzielni pracy w Polsce 13 Liczba spó³dzielni pracy na LubelszczyŸnie Liczba spó³dzielni pracy w powiecie œwidnickim ok. 12.000 51 3 b) Spó³dzielnia inwalidów i spó³dzielnia niewidomych, Maj¹ wieloletnie tradycje siêgaj¹ce okresu powojennego i cechuj¹ siê wysokim wskaÿnikiem zatrudnienia osób niepe³nosprawnych. Na przestrzeni lat w sytuacji wzrostu konkurencji, zniesieniu monopolu na pewne us³ugi i towary pochodz¹ce z tych spó³dzielni wskaÿnik zatrudnienia osób niepe³nosprawnych obni y³ siê pozostaj¹c obecnie na poziomie ok. 60%. Spó³dzielnie inwalidów zatrudniaj¹ osoby niepe³nosprawne w stopniu znacznym i umiarkowanym. K³ad¹ du y nacisk na rehabilitacjê zawodow¹. W spó³dzielniach tych znajduj¹ zatrudnienie osoby niepe³nosprawne z tzw. schorzeniami specjalnymi. Inne zak³ady pracy chronionej prawie w ogóle nie zatrudniaj¹ osób niewidomych, g³uchych, epileptyków, chorych psychicznie i chorych umys³owo. Spó³dzielnie inwalidów cechuj¹ siê wysokim poziomem zabezpieczeñ socjalnych i bogatym wachlarzem form pomocy z zak³adowego funduszu rehabilitacji. Z tego funduszu finansowana najczêœciej jest opieka medyczna, przychodnia rehabilitacyjna, sprzêt rehabilitacyjny, lekarstwa i inne. Liczba spó³dzielni inwalidów i niewidomych w Polsce Liczba spó³dzielni inwalidów i niewidomych na LubelszczyŸnie Liczba spó³dzielni inwalidów i niewidomych w powiecie œwidnickim ok. 350 11 0 c) Spó³dzielnia Socjalna, Jest specyficzn¹ form¹ przedsiêbiorstwa spo³ecznego. Tworz¹ j¹ w wiêkszoœci osoby zagro one marginalizacj¹ ze wzglêdu na bezrobocie, niepe³nosprawnoœæ czy chorobê psychiczn¹, które maj¹ trudnoœci w znalezieniu pracy. Praca w spó³dzielniach socjalnych daje im szansê na aktywizacjê spo³eczn¹ i zawodow¹, integracjê, podniesienie swoich kwalifikacji. W odró nieniu od innych podmiotów ekonomii spo³ecznej spó³dzielnia socjalna wymaga du ej samodzielnoœci i odpowiedzialnoœci jej cz³onków. Obowi¹zuje tu kolektywny sposób 13 Diagnoza w zakresie wspó³pracy instytucji rynku pracy oraz pomocy i integracji spo³ecznej na rzecz rozwoju ekonomii spo³ecznej na LubelszczyŸnie, dr Andrzej Juros, Arkadiusz Bia³y - 9 -

podejmowania decyzji, a ka dy cz³onek, niezale nie od wielkoœci udzia³u w spó³dzielni, dysponuje w tym procesie jednym g³osem. To sprawia, e cz³onkowie spó³dzielni s¹ w pe³ni odpowiedzialni za sprawy przedsiêbiorstwa, ucz¹ siê samodzielnoœci i d³ugofalowego planowania. Sami dbaj¹ o finanse, zarz¹dzaj¹ w³asn¹ dzia³alnoœci¹, wyznaczaj¹ kierunki rozwoju. 14 Liczba spó³dzielni socjalnych w Polsce Liczba spó³dzielni socjalnych na LubelszczyŸnie Liczba spó³dzielni socjalnych w powiecie œwidnickim ok. 366 17 3 Centrum Integracji Spo³ecznej Jednostka organizacyjna utworzona przez jednostkê samorz¹du terytorialnego lub organizacjê pozarz¹dow¹, realizuj¹ca reintegracjê zawodow¹ i spo³eczn¹ poprzez prowadzenie dla osób zagro onych wykluczeniem spo³ecznym programów edukacyjnych, obejmuj¹cych m.in. nabywanie umiejêtnoœci zawodowych, przekwalifikowanie lub podwy szanie kwalifikacji zawodowych oraz nabywanie innych umiejêtnoœci niezbêdnych do codziennego ycia. CIS nie jest samodzielnym podmiotem prawnym lecz form¹ prawn¹ adresowan¹ do instytucji oraz organizacji pozarz¹dowych pracuj¹cych z osobami zagro onymi wykluczeniem spo³ecznym. W grupie beneficjentów CIS s¹ te same grupy osób, które mog¹ za³o yæ spó³dzielniê socjaln¹. Dzia³alnoœæ CIS reguluje ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym. Liczba CIS w Polsce Liczba CIS na LubelszczyŸnie Liczba CIS w powiecie œwidnickim 55 2 0 Klub Integracji Spo³ecznej Jednostka, której celem jest udzielenie pomocy osobom indywidualnym oraz ich rodzinom w odbudowywaniu i podtrzymywaniu umiejêtnoœci uczestnictwa w yciu spo³ecznoœci lokalnej, w powrocie do pe³nienia ról spo³ecznych oraz w podniesieniu kwalifikacji zawodowych, jako wartoœci na rynku pracy. KIS dzia³a na rzecz integrowania siê osób o podobnych trudnoœciach i problemach yciowych. To jednostka pomagaj¹ca samo organizowaæ siê ludziom w grupy, podejmowaæ wspólne inicjatywy i przedsiêwziêcia w zakresie aktywizacji zawodowej, w tym zmierzaj¹ce do tworzenia w³asnych miejsc pracy. KIS zostaje powo³any przez jednostkê samorz¹du terytorialnego lub organizacja pozarz¹dowa. Dzia³alnoœæ KIS reguluje ustawa z 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym. 14 http://www.ozrss.pl - 10 -

Liczba KIS w Polsce Liczba KIS na LubelszczyŸnie Liczba KIS w powiecie œwidnickim 300 16 0 Zak³ad Aktywnoœci Zawodowej Jest rozwi¹zaniem prawnym wprowadzonym ustaw¹ z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe³nosprawnych. ZAZ nie jest samodzieln¹ form¹ prawn¹ jest organizacyjnie i finansowo wydzielon¹ jednostk¹, która uzyskuje status zak³adu aktywnoœci zawodowej. O utworzenie ZAZ-u ubiegaæ siê mog¹ jednostki i organizacje wymienione w ustawie, których statutowym zadaniem jest rehabilitacja spo³eczna i zawodowa osób niepe³nosprawnych. ZAZ tworzy siê w celu zatrudniania osób niepe³nosprawnych z orzeczeniem o znacznym stopniu niepe³nosprawnoœci i okreœlonych w ustawie grup osób z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepe³nosprawnoœci, a tak e przygotowania ich do ycia w otwartym œrodowisku. ZAZ mo e prowadziæ dzia³alnoœæ gospodarcz¹. Liczba ZAZ w Polsce Liczba ZAZ na LubelszczyŸnie Liczba ZAZ w powiecie œwidnickim 48 5 0 Towarzystwo Ubezpieczeñ Wzajemnych Ubezpiecza swoich cz³onków na zasadzie wzajemnoœci, przy czym TUW nie jest nastawiony na zysk, a swoim cz³onkom oferuje tani¹ ochronê ubezpieczeniow¹ w zamian za sk³adki pokrywaj¹ce jedynie wyp³acone œwiadczenia oraz koszty dzia³alnoœci. Zawi¹zana w ramach TUW grupa ubezpieczaj¹cych po³¹czona jest wspólnot¹ interesów jej cz³onków. Dzia³alnoœæ TUW reguluje ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o dzia³alnoœci ubezpieczeniowej. Liczba TUW w Polsce Liczba TUW na LubelszczyŸnie Liczba TUW w powiecie œwidnickim 9 bd 0-11 -

3. Jak za³o yæ Spó³dzielniê Socjaln¹? Kto mo e za³o yæ Spó³dzielniê socjaln¹? 1) osoby bezrobotne, 2) osoby, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1-4, 6 i 7 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym, tj: bezdomne realizuj¹ce indywidualny program wychodzenia z bezdomnoœci; uzale nione od alkoholu, po zakoñczeniu programu psychoterapii w zak³adzie lecznictwa odwykowego; uzale nione od narkotyków lub innych œrodków odurzaj¹cych, po zakoñczeniu programu terapeutycznego w zak³adzie opieki zdrowotnej; chore psychicznie, w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego; d³ugotrwale bezrobotne; zwalniane z zak³adów karnych, maj¹ce trudnoœci w integracji ze œrodowiskiem; uchodÿcy realizuj¹cy indywidualny program integracji; 3) osoby niepe³nosprawne, w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo³ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe³nosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776, z póÿn. zm.) posiadaj¹ce pe³n¹ zdolnoœæ do czynnoœci prawnych. Spó³dzielniê socjaln¹ mog¹ za³o yæ tak e: 1) inne osoby ni wskazane powy ej, o ile liczba tych osób nie stanowi wiêcej ni 50% ogólnej liczby za³o ycieli; 2) organizacje pozarz¹dowe w rozumieniu przepisów o dzia³alnoœci po ytku publicznego i o wolontariacie lub jednostki samorz¹du terytorialnego; 3) koœcielne osoby prawne. Liczba za³o ycieli spó³dzielni socjalnej nie mo e byæ mniejsza ni piêæ, je eli za³o ycielami s¹ osoby fizyczne, i dwa, je eli za³o ycielami s¹ osoby prawne. W przypadku gdy za³o ycielami spó³dzielni socjalnej s¹ organizacje pozarz¹dowe, koœcielne osoby prawne lub jednostki samorz¹du terytorialnego, s¹ one zobowi¹zane do zatrudnienia w spó³dzielni co najmniej piêciu osób spoœród osób wymienionych w art. 4 ust. 1 ustawy, w terminie szeœciu miesiêcy od dnia wpisu spó³dzielni socjalnej do Krajowego Rejestru S¹dowego (KRS). Kto mo e nabyæ cz³onkostwo w spó³dzielni socjalnej? 1. osoby, o których mowa w art. 4 ust. 1, w tym osoby posiadaj¹ce ograniczon¹ zdolnoœæ do czynnoœci prawnych. 2. inne osoby ni wskazane w art. 4 ust. 1 i ust. 2 pkt 1, je eli ich praca na rzecz spó³dzielni socjalnej wymaga szczególnych kwalifikacji, których nie posiadaj¹ pozostali cz³onkowie tej spó³dzielni. Liczba takich osób nie mo e byæ wiêksza ni 50% ogólnej liczby cz³onków spó³dzielni socjalnej. Przekroczenie tego limitu, trwaj¹ce nieprzerwanie przez okres 6 miesiêcy, stanowi podstawê do postawienia spó³dzielni socjalnej w stan likwidacji. - 12 -

3. organizacje pozarz¹dowe w rozumieniu przepisów o dzia³alnoœci po ytku publicznego i o wolontariacie, koœcielne osoby prawne lub jednostki samorz¹du terytorialnego. Wato przed podjêciem decyzji o uruchamianiu spó³dzielni socjalnej zapoznaæ siê z zasadami jej funkcjonowania. Zasady spó³dzielni socjalnej I zasada: dobrowolnego i otwartego cz³onkostwa cz³onkiem spó³dzielni mo na zostaæ jedynie z w³asnej woli, do spó³dzielni mo e przyst¹piæ ka dy bez wzglêdu na p³eæ, rasê, przekonania polityczne czy religijne. II zasada: demokratycznej kontroli cz³onkowskiej ka dy z cz³onków jest w równej mierze uprawniony do aktywnego uczestnictwa w podejmowaniu decyzji dotycz¹cych spó³dzielni. III zasada: ekonomicznego uczestnictwa cz³onków ka dy z za³o ycieli czy cz³onków jest zobowi¹zany do wniesienia wk³adu finansowego. IV zasada: autonomii spó³dzielnia jest niezale nym podmiotem, który poprzez swoich cz³onków decyduje o swojej dzia³alnoœci. V zasada: kszta³cenia, szkolenia i informacji spó³dzielnia stara siê zapewniæ swoim cz³onkom mo liwoœæ dokszta³cania siê, jak i doszkalania. Poprzez te dzia³ania dba o rozwój zawodowy cz³onków i ca³ej spó³dzielni. VI zasada: wspó³pracy pomiêdzy spó³dzielniami spó³dzielnia, aby podnieœæ efektywnoœæ swej dzia³alnoœci i umocniæ ruch spó³dzielczy, mo e podejmowaæ wspó³pracê z innymi spó³dzielniami. VII zasada: troski o spo³ecznoœæ lokaln¹ spó³dzielnia szczególn¹ wagê przywi¹zuje do rozwoju spo³ecznoœci, w której dzia³a.. Zak³adanie spó³dzielni socjalnej w 5 krokach KROK 1. Dobry pomys³ i ostateczna decyzja Jak e prosty, a wa ny krok. Osoby zak³adaj¹ce spó³dzielniê socjaln¹ musz¹ zastanowiæ siê, czym bêdzie siê ona zajmowaæ. Powinny wzi¹æ pod uwagê swoje umiejêtnoœci i op³acalnoœæ przysz³ego przedsiêwziêcia. Nale y dobrze znaæ wspó³tworz¹cych spó³dzielniê. Wa ne jest by by³y to osoby zaufane i chêtne do wspó³pracy. Spó³dzielnie socjalne stwarzaj¹ mo liwoœæ zaistnienia na polu zawodowym osobom, które napotyka³y trudnoœci i nie mog³y znaleÿæ pracy, w której by³yby pe³noprawnym i szanowanym pracownikiem. Zatem zanim podejm¹ decyzjê o wspólnym prowadzeniu przedsiêbiorstwa powinny siê zastanowiæ co chc¹ robiæ? Jaka jest konkurencja na rynku? Ile bêd¹ musia³y zainwestowaæ w zorganizowanie spó³dzielni i sk¹d wzi¹æ na to œrodki? Czy jest ktoœ kto mo e im pomóc, s³u yæ rad¹, wskazówk¹? Wydaje siê, e najrozs¹dniej bêdzie je eli nawi¹ ¹ na pocz¹tku dzia³alnoœci wspó³pracê z organizacj¹ pozarz¹dow¹, która ma ju pewne doœwiadczenia w zakresie prowadzenia dzia³alnoœci lub wspierania spó³dzielczoœci socjalnej. - 13 -

KROK 2. Rozeznanie Warto, z³o yæ wizytê w powiatowym urzêdzie pracy. Jest to zw³aszcza wa ne, je eli za³o yciele licz¹ na dofinansowanie z Funduszu Pracy. Urzêdy pracy s¹ dysponentami œrodków na dofinansowanie spó³dzielni. To w³aœnie w urzêdach pracy nale y sk³adaæ wnioski o przyznanie ewentualnych œrodków na utworzenie naszej spó³dzielni. Warto staraæ siê byæ dobrze zapamiêtanym, eby nie byæ anonimowym dla urzêdników. Nale y tak e uprzedziæ urz¹d pracy o powstaniu na terenie powiatu spó³dzielni socjalnej, która bêdzie chcia³a otrzymaæ z urzêdu pomoc finansow¹. Z pewnoœci¹ u³atwi to póÿniejsz¹ wspó³pracê z t¹ instytucj¹. Jednak nie oznacza, e na pewno uda siê uzyskaæ potrzebne œrodki. KROK 3. W³asny statut Dokumentem, który jest kluczowym dla dzia³alnoœci spó³dzielni jest statut. Statut okreœla takie kwestie jak: - nazwê spó³dzielni w nazwie spó³dzielni koniecznym warunkiem jest umieszczenie zwrotu spó³dzielnia socjalna ; - przedmiot dzia³alnoœci czym spó³dzielnia bêdzie siê zajmowaæ. Musimy rozpisaæ przedmiot dzia³alnoœci wed³ug PKD (Polska Klasyfikacja Dzia³alnoœci). Ksi¹ ki z kodami PKD dostêpne s¹ w urzêdach gmin i miast oraz oddzia³ach G³ównego Urzêdu Statystycznego, a tak e w internecie; - siedzibê spó³dzielni oraz teren jej dzia³alnoœci; - czas dzia³ania spó³dzielniê mo emy za³o yæ na rok, 10 lat lub na czas nieokreœlony; - zasady wyboru, kompetencje oraz tryb odwo³ywania organów spó³dzielni, jeœli takie s¹; - prawa i obowi¹zki cz³onków, zasady ich przyjmowania i wykluczania ze spó³dzielni; - sposób podejmowania decyzji dotycz¹cych spó³dzielni; - sposób wniesienia wk³adów, jakie przystêpuj¹cy cz³onek musi uiœciæ wk³ady oznaczaj¹ nieruchomoœci b¹dÿ ruchomoœci, jakie cz³onek spó³dzielni przekazuje na w³asnoœæ spó³dzielni. Koniecznym warunkiem jest okreœlenie w statucie zasad wnoszenia i wyceny wk³adów, jak równie, w razie likwidacji, wyst¹pienia czy ustania cz³onkostwa, ich zwrotu; - wysokoœæ udzia³ów ka dego cz³onka w jakiej wysokoœci cz³onek spó³dzielni uczestniczy w zyskach spó³dzielni, a zarazem do jakiej wysokoœci pokrywa poniesione straty. - zasady finansowe spó³dzielni; - sposób ³¹czenia siê, podzia³u oraz likwidacji spó³dzielni; - tryb zmiany regulacji statutowych; Nale y do³o yæ starañ by statut by³ przejrzysty, napisany zrozumia³ym jêzykiem dla cz³onków spó³dzielni. Jest to bardzo wa ny dokument, poniewa w nim s¹ zawarte wszystkie zagadnienia, od których zale y prawid³owe funkcjonowanie spó³dzielni. Samodzielne napisanie statutu mo e wydawaæ siê trudne. Warto wówczas skorzystaæ z us³ug prawnika, pamiêtaj¹c jednak, e taka us³uga jest kosztowna. Warto najpierw rozejrzeæ siê w poszukiwaniu organizacji œwiadcz¹cej pomoc nowo zak³adanym spó³dzielniom socjalnym. Mo na tak e próbowaæ korzystaæ z dostêpnych, np. w internecie, przyk³adowych wzorów statutu. Jednak nale y pamiêtaæ o dostosowaniu ewentualnego, gotowego tekstu statutu do potrzeb tworzonej spó³dzielni. KROK 4. Zebranie za³o ycielskie Posiadaj¹c gotowy statut i znaj¹c bran ê przysz³ej dzia³alnoœci spó³dzielni, nale y zorganizowaæ zebranie za³o ycielskie. W takim zebraniu (walnym zebraniu) powinni uczestniczyæ wszyscy - 14 -

za³o yciele spó³dzielni. Przed zebraniem za³o ycielskim nale y przygotowaæ listê obecnoœci (na liœcie obok imion i nazwisk powinny siê znaleÿæ równie adresy zameldowania lub zamieszkania, numer PESEL). Na pocz¹tku zebrania nale y wybraæ przewodnicz¹cego obrad, który bêdzie nimi kierowa³, oraz sekretarza, który bêdzie protokó³owa³ przebieg obrad. Obrady nale y przeprowadzaæ wed³ug wczeœniej przygotowanego porz¹dku. Przyk³adowy porz¹dek obrad zebrania za³o ycielskiego: a) przedstawienie porz¹dku obrad; b) wybór przewodnicz¹cego obrad i sekretarza; c) podjêcie uchwa³y o powo³aniu spó³dzielni socjalnej w takiej uchwale powinny zostaæ umieszczone m.in. nastêpuj¹ce dane: nazwa spó³dzielni i jej siedziba; d) uchwalenie statutu spó³dzielni socjalnej, którego przyjêcie powinno zostaæ potwierdzone z³o eniem w³asnorêcznych podpisów przez wszystkich za³o ycieli; e) dokonanie wyboru, w formie uchwa³y, organów spó³dzielni (zarz¹d) w sk³adzie, co najmniej trzech osób; f) powo³anie rady nadzorczej tylko w przypadku, gdy liczba cz³onków spó³dzielni przekracza 15 osób; g) sporz¹dzenie listy cz³onków za³o ycieli spó³dzielni wraz z ich danymi personalnymi; h) sporz¹dzenie protokó³u z zebrania za³o ycielskiego, który powinien zostaæ podpisany przez protokolanta i przewodnicz¹cego zebrania. UWAGA! Uczestnicy zebrania musz¹ z³o yæ w³asnorêcznie podpisy na liœcie obecnoœci cz³onków za³o ycieli. KROK 5. Spacer po urzêdach Po podjêciu uchwa³y o powo³aniu spó³dzielni socjalnej, nale y skierowaæ swoje kroki do urzêdów. Spó³dzielnia nie bêdzie legalnie dzia³aæ, dopóki nie zostanie zarejestrowana w odpowiednich rejestrach i zg³oszona w urzêdach. Spó³dzielnia musi zostaæ wpisana do rejestru przedsiêbiorców Krajowego Rejestru S¹dowego, prowadzonego przez s¹d rejonowy (gospodarczy) w³aœciwy dla danego województwa. Wniosek do KRS musi zostaæ z³o ony w terminie 7 dni od daty uchwalenia statutu spó³dzielni. W celu zg³oszenia spó³dzielni do Krajowego Rejestru S¹dowego nale y wype³niæ nastêpuj¹ce formularze: * KRS-W5 - Wniosek o rejestracjê podmiotu w rejestrze przedsiêbiorców, * KRS-WK - Organy podmiotu/wspólnicy uprawnieni do reprezentowania spó³ki, * KRS-WM - Przedmiot dzia³ania. Do wniosku do³¹cza siê: * protokó³ z zebrania za³o ycielskiego podpisany przez przewodnicz¹cego i sekretarza zebrania za³o ycielskiego, * listê cz³onków za³o ycieli z oryginalnymi podpisami, * uchwa³y podjête przez cz³onków za³o ycieli, - 15 -

* statut, * zaœwiadczenia potwierdzaj¹ce, e za³o yciele nale ¹ do grup uprawnionych do zak³adania spó³dzielni socjalnej, * uwierzytelnione notarialnie lub przed pracownikiem s¹du podpisy wszystkich cz³onków zarz¹du (uwierzytelnienie podpisów przed notariuszem jest us³ug¹ p³atn¹, a przed pracownikiem s¹du - nie). Wa ne! Spó³dzielnia socjalna nie p³aci za rejestracjê w Krajowy Rejestrze S¹dowym oraz nie p³aci za og³oszenie w Monitorze S¹dowym i Gospodarczym! Postêpowanie rejestrowe koñczy siê nabyciem osobowoœci prawnej przez spó³dzielniê. Spó³dzielnia nabywa osobowoœæ prawn¹ i rozpoczyna swoj¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹ w momencie jej zarejestrowania, a nie powo³ania. Je eli spó³dzielnia chce zacz¹æ dzia³alnoœæ w póÿniejszym terminie ni moment zarejestrowania, powinno byæ to zaznaczone w odpowiedniej uchwale. Co jeszcze trzeba zrobiæ? Urz¹d Statystyczny Po zarejestrowaniu, a przed rozpoczêciem dzia³alnoœci gospodarczej, spó³dzielnia socjalna musi uzyskaæ statystyczny numer identyfikacyjny w systemie identyfikacji podmiotów gospodarki narodowej - REGON, który uzyskuje we w³aœciwym terytorialnie urzêdzie statystycznym. Aby uzyskaæ REGON nale y mieæ przy sobie orygina³ i kopiê zaœwiadczenia o wpisie do Krajowego Rejestru S¹dowego oraz wype³niæ wniosek RG-1. Urz¹d Skarbowy Urz¹d Statystyczny w Lublinie: 20-068 Lublin, ul. St. Leszczyñskiego 48 tel. (0 81) 533 20 51, fax (0 81) 533 27 61 Przedstawiciele spó³dzielni socjalnej musz¹ równie z³o yæ wniosek o rejestracjê w urzêdzie skarbowym w³aœciwym dla adresu siedziby spó³dzielni w celu uzyskania numeru identyfikacji podatkowej - NIP. Spó³dzielnia socjalna rozpoczynaj¹c dzia³alnoœæ musi te rozstrzygn¹æ, czy op³aca jej siê byæ p³atnikiem podatku VAT. Je eli uzna, e tak to musi wype³niæ i z³o yæ zg³oszenie rejestracyjne w zakresie podatku od towarów i us³ug VAT-R. Zg³oszenie to nale y z³o yæ przed dniem wykonania pierwszej czynnoœci podlegaj¹cej opodatkowaniu. Nie byæ "vatowcem" op³aca siê tylko wówczas, gdy zarówno dostawca, jak i odbiorca produktów, us³ug spó³dzielni s¹ zwolnieni z VAT, spó³dzielnia jest detalist¹, a jej odbiorcy nie p³ac¹ VAT, spó³dzielnia produkuje z materia³ów zwolnionych z podatku VAT, a w wyrobach firmy liczy siê tylko myœl i praca, a nie wartoœæ zu ytego surowca. W pozosta³ych przypadkach op³aca siê byæ "vatowcem". Pierwszy Urz¹d Skarbowy w Lublinie 20-027 Lublin, ul. S¹dowa 5 tel. (081) 532 92 21-16 -

Drugi Urz¹d Skarbowy w Lublinie 20-601 Lublin, ul. Zana 38 tel. (081) 528 02 00 Trzeci Urz¹d Skarbowy w Lublinie 20-016 Lublin, ul. Narutowicza 56 tel. (081) 535 04 20 Wykonanie pieczêci firmowej i oznaczenie siedziby firmy Nastêpnie nale y pomyœleæ o wykonaniu pieczêci firmowej. Pieczêæ powinna zawieraæ pe³n¹ nazwê spó³dzielni socjalnej oraz adres jej siedziby. Wskazane jest, aby na pieczêci umieœciæ równie numery KRS, NIP i REGON. Rachunek bankowy Przed rozpoczêciem dzia³alnoœci gospodarczej nale y równie wybraæ bank, poprzez który spó³dzielnia zamierza prowadziæ swoje operacje finansowe, oraz przeprowadziæ wszystkie czynnoœci niezbêdne do uruchomienia konta bankowego. Za³o enie konta w banku jest niezbêdne przy procedurze za³atwiania formalnoœci rejestracyjnych w urzêdach. Za³o enie rachunku bankowego jest bowiem dla przedsiêbiorców obowi¹zkowe. Przy wyborze banku nale y zwróciæ uwagê na wysokoœæ op³at za prowadzenie rachunków, przelewy, renomê banku, odleg³oœæ od siedziby firmy czy te iloœæ bankomatów, mo liwoœci uzyskania kredytu oraz inne dodatkowe us³ugi, jakie banki oferuj¹ swoim klientom np. obs³ugi konta przez Internet, ubezpieczenie. Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych Ka dy podmiot gospodarczy zatrudniaj¹cy pracowników, a wiêc i spó³dzielnia, zobowi¹zany jest do zarejestrowania siê w oddziale Zak³adu Ubezpieczeñ Spo³ecznych w³aœciwym dla adresu swojej siedziby w ci¹gu 7 dni od dnia zatrudnienia pracowników. Pañstwowa Inspekcja Pracy Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych Oddzia³ w Lublinie 20-601 Lublin, ul. Zana 36-38c tel. (081) 535 77 77 Zgodnie z zapisami Kodeksu Pracy, je eli w ramach prowadzonej dzia³alnoœci spó³dzielnia (ka dy podmiot) zatrudnia jednego lub wiêcej pracowników, w terminie 30 dni od dnia zatrudnienia pracownika, musi zawiadomiæ na piœmie w³aœciwego pañstwowego inspektora pracy o: * miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej dzia³alnoœci, * przewidywanej liczbie pracowników, a tak e z³o yæ pisemn¹ informacjê o œrodkach i procedurach przyjêtych dla spe³nienia wymagañ wynikaj¹cych z przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy. - 17 -

Sanepid Przy prowadzeniu niektórych form dzia³alnoœci np. przed uruchomieniem placówki gastronomicznej konieczne jest równie zg³oszenie i uzyskanie pozwoleñ z Terenowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej. Koncesje, pozwolenia W przypadku prowadzenia niektórych rodzajów dzia³alnoœci (np. handel alkoholem, sprzeda us³ug turystycznych, us³ugi detektywistyczne) wymagane jest posiadanie stosownych pozwoleñ lub koncesji, których brak powoduje koniecznoœæ zamkniêcia dzia³alnoœci. Ksiêgowoœæ Ka dy podmiot gospodarczy musi zadbaæ o obs³ugê w zakresie ksiêgowoœci. Najbezpieczniejszym rozwi¹zaniem jest skorzystanie z us³ug biura œwiadcz¹cego tego rodzaju us³ugi albo zatrudnienie osoby posiadaj¹cej odpowiednie kwalifikacje w zakresie ksiêgowoœci. - 18 -

4. Jak za³o yæ Stowarzyszenie? Stowarzyszenie to grupa osób (przyjació³, bli szych i dalszych znajomych, cz³onków rodziny), które maj¹ wspólne zainteresowania lub wspólny cel. Razem chc¹ rozwijaæ swoje zainteresowania lub osi¹gn¹æ wyznaczony sobie cel. Podstawowe cechy ka dego stowarzyszenia to: * dobrowolnoœæ oznacza swobodê tworzenia stowarzyszeñ, dobrowolnoœæ przystêpowania i wystêpowania cz³onków nikt nie mo e nas zmusiæ do bycia cz³onkiem stowarzyszenia, * samorz¹dnoœæ to niezale noœæ wobec podmiotów zewnêtrznych i swoboda ustalania norm oraz regu³ wewnêtrznych, * trwa³oœæ oznacza, e istnieje ono niezale nie od konkretnego sk³adu osobowego swoich cz³onków (pod warunkiem, e bêdzie ich co najmniej 15 w stowarzyszeniu zarejestrowanym lub 3, jeœli jest to stowarzyszenie zwyk³e), * niezarobkowy cel oznacza, e celem stowarzyszenia nie jest przysparzanie cz³onkom korzyœci maj¹tkowych (nie mo na podzieliæ maj¹tku stowarzyszenia pomiêdzy cz³onków), w przeciwieñstwie do spó³ek. Stowarzyszenie, podobnie jak fundacja, jest organizacj¹ pozarz¹dow¹ zgodnie z definicj¹ zawart¹ w art. 3 ust. 2 ustawy o dzia³alnoœci po ytku publicznego i o wolontariacie jest to ka da instytucja (osoba prawna lub jednostka posiadaj¹ca zdolnoœæ prawn¹ na podstawie odrêbnych ustaw), która nie dzia³a w celu osi¹gniêcia zysku i nie jest jednostk¹ sektora finansów publicznych. I jako organizacja pozarz¹dowa stowarzyszenie podlega regulacjom ustawy o dzia³alnoœci po ytku publicznego i o wolontariacie co w praktyce oznacza, np. mo liwoœæ ubiegania siê o status OPP czy korzystania z dotacji administracji publicznej. Motorem dzia³ania stowarzyszenia s¹ ludzie (cz³onkowie). Czêsto jest to grupa przyjació³, którzy postanowili coœ razem zrobiæ b¹dÿ te osoby, którym coœ przeszkadza i chc¹ to zmieniæ. Na pocz¹tku mo na prowadziæ dzia³alnoœæ spo³eczn¹ jako grupa nieformalna. Jednak e ³atwiej jest prowadziæ pewne dzia³ania (np. zbieraæ pieni¹dze na okreœlony cel jako podmiot sformalizowany, zarejestrowany w KRS lub przynajmniej widniej¹ce w ewidencji starosty - stowarzyszenie zwyk³e. Aby za³o yæ Stowarzyszenie musi siê zebraæ odpowiednia iloœæ osób, które bêd¹ chcia³y coœ wspólnie zrobiæ. Minimalna iloœæ to 15 osób maj¹cych pe³n¹ zdolnoœæ do czynnoœci prawnych (tj. osoby, które ukoñczy³y 18 lat i nie s¹ ubezw³asnowolnione) i nie pozbawieni praw publicznych. Co z osobami poni ej 18 roku ycia? Ustawa Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855 z póÿn. zm.) rozró nia tu dwie grupy osób poni ej 18 roku ycia. Pierwsz¹ grup¹ s¹ osoby w wieku 16-18 lat (maj¹cy ograniczon¹ zdolnoœæ do czynnoœci prawnych), które jak wskazuje ustawa mog¹ nale eæ do stowarzyszenia oraz korzystaæ z biernego i czynnego prawa wyborczego, ale w sk³adzie zarz¹du danego stowarzyszenia wiêkszoœæ musz¹ stanowiæ osoby o pe³nej zdolnoœci do czynnoœci prawnych. Je eli jednak jednostka organizacyjna stowarzyszenia zrzesza wy³¹cznie ma³oletnich, mog¹ oni wybieraæ i byæ wybierani do w³adz tej jednostki. - 19 -