Projekt współfinansowany ze środków budżetu Urzędu Marszałkowskiego w Łodzi i Urzędu Miasta Łodzi RUCH TURYSTYCZNY W ŁODZI I WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM W 2011 ROKU Praca zbiorowa pod redakcją Bogdana Włodarczyka Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego Instytut Geografii Miast i Turyzmu Uniwersytet Łódzki Łódź 2012
REDAKCJA NAUKOWA Bogdan Włodarczyk ZESPÓŁ AUTORSKI Jacek Kaczmarek Marek Lawin Joanna Kowalczyk-Anioł Ewa Szafrańska Sławoj Tanaś Bogdan Włodarczyk WSPÓŁPRACA ZE STRONY ROTWŁ Sylwia Nowak RECENZENT Jolanta Wojciechowska Metoda badań i raport końcowy został opracowany przez zespół ekspertów z Instytutu Geografii Miast i Turyzmu Uniwersytetu Łódzkiego Zarządzający i koordynator badań Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego PROJEKT OKŁADKI Piotr Dolata ADIUSTACJA, REDAKCJA TECHNICZNA I SKŁAD Elżbieta Paradowska Copyright by Regionalna Organizacja Turystycznej Województwa Łódzkiego ISBN 978-83-61001-64-5 Druk i oprawa: Centrum Usług Kserograficznych S.C. Piotr Szmidt i Teresa Szmidt 90-002 Łódź, ul. Sienkiewicza 36 tel. 42 633 46 73, 83; fax 42 633 46 33 www.ksero-cuk.com.pl e-mail: druk@ksero-cuk.com.pl Nakład 1000 egz.
SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 2. METODOLOGIA BADAŃ... 2.1. Teoretyczno-metodologiczne aspekty regionalnych badań ruchu turystycznego... 2.2. Przegląd metod stosowanych w regionalnych badaniach ruchu turystycznego w Polsce... 2.3. Cel opracowania... 2.4. Zakres terminologiczny i definicje pojęć używanych w opracowaniu.. 2.5. Materiały źródłowe i metody badawcze zastosowane w opracowaniu... 2.6. Schemat doboru i struktura próby badawczej w badaniach ankietowych... 2.7. Zakres czasowy i przestrzenny badań terenowych... 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA RUCHU TURYSTYCZNEGO W ŁODZI I WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM... 3.1. Dynamika ruchu turystycznego w latach 2001 2011... 3.2. Sezonowość ruchu turystycznego... 3.3. Wielkość i struktura ruchu turystycznego w 2011 roku... 3.4. Ruch turystyczny w województwie łódzkim na tle innych regionów Polski... 3.5. Rozkład przestrzenny ruchu turystycznego... 4. ANALIZA RUCHU TURYSTYCZNEGO W ŁODZI W 2011 ROKU W ŚWIET- LE BADAŃ ANKIETOWYCH... 4.1. Charakterystyka uczestników ruchu turystycznego... 4.2. Organizacja podróży i charakterystyka pobytu w Łodzi... 4.3. Łódź w opiniach i ocenach odwiedzających... 4.4. Sylwetka odwiedzającego Łódź... 5. ANALIZA RUCHU TURYSTYCZNEGO W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM W 2011 ROKU W ŚWIETLE BADAŃ ANKIETOWYCH... 5.1. Charakterystyka uczestników ruchu turystycznego... 5.2. Organizacja podróży i charakterystyka pobytu w województwie łódzkim... 5 7 7 13 15 16 17 19 21 27 27 31 36 39 45 49 49 59 79 86 89 89 101
5.3. Województwo łódzkie w opiniach i ocenach odwiedzających... 5.4. Sylwetka odwiedzającego województwo łódzkie w świetle badań ankietowych w regionie... 6. CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH ZAGRANICZNYCH RYNKÓW TU- RYSTYCZNYCH W ŚWIETLE BADAŃ ANKIETOWYCH W 2011 ROKU... 6.1. Rynek turystów zagranicznych w województwie łódzkim... 6.2. Rynek turystów zagranicznych w Łodzi... 7. ANALIZA RUCHU TURYSTYCZNEGO W CERTYFIKOWANYCH PUNK- TACH INFORMACJI TURYSTYCZNEJ W ŁODZI I WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZ- KIM W 2011 ROKU W ŚWIETLE BADAŃ ANKIETOWYCH... 7.1. Charakterystyka odwiedzających certyfikowane punkty IT... 7.2. Organizacja podróży i charakterystyka pobytu w województwie łódzkim... 7.3. Województwo łódzkie w opiniach i ocenach korzystających z usług certyfikowanych punktów IT... 7.4. Sylwetka korzystającego z usług certyfikowanych punktów IT w Łodzi i województwie łódzkim w świetle badań ankietowych... 8. PERSPEKTYWY ROZWOJU RUCHU TURYSTYCZNEGO W ŁODZI I WOJE- WÓDZTWIE ŁÓDZKIM W 2012 ROKU... 8.1. Turystyka w Polsce w kontekście uwarunkowań i trendów w turystyce europejskiej w roku 2011... 8.2. Turystyka w regionie łódzkim w 2011 roku w kontekście prognoz z 2010 roku... 8.3. Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim przewidywania dla 2012 roku... 9. WNIOSKI... 122 130 133 136 146 163 163 174 186 190 193 194 196 198 201
RUCH TURYSTYCZNY W ŁODZI I WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM W 2011 ROKU 1. WSTĘP Z inicjatywy Regionalnej Organizacji Turystycznej Województwa Łódzkiego w 2011 roku po raz czwarty podjęte zostały na terenie Łodzi i województwa łódzkiego badania ruchu turystycznego przyjazdowego oraz tranzytowego. Po raz trzeci badanie przeprowadzone zostało przez zespół ekspertów Instytutu Geografii Miast i Turyzmu Uniwersytetu Łódzkiego. Przyjęta metodologia postępowania zakładała przeprowadzenie bezpośrednich badań ankietowych na terenie Łodzi oraz w miejscach uznanych za atrakcyjne na terenie województwa w liczbie zdaniem autorów wskazującej według przyjętego algorytmu na możliwość dużej dokładności oszacowania skali ruchu turystycznego, która dawała wysokie prawdopodobieństwo jednoznacznego wnioskowania. Uzyskane w latach 2009 i 2010 wyniki badań były na tyle interesujące dla władz samorządowych Łodzi i województwa łódzkiego, że Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego postanowiła ponowić studia w roku 2011. Zespół ekspertów przeprowadził badania w podobnej konwencji metodycznej jak w latach poprzednich. W narzędziach badawczych dokonano niezbędnych korekt wynikających z doświadczeń uzyskanych w latach 2009 i 2010. Decyzję taką podjęto ze względu na potrzebę dokonania porównania wielkości, struktury i innych analizowanych parametrów ruchu turystycznego w ujęciu dynamicznym, czyli w przekroju kilku kolejnych lat 2009, 2010 i 2011, co może być początkiem śledzenia zmian (wzrostu lub spadku) ruchu turystycznego w Łodzi i województwie łódzkim. Nie oznacza to jednak, że autorzy badań prowadzonych w 2011 roku dokładnie powtórzyli procedury z 2010 roku. Korekcie poddano zarówno narzędzie badawcze (kwestionariusz), jak również liczbę ankiet, które zamierzano zebrać oraz miejsca prowadzonych badań. Nowością w tegorocznych studiach jest analiza ankiet przeprowadzonych w certyfikowanych punktach informacji turystycznej, które nie tylko zweryfikowały częściowo badania terenowe, ale także dostarczyły nowych cennych wiadomości na temat oznakowania turystycznego oraz źródeł informacji wykorzystywanych przez turystów. Przygotowane na podstawie przeprowadzonych badań opracowanie składa się z dziewięciu rozdziałów, w których dokonano prezentacji zebranego materia-
Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim w 2011 roku łu i jego interpretację. W większości przypadków dokonano porównań uzyskanych wyników z rezultatami badań z 2010 roku. Starano się również zwracać uwagę na nowe wydarzenia, które miały miejsce na badanym obszarze w 2011 roku i mogły mieć wpływ na skalę i strukturę ruchu turystycznego. W pierwszej, merytorycznej części (rozdział 2.), przedstawiono cele opracowania, terminologię przyjętą w badaniach, opisano materiały źródłowe oraz metodę prowadzonych badań. Druga część pracy (rozdział 3.) poświęcona została prezentacji ruchu turystycznego w Łodzi i w województwie łódzkim na podstawie oficjalnych danych statystycznych oraz dynamice ruchu w badanym regionie, jego sezonowości i rozkładowi przestrzennemu. Autorzy mają świadomość skali błędu, jaki zawierają materiały WUS (statystyki nie obejmują wszystkich obiektów noclegowych), jednak ich porównywalność w dłuższym czasie umożliwia śledzenie tendencji ruchu turystycznego. Kolejną podstawą analiz w tej części były materiały publikowane przez Instytut Turystyki w Warszawie. Trzecia część opracowania (rozdział 4.) poświęcona została szczegółowej analizie ruchu turystycznego w oparciu o badania ankietowe przeprowadzone w Łodzi, a czwarta (rozdział 5.) w województwie łódzkim. W rozdziałach tych zaprezentowano również sylwetkę odwiedzającego Łódź i województwo łódzkie (krajowego i zagranicznego). Kolejny rozdział (6.) ukazuje wybrane zagraniczne rynki turystyczne dla Łodzi i województwa łódzkiego w 2011 roku Materiałem wyjściowym do analiz zaprezentowanych w rozdziale 7. były wyniki wywiadów przeprowadzonych w certyfikowanych punktach informacji turystycznej działających na terenie województwa łódzkiego. W rozdziale 8. przedstawiono perspektywy rozwoju ruchu turystycznego w Łodzi i województwie łódzkim w roku 2012. Na koniec (rozdział 9.) zebrano w formie wniosków zaobserwowane prawidłowości wynikające z badań. W toku przygotowywania badań terenowych, a następnie ich opracowania i analizowania zgromadzonych danych, autorzy raportu zebrali bogaty materiał metodyczny i wiele doświadczeń, które wskazują na konieczność dokonania kolejnych, zapewne mniejszych niż poprzednio, zmian w koncepcji badań nad ruchem turystycznym w Łodzi i województwie łódzkim. Sześcioosobowy zespół autorski dokonał korekty i ostatecznej redakcji kwestionariusza ankiety oraz uczestniczył w szkoleniu ankieterów. Nadzorował także dobór ankieterów oraz prowadzenie badań w terenie, a także zamieszczanie zebranego materiału w komputerowej bazie danych. Program komputerowy i opracowanie bazy danych przygotowała firma Mediator Badania Rynku z Łodzi. Opracowanie merytoryczne raportu wykonał zespół autorski wymieniony imiennie na stronie redakcyjnej. Łódź, luty 2012 rok 6
RUCH TURYSTYCZNY W ŁODZI I WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM W 2011 ROKU 2. METODOLOGIA BADAŃ Badanie ruchu turystycznego należy do zadań niezwykle trudnych ze względu na brak możliwości pełnej rejestracji tego zjawiska 1. Dane gromadzone przez statystykę publiczną obejmują tylko rejestrowaną bazę noclegową, zaś wszelkie dane dotyczące struktury uczestników tego ruchu zdobywane są przy użyciu badań częściowych, o ograniczonej reprezentatywności wynikającej ze specyfiki badanej populacji. Inne dane wykorzystywane w badaniach ruchu turystycznego pochodzące z instytucji/obiektów lub uzyskane podczas wydarzeń generujących ruch turystyczny na danym obszarze mają charakter wycinkowy i mogą jedynie fragmentarycznie ilustrować badane zjawisko. To sprawia, że badanie ruchu turystycznego na określonym obszarze wymaga zastosowania kompleksowej metodologii badawczej uwzględniającej wiele metod oraz wykorzystania danych pochodzących z wielu wzajemnie uzupełniających się źródeł. Równocześnie badanie takie wymaga doświadczenia eksperckiego i wiedzy o specyfice ruchu turystycznego na danym obszarze. 2.1. Teoretyczno-metodologiczne aspekty regionalnych badań ruchu turystycznego 2 Złożoność problematyki jaką jest badanie ruchu turystycznego w regionie wymaga omówienia najważniejszych aspektów tych badań, do których należą odpowiedzi na pytania: kogo badamy, jakie kategorie ruchu turystycznego 1 Por. W. ALEJZIAK 2010, Aktualny stan badań konsumentów usług turystycznych w regionach, [w:] E. Dziedzic (red.), Regionalne badania konsumentów usług turystycznych, POT, Warszawa; T. DZIEDZIC 2010, Funkcje i użyteczność pomiarów ruchu turystycznego, [w:] E. Dziedzic (red.), Regionalne badania konsumentów usług turystycznych, POT, Warszawa; A. MATCZAK 1992, Model badania ruchu turystycznego. Studium metodologiczne, Acta Universitatis Lodziensis, Wyd. UŁ, Łódź. 2 Opracowano ma podstawie: S. LISZEWSKI, B. WŁODARCZYK 2010, Badania regionalne ruchu turystycznego jako podstawa nowej regionalizacji turystycznej Polski [w:] E. Dziedzic (red.), Regionalne badania konsumentów usług turystycznych, POT, Warszawa.
Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim w 2011 roku w regionie podlegają badaniom oraz jakie grupy parametrów charakteryzują to zjawisko. Podmiot badań Podmiotem badań ruchu turystycznego są osoby podróżujące w celach turystycznych. Według klasyfikacji UNWTO, wszystkie kategorie podróżnych, które spełniają formalne kryteria związane z terminem turystyka, określane są mianem odwiedzający. W przypadku badań o charakterze regionalnym zjawisko ruchu turystycznego analizuje się w granicach (formalnych lub umownych) wytyczających ten region. Można zatem założyć, że ruch turystyczny w regionie to wszelkie migracje osób podróżujących po tym regionie (zarówno osób spoza regionu, jak i jego mieszkańców poza miejscem ich stałego zamieszkania) w czasie nieprzekraczającym 12 miesięcy, przy założeniu, że celem tych podróży nie jest podjęcie pracy zarobkowej. Akceptując terminologię i podziały UNWTO, kategorie podróżnych turystycznych w odniesieniu do badanego regionu można podzielić na dwie grupy: turyści, czyli odwiedzający (zarówno krajowi, jak i zagraniczni, a także mieszkańcy regionu) spędzający przynajmniej jedną noc w publicznych lub prywatnych obiektach noclegowych w odwiedzanym regionie. W grupie tej powinny znaleźć się także osoby nocujące u krewnych lub znajomych oraz spędzające czas (z noclegiem) w drugich domach ; odwiedzający jednodniowi (nazywani czasem wycieczkowiczami) to odwiedzający, którzy nie nocują ani w publicznych, ani w prywatnych obiektach noclegowych w odwiedzanym regionie. W świetle tak sformułowanych definicji w obu przypadkach mogą to być osoby spoza Polski, mieszkańcy innych regionów kraju oraz mieszkańcy badanego regionu. Kategorie ruchu turystycznego podlegające badaniom Przedstawione założenia upoważniają do sklasyfikowania ruchu turystycznego w regionie w dwie podstawowe kategorie w zależności od miejsca zamieszkania turystów. Wśród nich można wyróżnić jeszcze różne typy podróży (odwiedzin) (rys. 2.1.). Pierwsza kategoria to odwiedzający, którzy nie są mieszkańcami badanego regionu (rys. 2.1.A i 2.1.B). W kategorii tej można wyróżnić odwiedzających tranzytowych (A), którzy nie nocują w regionie, ale zatrzymując się w nim (np. podczas odpoczynku czy zwiedzania) mogą wpływać na środowisko regionu oraz jego gospodarkę. Innym typem (B) są turyści, którzy wybierają region jako 8
Metodologia badań docelowe miejsce dłuższego pobytu z noclegiem (a) wczasy, wypoczynek w drugich domach lub nocują w regionie w trakcie dłuższej podróży (b), a region jest jednym z wielu odwiedzanych podczas wycieczki. W tej klasyfikacji nie ma znaczenia, czy są to turyści polscy czy zagraniczni. Ważne jest natomiast, że jest to kategoria, która powoduje dopływ środków finansowych do regionu. A. B. a. b. C. D. a. b. 1. 2. 3. 4. 5. Objaśnienia: 1. granice regionu, 2. potoki ruchu turystycznego, 3. miejsca stałego zamieszkania, 4. miejsca pobytu (z noclegiem), 5. miejsca postoju odwiedzin (bez noclegu) RYSUNEK 2.1. Kategorie ruchu turystycznego w regionie Ź r ó d ł o: S. LISZEWSKI, B. WŁODARCZYK 2010 Kategorię drugą stanowią odwiedzający będący mieszkańcami badanego regionu (rys. 2.1.C i 2.1.D). W tym przypadku możemy mówić o wewnątrzregionalnym ruchu turystycznym, który nie zasila regionu w nowe środki finansowe, jedynie powoduje przemieszczanie ich między miejscowościami czy obszarami znajdującymi się w jego granicach. Niemniej jest on ważną częścią migracji turystycznych. Wśród podróżujących w celach turystycznych można wyróżnić zarówno klasycznych turystów (C), którzy wybierają region jako miejsce dłuższych pobytów turystycznych (a) wczasy, odwiedziny krewnych znajomych, działki letniskowe lub wycieczkowiczów (b) spędzających kilka 9
Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim w 2011 roku nocy poza domem w trakcie wyjazdu, np. o charakterze krajoznawczym. Drugim typem możliwym do zaobserwowania w tej kategorii (D) są jednodniowe wyjazdy bez noclegu, które stosunkowo najmniej wpływają na środowisko i gospodarkę regionu. Cechy ruchu turystycznego podlegające badaniom Z punktu widzenia badań geograficznych można wyróżnić kilka podstawowych grup parametrów charakteryzujących ruch turystyczny. Należą do nich: wielkość, sezonowość i długość pobytu, częstotliwość przyjazdów, za pomocą których stwierdzamy, ilu turystów i kiedy przyjeżdża do regionu, jak długo pozostają, czy istnieją okresy w roku, w których natężenie ruchu jest zdecydowanie większe, jaką część ruchu stanowią turyści powracający; struktura ruchu turystycznego, która określa, kto podróżuje po regionie (kim są przybysze) cechy demograficzne (wiek, płeć, stan rodzinny), społeczne (wykształcenie, zawód, pochodzenie społeczne), narodowościowe; cechy przestrzenne, pokazujące zarówno zasięg geograficzny ruchu turystycznego (określany miejscem pochodzenia odwiedzających), jak i miejsca oraz obszary koncentracji ruchu w regionie (także w układzie jednostek podstawowych gmin, powiatów); sposób organizacji, informujący o formach wyjazdu (indywidualny, grupowy), organizatorze (samodzielny, zorganizowany [podmiot organizujący]) i sposobach dotarcia do regionu oraz poruszania się po nim; cele przyjazdu, pozwalające określić dominujące formy turystyki w badanym regionie; motywy wyboru regionu jako miejsca destynacji turystycznej, które pozwalają określić, jakie czynniki zadecydowały, że został dokonany wybór badanego regionu; sposoby spędzania czasu podczas pobytu w regionie, pozwalające na stwierdzenie, które z elementów potencjału turystycznego regionu cieszą się największym zainteresowaniem (np. poprzez przygotowanie rankingu atrakcji turystycznych); wydatki w czasie pobytu (podróży), umożliwiające oszacowanie przychodów z działalności turystycznej i okołoturystycznej; opinie na temat regionu, dotyczące przygotowania przestrzeni do potrzeb ruchu turystycznego (ocena elementów zagospodarowania turystycznego oraz poziomu obsługi, np. profesjonalizm kadr turystycznych, gościnność mieszkańców itp.) oraz umożliwiające podjęcie stosownych działań w celu poprawy elementów niezadowalających i rozwoju elementów postrzeganych pozytywnie. 10
Metodologia badań Metody badań ruchu turystycznego w badaniach geograficznych Turystyka, a tym samym jej istota, jaką jest ruch turystyczny, są zjawiskami o charakterze przestrzennym, dlatego wciąż znajdują się w sferze zainteresowań geografów. Jedną z prób metodologicznego uporządkowania badań nad ruchem turystycznym podjął A. MATCZAK (1992), proponując całościowe ujęcie procesu badawczego złożonego z pięciu etapów 3 (rys. 2.2). Pierwszym z wyróżnionych etapów jest obserwacja, której istotą jest zebranie szczegółowych materiałów empirycznych będących podstawą późniejszego wnioskowania (etapy II V). ETAP I: OBSERWACJA STWIERDZENIE FAKTÓW: co to jest? METODY: wywiad, kwerenda, pomiar ETAP II: OPIS STWIERDZENIE WŁASNOŚCI: co jest jakie? METODY: kartograficzne, statystyczne, matematyczne ETAP III: WYJAŚNIENIA STWIERDZENIE ZWIĄZKÓW: co od czego zależy? METODY: współzależności, motywacji, użyteczności, dostępności ETAP IV: PRZEMIANY (SKUTKI) STWIERDZENIE SKUTKÓW: co i jak uległo zmianie? METODY: rejestracja, pomiar, wywiad, eksperyment ETAP V: PRZEWIDYWANIE STWIERDZENIE STANÓW: co i jakie będzie? METODY: ekstrapolacji, grawitacji, symulacja, pośrednie szanse RYSUNEK 2.2. Etapy procesu badawczego ruchu turystycznego wg A. MATCZAKA (1992) Badania ruchu turystycznego w regionie można prowadzić w trzech różnych z punktu widzenia charakteru ruchu turystycznego miejscach, do których należą: 3 A. MATCZAK 1992, Model badania ruchu turystycznego. Studium metodologiczne, Acta Universitatis Lodziensis, Wyd. UŁ, Łódź. 11
Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim w 2011 roku miejsca, miejscowości i obszary recepcji ruchu turystycznego (np. muzea, atrakcje turystyczne, hotele, plaże, szlaki turystyczne, parki narodowe itp.) mające największe znaczenie dla badań regionalnych; miejsca koncentracji ruchu tranzytowego (parkingi przy głównych trasach, dworce, lotniska), które mają duże znaczenie w badaniach regionalnych; miejsca generujące ruch turystyczny (np. metropolie, duże miasta), mające mniejsze znaczenie w badaniach regionalnych (z wyjątkiem podróży mieszkańców regionu po własnym regionie, gdzie badania takie pozwolą na oszacowanie udziału turystyki regionalnej w wyjazdach turystycznych mieszkańców regionu). Generalnie metody badań ruchu turystycznego możemy podzielić na dwie zasadnicze grupy, tj.: metody bezpośrednie, polegające na osobistym kontakcie badacza z uczestnikami ruchu turystycznego. Do metod tych zaliczyć można badania kwestionariuszowe (wywiad, ankieta) oraz pomiar (rejestracja turystów na parkingach, szlakach turystycznych, w muzeach itp.). Należy podkreślić duże znaczenie tego rodzaju metod ze względu na możliwość pozyskania pełnej i szczegółowej informacji na temat ruchu turystycznego oraz możliwość ich szybkiego dostosowania do konkretnych potrzeb i sytuacji; metody pośrednie, których spektrum jest zdecydowanie szersze od badań bezpośrednich i nie wymagają osobistego kontaktu z uczestnikami ruchu turystycznego, ale jednocześnie charakteryzują się dość wyraźnymi ograniczeniami dotyczącymi zakresu i jakości uzyskiwanych materiałów. Do najpopularniejszych należą kwerenda, czyli zbieranie materiałów w instytucjach bezpośrednio lub pośrednio związanych z obsługą ruchu turystycznego (np. rejestracja hotelowa, badania w biurach podróży obsługujących turystykę przyjazdową) oraz rejestracja bieżąca, będąca częścią sprawozdawczości statystycznej (np. frekwencja w obiektach bazy noclegowej, muzeach, atrakcjach turystycznych, wpływów z opłaty miejscowej dawniej klimatycznej lub uzdrowiskowej), obrotów w handlu detalicznym, gastronomii i przedsiębiorstwach turystycznych (rzadziej ze względu na coraz mniejsze możliwości pozyskiwania takich danych) 4. Wyróżnione dwie grupy metod pozwalają na zebranie informacji o charakterze pierwotnym ( z pierwszej ręki ), które po obróbce statystycznej i kartograficznej dają obraz zbliżony do rzeczywistości. Zaletą tego rodzaju badań jest fakt, że prowadzimy je osobiście, co pozwala je dostosowywać do konkretnych sytuacji i potrzeb, bez konieczności konsultowania dokonywanych zmian. Nie należy jednak zarzucać tzw. informacji wtórnych (zarówno bezpłatnych, jak i płatnych), zazwyczaj przetworzonych na potrzeby instytucji je zbierających 4 J. WARSZYŃSKA, A. JACKOWSKI 1978, Podstawy geografii turyzmu, PWN, Warszawa. 12
Metodologia badań (np. gotowe zestawienia statystyczne, raporty, wskaźniki), pochodzących z wielu różnych źródeł, które (po zweryfikowaniu ich wiarygodności) mogą stanowić ważny materiał uzupełniający badania podstawowe 5. 2.2. Przegląd metod stosowanych w regionalnych badaniach ruchu turystycznego w Polsce Analiza wybranych aspektów regionalnych badań ruchu turystycznego przeprowadzanych w Polsce po 2007 roku 6 pokazała bardzo dużą rozbieżność metodologiczną prowadzonych studiów, co wynika ze złożoności badanego zjawiska, jego szerokich uwarunkowań oraz ograniczonych możliwości poznawczych w oparciu o istniejące dane. Realizatorzy takich badań stosują zwykle kilka wzajemnie uzupełniających się i weryfikujących metod badawczych, do których należą przede wszystkim badania oparte na źródłach zastanych (tzw. desk research), wykorzystujące dane z oficjalnych statystyk (głownie z GUS-u, ale także innych instytucji), oraz różnego rodzaju techniki badań kwestionariuszowych (które z konieczności są badaniami częściowymi). Pierwsza grupa metod, analiza źródeł zastanych, ograniczona jest jakością informacji gromadzonych przez oficjalne statystyki. Najczęściej wykorzystywane materiały źródłowe, czyli dane Głównego Urzędu Statystycznego oparte są na informacjach pochodzących z obiektów noclegowych (tzw. sprawozdanie KT-1). Jak pokazuje praktyka, niestety nie dają one pełnej wiedzy na temat wielkości badanego zjawiska. Po pierwsze obejmują tylko rejestrowaną bazę noclegową (pomijają zatem noclegi udzielone turystom przez rodzinę, znajomych, w drugich domach, w kwaterach prywatnych itp.), po drugie pomijają niemożliwą do oszacowania, ale jak można przypuszczać bardzo istotną liczbę noclegów udzielanych w tzw. szarej strefie. Niedostatki danych pochodzących z oficjalnych statystyk w badaniach ruchu turystycznego uzupełnia się informacjami uzyskanymi w wyniku kwerendy w wielu instytucjach/obiektach lub podczas różnego typu wydarzeń, które koncentrują ruch turystyczny lub zajmują się jego obsługą (takie jak np. ośrodki informacji turystycznej, muzea, porty i dworce). Dane te, jakkolwiek szczegółowe i pełne dla badanej instytucji/obiektu/wydarzenia (np. liczba sprzedanych biletów, liczba obsłużonych podróżnych itp.), 5 J. KACZMAREK. A. STASIAK, B. WŁODARCZYK 2005, Produkt turystyczny, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. 6 W. ALEJZIAK 2010, op.cit.; badania przeprowadzone w województwach: dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, łódzkim, małopolskim, podkarpackim, pomorskim oraz śląskim. 13
Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim w 2011 roku również obejmują tylko część badanego zjawiska, jakim jest ruch turystyczny w regionie. Druga zasadnicza grupa metod stosowanych w badaniach ruchu turystycznego to metody kwestionariuszowe (ankietowe). Obejmują one różnorodne techniki badawcze (m.in. standaryzowane wywiady bezpośrednie, wywiady telefoniczne, wywiady przeprowadzane przy użyciu komputera, wywiady przeprowadzane w grupach fokusowych, wywiady eksperckie). Badania te przeprowadzane są przede wszystkim wśród uczestników ruchu turystycznego (które obejmują zgodnie terminologią UNWTO odwiedzających jednodniowych oraz turystów), ale także wśród pracowników instytucji związanych z turystyką i/lub wśród pracowników jednostek samorządu terytorialnego. W niektórych regionach badaniami obejmuje się także mieszkańców. Najważniejsze z punktu widzenia opracowań regionalnych są jednakże badania, w których udział biorą bezpośredni uczestnicy ruchu turystycznego, bowiem tylko wówczas można uzyskać informacje dotyczące takich aspektów badanego zjawiska, jak np. cele i motywy przyjazdów, poziom satysfakcji z wizyty, waloryzacja odwiedzanego obszaru. Badania takie niezbędne są również do określenia struktury odwiedzających pod względem ich cech społeczno-demograficznych (takich jak płeć, wiek, wykształcenie, dochody itp.) oraz pochodzenia terytorialnego, a także do charakterystyki przyjazdów (organizacja przyjazdu, długość pobytu, sposób dotarcia, ponoszone wydatki itp.). Badania te z konieczności mają charakter częściowy i opierają się na różnych wielkościowo i różnie dobieranych próbach badawczych (liczących od kilkuset do kilku tysięcy respondentów). Stosowane w nich schematy doboru próby (warstwowy, kwotowy, dostępnościowy), niezależnie od jej wielkości, mają charakter nieprobabilistyczny (nielosowy), co wynika z braku możliwości skonstruowania operatu losowania dla populacji, jaką są turyści 7. W konsekwencji stosowane w badaniach próby, jako nieprobabilistyczne, nie gwarantują pełnej reprezentatywności statystycznej badań. Wydaje się jednak, iż nie obniża to znacząco ich wartości poznawczej (mimo że uniemożliwia uogólnienia wyników na całą populację), ponieważ badania te dostarczają informacji, które nie są możliwe do uzyskania w inny sposób. Jedyną kategorią badanych, wśród której można zastosować dobór losowy są mieszkańcy, ale badania w tej grupie mogą mieć charakter jedynie uzupełniający. Badania ankietowe uczestników ruchu turystycznego przeprowadzane są na ogół wśród dorosłych, ale w niektórych regionach autorzy badań obniżają wiek respondentów, obejmując nimi także młodzież (po ukończeniu 16 roku życia). Biorąc pod uwagę czas i miejsce przeprowadzania badań ankietowych badania ruchu tury- 7 O specyfice grupy, jaką są turyści interesująco pisał T. DZIEDZIC (2010), op.cit., według którego konsekwencją przyjęcia obowiązującej definicji turysty jest powstanie zbioru abstrakcyjnego. Elementy tego zbioru (turyści) nie mają żadnych cech wspólnych poza odbywaniem podróży zgodnej z definicją. 14
Metodologia badań stycznego wykonywane są w różnych terminach (co niekiedy uwarunkowane jest możliwością ich finansowania) i trwają od jednego do kilku miesięcy w roku, zazwyczaj w II i III kwartale jako czasie największego natężenia ruchu turystycznego. Przeprowadzane badania obejmują w różnych proporcjach miejsca, które w skrócie określane są jako miejsca atrakcyjne turystycznie (czyli takie, które koncentrują ruch turystyczny w regionie), miejsca odbywania się imprez (sportowych, kulturalnych), dworce i porty (lotnicze, kolejowe, morskie) oraz obiekty noclegowe. 2.3. Cel opracowania Głównym celem opracowania jest oszacowanie wielkości ruchu turystycznego w województwie łódzkim i w Łodzi w 2011 roku oraz określenie jego struktury i dynamiki. Przyjęto, że osiągnięcie tak sformułowanego celu głównego wymaga realizacji następujących celów szczegółowych: określenie szacunkowej liczby odwiedzających Łódź i województwo łódzkie w 2011 roku, z uwzględnieniem podziału na odwiedzających krajowych i zagranicznych oraz odwiedzających jednodniowych i turystów; określenie dynamiki wielkości ruchu turystycznego w Łodzi i w województwie łódzkim w latach 2001 2011; określenie struktury uczestników ruchu turystycznego w Łodzi i w województwie łódzkim w 2011 roku ze względu na ich miejsce zamieszkania, wiek, płeć, wykształcenie, status zawodowy, status materialny i pochodzenie (w przypadku turystów zagranicznych); określenie sylwetki turysty krajowego i zagranicznego odwiedzającego Łódź i województwo łódzkie w 2011 roku; charakterystyka przyjazdów do Łodzi i województwa łódzkiego ze względu na ich cele, długość pobytu, osoby towarzyszące w trakcie podróży i wykorzystywane środki transportu; określenie przeciętnego poziomu wydatków poniesionych w trakcie pobytu w Łodzi i w województwie łódzkim w przeliczeniu na 1 osobę; identyfikacja zachowań odwiedzających, sposobów spędzania czasu, stopnia satysfakcji z jakości oferty turystycznej oraz opinii na temat bezpieczeństwa, czystości, relacji jakości świadczonych usług do obowiązujących cen; określenie, jak badani oceniają atrakcje turystyczne Łodzi oraz województwa łódzkiego i czy deklarują chęć kolejnego przyjazdu; stworzenie rankingu miejsc uznanych przez odwiedzających za najbardziej atrakcyjne w Łodzi i w województwie łódzkim; 15
Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim w 2011 roku określenie pozycji województwa łódzkiego w zakresie wielkości ruchu turystycznego na tle innych regionów Polski, charakterystyka rynków zagranicznych generujących ruch turystyczny do województwa łódzkiego i Łodzi; perspektywy rozwoju ruchu turystycznego w Łodzi i województwie łódzkim w najbliższych latach. 2.4. Zakres terminologiczny i definicje pojęć używanych w opracowaniu Aby spełnić wymóg porównywalności wyników badań w ujęciu dynamicznym, definicje pojęć zastosowanych w opracowaniu nawiązują do definicji odwiedzającego, turysty oraz odwiedzającego jednodniowego używanych w opracowaniach z lat ubiegłych 8. Odwiedzający to, zgodnie z zaleceniami UNWTO, każda osoba, która podróżuje do miejsca (kraju, regionu, miejscowości) położonego poza jej zwykłym otoczeniem i przebywa tam nie dłużej niż 12 miesięcy w celach turystycznych. Celem podróży nie może być podjęcie pracy zarobkowej w tym kraju (regionie, miejscowości), czyli wykonywanie działalności wynagradzanej ze środków pochodzących z odwiedzanego miejsca odwiedzający wydatkuje przywiezione ze sobą pieniądze zarobione gdzie indziej. Według tej definicji wszystkich odwiedzających podzielono na dwie kategorie: turystów i odwiedzających jednodniowych. Turysta to osoba, która przyjechała do danego kraju (regionu, miejscowości) w celach: wypoczynkowych, leczniczych, krajoznawczych, religijnych, sportowych, służbowych, rodzinnych, społecznych, politycznych i innych (za wyjątkiem motywów zarobkowych) i która spędziła w miejscu czasowego pobytu (miejscowości, regionie) przynajmniej jedną noc w publicznych lub prywatnych obiektach noclegowych, tj. w miejscowej bazie noclegowej, u rodziny i znajomych lub we własnych drugich domach/mieszkaniach. Odwiedzający jednodniowy to osoba, które przyjechała do danego kraju (regionu, miejscowości) w celach: wypoczynkowych, leczniczych, krajoznawczych, religijnych, sportowych, służbowych, rodzinnych, społecznych, politycznych i innych (z wyjątkiem motywów zarobkowych) i która spędziła w miejscu czasowego pobytu (miejscowości, regionie) mniej niż 24 godziny i nie korzystała 8 S. LISZEWSKI (red.), Ruch turystyczny w Łodzi i w województwie łódzkim w 2009 roku, ŁTN, Łódź 2010 oraz B. WŁODARCZYK (red.), Ruch turystyczny w Łodzi i w województwie łódzkim w 2010 roku, ŁTN, Łódź 2011. 16
Metodologia badań z bazy noclegowej tego kraju (regionu, miejscowości), gościnności rodziny/znajomych lub własnych drugich domów/mieszkań. Relacje pomiędzy poszczególnymi grupami uczestników ruchu turystycznego przedstawia rys. 2.3. Odwi edzaj ący odwi edzaj ący kraj owi odwi edzaj ący zagrani czni t uryści odwi edzaj ący j ednodni owi t uryści odwi edzaj ący j ednodni owi nocuj ący w rej estr owanej bazi e nocl egowej nocuj ący w ni erej estr owanej bazi e nocl egowej nocuj ący w rej estrowanej bazi e nocl egowej nocuj ący w ni erej estr owanej bazi e nocl egowej RYSUNEK 2.3. Schemat podziału uczestników ruchu turystycznego Ź r ó d ł o: opracowanie na podstawie UNWTO 2.5. Materiały źródłowe i metody badawcze zastosowane w opracowaniu Uwzględniając fakt, że badanie ruchu turystycznego jest zadaniem niezwykle trudnym i wymaga zastosowania wielu wzajemnie uzupełniających się i weryfikujących metod badawczych oraz źródeł danych, badanie ruchu turystycznego w Łodzi i w województwie łódzkim w 2011 roku przeprowadzone zostało przy użyciu następujących pośrednich i bezpośrednich metod badawczych: analiza źródeł zastanych (dostępnych źródeł wtórnych), określana także jako desk research; metoda kwestionariuszowa (standaryzowany wywiad bezpośredni); 17
Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim w 2011 roku metoda szacunków statystycznych; metoda ekspercka. Zastosowanie wymienionych metod wymagało wykorzystania zarówno pierwotnych, jak i wtórnych danych źródłowych, do których należały dane: Głównego Urzędu Statystycznego oraz Urzędu Statystycznego w Łodzi o liczbie udzielonych noclegów (sprawozdanie KT-1) obejmujące lata 2001 2011, informacje z Banku Danych Lokalnych oraz komunikatów, biuletynów i innych publikacji dostępnych w GUS; raportów z badań ruchu turystycznego przeprowadzonych w Łodzi i w województwie łódzkim w 2010 roku oraz w innych województwach, a także dane dotyczące wielkości ruchu turystycznego w ujęciu krajowym i międzynarodowym (w tym wyniki badań Instytutu Turystyki Sp. z o.o.); pochodzące z wybranych obiektów/instytucji generujących ruch turystyczny w Łodzi i w województwie (obiekty sportowe, handlowo-rozrywkowe, placówki kulturalne itp.); zebrane przy użyciu badań kwestionariuszowych przeprowadzonych w miejscach recepcji turystycznej i wybranych obiektach noclegowych (badania podstawowe) oraz certyfikowanych punktach informacji turystycznej (dalej: punkty IT) 9 (badania uzupełniające). Szacunki statystyczne, podobnie jak w roku 2010, przeprowadzone zostały w oparciu o proporcje poszczególnych grup uczestników ruchu turystycznego (odwiedzający krajowi i zagraniczni, turyści i odwiedzający jednodniowi, nocujący w rejestrowanej bazie noclegowej i nocujący w bazie nierejestrowanej por. rys. 2.3), które zidentyfikowano w badaniach kwestionariuszowych przeprowadzonych w miejscach recepcji turystycznej. Ostateczna liczba turystów oszacowana została na podstawie proporcji uzyskanych w badaniach terenowych oraz danych GUS o liczbie nocujących w rejestrowanej bazie noclegowej, którą przyjęto za podstawę dokonanych szacunków. Szacunków dokonano odrębnie dla Łodzi oraz województwa łódzkiego. Podstawową metodą badawczą było badanie kwestionariuszowe przeprowadzone w technice standaryzowanego wywiadu bezpośredniego (osobistego) realizowanego w wybranych do badań miejscach recepcji turystycznej oraz obiektach noclegowych i certyfikowanych punktach IT. Respondentami, którzy wzięli udział w badaniach były osoby, które przybyły na badany obszar w celu innym 9 W 2010 roku Polska Organizacja Turystyczna zapoczątkowała proces certyfikacji punktów IT w Polsce. Celem przeprowadzenia certyfikacji jest potrzeba zapewnienia odpowiedniej jakości obsługi turystów przez jednostki informacji turystycznej oraz stworzenia krajowej sieci standaryzowanych jednostek informacji turystycznej współpracujących na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. Certyfikacja przeprowadzana jest na zasadzie dobrowolności, na podstawie indywidualnych zgłoszeń podmiotów informacji turystycznej. Certyfikat przyznawany jest na jeden rok kalendarzowy. W województwie łódzkim w 2011 roku funkcjonuje 18 certyfikowanych punktów IT (w tym cztery w Łodzi). 18
Metodologia badań niż podjęcie pracy zarobkowej lub nauka. Były to zarówno osoby, które nocują na badanym obszarze (turyści), jak i te, które spędzają tam mniej niż jeden dzień (odwiedzający jednodniowi). Badania podstawowe przeprowadzone zostały za pośrednictwem wyszkolonych ankieterów, którzy odczytywali pytania i zapisywali odpowiedzi respondentów. Narzędziem badań był kwestionariusz wywiadu zawierający pytania zamknięte, półotwarte oraz otwarte, dające respondentom możliwość swobodnej wypowiedzi w kategoriach nienarzuconych przez badacza. Kwestionariusz składał się z 23 pytań problemowych oraz metryczki, która posłużyła do charakterystyki respondentów i określenia zmiennych społeczno-demograficznych modyfikujących uzyskane odpowiedzi. W badaniach użyte zostały kwestionariusze w czterech wersjach językowych: polskiej, rosyjskiej, angielskiej i niemieckiej. W badaniach uzupełniających przeprowadzonych w certyfikowanych punktach IT użyto kwestionariusz składający się z 13 pytań, w większości zamkniętych, dotyczących wybranych zagadnień, które były poruszane w badaniach podstawowych. Uzyskany materiał opracowano za pomocą programu SPSS. W analizie wyników badań zastosowano zarówno rozkłady częstości jednej zmiennej, przedstawione w postaci tablic oraz wykresów, jak i analizę dwuzmiennową, którą przedstawiono w postaci tablic kontyngencji 10. 2.6. Schemat doboru i struktura próby badawczej w badaniach ankietowych W związku z tym, że próba nie ma charakteru losowego (co wynika z braku możliwości skonstruowania operatu losowania dla populacji, jaką są turyści), w badaniach zastosowano schemat doboru próby określany w literaturze jako dostępnościowy 11 lub okolicznościowy 12. Tak dobrana próba jako nieprobabilistyczna nie gwarantuje pełnej reprezentatywności statystycznej badań. Aby zwiększyć jej reprezentatywność, w badaniach uwzględniono wynikające z obserwacji zróżnicowanie odwiedzających (według płci, wieku, wykształcenia), a także ze względu na uprawiane formy turystyki, przybywanie różnymi środ- 10 Ze względu na nieprobabilistyczny dobór próby wnioskowanie statystyczne zastosowane w badaniach ograniczone jest do wnioskowania jednozmiennowego i nie pozwala na określenie miar związków pomiędzy zmiennymi. 11 E. BABBIE 2005, Badania społeczne w praktyce, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. 12 Ch. FRANKFORT-NACHMIAS, D. NACHMIAS 2001, Metody badawcze w naukach społecznych, Zysk i S-ka, Poznań. 19
Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim w 2011 roku kami transportu, organizację pobytu (turyści indywidualni i podróżujący w grupach zorganizowanych) itp. Biorąc pod uwagę zróżnicowanie atrakcyjności turystycznej województwa łódzkiego oraz nieproporcjonalną pozycję Łodzi, wielkość oraz strukturę próby badawczej wyznaczono odrębnie dla Łodzi oraz dla pozostałych powiatów województwa. Dane dla miast na prawach powiatu tzw. powiatów grodzkich (Skierniewice i Piotrków Trybunalski) zagregowano z danymi dla okalających je powiatów ziemskich, uznając je z punktu widzenia przeprowadzanych badań za obszary integralne terytorialnie. Strukturę próby (liczbę wywiadów realizowaną w każdym powiecie) w badaniach podstawowych wyznaczono w oparciu o dwie zasadnicze zmienne: względną atrakcyjność turystyczną powiatu obliczoną jako udział atrakcyjności każdego powiatu w atrakcyjności całego województwa (z wyłączeniem Łodzi) oraz proporcję korzystających z noclegów w każdym powiecie w stosunku do ogółu korzystających w województwie (z wyłączeniem Łodzi). Względną atrakcyjność turystyczną poszczególnych powiatów wyznaczono metodą ekspercką poprzez dokonanie specyfikacji miejsc atrakcyjnych turystycznie w każdym z powiatów oraz nadanie im jednej z następujących rang: międzynarodowej, krajowej lub regionalnej, a następnie, biorąc pod uwagę rangę tych miejsc, przypisanie im odpowiedniej liczby punktów, których suma określała względną atrakcyjność powiatu. Druga zmienna wyznaczona została w oparciu o liczbę korzystających z noclegów w każdym powiecie na podstawie danych statystycznych dostępnych w Banku Danych Lokalnych GUS oraz Urzędu Statystycznego w Łodzi za 2010 rok (suma z 12 miesięcy). W algorytmie obliczeń całkowitej wielkości próby w każdym powiecie obu tym zmiennym przypisano różne wagi: atrakcyjności turystycznej 0,7, a liczbie korzystających z noclegów 0,3. W związku z tym, że miejsca przeprowadzania wywiadów obejmują dwie kategorie: miejsca atrakcyjne turystycznie (w tym także miejsca odbywania się imprez kulturalnych, sportowych i innych) oraz obiekty noclegowe, przyjęto, że liczba obiektów noclegowych, w których przeprowadzone zostaną badania będzie proporcjonalna do liczby obiektów noclegowych w każdym powiecie zarejestrowanych w GUS oraz US w Łodzi. Wyznaczając imiennie obiekty, w których przeprowadzone zostaną badania, brano pod uwagę nie tylko ich liczbę, ale też zróżnicowanie rodzajowe oraz różnice ich standardu. Wielkość próby badawczej realizowanej w Łodzi oraz w pozostałych powiatach województwa łódzkiego wyznaczono biorąc pod uwagę, że minimalna wielkość próby dla populacji nieskończenie wielkich, przy założeniu określonego rzędu precyzji wyników (szacunkowy błąd próby 3%, a współczynnik ufności 0,95), powinna wynosić 1100. Ostatecznie, po weryfikacji uzyskanego 20
Metodologia badań materiału, w analizie uwzględniono 2458 kwestionariuszy (1210 zrealizowanych w Łodzi oraz 1248 na pozostałym obszarze województwa). W badaniach uzupełniających, przeprowadzonych w certyfikowanych punktach IT uzyskano 342 wypełnione kwestionariusze (w trzech punktach IT w Łodzi i 11 w pozostałych powiatach województwa). 2.7. Zakres czasowy i przestrzenny badań terenowych Badania podstawowe przeprowadzone zostały w 135 wyznaczonych miejscach (w 26 w Łodzi i w 109 na pozostałym obszarze województwa), do których należały: miejsca atrakcyjne turystycznie, w tym te, w których odbywały się duże imprezy i wydarzenia (kulturalne, sportowe i inne) o zasięgu ponadregionalnym; wybrane obiekty noclegowe. Miejsca przeprowadzania badań dobrane zostały w sposób celowy kryterium doboru próby była ich atrakcyjność turystyczna (w badaniach uwzględniono wszystkie miejsca o atrakcyjności co najmniej regionalnej). Wyznaczając obiekty noclegowe, w których przeprowadzone zostaną badania, zastosowano dobór warstwowy. Warstwami doboru próby były: powiat oraz rodzaj obiektu noclegowego (w przypadku hoteli, ich kategoria). Badania uzupełniające przeprowadzono w Dmosinie, Inowłodzu, Nowej Brzeźnicy, Łowiczu, Łęczycy, Rawie Mazowieckiej, Sieradzu, Piotrkowie Trybunalskim, Ręcznie, Wieruszowie, Wieluniu) oraz w Łodzi (3 punkty). Okres realizacji badań, wyznaczony w oparciu o kalendarz imprez odbywających się w województwie łódzkim generujących ruch turystyczny na tym obszarze, trwał od 1 maja do 30 listopada 2011 roku i obejmował trzy zasadnicze podokresy: I od 1.06 do 31.07; II od 1.08 do 30.09; III od 1.10 do 30.11, oraz tzw. długi weekend w dniach 1 3 maja. W miejscach atrakcyjnych turystycznie i w obiektach noclegowych wywiady zostały zrealizowane we wszystkich podokresach w proporcji po ok. 1/3 w każdym podokresie (wyjątek stanowiły obszary użytkowane tylko w ciepłych porach roku, gdzie wywiady przeprowadzano głównie w I i II podokresie), w miejscach, w których odbywały się różnego typu imprezy i wydarzenia podczas trwania tych imprez. Przestrzenne rozmieszczenie miejsc realizacji badań wg powiatów przedstawia tab. 2.1 i 2.2. 21
Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim w 2011 roku TABELA 2.1. Miejsca wytypowane do realizacji badań ankietowych w województwie łódzkim w 2011 roku Powiat Miejscowość Miejsce/wydarzenie/obiekt Ranga Termin realizacji 1 2 3 4 5 Kleszczów Odkrywka KWB Bełchatów 1 I-II-III Parzno Sanktuarium Wandy Malczewskiej 2 I-II-III Słok Zbiornik wodny 2 I-II Bełchatowski Wawrzkowizna Zbiornik wodny 2 I-II Bełchatów SPORT Hotel I-II-III Słok Hotel WODNIK I-II-III Rząsawa OSiR Wawrzkowizna I-II-III Kleszczów Hotel IMPERIAL I-II-III Brzeziński Kołacinek Dino Park 2 I-II-III Rogów Alpinarium, arboretum, muzeum 1 I-II-III Rogów Rogowska Kolej Wąskotorowa 2 I-II-III Kutno Europejskie Centrum Szkolenia Małej Ligi Baseballowej 0 I-II Kutnowski Łaski Łęczycki Kutno Święto Róży 4-6IX 2 w czasie trwania imprezy (wrzesień) Oporów Zamek 1 I-II-III Łask Kolegiata 2 I-II-III Rzeka Grabia Szlak młynów nad Grabią 2 I-II-III Łask Zajazd JAMBOŁ I-II-III Łęczyca Zamek + turnieje 2 w czasie trwania imprez Góra świętej Małgorzaty Kościół 2 I-II-III Tum Archikolegiata i Grodzisko "Szwedzka 0 I-II-III Góra" Łowicki Łódzki Wschodni Arkadia Park muzeum 1 I-II-III Łowicz Bazylika i obchody Bożego Ciała 0 ankiety także w Boże Ciało (1/3 ankiet) Nieborów Pałac muzeum 1 Walewice Pałac i Stadnina Koni Walewice 1 I-II-III Janinów Rezerwat Parowy Janinowskie, PK 2 I-II-III Wzniesień Łódzkich Rzgów Centrum Handlowe PTAK 0 bez łodzian Rzgów Hotel JURAND I-II-III Andrespol Hotel HADES I-II-III Tuszyn Motel BUKOWIECKI I-II-III 22
Metodologia badań Opoczyński 1 2 3 4 5 Paradyż Odpust 2 Drzewica Zamek 2 Białczów Pałac 2 Żarnów Kościół romański (Szwedzka Góra) 2 I-II-III Opoczno Hotel PARK I-II-III Opoczno Hotel OPOCZYŃSKI I-II-III Pabianicki Pajęczański Lutomiersk Las (drugie domy) 2 Pabianice Dwór muzeum 2 I-II-III Pabianice Hotel PIEMONT I-II-III Konstantynów Ł. Hotel KACPERSKI I-II-III Działoszyn Zalew 2 Węże Rezerwat Węże 2 I-II-III Działoszyn Hotel-Restauracja MALIBU I-II-III Piotrkowski Piotrków Trybunalski Poddębicki Radomszczański Bąkowa Góra Zamek + dwór + spichlerz 2 I-II-III Przedbórz Przedborski Park Krajobrazowy + szlak wodny Pilicy 2 I-II-III Bogusławice Stado Ogierów w Bogusławicach 1 I-II-III Sulejów Podklasztorze W opactwie Cystersów na szlaku romańskim 1 I-II-III Witów Klasztor 1 I-II-III Sulejów Hotel PODKLASZTORZE I-II-III Podklasztorze Bronisławów CSK MAGELLAN I-II-III Proszenie Hotel POLICHNO I-II-III Piotrków Trybunalski Stare Miasto, zamek i muzeum 1 I-II-III Piotrków Trybunalski dworzec PKS/PKP 2 I-II-III Piotrków Trybunalski Hotel TRYBUNALSKI I-II-III Bronów Muzeum 2 I-II-III Pęczniew Zbiornik Jeziorsko 2 I-II-III Spycimierz Dywany kwiatowe procesja Bożego Ciała 1 ankiety tylko w Boże Ciało Uniejów Zamek i gorące źródła 1 I-II-III Uniejów CSK ZAMEK I-II-III Chełmo miejscowość 2 I-II-III Gidle Klasztor na pielgrzymkowym szlaku 1 I-II-III 23
Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim w 2011 roku Radomszczański Rawski Sieradzki 1 2 3 4 5 Kamieńsk Góra Kamieńska+ wiatraki 2 I-II-III Wielgomłyny Klasztor 2 I-II-III Radomsko Hotel EUROPA I-II-III Gomunice Hotel MILENIUM I-II-III Stobiecko Motel JOKO I-II-III Szlacheckie Rawa Mazowiecka Zamek i Muzeum Ziemi Rawskiej 2 I-II-III Ossa OSSA Congres SPA I-II-III Burzenin Góry Wapienne, PK Międzyrzecza Warty i Widawki 2 I-II-III Sieradz Miejscowość + Festiwał Kolory Polski 2 także w czasie imprezy Sieradzki Skierniewicki Skierniewice Tomaszowski Strońsko Kościół romański 2 I-II-III Tubądzin Muzeum Walewskich 2 I-II-III Warta Klasztor oo. Bernardynów i miasto 2 I-II-III Stawiszcze Hotel NA PÓŁBORU I-II-III Bolimowski Park Krajobrazowy 2 I-II-III Lipce Reymontowskie Dzień Reymonta (VI) + szlak Reymonta 2 w czasie imprezy (czerwiec) Skierniewice Dworzec kolejowy 2 I-II-III Skierniewice Święto Kwiatów, Owoców i Warzyw (19-20 IX) 2 w czasie imprezy Skierniewice CHK POLONIA I-II-III Inowłódz Kościół romański św. Idziego 1 I-II-III Konewka Bunkier trasa turystyczna 1 I-II-III Smardzewice Książ Ośrodek Hodowli Żubrów, Spalski PK 2 I-II-III Spała Miejscowość, szlak Pilicy (przystań) 1 I-II-III Tomaszów Mazowiecki Smardzewice Rezerwat Niebieskie Źródła +Skansen rzeki Pilicy Sulejowski Park Krajobrazowy+ Zbiornik Sulejowski 1 I-II-III 1 I-II-III Tomaszów Szlak wodny Pilicy przystań 1 I-II-III Mazowiecki Tomaszów Hotel MAZOWIECKI I-II-III Mazowiecki Spała Hotel MOŚCICKI I-II-III Spała Hotel PREZYDENT I-II-III Borki Camping BORKI I-II-III Niewiadów Dom wycieczkowy WENUS I-II-III 24
Metodologia badań 1 2 3 4 5 Ożarów Dwór Bartochowskich muzeum 1 I-II-III Przywóz Kurhany Książęce, Krzeczów 2 I-II-III Wieluński Wieruszowski Wieluń Miejscowość 2 I-II-III Osjaków Hotel-zajazd MAZUREK I-II-III Załęcze Wielkie OH NADWARCIAŃSKI GRÓD I-II-III Sieniec TRANS MOTEL I-II-III Bolesławiec Ruiny zamku 2 I-II-III Sokolniki Pałac 2 I-II-III Wieruszów Klasztor oo. Paulinów (bieg na orientację) 2 I-II-III Sokolniki Hotel SOKOLNIK I-II-III Szadek Kościół św. Józefa 2 I-II-III Zduńskowolski Zduńska Wola Muzeum M.M. Kolbego, Skansen Lokomotyw 1 I-II-III Zduńska Wola Hotel HADES I-II-III Zduńska Wola Hotel POD SŁOŃCEM I-II-III Grotniki miejscowość i dolina rzeki Lindy 2 I-II-III Sokolniki Las Miasto Ogród Sokolniki 2 I-II-III Zgierski Wola Błędowa Pole golfowe 2 I-II-III Emilia Zajazd EMILIA I-II-III Stryków Hotel 500 I-II-III Dobieszków Hotel DOBIESZKÓW I-II-III 1 0 ranga międzynarodowa, 1 ranga krajowa, 2 ranga regionalna. TABELA 2.2. Miejsca wytypowane do realizacji badań ankietowych w Łodzi w 2011 roku Termin Miejsce/wydarzenie/obiekt Ranga 1 realizacji 1 2 3 Klasztor oo. Franciszkanów i Las łagiewnicki 2 I-II-III Ulica Piotrkowska 1 I-II-III Cmentarz żydowski, stacja Radegast 0 Międzynarodowy Festiwal Komiksu (2-4 X) 1 Atlas Arena 0 w czasie trwania imprezy (październik) w czasie trwania imprezy (czerwiec) Muzeum Sztuki i MS2 0 I-II-III Manufaktura (+Muzeum Fabryki) 0 I-II-III ZOO+LUNAPARK 2 I-II-III 25
Ruch turystyczny w Łodzi i województwie łódzkim w 2011 roku 1 2 3 Ogród Botaniczny i Palmiarnia 2 I-II-III Kompleks basenowy FALA 2 I-II-III Muzeum Włókiennictwa + skansen 1 I-II-III Muzeum Kinematografii 1 I-II-III Kompleks pofabryczny Księży Młyn 1 I-II-III Lotnisko Lublinek 0 I-II-III Port Łódź 2 I-II-III Explorer Festival 1 I-II-III Dworzec Łódź Fabryczna 1 I-II-III Dworzec Łódź Kaliska 1 I-II-III Hotel ANDELS I-II-III Hotel CENTRUM I-II-III Hotel IBIS I-II-III Hotel POLONIA I-II-III Hostel Flamingo I-II-III Schronisko Młodzieżowe ul. Legionów I-II-III CSK Uniwersytetu Łódzkiego przy ulicy Kopcińskiego I-II-III Hotel SAVOY I-II-III Hotel MAZOWIECKI I-II-III 1 0 ranga międzynarodowa, 1 ranga krajowa, 2 ranga regionalna. 26