Część I: Obiekty wpisane do rejestru zabytków MIEJSCOWOŚĆ OBIEKT NR W REJESTRZE UWAGI Jasienica Leśno Górne Zabudowa poklasztorna XIV w. 310 Ruiny, w roku 2014 przeszły na własność parafii pw. św. św. Piotra i Pawła w Jasienicy Kościół 294 Poklasztorny, przebudowa w XVIII, XIX i XX wieku Pałac i park, pierwotnie zarejestrowane pod różnymi numerami, obecnie scalone w jedno. A-866 Pierwotnie: pałac - nr rejestru 1126, park - nr rejestru 1127; Zmiana - pismo WKZ z 20 IV 2011 - oba zapisy scalono w jeden, dotyczący zespołu parkowo-pałacowego w miejscowości Leśno Górne, gm. Police, pow. policki. Niekłończyca Kościół XVIII w. 543 Wpisano do rejestru po 3 grudnia 2010 roku Pilchowo Cmentarz przykościelny 1339 Kościół pw. 1339 Wniebowzięcia NMP Przęsocin Kościół 550 Tanowo Budynek mieszkalny [chałupa] 804 przy ul. Szczecińskiej 67 Tatynia Kościół 381 Trzebież Kościół 546 Otoczenie kościoła Podwyższenia 380 Krzyża św. Plebania, ul. Rybacka 2 1338 Budynek mieszkalny przy ul. Rybackiej 5 547 Witorza MIASTO POLICE Zespół obiektów stacji kolejowej [bud. dworca, wieża wodna]. Lokomotywownia została samowolnie rozebrana przez PKP w lipcu 2011 r. Jej resztek nie uznano już za zabytek, pominięto też zniszczoną, w tej samej akcji, obrotnicę. Leśniczówka z zabudowaniami gospodarczymi Kaplica gotycka (XV/XVI w.) przy pl. Chrobrego Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny wraz z otoczeniem A - 1029 1291 Po obrysie zewnętrznym murów obwodowych, położonych na nieruchomościach gruntowych oznaczonych jako działki nr 551/10, 551/13, obręb 0114, Trzebież 4 KW SZ2S/00023085/5, zgodnie z mapą w skali 1:1000 378 Pozostałość po I kościele Mariackim, rozebranym w roku 1896 58 Rok budowy - 1894 1
Część II: Obiekty zakwalifikowane do wpisu do rejestru zabytków MIEJSCOWOŚĆ OBIEKT NR W REJESTRZE UWAGI Karpin Tanowo Trzebież Uniemyśl Dwór Budynki mieszkalne przy ul. Szczecińskiej, numery: 26, 32, 35, 67, 72 Zabudowa zagrody przy ul. Szczecińskiej 46 [wł. Nadleśnictwa] Budynek mieszkalny przy ul. Dolnej 1 Budynek Zakładu Wychowawczego przy ul. WOP 8 i 10 Zespół budynków dworca kolejowego 2
Część III A: Obiekty w ewidencji - budynki, tzw. teren Dębostrów bud. stacji PKP własność prywatna bud. mieszkalne, numery: 1, 19, 20, 32, 38, 46 Drogoradz bud. mieszkalne, numery: 1, 3, 4, 5, 26, 41, 52, 53, 54, 63, 66, 69, 71 Duchowo bud. dworca PKP Jasienica - Duchowo z roku 1898. Kopia (ten sam projekt) pierwszego dworca w Policach bud. mieszkalne, numery: 9, 13, 23, 25, 28 Jasienica bud. mieszkalne przy ulicach: Dworcowa, numery: 2 Jasienicka 25 - dawny hotel dworcowy Kopernika, numery: 24 Owocowa, numery: 7, 8; zabudowania szkoły, numery 4-5 Piastów, numery: 26, 29, 32, 34, 37, 41 Piotra i Pawła, numery: 2, 13-15, 19-21, Zielona, numery: 2, 3, 21, 22, 32; Niekłończyca bud. mieszkalne, numery: 1, 2, 6, 9, 12, 18, 19, 20, 22, 25, 32, 37, 38, 51, 52, 53 Nowa Jasienica bud. mieszkalne, numery: 1, 2, 3 Pilchowo zabudowa przy ulicach: Wiejskiej, numery: 8, 11, 15 Wołczkowskiej, numery: 2 budynek kamienny w sąsiedztwie kościoła Przęsocin remiza zabudowa przy ulicach: Centralnej, numery: 13, 19, 20a, 21, 23, 24, Kościelnej, numery: 1 [cała zagroda], 4 [cała zagroda], 6 [cała zagroda], 8, 9 [cała zagroda], 10, 11, Szczecińskiej, numery: 4, 12, 13, 15; Siedlice bud. mieszkalne, numery: 3, 7, 8, 9, 12, 14, 17 Sierakowo tzw. rządcówka Stare Leśno leśniczówka Tanowo - bud. mieszkalne przy ulicach: Szczecińskiej, numery: 4, 9, 14, 15, 16, 17, 18, 21, 23, 28, 29. 30, 34, 59, 61, 64, 65, 69, 70, 75, 76 Leśnej, numery: 88, 91, 92, 100, 127, Szczecińskiej nr 31 [szkoła]; Tatynia bud. mieszkalne, numery: 22, 23, 25, 26, 27, 34, 35, 42, 46, 47, 54, 63, bud. szkoły nr 18, zabudowa zagrody nr 24: Trzebież zabudowa mieszkaniowa przy ulicach: Bocznej, numery: 5, 8, Dolnej, numery: 1, 2, 4, 6, 12, 14, Kopernika, numery: 3, 4, remiza Kościuszki, numery: 2, 4, 11, 14, 23, 25, 26, 34, 43, 49 Jana z Kolna nr 2, Leśnej, numery: 11, 13, Osadników, numery: 2, 4, 7, 8, 10, 11, 14, 15, 16, 22, 41, 45 Polnej nr 1, Portowej, numery: 2, 4, 5, 6, 11, 12, 14, 15, 18, 28 wbrew tablicy - dzierżawa, a nie własność prywatna Kolor czerwony oznacza budynki administrowane przez ZGKiM Z zasobu wykreślono (18 VII 2011) posesje przy ulicach: Piastów, nr 44, Zielona, nr 30. Zostały rozebrane. ul, Centralna 28: zmiana: wykreślenie nr. 28 (dom się zawalił) - zgoda konserwatora z 8 marca 2012 r. zmiana: wykreślono nr Szczecińska 44, wniosek właścicieli, postanowienie konserwatora z 29 lutego 2012 r. Kolor czerwony oznacza budynki administrowane przez ZGKiM 3
Część III A: Obiekty w ewidencji - budynki, tzw. teren, cd. Trzebież Trzeszczyn zabudowa mieszkaniowa przy ulicach: Rybackiej, numery: 2, 3, 4, 5, 7, 19, 20, 23, 24 Szerokiej nr 2, Szkolnej nr 2, WOP, numery: 5, 7, 9, 12, 14, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 24, 27, 33, 34, 36, 50, 56, 60, 62 budynek przemysłowy przy ul. Osadników nr 13, budynek restauracji przy ul. Portowej, budynek administracji [Nadleśnictwo] przy ul. WOP nr 72 Budynek radiostacji, zespół. Okazała willa na zamkniętym terenie, położona na skraju lasu przy zachodnim krańcu wsi (brak adresu, lokacja: Trzeszczyn-Las). Przed willą duży bunkier typu Splitterschutzzelle. Kolor czerwony oznacza budynki administrowane przez ZGKiM Burmistrz Polic, Zarządzeniem nr 34/2015 z 16 lutego 2015 roku polecił wykreślić z Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Police budynek mieszkalny przy ul. Rybackiej 18 w Trzebieży. Przed rokiem 1945 funkcjonowała tu radiostacja niemiecka. Po wojnie, obiekt, pierwotnie służący wojsku, został przekazany Polskiemu Radiu, służył jako tzw. stacja brzegowa. Stąd m.in. nadawano audycje Studia Bałtyk. Radiostacja zaprzestała działalności pod koniec lat 80. XX wieku. Teren należy do Telekomunikacji Polskiej (dziś: Orange). Uniemyśl budynki mieszkalne, numery: 1, 2, 3, 6, 11, 12, 24, 32, 33, 38, 46, 50, 59, 60 Uniemyśl budynek dworca kolejowego Niekłończyca - Uniemyśl wraz z towarzyszącą infrastrukturą Zalesie Odrestaurowany pałacyk (dziś siedziba Nadleśnictwa) z początków XX w. wraz z kompleksem dawnych zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. 4
Część III A: Obiekty w ewidencji - budynki, Police Asfaltowa: 3, 25 - okazały Hof, lata 20. XX w., 35 - Willa Reuscha Cisowa: 16 Dębowa, numery: 5, 8, 12, 14, 16 Dubois - willa z lat 20. XX w.[nr 1] Goleniowska nr 6 Grunwaldzka: numery 2, 4, 5, 6, 7, 8, 11, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 22, 24 Hugona Kołłątaja: 8, 34 Marii Konopnickiej, numery: 2, 10, 24 Tadeusza Kościuszki: nr 1, 3, 5, 7 oraz 13, 15, 18, 40 Nadbrzeżna, numery: 2, 6, 14 [łącznie z bud. gospodarczymi] Plac Bolesława Chrobrego, numer 8 Przęsocińska 11 - budynek mieszkalny Stefana Batorego nr 2 Henryka Sienkiewicza nr 2 Topolowa nr 1 Wiejska nr 1 Wojska Polskiego 15 - biblioteka, 20, 24, 30, 49, 72, 82, 83, 93, 99 - budynek mieszkalny Inne obiekty: - budynek dworca kolejowego - latarnie morskie o konstrukcji metalowej nitowanej rozmieszczone wzdłuż brzegu kanału, - od roku 2008 objęto ochroną konserwatorską cały zwarty teren dawnego Das Hydrierwerk przy ul. Tanowskiej (i innych) w Policach, wraz z oznaczeniem stref A i B. nr 1, 3, 5, 7 to zachodnia pierzeja dawnego rynku, rok 1909, hotel Carmesin budynek USC, dawny dom parafialny najstarszego kościoła rok budowy 1904, dawna Messenthiner Waldhalle, później siedziba administracji obozu UWAGA: budynek administracyjnie i tylko administracyjnie został podzielony na część mieszkalną, adres: Przęsocińska 11 i część gospodarczą (prywatny warsztat), adres: Ofiar Stutthofu 1. Ochroną objęta jest dawna Messenthiner Waldhalle, czyli cały obiekt (dwa ww. adresy). Nr 15: biblioteka - dawny hotel Zühlke i kawiarnia Porath, mylnie oznaczany jako plac Chrobrego 15 Nr 83 - dawny Dom strzelecki Kolor czerwony oznacza budynki administrowane przez ZGKiM. Z zasobu wykreślono: Wojska Polskiego nr 43 - budynek został rozebrany. 5
Część III B: Obiekty w ewidencji - architektura militarno-obronna Police Police Trzeszczyn Od roku 2008 objęto ochroną konserwatorską cały zwarty teren dawnego Das Hydrierwerk przy ul. Tanowskiej (i innych) w Policach, wraz z oznaczeniem stref A i B. Bunkry z okresu II wojny światowej typu Splitterschutzzelle i Westermann na terenie Gminy Police Ochrona konserwatorska objęła niewielkie bunkry jednoosobowe, które występują w kilku miejscach miasta (ulice: Dolna, Długosza, Kresowa, Rurowa - teren Hägerwelle, Usługowa przy zbiegu z Tanowską i teren dawnego Poligumu ) oraz poza miastem - w Trzeszczynie (radiostacja). Wraz z całym terenem po Hydrierwerke Stettin-Pölitz A.G. (strefa A i B) ochronie podlegają wszystkie bunkry typu Splitterschutzzelle i Westermann na terenie objętych ochroną ruin. Mapa stref dostępna w wersji elektronicznej spisu. 6
Część III C: Obiekty w ewidencji - pomniki i miejsca pamięci Duchow - (Jasienica) Odrestaurowany (w roku 2010), wg pierwotnego wzoru, pomnik postawiony przez mieszkańców Duchow ku czci ofiar I wojny (ul. Dworcowa, zbieg z ul. św. Piotra i Pawła). Gunice Leśna nekropolia rodu von Ramin. Lokacja okolice Gunic, 150 metrów od skrzyżowania drogi do Węgornika z drogą wiodącą do dawnego dworu. Leśno Górne Głaz - tablica pamiątkowa ku czci Hermana Lönsa, na wzniesieniu (kiedyś Lönshohe, dziś Wzgórze Pokoju), w pobliżu Leśna Górnego. Mazańczyce - las Tablica kamienna z napisem Pommerscher Forstverein 1897 w lesie, w pobliżu leśniczówki Mazańczyce (przed Trzebieżą). Mścięcino - Messenthiner Wald, obcenie Police- Mścięcino Niekłończyca Przęsocin Uniemyśl Miejsce pamięci przy wejściu na teren dawnego obozu koncentracyjnego przy ul. Ofiar Stutthofu - całość. Głaz na terenie przykościelnego cmentarza, upamiętniający dawnych mieszkańców Königsfelde (Niekłończyca) i okolic. Pozostałości pomnika ku czci ofiar I wojny światowej w Przęsocinie - kompletny obelisk z posadowieniem, brak tablicy z nazwiskami. Oraz: grupa drzew otaczająca pomnik. Zostały posadzone ku czci poległych, ich liczba odpowiada liczbie zmarłych żołnierzy. Odrestaurowany dawny pomnik ku czci poległych w I wojnie światowej na drugim, młodszym cmentarzu w Uniemyślu (Wilhelmsdorf). Wykorzystano cokół dawnego pomnika, obiekt uzupełniono o wieńczący głaz, dodano nowe kamienne tablice z dwujęzycznym napisem upamiętniającym dawnych mieszkańców Jasienicy i okolic. Nekropolia, całkowicie odrestaurowana nakładem potomka rodu (Ludwiga von Ramin), składa się z pięciu kamiennych nagrobków o charakterze głazów - tablic nagrobnych. Najstarszy grób z roku 1844. Warunki konserwatorskie dla Gminy Police z roku 1997 chronią strefę krajobrazową - Leśno Górne - grupa drzew otaczająca pamiątkowy głaz ku czci poety Hermanna Lönsa. Nie było ochrony samego głazu. Obecnie już jest. Gmina przejęła ten teren od Szczecina w roku 2008. Na zespół tablic pamiątkowych składają się dwie tablice (na głazach) z lat: 1954 i 1992, poświęcone więźniom różnych narodowości oraz nowo odsłonięta (12 XI 2010 r.), poświęcona więźniom pochodzenia żydowskiego. Ufundowany przez Niemców we współpracy z Gminą Police i miejscową parafią oraz po uzgodnieniu z WKZ. Odrestaurowany w roku 2013, nowa tablica, granitowa pamiątkowa oraz dwustronna tablica informacyjna. Cokół został odnowiony i ozdobiony tablicami granitowymi, opatrzonymi nowym dwujęzycznym napisem, upamiętniającym mieszkańców Wilhelmsdorf - Uniemyśla. Obok pomnika - kompozycja z fragmentów rzeźby sepulkralnej podkreślająca charakter miejsca. Krótki opis na kamiennej tablicy. 7
Część III C: Obiekty w ewidencji - pomniki i miejsca pamięci Głaz upamiętniający więźniów ze statku Bremerhaven. Rynek, trawnik przy zbiegu ulic: Wojska Polskiego i Goleniowskiej. Tablice pamiątkowe z okazji 700-lecia i 750-lecia Polic na ścianie frontowej budynku USC (pl. B. Chrobrego 8). Lapidarium polickie. Teren Parku Staromiejskiego w Policach, w przeszłości dużego cmentarza połączonego z częścią parkową. Lapidarium powstało w roku 1998, ale wszystkie jego elementy składowe są autonomicznymi zabytkami. Wzgórze Krüselberg i dąb pokoju (Friedenseiche), centralny kamień przeniesiony z polickiego pomnika ku czci ofiar I wojny, a wreszcie 124 fragmenty nagrobków z różnych cmentarzy poewangelickich, z terenu gminy. Całość tworzy bardzo efektowną kompozycję, będącą obecnie jednym z symboli Polic. Upamiętnienie miejsca pochówku zmarłych - cmentarz przy ul. Jana Kazimierza (Police - Jasienica): głaz z tablicą pamiątkową, drewniany krzyż oraz tablica informacyjna. Fundacja dawnych niemieckich mieszkańców Polic, Jasienicy i okolic (rok 2010). Oczekuje na wpis do GEZ Zasoby działu stale się powiększają - spis będzie uzupełniany. 8
Część III D1: Obiekty w ewidencji - ochrona krajobrazu (zabytki przyrody, cmentarze) - aleje dworskie, starodrzew Gunice Aleja kasztanowa wiodąca do dawnego Hofu. Stan zły (szrotówek kasztanowcowiaczek). Bardzo zaniedbana. Karpin Aleja dworska. Stan dość dobry, zaniedbana. Leśno Górne Aleja prowadząca od pałacu w kierunku Leśna Starego. Stan średni. Zaniedbana. Sierakowo Aleja prowadząca od drogi Police - Siedlice - Pilchowo do dawnej Stan dość dobry, zaniedbana. siedziby rządcy (Charlottenhof). Grupa starodrzewu po obu stronach zbiegu ulic: Asfaltowej, Cisowej i Klonowej (północna strona skrzyżowania). Stan dobry. 9
Część III D2: Obiekty w ewidencji - ochrona krajobrazu (zabytki przyrody, cmentarze) - cmentarze poewangelickie, zachowane Dębostrów oznaczono krzyżem w 2011 r. Drogoradz oznaczono krzyżem w 2012 r. Gunice leśna nekropolia rodziny von Ramin, opis w dziale pomniki oznaczony krzyżem - L. v. Ramin Karpin - okolice (las) Leśno Stare Leśno Górne Niekłończyca Przęsocin cmentarz poewangelicki cmentarz poewangelicki cmentarz poewangelicki komunalny, czynny, na miejscu ewangelickiego komunalny, czynny, na miejscu ewangelickiego Siedlice cmentarz poewangelicki W roku 2013 znaczono krzyżem, ufundowano tablicę pamiątkową, wykorzystując dawny pomnik ku czci ofiar I wojny światowej Tanowo ul. Leśna-Lipowa Tanowo przy dawnym kościele - działka w rękach prywatnych Tatynia Sikorskiego 41 (za posesją), starszy oznaczono krzyżem w 2011 r. Tatynia Sikorskiego 46 (za posesją), nowszy oznaczono krzyżem w 2012 r. Trzeszczyn wieś, centrum oznaczono krzyżem w 2013 r. Trzeszczyn las za wsią (na zachód od granicy wsi) Uniemyśl cmentarz poewangelicki, przy szosie oznaczono krzyżem w 2011 r. Uniemyśl cmentarz poewangelicki, w głębi wsi oznaczono, pomnik, 2011 zob. opis w dziale C - pomniki Trzebież Duża cmentarz katolicki, jedyny założony od podstaw po II wojnie, komunalny, czynny, rozbudowa w kierunku zagospodarowania cmentarza poewangelickiego Trzebież Duża cmentarz poewangelicki oznaczono krzyżem w 2012 r. Trzebież Mała cmentarz poewangelicki oznaczono krzyżem w 2012 r. ul. Tanowska - komunalny, czynny, na miejscu ewangelickiego ul. Mazurska - komunalny, zamknięty, zaniedbane groby niemieckie, groby polskie - Jasienica - Jasienica ul. Klonowa - zamknięty, zdewastowane groby niemieckie, groby polskie Aleja Piastów - komunalny, czynny, na miejscu ewangelickiego ul. Jana Kazimierza - całkowicie zdewastowany, płyty nagrobne Kółko Rolnicze wykorzystało do umocnienia brzegów kanału wodnego. Zachowana jest kompozycja przestrzenna (drzewa) oraz pamięć o cmentarzu. Likwidacja, przekształcanie w park, zgoda WKZ, pismo ZN.5152.9.2013.ML z 9 grudnia 2013 r. W roku 2014 oznaczono krzyżem, tablicą informacyjną, ufundowano głaz z tablicą pamiątkową 10
Część III D3: Obiekty w ewidencji - ochrona krajobrazu (zabytki przyrody, cmentarze) - cmentarze historyczne, niezachowane Kołpin (Langenstücken) zniszczony podczas nalotu z 21/22 grudnia 1944, całkowicie zlikwidowany po II wojnie (lata 70.). Dziś na terenie ZCh Police SA. Niekłończyca przykościelny, najstarszy, założony w końcu XVIII w. Niekłończyca za szkołą, naprzeciw kościoła, na mapach jeszcze w 1905, zlikwidowany przed rokiem 1920. Pilchowo przykościelny, obecnie objęty wpisem do rejestru Pilchowo na południowy wschód od skrzyżowania drogi Pilchowo - Tanowo z drogą Pilchowo - Siedlice. W latach 70. XX w. na jego większej części postawiono kilka domów. Przęsocin przykościelny Trzebież przykościelny, pojedyncze groby przetrwały do końca wojny wpisany do rejestru Tatynia przykościelny, historyczny, poświadczony po II wojnie przykościelny, przy I kościele mariackim; zlikwidowany w XVI w. przykościelny, przy kościele św. Piotra (poświadczony pochówek 1769, groby - 1905) Mścięcino przykościelny (Cisowa - Dębowa), poświadczone groby - 1998 Pośrednio upamiętniony za sprawą pomnika i tablicy pamiątkowej poświęconej nie istniejącemu kościołowi, ufundowanej w roku 2013. Nekropolię wymienia tablica informacyjna usytuowana od strony ul. Cisowej. - Duchow zlikwidowany po II wojnie, przez cmentarz przeprowadzono tory kolejowe, pozostała ok. 1/4 nekropolii - Jasienica najstarszy, za wschodnim skrzydłem klasztoru, przekształcony w ogród - Jasienica Przy nowo powstałej ul. Chabrowej, blisko ul. Makowej (dawniej: Eichenweg). Prywatna nekropolia rodziny Lünse (Bauer Otto Lünse, zamieszkały przy Breitestr. 34, dziś Piastów 34). Zidentyfikowany i opisany w roku 2014, położony na terenie Agencji Nieruchomości Rolnych, oczekuje na decyzję gminy co do dalszych działań. Możliwość przejęcia terenu. 11
Część IV: Obiekty w ewidencji - zabytki archeologiczne MIEJSCOWOŚĆ UWAGI Zestawienie nie prezentuje szczegółowego wykazu stanowisk archeologicznych. Stanowiska, w liczbie 87, znajdują się w miejscowościach wymienionych poniżej, w lewej szpalcie. Pełne zestawienie ma postać listy z sygnaturami numerycznymi. Bez szczegółowych map materiał jest nieczytelny, dlatego został pominięty w opracowaniu. Zabytki znajdują się w: Bartoszewo Dębogóra Drogoradz Gunice Jasienica Leśno Górne Mścięcino Niekłończyca Pilchowo Przęsocin Tanowo Trzebież Trzeszczyn Uniemyśl Węgornik Witorza 12