dr Piotr Misztal Adiunkt w Katedrze Postępowania Karnego i Kryminalistyki WPiA UŁ pmisztal@wpia.uni.lodz.pl Dyżur: piątek 11:45-12:45 pokój 4.39
PROFESJONALNI PRZEDSTAWICIELE W PROCESIE KARNYM
Rodzaje umocowań w procesie Upoważnienie do obrony K.P.K. Pełnomocnictwo K.P.K. + Prawo cywilne Substytucja ustawy korporacyjne Upoważnienie do zastępowania ustawy korporacyjne
Upoważnienie do obrony Jest to oświadczenie woli umocowujące obrońcę do działania w imieniu i na rzecz oskarżonego (podejrzanego). Oświadczenie może być złożone ustnie do protokołu organu procesowego albo w formie pisemnej (art. 83 2 k.p.k). Kto może udzielić upoważnienia?
art. 83. 1. Obrońcę ustanawia oskarżony; do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego. W praktyce często mówi się także o tzw. pełnomocnictwie obrończym. Nie jest to prawidłowe. Prawdziwy karnista wie dlaczego tego pojęcia nie używać
Łódź, dnia 8 grudnia 2017 r. UPOWAŻNIENIE DO OBRONY Oświadczam, że ja niżej podpisany Jan XYZ upoważniam adwokata/ radcę prawnego Marka Praworządnego do działania w charakterze mojego obrońcy w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi VI Wydział Karny o sygn. akt VI K 177/17. Własnoręczny podpis
Łódź, dnia 8 grudnia 2017 r. UPOWAŻNIENIE DO OBRONY Niniejszym upoważniam adwokata/ radcę prawnego Marka Praworządnego do prowadzenia mojej obrony o czyn z art. 177 1 k.k. aż do prawomocnego zakończenia postępowania. Własnoręczny podpis Wniosek: w upoważnieniu do obrony należy dokładnie wskazać zakres upoważnienia. Zakres upoważnienia zależy od wyłącznej woli oskarżonego.
Pełnomocnictwo Jest to oświadczenie woli strony innej niż oskarżony umocowujące podmiot fachowy do działania w jej imieniu i na jej rzecz. Oświadczenie może być złożone ustnie do protokołu organu procesowego albo w formie pisemnej. Ustawowy obowiązek ubezpieczenia OC pełnomocnika. Pełnomocnik działa w granicach umocowania. Czynności pełnomocnika uważa się za działania i zaniechania samej strony.
Upoważnienie do zastępowania Jest to akt umocowania aplikanta przez adwokata/radcę prawnego. Aplikant nie jest samodzielny, działa w granicach upoważnienia. Nie odpowiada przed klientem. Odpowiada przed adwokatem/ radcą prawnym. Może ponosić odpowiedzialność dyscyplinarną. Pojęcie to nie występuje w ustawie karnoprocesowej. Upoważnienie do zastępowania to nie to samo co substytucja.
Łódź, dnia 8 grudnia 207 r. UPOWAŻNIENIE DO ZASTĘPOWANIA Niniejszym na zasadzie art. 77 p.a./ art. 35 1 r.p. upoważniam aplikanta adwokackiego/ radcowskiego XYZ do zastępowania mnie w sprawie o sygn. akt IV K 78/15 dot. Oskarżonego Grzegorza Niegrzecznego. Własnoręczny podpis adwokata/radcy prawnego
Substytucja Jest to akt umocowania adwokata/radcy prawnego przez innego adwokata/radcę prawnego. Substytut jest samodzielny; odpowiada przed klientem. Substytut działa w granicach umocowania. Ustawowy obowiązek ubezpieczenia OC substytuta. Oskarżony nie jest władny do cofnięcia substytucji, niewyrażenia zgody na obronę przez adwokata działającego z substytucji w imieniu obrońcy ustanowionego w sprawie, a to dlatego, że to nie oskarżony udzielał substytucji, lecz ustanowiony przez niego obrońca. Oskarżony może w takiej sytuacji cofnąć pełnomocnictwo ustanowionemu przez siebie adwokatowi, co w konsekwencji doprowadza do pozbawienia upoważnienia samemu substytutowi. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 3 czerwca 2015 r., II AKa 64/15, LEX nr 1768710).
Kto może być obrońcą? Kto może być pełnomocnikiem?
Podmioty uprawnione do świadczenia pomocy prawnej art. 82. Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub ustawy o radcach prawnych. art. 88. 1. Pełnomocnikiem może być adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Do pełnomocnika stosuje się odpowiednio art. 77, art. 78, art. 81a 1-3, art. 83, art. 84, art. 86 2 oraz przepisy wydane na podstawie art. 81a 4. 2. Na zasadach określonych w odrębnej ustawie czynności zastępstwa wykonuje Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej.
Obrońca Adwokat (nie może pozostawać w stosunku pracy (nie dotyczy pracy naukowej oraz naukowo- dydaktycznej). Radca prawny (nie może pozostawać w stosunku pracy (nie dotyczy pracy naukowej oraz naukowo- dydaktycznej). Pomoc prawna polegająca na występowaniu przez radcę prawnego w charakterze obrońcy w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe może być świadczona w ramach wykonywania przez niego zawodu na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce, o której mowa w ust. 1, pod warunkiem że radca prawny nie pozostaje w stosunku pracy. Zakaz zatrudnienia nie dotyczy pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych (art. 8 ust. 6 r.p.).
Aplikanci adwokaccy (art. 77 p.a.) i radcowscy (art. 35 1 r.p.) Po 6 miesiącach aplikacji aplikant może zastępować podmiot fachowy przed sądami, organami ścigania, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Aplikant może sporządzać i podpisywać pisma procesowe związane z występowaniem adwokata/radcy prawnego przed sądami, organami ścigania i organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami- z wyraźnego upoważnienia adwokata/radcy prawnego, z wyłączeniem apelacji, skargi kasacyjnej i skargi konstytucyjnej. Uprawnienia powyższe dotyczą również spraw objętych świadczeniem pomocy prawnej z urzędu.
Aplikant adwokacki może zastępować zarówno adwokata, jak i radcę prawnego (jeżeli radca prawny jest wspólnikiem w spółce adwokackoradcowskiej). Aplikant radcowski może zastępować zarówno radcę prawnego, jak i adwokata (jeżeli adwokat jest wspólnikiem w spółce adwokackoradcowskiej)
OBOWIĄZEK DZIAŁANIA NA KORZYŚĆ OSKARŻONEGO art. 86. 1. Obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego. Obrońca zawsze winien działać z należytą starannością, niezależnie od tego czy jest obrońcą z wyboru, czy też z urzędu oraz czy obrona ma charakter obligatoryjny (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 2004 r., V KK 60/04, LEX nr 121690). Zawinione niedotrzymanie terminu zawitego przez obrońcę jest przyczyną niezależną od oskarżonego, uzasadniającą przywrócenie mu tego terminu. (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2017 r., II KZ 18/17, LEX nr 2342168). Dyspozycja art. 86 1 k.p.k. stanowiąca, że obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego, wyklucza dopuszczalność wniosku obrońcy o wznowienie na podstawie art. 540a pkt 1 k.p.k. (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 r., IV KO 68/10, OSNwSK 2010/1/2336). Jaki jest skutek działania obrońcy na niekorzyść oskarżonego?
tzw. sygnalizacja art. 20. 1. W razie rażącego naruszenia przez obrońcę lub pełnomocnika strony ich obowiązków procesowych sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zawiadamia o tym właściwą okręgową radę adwokacką lub radę okręgowej izby radców prawnych, żądając od dziekana właściwej rady nadesłania w wyznaczonym, nie krótszym niż 30 dni, terminie informacji o podjętych działaniach wynikających z zawiadomienia. Odpis zawiadomienia przesyła się Ministrowi Sprawiedliwości. 1a. W razie nienadesłania w wyznaczonym terminie informacji, o których mowa w 1, można nałożyć na dziekana właściwej rady karę pieniężną w wysokości do 10 000 złotych. 1b. Na postanowienie o ukaraniu przysługuje zażalenie. Na postanowienie o ukaraniu wydane przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu toczy się postępowanie.
art. 86 2 k.p.k. udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania w nim oskarżonego. Czy na pewno???
Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest instytucja przymusu adwokackoradcowskiego. Przymus adwokacko- radcowski dotyczy sporządzenia i podpisania: subsydiarnego aktu oskarżenia, apelacji od wyroku sądu okręgowego, kasacji, wniosku o wznowienie postępowania, skargi od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania. Powyższa lista ma charakter numerus clausus!
Przymus polega na obowiązku sporządzenia i podpisania jednego z w/w pism propcesowych przez obrońcę/pełnomocnika, z wyłączeniem prawa strony do samodzielnego dopełnienia tej czynności. Strona może samodzielnie wnieść sporządzone pismo procesowe. Czy strona będąca adwokatem/radcą prawnym może samodzielnie sporządzić i podpisać pismo objęte przymusem? Przymus wyłącza zdolność postulacyjną. Zdolność postulacyjna to możność przedsiębrania czynności procesowych własnym działaniem. W takim ujęciu zarówno obrońca, jak i pełnomocnik na etapie uzewnętrznienia pisma działa zamiast reprezentowanej strony, a nie obok niej. Ratio legis: Skomplikowany i sformalizowany charakter pism procesowych objętych przymusem, ranga i znaczenie organu właściwego do rozpoznania sprawy.
art. 85. 1. Obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności..tzw. kolizja interesów procesowych
Co powinien zrobić organ procesowy w wypadku kolizji? Jak powinien zachować się obrońca w wypadku kolizji?
Procesowa kolizja interesów musi być realna, rzeczywista, a nie jedynie pozorna, czy potencjalna. Obrona jednego ze współoskarżonych, z uwagi na sprzeczność interesów, musi w sposób nieuchronny, narażać dobro drugiego oskarżonego, ma czynić obronę drugiego oskarżonego zadaniem "wręcz niemożliwym" (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 maja 2017 r., II AKa 57/17, LEX nr 2338568). Gdy obrona jest obowiązkowa, obligatoryjna układ proceduralny w którym jeden obrońca broni dwu oskarżonych, których interesy procesowe są sprzeczne, wywołuje stan równoznaczny z brakiem obrońcy obligatoryjnego dla obu oskarżonych (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 stycznia 2016 r., II AKa 292/15, LEX nr 2025489).
Kolizja interesów, o której mowa w art. 85 1 k.p.k., zachodzi wówczas, gdy wyjaśnienia jednego z oskarżonych lub dowody przez niego powoływane i ich ocena godzą w interes drugiego oskarżonego. Stwierdzenie sprzeczności interesów między oskarżonymi bronionymi przez tego samego obrońcę wyklucza możliwość wykonywania przez tego obrońcę w tej sprawie dalszej obrony któregokolwiek z oskarżonych, między którymi stwierdzono sprzeczność interesów. Pozostanie dotychczasowego obrońcy przy jednym ze współpodejrzanych, mogłoby budzić obawy, że w dalszym toku sprawy będzie mógł wykorzystać w celu obrony, informacje uzyskane od podejrzanego, od którego odstąpił (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2016 r., WZ 7/16, LEX nr 2053666). Obrońca nie może prowadzić/kontynuować obrony w przypadku kolizji interesów nawet, gdy oskarżeni godzą się na tego rodzaju rozwiązanie.
Rodzaje obrony formalnej Dobrowolna (fakultatywna) Obowiązkowa (obligatoryjna) Obrona z urzędu Obrona z wyboru Istota obrony formalnej sprowadza się do zapewnienia profesjonalnej obrony materialnej (meriti). Oskarżony ma prawo do korzystania z pomocy obrońcy, chyba że ustawa stanowi, że musi go posiadać (vide: obrona obligatoryjna, przymus adwokacko- radcowski).
Obrona formalna fakultatywna z wyboru Umowa z adwokatem/ radcą prawnym. Swoboda umów. Najczęściej umowa zlecenia albo umowa o świadczenie usług (nienazwana), do której odpowiednio stosuje się przepisy o umowie zlecenia. Obrona formalna fakultatywna z urzędu Art. 78. 1. Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. 1a. Przepis 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli oskarżony żąda wyznaczenia obrońcy z urzędu w celu dokonania określonej czynności procesowej. 2. Sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy, jeżeli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie których go wyznaczono. Na postanowienie o cofnięciu wyznaczenia obrońcy przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu.
Pod rządami obecnej ustawy karnoprocesowej oskarżony musi wykazać swoją niezamożność..ale są wyjątki (np. art. 185a 2 k.p.k., art. 387 1 k.p.k., art. 548 k.p.k.) Czy organ procesowy ma obowiązek wyznaczenia obrońcy, gdy istnieją przesłanki z art. 78 1 k.k.? W tzw. procesie kontradyktoryjnym ( w okresie 1 lipca 2015 r.- 15 kwietnia 2016 r.) istniała w postępowaniu jurysdykcyjnym (sądowym) instytucja pomocy prawnej na żądanie. Oskarżony nie musiał wykazywać swojego ubóstwa. O kosztach postępowania w tym o kosztach pomocy prawnej rozstrzygano w orzeczeniu kończącym postępowanie. Decydował wynik procesu.
Obrona obligatoryjna Art. 79. 1. W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli: 1) nie ukończył 18 lat; 2) jest głuchy, niemy lub niewidomy; 3) zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona; 4) zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny. 2. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę.
Nie jakiekolwiek ułomności w widzeniu, lecz zniesienie funkcjonowania zmysłu wzroku w sposób choćby uniemożliwiający samodzielne czytanie, w sytuacji nieposiadania obrońcy z wyboru, wywołuje obowiązek wyznaczenia go z urzędu na podstawie art. 79 1 pkt 2 k.p.k. (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2017 r., III KK 225/17, LEX nr 2342144).
Zaistnienie przesłanki sformułowanej w 2 art. 79 k.p.k. należy wiązać przede wszystkim z właściwościami osobistymi oskarżonego, które co prawda nie uniemożliwiają, ale w znaczny sposób utrudniają realizację prawa do obrony materialnej bezpośrednio przez samego oskarżonego (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2013 r., II KK 1/13, LEX nr 1277695). "Okoliczności utrudniające obronę" w rozumieniu art. 79 2 k.p.k. należy wiązać przede wszystkim z właściwościami osobistymi oskarżonego, które co prawda nie uniemożliwiają, ale w znaczący sposób utrudniają realizację prawa do obrony materialnej bezpośrednio przez samego oskarżonego. W każdym wypadku stwierdzenie "okoliczności utrudniających obronę" (lub ich brak) musi być wiązane z właściwościami fizycznymi (wiek, stan zdrowia, sprawność poszczególnych narządów zmysłów), psychicznymi (stopień sprawności umysłowej, zaradność lub nieporadność) oraz intelektualnymi (stopień inteligencji ogólnej, wiedza w dziedzinie stanowiącej materię przedstawionych zarzutów) konkretnego oskarżonego w zestawieniu z treścią zarzutów mu przedstawianych. (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2008 r., V KK 32/08, LEX nr 452395).
art. 80. Oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym, jeżeli zarzucono mu zbrodnię. W takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy. art. 378. 1. Jeżeli w sprawie, w której oskarżony musi mieć obrońcę i korzysta z obrony z wyboru, obrońca lub oskarżony wypowiada stosunek obrończy, sąd, prezes sądu lub referendarz sądowy ustanawia obrońcę z urzędu, o ile oskarżony nie powołał obrońcy z wyboru. W razie potrzeby rozprawę przerywa się lub odracza.
Skutki braku posiadania obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 1 i 2 k.p.k. oraz art. 80 k.p.k. Art. 439. 1. Niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu uchybienia na treść orzeczenia sąd odwoławczy na posiedzeniu uchyla zaskarżone orzeczenie, jeżeli: pkt 10) oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 1 i 2 oraz art. 80 lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy;.. czyli tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza. Obrona formalna musi mieć charakter realny. Obrona nie może mieć charakteru fasadowego, pozornego. W przypadku obrony obligatoryjnej art. 439 1 pkt 10 k.p.k.; w pozostałych wypadkach art. 438 pkt 2 k.p.k..
PODMIOTY UPRAWNIONE DO REPREZENTOWANIA STRONY INNEJ NIŻ OSKARŻONY art. 87. 1. Strona inna niż oskarżony może ustanowić pełnomocnika. 2. Osoba niebędąca stroną może ustanowić pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu. 3. Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może odmówić dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika, o którym mowa w 2, jeżeli uzna, że nie wymaga tego obrona interesów osoby niebędącej stroną.
Możliwość przesłuchania świadka, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem, a więc osoby której przysługuje prawo odmowy zeznań określone w art. 182 3 k.p.k., to typowa sytuacja, w której osoba ta może w oparciu o przepis art. 87 2 k.p.k. ustanowić pełnomocnika, albowiem wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 lutego 2013 r., II AKa 268/12,Prok.i Pr.-wkł. 2014/2/39).
Krąg podmiotów legitymowanych do reprezentacji strony innej niż oskarżony nie pokrywa się z listą osób wskazanych w art. 82 k.p.k.. Jest zakresowo węższy. Adwokat Radca Prawny Radca PG a co z aplikantami adwokackimi/radcowskimi?
Prokuratoria Generalna nie wykonuje zastępstwa w postępowaniu karnym. Prokuratoria Generalna może, na uzasadniony wniosek podmiotu reprezentującego Skarb Państwa lub państwowej jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, przejąć zastępstwo w postępowaniu karnym, jeżeli wymaga tego ochrona ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa. Przepisy art. 7 ust. 5 i 6 stosuje się odpowiednio (art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej). Przejęcie zastępstwa Skarbu Państwa może nastąpić w każdym stadium postępowania (art. 7 ust. 5). Stanowisko Prokuratorii Generalnej w przedmiocie przejęcia albo odmowy przejęcia zastępstwa Skarbu Państwa jest wiążące. Prokuratoria Generalna zawiadamia sąd o przejęciu zastępstwa Skarbu Państwa. Do zawiadomienia Prokuratoria Generalna załącza jego odpisy dla stron lub uczestników postępowania (art. 7 ust 6). Do dnia 1 stycznia 2017 r. pełnomocnikiem mógł być tylko i wyłącznie adwokat lub radca prawny.