Czy rodzic nadal ma prawo do odmowy poddania się dziecka testom genetycznym w procesie ustalenia ojcostwa? Emilia Rozwadowska Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Ustalenie ojcostwa - domniemania Domniemania prawne podstawowe dodatkowe Ojcem dziecka jest mąż jego matki dziecko urodzone po ustaniu lub unieważnieniu małżeństwem 1. Po upływie 300 dni ojcem dziecka nie jest były mąż matki 2. Przed upływem dni 300 dni ojcem dziecka jest były mąż matki 3. Przed upływem dni 300 dni, a matka zawarła drugie małżeństwo ojcem dziecka jest drugi mąż matki art. 62 Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Znaczenie testów DNA w procesie Niezależnie od tego, że dowody przyrodnicze mają tę przewagę nad dowodami osobowymi, że cechuje je naukowy obiektywizm, badania DNA w katalogu badań przyrodniczych mają znaczącą wartość dowodową, gdyż prawidłowo przeprowadzone pozwalają ze 100% pewnością na wykluczenie ojcostwa i z przeważającym stopniem prawdopodobieństwa na jego ustalenie. Wyrok SN, I CRN 91/96
Badania prof. W. Stojanowskiej 90% - DNA jest najbardziej pewnym dowodem spośród wszystkich dowodów biologicznych 45% - powinien być potwierdzony przez dowód z zeznań stron W. Stojanowska, D. Miścicka Śliwka, Dowód z badań DNA a inne dowody w procesach o ustalenie ojcostwa, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2000
Zgoda na testy DNA Charakter badań kodu genetycznego uzasadnia przy określaniu sposobu pozyskiwania materiału do takich badań, także gdy nie jest nim krew, odpowiednie stosowanie art. 306 KPC Wyrok SN, V CSK 432/07 Pobranie krwi w celu jej badania może nastąpić tylko za zgodą osoby, której krew ma być pobrana, a jeżeli osoba ta nie ukończyła trzynastu lat lub jest ubezwłasnowolniona całkowicie - za zgodą jej przedstawiciela ustawowego. art. 306 Kodeksu postępowania cywilnego Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia art. 109 1 Kodeksu rodzinny i opiekuńczy
Postępowanie dowodowe Wdrożenie do praktyki sądowej w sprawach o ustalenie ojcostwa, w miarę rozwoju nauk biologicznych, środków dowodowych o charakterze przyrodniczym (badanie kodu genetycznego DNA), nie może prowadzić do naruszenia zasad procesowych przez ograniczenie zakresu postępowania dowodowego i sędziowskiej oceny dowodów. Rozstrzygające znaczenie nowego środka dowodowego nie zwalnia sądu od obowiązku oceny całokształtu materiału dowodowego w ramach art. 233 1 KPC. Wyrok SN, II CRN 176/93 W sprawie o ustalenie ojcostwa rozstrzygnięcie sprawy nie może zapaść wyłącznie w oparciu o ocenę środków dowodowych o charakterze przyrodniczym z pominięciem materiału dowodowego odnoszącego się do podstawy faktycznej powództwa związanej z hipotezą art. 85 1 KRO Wyrok SN, III CKN 1252/00
Skutki odmowy zgody na testy DNA Odmowa powódki w sprawie o ustalenie ojcostwa poddania siebie i dziecka badaniom biologicznym może mieć na tyle niekorzystne znaczenie dowodowe, że w konsekwencji może prowadzić do oddalenia powództwa. Wyrok SN, I CKN 226/98 Nieuzasadniona odmowa strony poddania się badaniu przyrodniczemu może być przez sąd oceniona dla tej strony bardzo negatywnie przy analizowaniu w sprawie ostatecznego wyniku postępowania dowodowego art. 233 2 Kodeksu postępowania cywilnego Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu Wyrok SN, II CRN 197/95
Skutki odmowy zgody na testy DNA Zachowanie powódki w sprawie o ustalenie ojcostwa, która nie stawiła się z dzieckiem na pobranie krwi, czym przeszkodziła w przeprowadzeniu dowodu wbrew postanowieniom sądu, powinno być oceniane na podstawie art. 233 2 Kodeksu postępowania cywilnego Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu Dowód z badań DNA w sprawach o ustalenie ojcostwa często ma rozstrzygające znaczenie dla obrony pozwanego i byłoby niedopuszczalnie niebezpieczną praktyką, uzależniać przeprowadzenie tego dowodu od dobrej woli strony powodowej, bez konsekwencji prawnych w razie odmowy. Wyrok SN, III CKN 1097/98
Skutki odmowy zgody na testy DNA Sam fakt, że mąż matki kwestionuje swoje ojcostwo i że matka stawia przeszkody w przeprowadzeniu dowodów na powyższą okoliczność przez odmowę zgody na pobranie krwi od dziecka do przeprowadzenia dowodu z grupowego badania krwi, nie może uzasadniać poglądu, że wykonuje ona swoją władzę rodzicielską nienależycie, w sposób naruszający interes dziecka. Postanowienie SN, III CRN 95/70
Zaproszenie do dyskusji Skoro ustalenie prawdy obiektywnej nie stanowi obecnie problemu, czy możemy mówić o zmierzchu domniemać prawnych? ( ) Pozostaje jednak pytanie: czy w każdej sytuacji prawda obiektywna powinna przeważyć? Czy pożądane jest dopuszczenie dowodu z analizy DNA w każdych okolicznościach? J. Kapelańska Pręgowska, Prawne i bioetyczne aspekty testów genetycznych, Wolters Kluwer, Warszawa 2011, s. 377 Czy możliwość badań genetycznych spowodowała ograniczenie całego postępowania dowodowego tylko do tego dowodu? Jaki wpływ ma powyższe na rolę sędziego w procesie? Może warto rozważyć zmianę obowiązującej regulacji w kierunku wprowadzenia obowiązku przeprowadzenia badań DNA w ww. kategorii spraw?
Dziękuję za uwagę Emilia Rozwadowska Uniwersytet Medyczny w Białymstoku