WYROK SĄDU REJONOWEGO SĄDU PRACY W BIAŁYMSTOKU z dnia 29 paxdziernika 2009 r., Sygn. akt VI U 584/08 Przewodniczący: SSR Marta Kiszowara Sąd Rejonowy Sąd Pracy w Białymstoku VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu w dniu 29 października 2010 roku w Białymstoku na rozprawie sprawy X przeciwko Wojewódzkiemu Zespołowi do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w B. o ustalenie stopnia niepełnosprawności na skutek odwołania Y z dnia 06 listopada 2008r. znak: 1020/08 Oddala odwołanie. UZASADNIENIE Orzeczeniem z dnia 18 września 2008 r. Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. ustalił umiarkowany stopień niepełnosprawności X (k. 8 akt organu rentowego). Na skutek odwołania od tego orzeczenia Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w B. w dniu 6 listopada 2008 r. utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie w zakresie określenia stopnia niepełnosprawności Y. nie znajdując podstaw do uznania całkowitej zależności orzekanego od otoczenia w zakresie samodzielnej egzystencji, czyli czynności samoobsługowych, komunikowania się z otoczeniem i samodzielnego poruszaniu się (k. 14 akt organu rentowego). Odwołanie od powyższej decyzji wniósł Y. W uzasadnieniu podniósł, iż z uwagi na swój wiek (73 lata) oraz znaczne pogorszenie stanu zdrowia nie jest już zdolny do samodzielnej egzystencji i wymaga stałej opieki innej osoby. Dlatego wnosił o zmianę zaskarżonego orzeczenia i zaliczenie do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym (k. 2-3). Organ rentowy - Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w B. wniósł o oddalenie odwołania (k. 4). Sąd ustalił i zważył, co następuje: Podstawą orzekania w zakresie kwalifikowania osób do poszczególnych stopni niepełnosprawności są wyłącznie kryteria zamieszczone w ustawie z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnienia osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92 ze zm. dalej powoływana jako ustawa). Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Przez niezdolność do samodzielnej egzystencji należy rozumieć naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie, bez pomocy innych osób, podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację (art. 4 ust. 4 ustawy). W ust. 2 artykułu czytamy z kolei, że do umiarkowanego stopnia albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych. Celem ustalenia stanu zdrowia odwołującego i orzeczenia o jego wpływie na określony stopień niepełnosprawności, jak również ustalenia od kiedy istnieje stwierdzony 1
stopień niepełnosprawności oraz czy niepełnosprawność jest stała, czy okresowa i od kiedy Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych z zakresu kardiologii, diabetologii i psychiatrii (k. 5). Biegli sądowi po zapoznaniu się z dokumentacją medyczną oraz po przeprowadzeniu badania stwierdzili, iż ogólny stan zdrowia Y, urodzonego 10 września 1935 r. (obecnie na emeryturze od 1991 r.), jest aktualnie dobry. Rozpoznane u niego dolegliwości związane z niewydolnością serca, stanem po implantacji stymulatora serca, utrwalonym migotaniem przedsionków, nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą typu drugiego oraz ograniczonymi zaburzeniami nastrojów powodują umiarkowany stopień niepełnosprawności. Biegli ocenili, iż jest to inwalidztwo stałe, które trwa od 7 sierpnia 2008 r. (k. 10-12). Po zapoznaniu się z opinią biegłych odwołujący zgłosił do niej zastrzeżenia, w których podkreślił swój zaawansowany wiek oraz wskazał na czynności codzienne, których nie jest w stanie wykonać samodzielnie. Powyższe oraz liczne schorzenia, na które cierpi powodują w jego ocenie konieczność zaliczenia go do osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym (zob. k. 21). Po dokonaniu ponownej analizy akt sprawy i zawartej w nich dokumentacji medycznej biegli nie dopatrzyli się przesłanek do stwierdzenia niezdolności do samodzielnej egzystencji odwołującego. Podkreślili też, że danymi służącymi za podstawę wydania opinii był również wiek odwołującego oraz wszystkie występujące u niego schorzenia. Z uwagi na powyższe biegli podtrzymali swoje stanowisko (k. 26). Wyjaśnienia biegłych okazały się dla odwołującego niewystarczające, bowiem w piśmie z 21 kwietnia 2009 r. ponownie podważył trafność zakwalifikowania go do osób niepełnosprawnych w stopniu umiarkowanym, z racji faktycznej niezdolności do samodzielnej egzystencji oraz potrzeby opieki ze strony innych osób. Wskazując na niemożliwe do samodzielnego wykonania czynności dnia codziennego oraz przedstawiając szczegółowo schorzenia, na które cierpi konsekwentnie wnosił o zmianę orzeczenia. Odwołujący przedstawił ponadto nową dokumentację medyczną oraz wskazał na podejrzenie występowania u niego choroby Buergera, która dotychczas nie była brana pod uwagę przy ocenie stopnia niepełnosprawności (k. 31, 32, 33). Po przeanalizowaniu dostarczonej przez odwołującego dokumentacji medycznej biegli stwierdzili, iż nie wpływa ona na dotychczasową treść orzeczenia. Biegli nie dopatrzyli się zmian, które byłyby zaawansowane do tego stopnia, iż czyniłyby odwołującego niezdolnym do samoobsługi. Odnośnie podejrzenia choroby Buergera biegli wskazali, iż schorzenie to jest przedmiotem specjalności chirurgii naczyniowej (k. 35). Z uwagi na powyższe, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu chirurgii naczyniowej (k. 41). Po przeprowadzeniu stosownych badań u odwołującego rozpoznano zespół pozakrzepowy obu podudzi ze zmianami troficznymi skóry, niewydolność serca z utrwalonym migotaniem przedsionków oraz zaburzenia nastroju. Biegły nie stwierdził jednak objawów choroby Buergera. Potwierdził wnioski opinii poprzedniej w zakresie stopnia niepełnosprawności wskazując, iż badany nie wymaga stałej opieki w czynnościach dnia codziennego. Jest on zdolny do samoobsługi w zakresie samodzielnego odżywiania się, czynności fizjologicznych i higieny osobistej. Pomoc wymagana jest jedynie w niektórych czynnościach, np. sznurowaniu obuwia, prowadzeniu gospodarstwa domowego, czy załatwianiu urzędowych formalności (k. 47-48). Odwołujący wniósł zastrzeżenia do opinii biegłego jakoby nie uwzględniała jego zaawansowanego wieku oraz występujących u niego schorzeń. Zwrócił również uwagę na znaczną nadwagę, na którą cierpi i która również wpływa niekorzystnie na zakres czynności możliwych do samodzielnego wykonania. Dodatkowo, w związku z występującymi zawrotami i bólami głowy, zachwiań równowagi i zaników pamięci, odwołujący wskazał na zasadność przeprowadzenia komputerowego badania głowy (k. 55). Biegły podtrzymując wnioski swej opinii wskazał, iż podstawą ich sformułowania były badania w zakresie należącym do jego specjalności medycznej. W innym zakresie odwołujący był natomiast konsultowany przez biegłego kardiologa, diabetologa i psychiatrę. Biegły zaznaczył również, że znaczy stopień niepełnosprawności cechuje osoby 2
wymagające stałej lub długotrwałej pomocy w zaspokajaniu podstawowych czynności czyli osoby obłożnie chore, leżące, wymagające pomocy w przyjmowaniu posiłków, załatwianiu potrzeb fizjologicznych i podstawowych czynności związanych z higieną osobistą. Odwołujący taką osobą nie jest. Odnośnie wniosku o badanie głowy wskazał, iż nie do biegłych należy wnioskowanie celowości tego badania, lecz do lekarza rodzinnego (k. 61). Odwołujący konsekwentnie podtrzymywał swoje stanowisko podnosząc nadto, iż orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zapadło na podstawie niepełnej dokumentacji medycznej. Przedstawił również wynik badania tomograficznego głowy, które przeprowadził z własnej inicjatywy (k. 67-68, 70). W uzupełnieniu opinii biegli wyjaśnili, iż orzekając o stopniu niepełnosprawności wzięli pod uwagę całokształt obrazu klinicznego i wszystkie dostarczone przez odwołującego badania. Biegli nie sugerowali konieczności wykonania badań dodatkowych, gdyż nie było takiej potrzeby dla oceny niepełnosprawności z ogólnego stanu zdrowia. Badanie tomograficzne głowy nie musiało być wykonane dla celów orzeczniczych i nie wpłynęłoby na treść dotychczasowego orzeczenia (k. 73). Orzekając w sprawie Sąd oparł się na zbieżnych opiniach biegłych wskazujących, iż niepełnosprawność Y należy zaliczyć do stopnia umiarkowanego oraz że brak jest konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Należy zauważyć, iż formułując kolejne wnioski biegli działali w oparciu o dokumentację medyczną oraz znali wszelkie dane faktyczne, na które powoływał się również Y (w szczególności wiek i liczne schorzenia), w związku z czym nie można przyjąć, iż biegli wydali opinie na podstawie niepełnych danych. Odnośnie natomiast ich merytorycznej oceny trzeba stwierdzić, iż zarzuty odwołującego, w których w głównej mierze nie zgadza się on z wnioskami biegłych, przyjmują formę zwykłej polemiki, uzupełnionej samodzielną oceną schorzeń oraz ich skutków. Sąd nie znalazł podstaw do kwestionowania tożsamych, spójnych i logicznych wniosków lekarzy wydanych w oparciu o fachową wiedzę medyczną i doświadczenie zawodowe. Należało jeszcze raz podkreślić, iż ocena stopnia niepełnosprawności przez Sąd zależy wyłącznie od spełnienia przesłanek wymienionych w ustawie, których spełnienie oceniane jest na datę orzekania. Jak wcześniej wskazano zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy do znacznego stopnia albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Aby stwierdzić znaczny stopień niepełnosprawności wszystkie te przesłanki muszą zaistnieć jednocześnie. Niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym (nie zaś ograniczającym, czy utrudniającym) zaspokajanie, bez pomocy innych osób, podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację. Z powyższego wynika, że generalną przesłanką zaliczenia osoby do znacznego stopnia niepełnosprawności jest jego całkowita zależność od pomocy osób trzecich. Znajduje to również potwierdzenie w standardach kwalifikowania do znacznego stopnia niepełnosprawności zawartych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. Nr 139, poz. 1328 ze zm. dalej powoływane jako rozporządzenie), zgodnie z którymi o znacznym stopniu niepełnosprawności decyduje: - niezdolność do pracy - co oznacza całkowitą niezdolność do wykonywania pracy zarobkowej z powodu fizycznego, psychicznego lub umysłowego naruszenia sprawności organizmu; - konieczność sprawowania opieki - co oznacza całkowitą zależność osoby od otoczenia, polegającą na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub w wykonywaniu czynności samoobsługowych, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz ułatwiania 3
kontaktów ze środowiskiem oraz - konieczność udzielania pomocy, w tym również w pełnieniu ról społecznych - co oznacza zależność osoby od otoczenia, polegającą na udzieleniu wsparcia w czynnościach samoobsługowych, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, współdziałania w procesie leczenia, rehabilitacji, edukacji oraz w pełnieniu ról społecznych właściwych dla każdego człowieka, zależnych od wieku, płci, czynników społecznych i kulturowych (por. 29 ust. 1 rozporządzenia). Z pewnością wiek odwołującego oraz schorzenia na które cierpi ograniczają swobodę w wykonywaniu wszystkich czynności życia codziennego, jednak brak jest podstaw do przyjęcia, że jego stan powoduje całkowite uzależnienie go od otoczenia. Trzeba w szczególności wskazać, iż odwołujący samodzielnie komunikował się z Sądem (przedkładał liczne pisma procesowe, o których wyżej), a także osobiście stawił się na termin rozprawy oraz w towarzystwie członków rodziny stawiał się na kolejne badania lekarskie, co potwierdza wnioski biegłych o możliwości samodzielnego poruszania się (jak zaobserwowano badany porusza się powoli, ale sprawnie). Nie wskazał też na żadną osobę, poza żoną, która pomagałaby mu w codziennych czynnościach. Należy przy tym zauważyć, iż już w kwietniu 2009 r. (jeśli nie wcześniej odwołujący podaje: w ostatnim czasie ) również stan żony znacznie się pogorszył i sama wymagała pomocy i opieki innych osób, w związku z czym odwołujący wysłał ją do córki, która mieszka w Hajnówce (k. 31, 33). Po tej dacie poza ogólnym stwierdzeniem, iż wymaga pomocy osób trzecich, odwołujący nie wskazał, iż z takowej korzysta. W szczególności nie podał, czy ktoś z rodziny zastąpił małżonkę w jej dotychczasowych czynnościach związanych z pomocą. Ważkie znaczenie ma również zwrócenie uwagi na wskazywane przez odwołującego trudności, których w codziennym życiu doświadcza. W kolejnych pismach podaje on, iż ma problemy z samodzielnym ubieraniem się, podróżowaniem, czy wykonywaniem innych czynności domowych. Egzystencja człowieka wymaga natomiast podejmowania czynności wpływających na zaspokajanie i podtrzymywanie procesów fizjologicznych, tj., jak słusznie zauważył biegły (k. 61), przyjmowania posiłków, czy załatwiania potrzeb fizjologicznych. Odwołujący nie wskazał na brak samodzielności w powyższym zakresie. W tym miejscu należy przytoczyć treść art. 232 k.p.c. zgodnie z którą to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Inicjatywa dowodowa odwołującego, poza przedłożeniem dodatkowej dokumentacji lekarskiej, była w zasadzie żadna. Za takową nie może być uznane konsekwentne powoływanie się na niezdolność do samodzielnej egzystencji. Mając na uwadze powyższe, wnioski opinii biegłych, jak również wyjaśnienia odwołującego, nie było uprawnionym przyjęcie, iż spełnione zostały przesłanki ustawowe do orzeczenia znacznego stopnia niepełnosprawności. W ocenie Sądu zasadnym było natomiast przyjęcie, iż stan zdrowia odwołującego uzasadniał orzeczenie stopnia umiarkowanego. Do umiarkowanego stopnia albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych (art. 4 ust. 2 ustawy). Odwołując się do treści rozporządzenia, w 30 w zw. z 29 wskazuje ono standardy w zakresie kwalifikowania do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Czasowa pomoc w pełnieniu ról społecznych oznacza konieczność udzielania pomocy, w tym również w pełnieniu ról społecznych - co oznacza zależność osoby od otoczenia, polegającą na udzieleniu wsparcia w czynnościach samoobsługowych, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, współdziałania w procesie leczenia, rehabilitacji, edukacji oraz w pełnieniu ról społecznych właściwych dla każdego człowieka, zależnych od wieku, płci, czynników społecznych i kulturowych ( 30 pkt 1 w zw. z 29 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia). Częściowa pomoc w pełnieniu ról społecznych oznacza wystąpienie co najmniej jednej okoliczności, o których mowa w 29 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia, tj. udzielaniu wsparcia w czynnościach samoobsługowych, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, współdziałania w procesie 4
leczenia, rehabilitacji, edukacji lub w pełnieniu ról społecznych. W ocenie Sądu stan fizyczny odwołującego uzasadnia przyjęcie, iż wykonywanie niektórych czynności życia codziennego jest z pewnością utrudnione lub bardziej czasochłonne, w związku z czym zasadne jest korzystanie ze wsparcia np. w prowadzeniu gospodarstwa domowego (o czym również biegły k. 48). Korzystanie ze wsparcia innych osób uzasadnia jedynie kwalifikację do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Reasumując, zebrany materiał i ocena prawna nie pozwalały zaliczyć Y do osób niepełnosprawnych w stopniu innym aniżeli ustalił to organ rentowy i potwierdzili biegli sądowi. W związku z tym na mocy art. 477 14 1 k.p.c. należało odwołanie oddalić. 5