Techniki plastyczne NAZWA TECHNIKI RYSOWANIE OŁÓWKIEM RYSUNEK KREDKĄ ŚWIECOWĄ PIÓRKIEM. "MOKRE NA MOKRYM" MALOWANIE NA WILGOTNYM PAPIERZE (MOKRE W MOKRYM) SPOSOBY STOSOWANIA Ołówki są różnej twardości. Oznaczone literą "B" są miękkie, oznaczone literą "H" twarde. Przed literami znajdują się cyfry, np. 2H, 3B itp., oznaczają one stopień twardości lub miękkości. Do rysowania odręcznego najczęściej używa się ołówków miękkich. Rysowanie ołówkiem jest techniką najbardziej powszechną, dostępną w każdych niemal warunkach i pomimo pozornej łatwości- jedną z najtrudniejszych do uzyskania efektu plastycznego. Na kartce papieru malujemy wzór kredkami świecowymi, nakładając ich dość grubą warstwę. Zamalowujemy całą kartkę rozcieńczoną farbą akwarelową lub rozwodnioną plakatówką, używając miękkiego, grubego pędzla. Nawoskowane miejsca przebiją się przez warstwę farby. Podobnie postępujemy, używając w miejsce kredek kawałka świecy. Rysunek białą świecą jest prawie niewidzialny i efekt końcowy często jest dla autora pracy niespodzianką. Piórkiem, używając do tego tuszu lub atramentu, rysować można na możliwie gładkim papierze. Operujemy kreską. Aby uzyskać płaszczyznę mocniejszą w walorze, należy kłaść kreski gęściej, ale zawsze tak, aby były one widoczne i nie zlewały się w plamę. Arkusz papieru rysunkowego zwilżamy wodą przy pomocy gąbki lub szerokiego pędzla. Na zwilżonym papierze rysujemy patykiem lub pędzlem zamoczonym w tuszu, atramencie, farbie akwarelowej, plakatowej lub temperze. Rysować trzeba szybko i pewnie. Kartkę z bloku rysunkowego nawilżamy wodą. Na mokrej powierzchni malujemy akwarelami. Kolory powinny się zlewać i łączyć ze sobą, tworząc jednocześnie ciekawe wzory. Obrazek po wyschnięciu ma bardzo delikatne barwy i lekko zaznaczone kontury przedmiotów. Technikę tę można wykorzystać, przygotowując papier do wycinanek lub tło obrazu LAWOWANY WYDRAPYWANKA KOLOROWA WYDRAPYWANKA NA PODKŁADZIE ŚWIECÓWEK Jeżeli do rysunku tuszem, wykonanego przy pomocy piórka, patyka lub pędzla, domalujemy (pędzlem) rozwodnionym tuszem plamy o rozmaitych natężeniach (walorach), będzie to rysunek lawowany. Przez odpowiednie rozcieńczenie tuszu wodą można uzyskać plamy przechodzące od walorów bardzo słabych do bardzo silnych (aż do czerni). Rysunek lawowany polega na umiejętnym zestawieniu białych plam papieru z różnymi szarościami i czarnym rysunkiem. Arkusz brystolu zamalowujemy farbami akwarelowymi, np. w nieregularne pasy lub plamy, zależnie od potrzeby przyszłej kompozycji. Gdy pomalowany brystol jest zupełnie suchy, pocieramy całą jego powierzchnię świecą. Po zakończeniu tej czynności malujemy całą powierzchnię papieru czarnym tuszem. Na zupełnie wyschniętym papierze można teraz wydrapywać różne wzory. Wydrapywankę możemy wykonać na dwa sposoby. W pierwszym przypadku zamalowujemy kartkę z bloku technicznego kredkami świecowymi w różnych kolorach (malujemy pasy lub kolorowe plamy), pokrywamy cały rysunek ciemnym kolorem pasteli olejowej i używając zaostrzonego patyczka lub dłutka, wydrapujemy wzór. Ważne jest, aby warstwa kredek świecowych pokrywała dokładnie całą kartkę. Drugi sposób to zamalowanie kartki kredkami świecowymi i pokrycie jej farbą plakatową z domieszką kilku kropli płynu do naczyń. Zamiast farby można rozcieńczyć tusz kreślarski (dobrze jest zamalować kartkę dwukrotnie). Wzór wydrapujemy dopiero wtedy, gdy tusz lub farba wyschnie całkowicie. WYDRAPYWANKA NA KARTONIE Jasny, gruby karton zamalowujemy kilkoma warstwami ciemnego tuszu kreślarskiego. Następnie używając cyrkla lub innego ostrego narzędzia, wydrapujemy na kartonie wzór, usuwając tusz, aż do momentu pojawienia się podkładu. Dzieciom młodszym można wcześniej przygotować szkic na tuszu jasną kredką ołówkową. Na kartkę z bloku technicznego nakładamy kawałki plasteliny (najlepiej w jednym kolorze, raczej ciemnym) i rozprowadzamy je palcami w różnych kierunkach aż do 1
WYDRAPYWANKA NA PLASTELINIE uzyskania jednolitej powierzchni. Po zapełnieniu całej kartki wydrapujemy w plastelinie za pomocą zapałek, gwoździ lub przyciętych patyczków dowolne wzory. Całość można utrwalić lakierem bezbarwnym. WYDRAPYWANKA W FARBIE KLEJOWEJ Przygotowujemy farbę klejową w jeden z podanych niżej sposobów: mieszamy farbę z wodą, klejem biurowym i odrobiną płynu do naczyń lub gliceryny; gotujemy klajster z mąki i wody (ok. 1/2 kg mąki pszennej zalewamy małymi porcjami zimnej wody i dokładnie mieszamy, następnie roztwór przecieramy przez gęste sito kuchenne i wlewamy do gotującej się wody, ciągle mieszając, lub odwrotnie do roztworu wlewamy gorącą wodę i mieszamy aż do uzyskania szklistej masy), dodajemy farbę (najlepiej do malowania ścian, w proszku) lub tusz kreślarski; rozpuszczamy w wodzie dekstrynę i dodajemy farbę w proszku (dekstrynę można kupić w sklepach z farbami do malowania ścian); wersja dla tych, którzy nie mają czasu: mieszamy mąkę z wodą i farbą (stosować raczej do wydrapywanki). Farba klejowa powinna mieć gęstość śmietany. Jeżeli farba zbyt gęstnieje, możemy ją rozcieńczyć wodą.obszerniejszy opis sposobu przyrządzania i przechowywania klejówek można znaleźć w książce Janiny Lewickiej 100 technik plastycznych. WYKONANIE: Na kartkę z bloku technicznego nanosimy płaskim pędzlem średniej grubości warstwę farby klejowej. Następnie rączką od pędzla lub patyczkiem wydrapujemy w farbie dowolny rysunek. Zbierającą się na narzędziu farbę wycieramy dość często w kawałek gazety. Przed przystąpieniem do pracy dobrze jest przymocować kartkę do podłoża taśmą klejącą i ściągnąć ją dopiero po całkowitym wysuszeniu. MALOWANIE AKWARELĄ KOLOROWYMI TUSZAMI Akwarela jest techniką malarską niekryjącą. Farba tworzy przezroczystą warstwę, przez którą przebija kolor podłoża, trzeba więc kłaść farby ciemne na jasne. Jako biel służy białe podłoże (papier),w odpowiednich miejscach odsłonięte lub prześwitujące. Kolorowe tusze odznaczają się bardzo intensywnymi barwami. W celu otrzymania jaśniejszych odcieni można tusz nieco rozcieńczyć wodą. AKWARELĄ Z PASTĄ Do miseczki wyciskamy trochę białej pasty do zębów i mieszamy ją z rozrobioną farbą akwarelową. Powstałą w ten sposób farbą, która jest kryjąca, można malować na każdym gatunku papieru. Barwy są rozbielone subtelne. ODBIJANIE TIULEM LUB GAZĄ Niewielkie kawałki tiulu lub gazy zanurzamy w misce z rozwodnionym czarnym tuszem. Na arkuszu białego papieru z bloku układamy z tego mokrego tiulu różne kształty, np. sylwetki postaci ludzkich. Następnie kładziemy na to drugi arkusz białego papieru i przesuwamy po nim ręką. Po odciśnięciu powstają na obu kartkach sylwetki wzbogacone walorowo przez zachodzące na siebie płaszczyzny tiulu. BARWIENIEPAPIERU: WZORY NA FARBIE KLEJOWEJ Kartkę papieru malujemy w całości farbą klejową, nakładamy na nią drugą i dociskamy dłońmi. Po rozdzieleniu kartek otrzymamy na nich przypadkowe, ciekawe wzory. Jeżeli zamiast dłoni użyjemy grzebienia lub linijki, otrzymamy papier w paseczki. Papier barwimy jednolicie lub kilkoma kolorami (ten sposób barwienia nosi nazwę dekalkomanii). 2
Inna wersja to pomalowanie kartki klejówką, wydrapanie na niej wzorów za pomocą grzebienia o szerokich zębach (można go wyciąć z tektury) i pozostawienie do wyschnięcia. BARWIENIE GAZĄ Do pojemniczka po jogurcie lub innego naczynia wlewamy tusz kreślarski. Zwijamy duży kawałek gazy opatrunkowej i zanurzamy go w tuszu, zabezpieczając dłonie jednorazowymi rękawiczkami lub pomagając sobie szczypcami bądź klamrami do bielizny. Wyciągamy gazę z tuszu, lekko odsączamy (niech ocieknie nad pojemnikiem), rozwijamy w powietrzu, przenosimy na kartkę papieru, nakrywamy drugą i z wyczuciem dociskamy dłońmi. Następnie oddzielamy kartki od gazy i pozostawiamy do wyschnięcia. Otrzymujemy dwa papiery z wzorem drobniutkiej siateczki. BARWIENIE TUSZEM Na mokry papier (może być brystol) spuszczamy kolorowe krople tuszu kreślarskiego (z pędzla, kroplomierza lub bezpośrednio z buteleczki). Tusz zacznie się zlewać, tworząc kolorowe, nieregularne plamy. Jeżeli całość delikatnie posypiemy w paru miejscach solą kuchenną, uzyskamy dodatkowy efekt. BARWIENIE RURKĄ DO NAPOJÓW Mocno rozcieńczone dowolne farby wodne lub tusze spuszczamy dużymi kroplami na papier i za pomocą plastikowej rurki do napojów rozdmuchujemy je w różne strony (dmuchamy dość mocno). W zależności od kierunku rozdmuchiwania otrzymamy różnej grubości niteczki. Najcieńsze wzorki uzyskamy wówczas, gdy trzymamy rurkę pionowo do papieru i w trakcie dmuchania poruszamy nią energicznie w różnych kierunkach. BARWIENIE GĄBKĄ Moczymy gąbkę w rozcieńczonej farbie plakatowej i techniką stemplowania pokrywamy całą kartkę (można w tym celu wykorzystać wałeczki malarskie). Kupujemy wałeczki malarskie z gąbki i wycinamy w nich nożykiem do tapet drobne wzory (kwadraty, kółka, trójkąty). Wałek moczymy w farbie plakatowej i odbijamy wzorki na papierze. BARWIENIE WAŁKIEM Z małego wałka malarskiego usuwamy warstwę gąbki. Na pozostały plastikowy cylinder nawijamy sznurek lub gumkę recepturkę. Na palecie, deseczce lub kawałku tektury rozrabiamy farbę plakatową, moczymy w niej wałek i rozprowadzamy farbę na papierze powstaną ażurowe wzorki. ODBITKI Z FARBY KLEJOWEJ Klejówkę nanosimy pędzlem na gładką tekturę, wydrapujemy wyraźny rysunek o w miarę szerokich liniach i niezbyt skomplikowanych kształtach. Nakładamy ostrożnie kartkę papieru, tak aby nie rozmazać wzorów, i lekko dociskamy ją ręką. Odbitkę ściągamy i suszymy. Papier po wyschnięciu często marszczy się i zwija, dlatego najlepiej jest wykonać obrazki wielkości pocztówki, zaś w miarę potrzeby po wysuszeniu przeprasować je na odwrocie żelazkiem. BARWIENIE Z LINIJKĄ Na kartkę z bloku technicznego wyciskamy z tuby kilka kolorów farby temperowej. Przykładamy linijkę i mocnymi pociągnięciami Na kartkę z bloku technicznego wyciskamy z tuby kilka kolorów farby temperowej. Przykładamy linijkę i mocnymi pociągnięciami 3
ODBITKI WIKOLOWE Na kawałku gładkiego kartonu (kredowego) malujemy, nanosząc pędzlem grubą warstwę wikolu, prosty obrazek i pozostawiamy go do całkowitego wyschnięcia. Następnie rozrzedzoną farbą plakatową zamalowujemy karton z rysunkiem, przykrywamy go kartką papieru i masując dłońmi, odbijamy. Można również całość pomalować farbą, a na linie z wikolem nałożyć dodatkowo pędzlem lub wacikiem nieco mocniejszej farby. Po wykonaniu odbitki uzyskamy mocny rysunek na lekkim tle. Z tak przygotowanej płyty wikolowej możemy drukować wielokrotnie, a po jej ostrożnym przemyciu zmieniać kolory odbitek. ODBITKI NA PAPIERZE FOTOGRAFICZNYM Przygotowujemy kompozycję z dowolnych przedmiotów nieprzezroczystych lub wyciętych szablonów. Wyciągamy z opakowania kartkę papieru do fotografii czarnobiałej i czym prędzej przenosimy przygotowaną kompozycję na papier. Jeżeli pracujemy w pomieszczeniu słabo oświetlonym, nie musimy się bardzo spieszyć. Następnie całość przenosimy delikatnie w miejsce nasłonecznione po kilku minutach światło zadziała na emulsję fotograficzną. Możemy oczywiście użyć światła sztucznego z lampki nocnej, a przy pochmurnej pogodzie kompozycję pozostawić na parapecie okiennym i odczekać kilka dni (większy kontrast uzyskujemy jednak w mocnym słońcu). Jeżeli pracę naświetlamy na dworze, zabezpieczamy szablony przed wiatrem drobnymi, ciężkimi przedmiotami, ale tak, aby nie rzucały dodatkowego cienia. Kolejny etap to ściągnięcie ułożonych przedmiotów (z dala od silnego światła) i ich utrwalanie. Aby utrwalić pracę, przygotowujemy wcześniej kąpiel z utrwalacza fotograficznego (zgodnie z instrukcją producenta), zanurzamy papier z odbitym wzorem na ok. 5 minut, wyciągamy, przez chwilę spłukujemy pod bieżącą wodą i suszymy. W efekcie otrzymamy białą lub łososiową odbitkę na fioletowym tle. Jeśli chcemy uzyskać całość w tonacji łososiowej, powinniśmy krócej naświetlać papier. Uwaga! Ten etap pracy (utrwalanie) powinna wykonać osoba dorosła, raczej bez udziału dzieci. W skład utrwalacza wchodzą związki chemiczne mogące powodować podrażnienia skóry i oczu, a w przypadku spożycia zatrucia. Bądźmy więc ostrożni. Najbezpieczniej przygotowane przez uczniów prace zapakować w czarny papier i utrwalanie przeprowadzić w domu samemu. Dla lubiących eksperymenty: naświetloną pracę wkładamy szybkim ruchem do wywoływacza fotograficznego i prędko przerzucamy do utrwalacza. Otrzymamy obrazek zabrązowiony. Jeżeli papier pozostanie zbyt długo w wywoływaczu, obrazek zniknie, a cały papier będzie czarny. BARWIENIE PAPIERU: MARMUREK Z TUSZU Do kilku pojemniczków po jogurcie nalewamy tusz w różnych kolorach. Składamy papierowe serwetki lub gładką bibułę (najlepiej kilka warstw naraz, ponieważ łatwiej je później rozłożyć) w dowolny sposób kwadrat, trójkąt, harmonijkę, można także złożoną w kwadrat serwetkę zgiąć jeszcze na pół, tak aby powstał trójkąt. Na dole trójkąta od strony otwartej wycinamy falbankę. Złożoną w wybrany sposób serwetkę moczymy w tuszach (każdy róg i bok w innym kolorze). Serwetki pozostawiamy do wyschnięcia, po czym je rozkładamy (można rozkładać je na mokro, ale jest to zdecydowanie trudniejsze). GIPSORYT Do wykonania gipsorytów potrzebne są gipsowe płytki, narzędzia do wycinania w gipsie, wałek gumowy, płyta szklana, kostka introligatorska, farba drukarska, olej lniany lub tempertyna oraz cienki papier lub bibułka graficzna do odbitek. Do sporządzania płytek gipsowych trzeba mieć zbitą z listewek ramkę, którą kładzie się na kawałek szkła. Ramkę trzeba od wewnątrz posmarować olejem. Do ramki wlewa się gips zmieszany z wodą (na jedną część wody dwie części gipsu). Gips należy szybko wymieszać i wlewać najpierw wzdłuż krawędzi ramki, następnie zalewać całą powierzchnię szkła wewnątrz ramki. Płytka powinna mieć grubość co najmniej 1 cm. Do odbijania gipsorytów gips musi być całkiem suchy. Gipsoryt jest wypukłodrukiem, a więc wszystko to, co wytniemy po gładkiej stronie płytki, będzie na odbitce białe, a nie nacięte gładkie części płytki będą koloru farby. Do wycinania lub rycia w gipsie najlepiej nadają się specjalne dłuta i rylce o przekroju łuku. Po wycięciu całej kompozycji oczyszczamy płytkę z okruchów i powlekamy ją czarną farbą drukarską przy pomocy gumowego wałka. Uprzednio rozcieramy nożem farbę z kilkoma kroplami terpentyny lub oleju lnianego na szklanej 4
płytce. Na płytkę gipsową pokrytą farbą kładziemy kartkę białego papieru i po całej powierzchni papieru prowadzimy kostką introligatorską. BATIK JEDNOBARWNY Do miseczki nalewamy płynny klej biurowy. Pędzlem maczanym w kleju wykonujemy rysunek na brystolu. Klej można kłaść obficie. Po wyschnięciu cały rysunek pokrywamy tuszem malując miękkim pędzlem (tak aby nie rozmazać kleju). Gdy tusz zupełnie wyschnie kładziemy papier na deseczce lub tekturze i zmywamy pod kranem. Zmyje się klej warstwą tuszu, a z ciemnego tła wyłoni się biały rysunek. BATIK KOLOROWY Do pracy w tej technice potrzebny jest kolorowy tusz, płynny klej, pędzel akwarelowy i papier, najlepiej brystol. Tusze nie mogą być rozcieńczone, można je ze sobą mieszać, ale i tego należy unikać. Najkorzystniej jest malować kolejno wszystkie elementy kompozycji w jednym kolorze, rozpoczynając od najpierw wszystko to, co ma być żółte, następnie czerwone, niebieskie itd. Potem pędzlem maczanym w kleju pokrywamy wszystkie kolorowe plamy na papierze oraz te miejsca, które mają pozostać białe. Klej nakładamy obficie. Gdy zupełnie wyschnie, malujemy całą powierzchnię papieru czarnym tuszem za pomocą grubego pędzla. Gdy czarny tusz jest zupełnie suchy, zmywamy cały rysunek pod wodą. BATIK NA PAPIERZE Na kartce z bloku technicznego (białej lub kolorowej) wykonujemy rysunek klejem (możemy wykorzystać klej w sztyfcie, klej płynny, rozcieńczony klej biurowy lub wikol). Malujemy pędzlem zamoczonym w kleju lub bezpośrednio ze sztyftów. Linie naszego rysunku powinny być dokładnie pokryte klejem i dość szerokie. Rysunek pozostawiamy do całkowitego wyschnięcia (prawie natychmiast wysycha klej w sztyfcie). Następnie całą kartkę pokrywamy wodoodpornym tuszem kreślarskim i ponownie czekamy, aż praca wyschnie. Do kolejnego etapu pracy przenosimy się do łazienki. Obrazek kładziemy na kawałku tektury lub deseczce i klej z warstwą tuszu spłukujemy pod kranem. Możemy zmywać palcami, pędzelkiem, a nawet pomóc sobie szczoteczką do rąk. Uważajmy jednak, aby przede wszystkim zmywać linie rysunku, a nie tło. Stosujemy kartki z bloku technicznego, gdyż zwykły papier szybko namaka i często się przedziera. Malując gęstym wikolem, uzyskujemy dodatkowy efekt graficzny ślady pociągnięć pędzlem. WYDZIERANKA Z GAZETY Do tego celu używamy gazet z ilustracjami. Wydzierane palcami kształty czy części kształtów różnicujemy walorowo. Mamy do dyspozycji jaśniejszy papier zadrukowany czcionkami i mocniejszy w walorze, ciemniejszy lub czasami prawie czarny w miejscach, gdzie są ilustracje. Używając jako mocniejszych walorów ilustracji należy je układać w kompozycji "do góry nogami", aby były nieczytelne. COLLAGE COLLAGE IMIONA Wykonujemy kompozycję z różnych materiałów (np.: słomy, papieru, kawałków skóry, tkanin, tektury), a następnie naklejamy na podłoże Na małych, kolorowych kartonikach przyklejamy litery potrzebne do ułożenia imienia (każdą z innego materiału i na innym tle). Możemy do tego wykorzystać tekturę falistą, tapety, gazety, płótna, bandaże, koronki, sznurki, zapałki, liście, herbatę granulowaną, spinacze biurowe, a nawet gwoździe, czyli wszystko to, co wpadnie nam w rękę. Niektóre litery można po prostu namalować lub wyciąć z gazety. Z przygotowanych liter układamy imię i naklejamy je na papier. Do każdego materiału dobieramy odpowiedni klej (metalowe elementy można przykleić klejem w pałeczkach, stosowanym na gorąco, w pistoletach elektrycznych). COLLAGE Z LIŚCI Kartkę z bloku technicznego zaklejamy zasuszonymi, kolorowymi liśćmi (klejem w sztyfcie lub wikolem). Liście wystające poza brzegi równo obcinamy, ale tylko na trzech bokach, na czwartym powinny lekko wystawać poza kartkę. Następnie kartkę naklejamy na kolorowy karton o wymiarach większych niż obrazek, pozostawiając na górze więcej miejsca (przyklejamy tam jeden samotny listek). Pracę można wzbogacić o inne elementy wycięte z rysunków, gazet lub papieru kolorowego. Bardzo dobrze na takiej pracy prezentują się owady. Na kolorowym papierze szkicujemy prosty rysunek. Duże fragmenty zapełniamy przyciętymi zapałkami, przyklejając je klejem (najlepiej wikolem). Pozostałe części pracy uzupełniamy kredkami, farbami lub dowolnymi materiałami. Niektóre elementy 5
COLLAGE Z ZAPAŁEK wycinamy z kartonu, przyklejamy zapałki i obcinamy ich nadmiar nożyczkami bądź sekatorem. Tak przygotowany element przyklejamy na obrazku głównym. COLLAGE Z BIBUŁY Mieszamy klej roślinny lub wikol z wodą i smarujemy nim kartkę z bloku technicznego. Na kartkę nakładamy kawałki bibuły gładkiej lub gufrowanej (kolorowe fragmenty mogą nachodzić na siebie) w formie dowolnej kompozycji. Następnie moczymy pędzel w mieszance kleju z wodą i przyciskamy bibułę do podłoża, tak aby namokła, a jednocześnie przykleiła się. Gotową pracę pozostawiamy do wyschnięcia. COLLAGE Z OSTRUŻYN Strugając kredki ołówkowe, nie wyrzucamy ostrużyn do kosza. Po zebraniu pokaźnej kolekcji kolorowych ostrużyn (im dłuższe, tym lepsze) układamy z nich dowolną kompozycję, którą naklejamy wikolem na kartkę z bloku rysunkowego lub technicznego. Obrazek uzupełniamy rysunkiem, elementami z papieru kolorowego lub dowolnymi materiałami. Bardzo dobrze prezentują się ostrużynowe motywy roślinne kwiaty i korony drzew. KALKOGRAF Ta technika polega na odbijaniu przygotowanych kompozycji z kartonu, sznurków, tektury falistej i innych materiałów o ciekawej fakturze z wykorzystaniem kalki maszynowej. Na przygotowaną kompozycję (np. ułożone na gazecie zasuszone liście) nakładamy arkusz kalki maszynowej (stroną z farbą ku dołowi), arkusz gazety (aby zbytnio nie zabrudzić żelazka) i prasujemy średnio gorącym żelazkiem. Następnie ściągamy kalkę z gazetą, nakładamy na zafarbowane kalką liście czystą kartkę papieru i ponownie prasujemy żelazkiem. Na kartce odbiją nam się liście i tło z kalki. Jeżeli nie chcemy tła, zafarbowane liście przekładamy na czysty papier (stroną z farbą ku górze), nakrywamy drugą kartką i prasujemy. Im więcej kalki wprasujemy wcześniej w liście, tym ciemniejsza będzie odbitka. Istnieje wiele sposobów druku z kalką możemy także na przygotowanej kompozycji położyć kalkę stroną kalkującą ku górze, nakryć ją papierem rysunkowym, przykryć gazetą (dla zabezpieczenia żelazka) i przeprasować. Można także położyć kalkę na kompozycji, tak jak w przypadku pierwszego sposobu, przeprasować ją i ściągnąć, a następnie przełożyć kalkę z odbitym na niej wzorem na kartkę papieru i przeprasować (przy tym sposobie zmniejszamy temperaturę żelazka) wzór z kalki przeniesiony zostaje na papier. Temperaturę żelazka ustalamy metodą prób i błędów raczej bliżej minimum. Niektóre odbitki można częściowo podmalować farbą akrylową lub plakatówką. Uwaga: Najlepsze naszym zdaniem kalkografy wychodzą ze zwykłej kalki krajowej. Powinno się prasować na miękkim podłożu najlepiej na zabezpieczonej przed za Kolograf jest techniką graficzną, do której wykonania potrzebna jest płyta przygotowana z tektury, kawałków kartonu i materiałów o wyraźnej fakturze (koronki, tektura falista, firanki). Wycinamy różne elementy kompozycji i naklejamy je klejem wikolem na kartonik. Staramy się, aby wszystkie elementy miały jednakową wysokość. Przygotowaną matrycę malujemy cienką warstwą lakieru bezbarwnego. Po wysuszeniu płyty nanosimy na jej powierzchnię za pomocą pędzla, wałka malarskiego z gąbki, tamponu lub specjalnego wałka gumowego farbę drukarską. Na pokrytą farbą płytę nakładamy kartkę papieru, dociskamy ją dłonią, masujemy we wszystkich kierunkach lub używamy czystego wałka. Gotowe odbitki suszymy (jeżeli jest to farba drukarska, musimy poczekać kilka dni, bowiem jest ona bardzo brudząca pracując z młodszymi dziećmi, ten ostatni etap pracy powinien więc wykonać nauczyciel). W warunkach szkolnych z powodzeniem można wykonać odbitki dość gęstą farbą plakatową. brudzeniem desce do prasowania lub kocu KOLOGRAF Kolograf jest techniką graficzną, do której wykonania potrzebna jest płyta przygotowana z tektury, kawałków kartonu i materiałów o wyraźnej fakturze (koronki, tektura falista, firanki). Wycinamy różne elementy kompozycji i naklejamy je klejem wikolem na kartonik. Staramy się, aby wszystkie elementy miały jednakową wysokość. Przygotowaną matrycę malujemy cienką warstwą lakieru bezbarwnego. Po wysuszeniu płyty nanosimy na jej powierzchnię za pomocą pędzla, wałka malarskiego z gąbki, tamponu lub specjalnego wałka gumowego farbę drukarską. Na pokrytą farbą płytę nakładamy kartkę papieru, dociskamy ją dłonią, masujemy we wszystkich kierunkach lub używamy czystego wałka. Gotowe odbitki suszymy (jeżeli jest to farba drukarska, musimy poczekać kilka dni, bowiem jest ona bardzo brudząca pracując z młodszymi dziećmi, ten ostatni etap pracy powinien więc wykonać nauczyciel). W warunkach szkolnych z powodzeniem można wykonać odbitki dość gęstą farbą plakatową. 6
STEMPLOWANIE Stemple możemy wykonać z różnych dostępnych materiałów z ziemniaka, marchewki, kapusty, klocków drewnianych, zmiętego papieru, gąbki, gumki do mazania, kartonu, linoleum, plasteliny, sznurka itp. Zwinięty w dowolny sposób sznurek przyklejamy do drewnianego klocka, a wzór z wałeczków plasteliny do klocka lub małych przykrywek do słoiczków, nakrętek itp. Stemplowanie gąbką: gromadzimy gąbki o różnej wielkości i strukturze. Gąbkę można przycinać do różnych kształtów i wielkości. Nanosimy pędzlem na gąbkę rozcieńczoną farbę plakatową i odciskamy ją na papierze. W zależności od siły nacisku otrzymujemy wyraźniejszy bądź słabszy wzór. Dodatkowe efekty uzyskamy, pocierając papier gąbką w różnych kierunkach (szybkie muśnięcia). Możemy stemplować wieloma kolorami. Wycinamy z brystolu szablon (np. zwierzęcia) w ten sposób, aby pozostawić w całości dziurę po wyciętej postaci. Przygotowujemy tampon ze zwiniętej gazy i tusz kreślarski na spodeczku (można go lekko rozcieńczyć wodą). Na kartce papieru układamy karton po wyciętym szablonie (z dziurą), lekko zamaczamy tampon w tuszu i odbijamy go w wolnym miejscu. W zależności od siły nacisku i ilości nabranego tuszu otrzymamy słabszy bądź mocniejszy wzór z gazy. Tamponem uderzamy z góry pionowo lub pocieramy papier w różnych kierunkach (wtedy jednak tracimy fakturę gazy). Po ściągnięciu szablonu otrzymamy odbitkę zwierzęcia. Tym samym sposobem możemy dodrukować kolejne elementy kompozycji. Wycięte szablony można podzielić na części i kolejno drukować odkryte fragmenty. Ważne jest, aby przed przystąpieniem do stemplowania wykonać kilka prób na skrawku papieru. Na początek należy wybrać proste wzory. Pracę można wzbogacić, stosując technikę nakrapiania. Miejsca odkryte nakrapiamy farbą, strząsając ją z pędzla lub ze szczoteczki do zębów TECHNIKA ODPRYSKOWA Na kartce z bloku technicznego szkicujemy rysunek. Dość gęstą farbą plakatową, gwasz lub temperę nanosimy na linie naszego rysunku. Po wyschnięciu całą kartkę zamalowujemy czarnym tuszem kreślarskim. Gdy tusz wyschnie, obrazek spłukujemy pod kranem. W czasie zmywania pracę trzymamy na kawałku grubego kartonu lub na innej sztywnej podkładce (mogą do tego służyć deseczki używane podczas lepienia z plasteliny). Efektem naszej pracy będzie biały rysunek na czarnym tle (woda zmyje tusz z linii pokrytych farbą). Trudniejszą wersją jest zamalowanie farbą dużych fragmentów szkicu i pozostawienie tylko linii wolnych od farby. Po zamalowaniu tuszem i zmyciu wodą uzyskamy czarny rysunek na białym tle. W obu wersjach białe powierzchnie możemy pomalować dowolnymi, rozcieńczonymi farbami. Kolejny sposób to pomalowanie obrazka gęstymi farbami w wielu kolorach i pozostawienie tła lub paru fragmentów niezamalowanych. Całość pokrywamy tak jak poprzednio tuszem i zmywamy. W efekcie uzyskamy kolorowy obrazek, a miejsca odsłonięte pokryje czarny tusz. Kolory po zmyciu wodą trochę zbledną i nabiorą lekkości akwareli. MONOTYPIA GRAFICZNA NA KARTONIE Tekturę pokrywamy farbą plakatową średniej gęstości i pozostawiamy na chwilę do lekkiego przeschnięcia (tektura powinna być wilgotna, ale nie mokra). Na tak przygotowaną płytkę nakładamy kartkę papieru i patyczkiem, ołówkiem lub długopisem wykonujemy na niej rysunek. Im mocniej naciskamy, tym ciemniejsza będzie linia naszego rysunku na odwrocie kartki. Wypełnienie konturów rysunku wykonujemy poprzez dociskanie papieru w wybranych miejscach palcami lub patyczkiem. Dobrze jest wcześniej przygotować szkic rysunku i po nałożeniu go na karton z farbą rysować po gotowych liniach (musimy wtedy pracować dość szybko). Następnie odbitkę ściągamy z kartonu i odkładamy do suszenia. Odbitka da nam lustrzane odbicie naszego rysunku. Monotypię graficzną wykonuje się najczęściej na płytach szklanych, które pokrywa się farbą drukarską i w wyżej opisany sposób wykonuje się odbitki. Dokładny opis tego można znaleźć w książce Małgorzaty Daszyńskiej Techniki graficzne powielane i odbijane. W warunkach szkolnych monotypia na kartonie daje zadowalające efekty, przy tym nie jest techniką zbyt brudzącą. RAMKI TEKTUROWE ZDOBIONE IMPAST Wycinamy cztery pasy grubej tektury, które sklejamy w ramkę. Przygotowujemy kilka kolorów farby klejowej (sposób wykonania podajemy przy omawianiu wydrapywanki w farbie klejowej) wymieszanej z piaskiem. Gęstą farbę z piaskiem nanosimy płaskim pędzlem na ramkę i wydrapujemy na niej proste wzory. Wykorzystujemy do tego celu dłutka, grube grzebienie lub rączkę od pędzla. Jeżeli nie jesteśmy zadowoleni z pierwszego efektu, możemy ramkę dowolnie przemalować zwykłymi farbami plakatowymi, pokrywając chropowatą powierzchnię. Technikę tę możemy zastosować nie tylko do zdobienia ramek. 7
Impast, czyli grube nakładanie farby dla urozmaicenia faktury obrazu, możemy wykonać w prosty sposób. Klejówkę mieszamy z piaskiem, drobnymi trocinami lub proszkiem do prania. Ciekawe efekty uzyskujemy także, malując na podkładzie z soli kuchennej lub grysiku. Najlepiej zamalować całą kartkę z bloku technicznego klejem z mąki i wody (klajster), obficie posypać solą lub grysikiem, docisnąć dłońmi, usunąć nadmiar i wysuszyć. Przygotowane kartki można włożyć pod coś ciężkiego i trochę wyprostować. Na tak przygotowanym podkładzie malujemy dowolnymi farbami. POSYPYWANE OBRAZKI Na papierze lub kartonie (białym bądź kolorowym) szkicujemy obrazek, a następnie malujemy klejem po liniach naszego rysunku. Bierzemy z woreczków garść herbaty, piasku lub innego sypkiego materiału i posypujemy obrazek. Dociskamy drobinki dłońmi do podłoża i strząsamy nadmiar materiału. OBRAZEK Z KLEKSA (DEKALKOMANIA) Prace wykonane w tej technice są najczęściej dziełem przypadku. Na kartkę z bloku rysunkowego lub technicznego wylewamy niewielką ilość tuszu lub atramentu. Składamy kartkę na pół lub nakrywamy ją drugą i delikatnie gładzimy palcami (zabezpieczmy miejsce pracy starymi gazetami, gdyż tusz lubi wyciekać spomiędzy kartek), po czym kartki rozkładamy. Plama z tuszu powinna się rozprzestrzeniać, tworząc dwa symetryczne wzory. Po wyschnięciu można wzbogacić pracę, domalowując lub doklejając dowolne elementy. W ten sam sposób można wykonać barwne, fantazyjne plamy, wykorzystując zamiast tuszu farby klejowe, olejne lub rozcieńczone plakatówki. WOSKOWE OBRAZKI Strugamy kredki świecowe (uważajmy, aby nie pomieszać kolorów). Na kartce papieru układamy z ostrużyn dowolną kompozycję (dość cienką warstwę). Na tak przygotowany podkład nakładamy arkusik kalki technicznej lub folii aluminiowej (przy kalce technicznej możemy lepiej kontrolować efekty) i całość lekko przeprasowujemy żelazkiem. Pod wpływem ciepła kredki rozpuszczą się i utworzą kolorowe plamy, co da nam efektowną pracę. Kto lubi eksperymentować, może uzyskać podobne efekty, wyklejając obrazki niezbyt grubą warstwą plasteliny. Nakrywamy obrazek drugą kartką i przeprasowujemy. FROTAŻ Frotaż to technika polegająca na odbijaniu przedmiotów o wyraźnej fakturze na powierzchni papieru. Wykorzystujemy przedmioty naturalne (deski, kamienie, liście, pióra) oraz przedmioty codziennego użytku (monety, sitka, kryształy, tarełka do jarzyn, haftowane tkaniny, puzzle, gruboziarnisty papier ścierny itp.). Można przygotować specjalne płyty kartonowe z naklejonymi paskami, plecionkami, kołami lub postaciami. Wybrane przedmioty nakrywamy kartką papieru i pocieramy ją grafitem lub kredką woskową. Wcześniej można przygotować szkic rysunku i uzupełnić go dowolnymi fakturami na zasadzie kolorowanki, podkładając pod kartkę różne przedmioty. W sklepach dla plastyków można zakupić grafity, którymi łatwiej pocierać papier niż zwykłym ołówkiem BARWIENIE PAPIERU: MARMUREK Z FARB OLEJNYCH Miskę z tworzywa sztucznego, kuwetę fotograficzną albo dużą brytfannę wykładamy w środku workiem na śmieci lub folią aluminiową i napełniamy wodą (część farby, która opadnie na dno, zmywa się niezbyt przyjemnie, dlatego lepiej zabezpieczyć się przed pobrudzeniem). Następnie terpentyną rozcieńczamy w miseczkach kilka kolorów artystycznej farby olejnej. Bezpośrednio z miseczki lub przy pomocy pędzla spuszczamy na powierzchnię wody krople farby. Na wodzie powstaną kolorowe plamy, które możemy lekko zamieszać końcówką pędzla. Jeżeli farba w całości opada na dno, należy ją jeszcze rozcieńczyć. Kolejny etap to delikatne położenie papieru na wodzie i ściągnięcie odbitki do wysuszenia. Farba z wody przyczepi się do kartki, dzięki czemu uzyskamy piękne, rozpływające się wzory. Papier można wykorzystać do różnego rodzaju prac polecamy wycinankę pisanki. WYCINANKA Z PAPIERÓW MALOWANYCH Malujemy dowolnymi farbami kartki papieru rysunkowego. Można malować jednym lub wieloma kolorami, w pasy, w kratkę, smugami lub gładko. Po wysuszeniu papierów wycinamy z nich dowolne elementy, układamy kompozycję i naklejamy na kartkę papieru (czystą lub z namalowanym tłem). Dzieci młodsze mogą wykorzystać szablony (owoców, zwierząt itp.), które przed wycięciem odrysują na zamalowanym wcześniej papierze. Podobną wycinankę można wykonać z papierów barwionych w technice frotażu kredkami świecowymi lub w inny, opisany wcześniej sposób. 8
PLECIONKA Z PAPIERU KARTKA Kartonik formatu A5 składamy na pół. Na pierwszej stronie naszej kartki wycinamy nożykiem do tapet jakiś element (jabłko, serce, pisankę, choinkę). Wcześniej na kartonie możemy wydrukować napis ( Dla Mamy, Wesołych Świąt itp.) umieszczony poniżej lub powyżej planowanego elementu. Następnie wycinamy dwa prostokąty z kolorowego papieru (najlepiej ksero), nieco większe niż wycięty z kartki element. Jeden prostokąt (nieco większy) tniemy na centymetrowe paski, drugi tylko nacinamy, pozostawiając ok. 1 cm na przyklejenie do kartki. Nacięty prostokąt przyklejamy pionowo na lewej stronie kartki, tak aby zasłaniał całą dziurę po wyciętym elemencie. Pocięte paski przeplatamy przez nacięty papier i przyklejamy na końcach. Plecionkę po lewej stronie zaklejamy papierem lub pozostawiamy jako dodatkowy element dekoracyjny. UKŁADANKA MOZAIKOWA (RODZAJ MOZAIKI, ALE Z DUŻYCH ELEMENTÓW) Rysujemy prosty kształt, np. zwierzę. Dzielimy rysunek na wyraźne fragmenty ciała głowa, nogi, tułów, ogon. Kartkę z rysunkiem przykładamy do złożonych razem kilku kartek kolorowego papieru (najlepiej ksero jest dwustronny) i wycinamy dokładnie wszystkie narysowane fragmenty, tnąc nożyczkami wszystkie warstwy razem. Należy uważać, aby kartki pod spodem nie przesuwały się. Kartki można ze sobą lekko posklejać na rogach przynajmniej częściowo ułatwi to pracę. Następnie rozdzielamy wycięte kawałki, układamy tyle kolorowych obrazków, ile było kartek papieru, i naklejamy (puzzle) na kartkach. Wystarczy, że ułożymy tylko jeden obrazek. To praca raczej dla cierpliwych. WYCINANKA PORTRET SYLWETOWY Osoba, którą będziemy portretować, siada bokiem do ściany. W pewnej odległości od niej zapalamy lampę lub rzutnik (odległość ustalamy metodą prób i błędów, tak aby głowa zmieściła się nam na kartce, zazwyczaj nie mniejszej niż A3). Cień portretowanego ukaże się na ścianie. Przykładamy kartkę do ściany i przerysowujemy kontury cienia. Następnie wycinamy sylwetkę i naklejamy ją na kontrastowe tło (wyciętą sylwetkę można zamalować czarnym tuszem i nakleić na biały karton). WYKLEJANKA Z WYCIĘTYCH PASKÓW PAPIERU Miękki kolorowy papier (np. bibułkę) nacinamy z jednej strony nożyczkami i przyklejamy na ciemnym papierze, aby zrobić np. kudłate zwierzę. WYSZYWANKA NA KARTCE Na kartce z bloku technicznego rysujemy prosty wzór, np. jabłko. Kolorowym kordonkiem wyszywamy dowolnym ściegiem kontury. Obszyty wzór wypełniamy kredkami lub farbami na zasadzie kolorowanki. Wyszywany obraz można oprawić w ramki kartonowe lub obszyć go popularnym grzebyczkiem. MOZAIKA Z MAKARONU Gromadzimy drobne makarony o różnych kształtach i kolorach. Na przygotowanym kartonie (białym lub kolorowym) układamy dowolną kompozycję i przyklejamy klejem wikolem. Makarony układamy gęsto i dociskamy dłonią do podłoża. Kompozycję możemy również mocować na podłożu z plasteliny i uzyskać dodatkowo kolorowe tło. Fragmenty pracy można pomalować plakatówką lub akwarelą. SPOSOBY REALIZACJI BARWA Wyszukujemy kolory jaśniejsze, ciemniejsze, cieplejsze, zimniejsze itp. Grupujemy przedmioty w danym kolorze i porównujemy je. Stemplem z ziemniaka nakładamy farbę w danym kolorze na kolorowy papier. Lepimy z kolorowej plasteliny lub zabarwionej masy solnej. Malujemy na dużym arkuszu różne plamy, stopniowo dodajemy do farby coraz więcej wody, bieli, czerni, czerwieni. Układamy kompozycję z różnych materiałów w odcieniach danego koloru. Lepimy z kolorowej plasteliny lub zabarwionej masy solnej. Wycinamy figury geometryczne z danego koloru i naklejamy ułożoną z nich kompozycję na kartkę. Obserwujemy kolory powstałe z mieszania farb (określamy rozpływające się i zlewające kolory). Wycięty z kartki papieru technicznego szablon o dowolnym kształcie kolorujemy miękką kredką lub cieniami do powiek i rozcieramy kredkę poza krawędzie szablonu. 9
ŚWIATŁO BRYŁA LINIA FAKTURA RUCH KSZTAŁT Obrysowujemy cień kolegi kredą na asfalcie. Obrysowujemy cień twarzy kolegi na kartce papieru przyłożonej do ściany. Rysujemy kred± na czarnych arkuszach papieru, Rysujemy tuszem czarne plamy i kleksy. Rysujemy kredą na czarnych arkuszach papieru, Rysujemy węglem na białych i kolorowych arkuszach papieru. Rysujemy tuszem czarne plamy i kleksy, Ułożone na białej kartce papieru szablony o dowolnych kształtach spryskujemy tuszem pocierając umoczona w nim szczoteczkę o sitko. Obserwujemy tęczę powstał± przez rozpryskiwanie wody z węża w słoneczny dzień. Oglądamy barwy przez cienkie, zabarwione folie (tzw. filtry), np. opakowania po cukierkach wklejone w ramki. Modelujemy z plasteliny. Puszczamy bańki mydlane. Dużą kulę ulepioną z plasteliny ozdabiamy tworzywem przyrodniczym. Kształtujemy rurki z kartonu. Lepimy z masy solnej. Budujemy ze śniegu: igloo, bałwan itp. Tworzymy dowolne prace z kolorowych pudełek, klocków itp. Szablon dowolnego obrazka wyklejamy kulkami uformowanymi z kolorowej bibuły. Nadmuchany balon oklejamy kilkoma warstwami gazet klejem do tapet, po wyschnięciu wykorzystujemy go do wykonania np. kukiełki. W kulę styropianową wbijamy bibułkowe kwiaty na drucikach. Na dużym arkuszu brystolu rysujemy kawałkami buraka pociętego w kształcie kredy. Na posmarowaną klejem powierzchnię kartki naklejamy kolorowe kawałki włóczki tworząc dowolną kompozycję. Rysujemy węglem drzewnym - szpicem sztyftu, jak też całą jego długością Rysujemy patykiem. Rysujemy mazakami czy flamastrami. Rysujemy patykiem. Rysujemy piórkiem. Rysujemy pędzlem. Rysujemy świecą. Rysujemy kredkami świecowymi pozbawionymi papierowej oprawy. Na szklaną płytkę naklejamy lakierem do paznokci kompozycję z różnorodnych cienkich tkanin (koronki, tiulu, batystu, nici). Układamy kompozycję z zasuszonych liści, płatków kwiatów, nasion mocując je kuleczkami plasteliny. Na podkładzie z gipsu układamy różnorodny materiał przyrodniczy. Na podkładzie z gipsu układamy różnorodny materiał przyrodniczy. Wyklejamy obrazki kulkami z plasteliny Tworzymy wysypywankę z piasku, kasz itp. Biały brystol oklejamy foli± aluminiową a następnie naklejamy na ni± Ze skorupek jaj jasnych i ciemnych lub też kolorowych wielkanocnych tworzymy na posmarowanej klejem kartce mozaikę. Malujemy i rysujemy na tapecie o wypukłym wzorze. Obserwujemy spadanie i wirowanie liści, bibułek, piór itp. Wycięty z kartki papieru technicznego szablon o dowolnym kształcie kolorujemy miękka kredką lub cieniami do powiek. Układamy czystą stroną na kartce i palcami rozcieramy kredkę poza krawędzie szablonu. Wycięty z kartki papieru technicznego szablon o dowolnym kształcie kolorujemy miękką kredką lub cieniami do powiek. Układamy czystą stroną na kartce i palcami rozcieramy kredkę poza krawędzie szablonu. Wykonujemy tekturowe wiatraczki, mocujemy je korkiem do patyczka i dmuchając wprawiamy w ruch. Wycięty z kartki papieru technicznego szablon o dowolnym kształcie kolorujemy miękką kredką lub cieniami do powiek. Układamy czystą stron± na kartce i palcami rozcieramy kredkę poza krawędzie szablonu. Na zmoczonym i wyciśniętym arkuszu papieru malujemy farbami akwarelowymi. Wykonujemy różnego rodzaju dekoracje zawieszane na nitkach. Malujemy techniką dmuchania na farbę przez słomkę. Wsypujemy do szklanych pojemników sól kuchenną zabarwioną mazakami. Wykonujemy obrazki technik± filmów rysunkowych. Strząsamy z pędzla dużą kroplę farby na kartkę a następnie rozdmuchujemy ją przy pomocy plastikowej rurki tworząc różne, dziwne kształty. Stemplujemy różnego rodzaju stemplami, gotowymi lub wykonanymi z ziemniaka, z papieru, z plasteliny, z liści itp. Z kartonowych pudełek wykonujemy kukiełki doklejając poszczególne elementy. Wycinamy lub wydzieramy części stroju z gazet. Sklejamy je taśmą klejącą w miejscach szwów. ( Gazeta ubiera ). Z kartonowych pudełek wykonujemy kukiełki doklejając poszczególne elementy. Układamy dowolne kompozycje z mozaiki geometrycznej. wydzierane lub wycinane z kolorowej bibułki elementy według własnych pomysłów. Obserwujemy cienie różnych przedmiotów. Do zawiązanej pończochy wsypujemy garść nasion trawy i trociny, formujemy figurkę zawiązując wystające elementy drucikiem lub gumkę. Ludzika podlewamy, aż zrobię mu zielona czupryna Na sylwetę owieczki wyciętą z brystolu naklejamy ślimaczki z owczej wełny tworząc owcze futro. Tworzymy z różnego rodzaju tworzywa plastycznego Krainę trójkątów, Krainę kół, itp. 10
CHARAKTERYSTYKA PROBLEMÓW PLASTYCZNYCH BARWA ŚWIATŁO BRYŁA LINIA FAKTURA RUCH KSZTAŁT Wrażliwość na barwę dana jest, w mniejszym lub większym stopniu, każdemu dziecku. Nauczyciel jednak powinien znać pewne podstawowe prawa rządzące zjawiskami barwnymi. W malarstwie są trzy kolory podstawowe: żółty, czerwony i niebieski. Są to kolory czyste. Łączą się w pary tworzą inne kolory czyste nazywane pochodnymi: zielony, pomarańczowy i fioletowy. Czerń jest brakiem światła, biel natomiast mieści w sobie wszystkie barwy (widać to po rozszczepieniu promienia świetlnego za pomocą pryzmatu na podstawowe składniki barwy tęczy). Gdy do pary kolorów podstawowych domieszamy kolor trzeci otrzymamy kolor złamany. Jeżeli dołożymy bieli kolor rozbielony, a jeżeli czerni kolor zgaszony. Barwy podstawowe mają działanie silniejsze i bardziej zdecydowane niż barwy mieszane i pochodne. Celem ćwiczeń jest dostrzeganie przez dzieci jak największej ilości różnorodnych wartości chromatycznych i jasnościowych poszczególnych barw. Światło jest dla dzieci czymś tak oczywistym, że go właściwie nie dostrzegają Zaczyna być zauważane, żywe, fascynujące dopiero w kontrakcie z ciemnością. Dziecko odczuwa intuicyjnie związki i zależności walorowe. (Walor, czasem zwany tonem to jakość ciemnych i jasnych powierzchni, ich stopień nasycenia światłem). Ciemny znak skontrastowany z jasnym tłem jest odczytywany jako wyraz postawy dynamicznej, natomiast delikatne gradacje waloru jako wyraz postawy spokojnej. W ćwiczeniach plastycznych wzbogacających wrażliwość na światło powinniśmy uwzględniać układy światła rzeczywistego w przestrzeni: aranżacje światła we wnętrzu, przezrocza, ruch barwnych świateł rzutowanych na ekrany). Barwa przedmiotu zależy od barwy światła, od światła odbitego od przedmiotu znajdującego się w pobliżu oraz barwy tła, na jakim się znajduje. Bryła to podstawowy element kompozycji rzeźbiarskiej: utwór trójwymiarowy z określonego materiału, wyodrębniony z otaczającej przestrzeni, zrytmizowany za pomocą szeregu planów. Przez bezpośrednie kształtowanie brył w masie solnej, glinie, plastelinie dzieci doświadczając indywidualnie różnice w fizycznym kształcie brył. Wykonują bryły o określonym rodzaju kształtu: kuliste, graniaste, ostre, walcowate oraz o kształtach złożonych z wielu elementów Linia to najprostszy znak ekspresji plastycznej. Niemal każde dziecko, począwszy od stadium bazgroty tworzy układy linii. W spontanicznym rysunku dziecka znajdziemy mnóstwo jej odmian. Celem ćwiczeń jest uświadomienie dzieciom różnorodności (bogactwa) wartości linii, jej kształtu, wielkości, położenia itp. Osiągamy to przez tworzenie układów dowolnych z linii prostych, krzywych, łamanych, kombinowanych, punktów. Pod pojęciem faktury należy rozumieć jakość i rodzaj powierzchni, sposób łączenia się elementów pomiędzy sobą Celem ćwiczeń jest manualne doświadczenie możliwości kształtowania różnych cech powierzchni w efekcie, czego powstają różnorodne efekty plastyczne. Udostępniamy dzieciom materiały podatne na kształtowanie, takie jak: glina, plastelina, gips oraz materiały służące do tzw. wyklejanek jak: kasza, trociny, nasiona itp. Wynikiem prac są różnorodne faktury: powierzchniowa, wypukła, wgłębna. Ruch, różne jego cechy charakterystyczne, jest przedstawiony w sztuce także w sposób iluzoryczny przez stosowanie różnych znaków plastycznych, które maj± sugerować określone procesy. Ruch w wychowaniu plastycznym występuje w różnorodnych sytuacjach, postaciach i służy różnorodnym celom. Jednym z podstawowych terminów teorii sztuki jest forma. Najczęściej oznacza on kształt zewnętrzny dzieła, czyli zespół plam barwnych, linii, płaszczyzn, brył, faktur, będący zmysłowym przekazicielem treści, będzie układ tych plam, linii itp., czyli określoną organizację tworzywa, z którego dzieło powstało. 11