PAŃSTWOWY INSTYTUT WETERYNARYJNY

PAŃSTWOWY INSTYTUT WETERYNARYJNY - PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY Konsorcjum Naukowe Zdrowe Zwierzę Bezpieczna Żywność DYREKTOR dr hab. Krzysztof Niemczuk profesor nadzwyczajny Puławy, 4.12.2016 Raport z aktualnej sytuacji i oceny ryzyka w związku z pojawieniem się w Polsce i Europie wirusa wysoce zjadliwej grypy ptaków podtypu H5N8 Opis sytuacji W dniu 4.11.2016 r. w godzinach porannych dostarczono do badań w krajowym laboratorium referencyjnym ds. grypy ptaków w Państwowym Instytucie Weterynaryjnym PIB (PIWet-PIB) w Puławach próbki narządów wewnętrznych pobranych od 5 padłych dzikich kaczek i 1 mewy (nazwy gatunkowe nieokreślone w piśmie przewodnim), znalezionych w Lubczynie nad Jeziorem Dąbie, województwo zachodniopomorskie. Zleceniodawcą był Powiatowy Inspektorat Weterynarii w Goleniowie, z siedzibą w Nowogardzie. Zgodnie z informacjami zawartymi w piśmie przewodnim, w tym samym miejscu znaleziono ok. 50 padłych ptaków. W badanych próbkach stwierdzono obecność materiału genetycznego wirusa grypy ptaków o wysokiej zjadliwości (HPAI) podtypu H5N8. wskazują na: Badania pokrewieństwa filogenetycznego w oparciu o cały gen hemaglutyniny (H5) - stosunkowo dużą odrębność genetyczną w stosunku do wirusów wykrywanych w Europie w 2014/2015 r., co wskazuje, że obecna sytuacja nie jest bezpośrednią kontynuacją zdarzeń sprzed 2 lat - najbliższe pokrewieństwo (choć nie identyczność) w stosunku do wirusów wykrywanych w 2016 r. u dzikich kaczek, rybitw, perkozów, czapli i mewy w okolicach jeziora Uws-nur na pograniczu Mongolii i Rosji (p. rycina poniżej). Badania przeprowadzone przez wspólnotowe laboratorium referencyjne ds. grypy ptaków w Weybridge (Wielka Brytania) wskazują, że wirusy wykrywane w Polsce, Niemczech, Danii i Holandii różnią się OIE Reference Laboratory for Classical swine fever Enzootic bovine leucosis Porcine reproductive and respiratory syndrome Q fever Strona 1/6 al. Partyzantów 57 24-100 Puławy http://www.piwet.pulawy.pl tel. +48 81 889 32 65 faks +48 81 887 71 00 sekretariat@piwet.pulawy.pl

nieznacznie o tych, które stwierdzane są na Węgrzech czy w Chorwacji, ale wszystkie są lisko ze sobą spokrewnione. W dniu 10.11.2016 r. dostarczono do badania narządy od padłej mewy srebrzystej (Larus argentatus) znalezionej w Świnoujściu. Uzyskano wynik dodatni w kierunku obecności wirusa HPAI podtypu H5N8. W dniu 16.11.2016 uzyskano wynik dodatni dla próbki zbiorczej pochodzącej od 5 padłych dzikich kaczek z województwa zachodniopomorskiego, ok. 8 km od lokalizacji pierwszych przypadków. W dniu 3.12.2016 stwierdzono wynik dodatni w kierunku wysoce zjadliwej grypy ptaków podtypu H5N8 w stadzie gęsi w powiecie gorzowskim, województwo lubuskie. Więcej informacji na stronie Głównego Inspektoratu Weterynarii (www.wetgiw.gov.pl). Sytuacja u dzikich ptaków w Europie w 2016 r. Między 3 listopada a 4 grudnia 2016 r. 12 państw zgłosiło obecność wirusa HPAI podtypu H5N8 u dzikich ptaków. Oprócz Polski są to: Austria, Chorwacja, Dania, Finlandia, Francja, Holandia, Niemcy, Rumunia, Szwajcaria, Szwecja, Węgry. Gatunki dzikich ptaków u których stwierdzono wirus HPAI/H5N8 obejmują zdecydowanie najczęściej kaczkę czernicę (Aythya fuligula, w ok. 1/3 wszystkich zdarzeń związanych z dzikimi ptakami), różne gatunki mew: mewę srebrzystą (Larus argentatus), mewę siodłatą (Larus marinus), mewę śmieszkę (Chroicocephalus ridibundus) i mewę pospolitą (Larus canus) oraz łabędzia niemego (Cygnus Strona 2/6

olor) i czaplę (Ardea cirenea). W dalszej kolejności przypadki HPAI H5N8 dotyczyły kaczki głowienki (Aythya ferina), hełmiatki (Netta ruffina), gągoła (Bucephala clangula), krzyżówki (Anas platyrhynchos), cyraneczki (Anas crecca), edredona (Somateria mollissima), ohara (Tadorna tadorna), kulika (Numenius spp.), samotnika (Tringa ochropus), łyski (Fulica atra), kokoszki wodnej (Gallinula chloropus), perkoza dwuczubego (Podiceps crestatus), perkozka (Tachybaptus ruficollis), sokoła wędrownego (Falco peregrinus), myszołowa zwyczajnego (Buteo buteo). W 24 przypadkach na 130 odnotowanych zdarzeń nie zidentyfikowano gatunku ptaka. Przekazane do chwili obecnej dane nt. przebiegu klinicznego i zmian anatomopatologicznych u dzikich ptaków są nieliczne. Zmiany anatomo-patologiczne u łabędzia na Węgrzech obejmowały: przekrwienie narządów wewnętrznych, powiększenie śledziony, drobne wybroczyny w nasierdziu. Obraz typowy dla zakażenia o przebiegu nadostrym. U łabędzi padłych w wyniku zakażenia wirusem H5N8 dominowały uogólnione zmiany o charakterze krwotocznym. Wstępna analiza przypadków HPAI H5N8 u dzikich ptaków wskazuje, że wirus charakteryzuje się szerszym spektrum wrażliwych gatunków niż wirus HPAI H5N8, który pojawił się w Europie w 2014/2015 roku (p. opis w dalszej części raportu). Analiza czasowoprzestrzenna dotychczasowych przypadków wstępnie sugeruje, że wirus został wprowadzony do Europy dwoma niezależnymi drogami migracji: pierwsza z nich pokrywa się z lokalizacją przypadków w Polsce, północnych Niemczech, Danii, Szwecji i Holandii, a druga z przypadkami na Węgrzech, Chorwacji, Austrii, Szwajcarii i południowych Niemczech. Poza Europa obecność wirusa H5N8 potwierdzono u dzikich ptaków w Egipcie. Sytuacja u drobiu w Europie w 2016 r. W sześciu krajach potwierdzono obecność wirusa HPAI/H5N8 w 31 ogniskach u drobiu: na Węgrzech (14 ognisk), w Niemczech (13 ognisk) i po 1 ognisku w Austrii, w Danii, Szwecji i Polsce. Ponadto w Holandii i w Niemczech wykryto obecność wirusa u ptaków dzikich utrzymywanych w zamknięciu. Charakterystyka dotychczasowych ognisk u drobiu przedstawia się następująco: 15 ognisk (50%) wystąpiło na fermach kaczek (Niemcy, Węgry, Dania) 7 z nich to duże fermy komercyjne liczące od 10 000 do 40 000 kaczek 4 ogniska zdiagnozowano u indyków (Węgry, Austria, Niemcy) w tym jedno (na Węgrzech) na fermie liczącej 10 000 ptaków 6 ognisk dotyczyło kur (Niemcy, Szwecja), w tym dwa dużych ferm: 36 000 ptaków (Niemcy) i 153 000 niosek (Szwecja) i cztery stad przyzagrodowych Strona 3/6

3 ogniska rozpoznano u gęsi (Węgry) 2 na dużych fermach (5180 i 2500 ptaków) i 1 w chowie przyzagrodowym informacje terenowe wskazują na zróżnicowaną, jednak na ogół wysoką zachorowalność i śmiertelność u drobiu w przeciwieństwie do wirusa HPAI H5N8 z 2014/15 roku, wirus tegoroczny wywołuje wysoką zachorowalność i śmiertelność również u drobiu wodnego ok. 50% u gęsi i aż do 100% u kaczek) choroba prawie zawsze zaczyna się od spadku pobierania paszy i wody, spadków nieśności, po czym następuje znaczący wzrost śmiertelności sekcyjnie stwierdza się wybroczynowość, obrzęk tkanki podskórnej głowy, powiększenie i przekrwienie wątroby, śledziony, nerek, przekrwienie płuc, nieżytowe zapalenie jelit i przekrwienie kępek Peyer a, wybroczyny w nasierdziu Kontekst epidemiologiczny (charakterystyka epidemii HPAI/H5N8 w 2014/2015 r.) Wirus HPAI należący do podtypu H5N8 powstał w efekcie tzw. reasortacji, czyli wymieszania się segmentów genomu pochodzących od różnych wirusów rodzicielskich zakażających jednocześnie organizm ptaka. Gen hemaglutyniny (HA) wywodzi się od wirusa HPAI/H5N1 azjatyckiego z tzw. kladu genetycznego 2.3.4.4, a pierwotnym źródłem pozostałych genów są inne wirusy grypy ptaków o niskiej zjadliwości. Mechanizm reasortacji genetycznej przedstawia poniższy schemat: Pierwsze wzmianki nt. wirusa H5N8 pochodzą z Azji z 2010 r., ale eskalacja epidemii miała miejsce od początku 2014 roku, najpierw w Korei Południowej, Japonii i Chinach, skąd wirus został zawleczony do Europy i Ameryki Północnej. W Europie wirus wykrywano u drobiu i ptaków dzikich między listopadem 2014 i lutym 2015 roku w następujących krajach: Niemcy, Holandia, Wielka Brytania, Włochy, Szwecja i Węgry. W Niemczech i Holandii u Strona 4/6

drobiu i ptaków dzikich, w Wielkiej Brytanii, Włoszech i na Węgrzech tylko u drobiu, w Szwecji tylko u ptaków dzikich. Wirus H5N8 odpowiedzialny za aktualnie trwającą epidemię różni się wyraźnie od wirusa H5N8 z 2014 roku zarówno pod względem genetycznym jak i potencjałem zjadliwości. Zagrożenie zdrowia człowieka Jak dotychczas nie stwierdzono na świecie ani jednego przypadku zakażenia wirusem HPAI/H5N8 u człowieka i w chwili obecnej nie ma podstaw do wprowadzania ponadstandardowych środków prewencyjnych w odniesieniu do ludzi. Przeprowadzone w PIWet-PIB w Puławach wstępne badania genetyczne wirusa H5N8 wykrytego w Polsce nad tzw. molekularnymi wskaźnikami przystosowania do organizmu ludzi, wskazują na typowy profil charakterystyczny dla wirusów ptasich i brak głównych cech przystosowawczych do organizmu człowieka. Identyczny wniosek został sformułowany przez wspólnotowe laboratorium referencyjne UE Weybridge, Wielka Brytania, na podstawie badań izolatu węgierskiego i polskiego. Biorąc jednak pod uwagę ewolucyjne pochodzenie wirusów H5N8 od H5N1 oraz generalnie dużą zmienność wirusów grypy, wskazana jest pewna ostrożność, szczególnie u osób zawodowo mających kontakt z drobiem i ptakami dzikimi. Zaleca się stosowanie rutynowych zasad higieny, takich jak mycie rąk ciepłą wodą z mydłem oraz unikanie bezpośredniego kontaktu z drobiem chorym, padłym ptactwem dzikim oraz przedmiotami, na których znajdują się ślady ptasich odchodów. Wirus szybko ginie w produktach drobiarskich poddanych obróbce termicznej. Podsumowanie i rekomendacje Wirus HPAI/H5N8 został prawdopodobnie przeniesiony do Europy przez dzikie ptaki migrujące. Wstępne badania wskazują, że posiada on wysoką zjadliwość zarówno dla drobiu, jak i niektórych gatunków ptaków dzikich (głównie kaczek z grupy grążyc, łabędzi i mew) oraz wykazuje odrębność genetyczną w odniesieniu do wirusów odpowiedzialnych za epidemię HPAI/H5N8 z 2014/2015 r. Wskazana jest intensyfikacja monitoringu biernego u dzikich ptaków, przede wszystkim związanych ze środowiskiem wodnym (blaszkodziobe, siewkowe, żurawiowe), czyli zgłaszanie przypadków padnięć (nawet jeśli występują pojedynczo) oraz zaburzeń klinicznych i nietypowych zachowań u ptaków żywych. Ze względu na możliwość zakażeń bezobjawowych (wirus musiał zostać przeniesiony na dalekie odległości przez bezobjawowych siewców, prawdopodobnie kaczki krzyżówki), wskazane jest również wzmożone badanie ptaków dzikich nie wykazujących objawów klinicznych (monitoring czynny). Takie badania są prowadzone przez PIWet-PIB w Puławach w ramach Programu Strona 5/6

Wieloletniego we współpracy z ornitologami i w najbliższym czasie zostaną one zintensyfikowane. Wszystkie przypadki zaburzeń klinicznych u drobiu przebiegające z podwyższoną śmiertelnością oraz spadkiem pobierania paszy i wody powinny być natychmiast zgłaszane Inspekcji Weterynaryjnej, szczególnie w powiatach, gdzie stwierdzono obecność wirusa H5N8 u dzikich ptaków oraz powiatach sąsiadujących. Objawy kliniczne u kur i indyków mogą być bardzo gwałtowne i dotyczyć układu nerwowego, oddechowego i pokarmowego. Wstępne dane nt. przebiegu klinicznego u kaczek i gęsi również wskazują na zwiększoną patogenność i śmiertelność jaką powoduje wirus u drobiu wodnego. Środki prewencyjne takie jak utrzymywanie drobiu w zamknięciu są zalecane, mogą nie być w pełni skuteczne, o czym świadczy aktualna sytuacja, kiedy ogniska choroby stwierdzano również u drobiu w chowie zamkniętym. Kluczowe jest zatem podkreślanie konieczności wzmocnienia zasad bioasekuracji na fermach, celem minimalizacji ryzyka przeniesienia wirusa do gospodarstwa za pośrednictwem zanieczyszczonego sprzętu lub na odzieży, butach i środkach transportu. Aktualnie nie ma powodu do podejmowania szczególnych działań w odniesieniu do ludzi, wskazana jest jednak rutynowa ostrożność i stosowanie zasad higieny po kontakcie z drobiem oraz ptakami dzikimi. Powyższy raport będzie wraz z rozwojem sytuacji i zdobywaniem nowych informacji aktualizowany. Raport przygotował: dr hab. Krzysztof Śmietanka, prof. nadzw., kierownik Zakładu Chorób Drobiu oraz Zakładu Epidemiologii i Oceny Ryzyka PIWet-PIB w Puławach. Strona 6/6