ANALIZA I OCENA STRAT W SILE Ż YWEJ SIŁ MORSKICH W DZIAŁ ANIACH WOJENNYCH

ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MARYNARKI WOJENNEJ ROK XLIX NR 2 (173) 2008 Andrzej Bursztyń ski Akademia Marynarki Wojennej ANALIZA I OCENA STRAT W SILE Ż YWEJ SIŁ MORSKICH W DZIAŁ ANIACH WOJENNYCH CZĘŚĆ IV ANALIZA SKUTKÓW WYKORZYSTANIA UZBROJENIA LOTNICTWA MORSKIEGO ORAZ ARTYLERII OKRĘTOWEJ NA WSPÓŁCZESNYM MTDW STRESZCZENIE Lotnictwo morskie jest jednym z zasadniczych rodzajów sił Marynarki Wojennej. Stanowi jej najbardziej manewrowy oraz niezwykle skuteczny element. Przy zastosowaniu różnorodnych środków rażenia może ono powodować dotkliwe straty na okrętach. Pomimo bardzo szybkiego rozwoju innych rodzajów uzbrojenia stosowanych do zwalczania jednostek pływających artyleria okrętowa długo pozostanie w użyciu. Należy więc liczyć się z możliwością rażenia okrętów pociskami artyleryjskimi, szczególnie gdy zdecydowanie wzrosły możliwości automatycznych armat okrętowych (AAO) oraz skuteczność nowych typów amunicji okrętowej. Straty, jakie mogą powstać na skutek zastosowania uzbrojenia samolotów uderzeniowych czy artylerii, łatwo oszacować na podstawie analizy lokalnych konfliktów na morzu. TAKTYCZNA CHARAKTERYSTYKA UZBROJENIA BOMBARDIERSKIEGO I ARTYLERYJSKIEGO LOTNICTWA MORSKIEGO Lotnictwo morskie to jeden z zasadniczych rodzajów sił Marynarki Wojennej (obok okrętów podwodnych i nawodnych). Jest najbardziej manewrowe i wysoce skuteczne w działaniu, przystosowane do użycia wszystkich współczesnych środków rażenia (kierowanych i niekierowanych pocisków rakietowych, konwencjonalnych kierowanych bomb lotniczych, torped i min oraz działek lotniczych). Samoloty uderzeniowe przeznaczone są przede wszystkim do zwalczania obiektów nawodnych i naziemnych bronią konwencjonalną. Część z nich ma pełne możliwości samolotów myśliwskich. 71

Andrzej Bursztyński Współczesne samoloty uderzeniowe V generacji 1 mogą działać bez ograniczeń w trudnych warunkach atmosferycznych i w nocy. Są to maszyny wielozdaniowe o wysokiej manewrowości, co zapewnia im dużą dynamikę i krótki czas wykonywania manewrów podczas atakowania obiektów nawodnych 2. Systemy uzbrojenia samolotów uderzeniowych zapewniają skuteczne zwalczanie różnorodnych celów. O wartości bojowej uzbrojenia nie decyduje masa czy ilość lotniczych środków bojowych, ale ich jakość (szczególnie środków precyzyjnego rażenia). Maksymalna masa zabieranego uzbrojenia zawiera się w granicach 3500 4000 kg. Standardowe stałe uzbrojenie stanowi nieruchome stanowisko artyleryjskie w postaci jednego działka lotniczego kalibru do 30 mm z zapasem amunicji do 200 sztuk, zapewniające wysoką celność. Duża szybkostrzelność i wysoka przebijalność pocisków zapewniają możliwość rażenia większości obiektów nawodnych. Uzbrojenie lotnicze samolotów uderzeniowych obejmuje 3 : 1. U z b r o j e n i e s t r z e l e c k i e przeznaczone jest do zwalczania celów nawodnych, powietrznych i naziemnych. Podstawowym rodzajem uzbrojenia wchodzącym w skład systemów strzelecko-artyleryjskich są działka lotnicze. Kalibry współczesnych działek zawierają się w przedziale 20 45 mm. Szybkostrzelność wynosi od 600 do 10 000 strz./min. 2. U z b r o j e n i e r a k i e t o w e jest najnowszym rodzajem uzbrojenia lotniczego. W jego skład wchodzą pociski rakietowe różnych klas i przeznaczenia. Pociski rakietowe dzielą się na 4 : niekierowane pociski rakietowe służą głównie do niszczenia pojedynczych celów o małych wymiarach oraz siły żywej przeciwnika; kierowane pociski rakietowe służą do zwalczania celów taktycznych, głównie nawodnych i naziemnych (np. okręty, obiekty brzegowe, mosty, schrony, umocnienia), stanowią najliczniejszą grupę wśród pocisków lotniczych klasy powietrze-woda; odznaczają się większymi gabarytami, zasięgiem, prędkością lotu, celnością i działaniem niszczącym; ich długość zawiera się w granicach od 2 do ponad 6 m, rozpiętość skrzydeł wynosi 0,8 2,0 m, średnice kadłuba 0,25 0,5 m, rozpiętości ciężarowe pocisków 1 Generacja (generacja technologiczna) mówi o nowoczesności konstrukcji samolotu czy śmigłowca bojowego w kolejnych dziesięcioleciach od zakończenia II wojny światowej. Np. lata 1946 1955 to pierwsza generacja statków powietrznych, kolejne dziesięciolecia to kolejne generacje. 2 TARANTULA, praca zbiorowa, AMW, Gdynia, 2005, s. 29. 3 Tamże, s. 31. 4 Por.: TARANTULA, wyd. cyt., s. 33 38. 72 Zeszyty Naukowe AMW

Analiza i ocena strat w sile żywej sił morskich w działaniach wojennych, cz. IV tej grupy wynoszą od około 150 kg do 800 kg, ciężar głowicy bojowej zwykle przekracza 100 kg, a stosuje się głowice burzące, odłamkowo- -burzące, przeciwpancerne, rzadziej odłamkowe lub zapalające. 3. Uzbrojenie bombardierskie (bomby kierowane i klasyczne) to ogół urządzeń i środków rażących rozmieszczonych wewnątrz i na zewnątrz statku powietrznego, przeznaczonych do zrzutu (odpalenia) i zwalczania celów naziemnych (nawodnych). Lotnicze bomby zasadniczego przeznaczenia w zależności od rodzaju działania rażącego dzielą się na: burzące, odłamkowe, odłamkowo-burzące, zapalające, zbiorniki zapalające, przeciwbetonowe, przeciw okrętom podwodnym, paliwowo-powietrzne, kasety i pakiety bombowe. Obecnie bomby najczęściej mają następujące wagomiary: 0,5; 1,0; 2,5; 10; 25; 50; 100; 250; 500 kg. 4. L o t n i c z e m i n y m o r s k i e przeznaczone są do rażenia okrętów i statków wszystkich klas przez stawianie zagród minowych na szlakach okrętowych, w bazach morskich (portach), na rzekach i w cieśninach. Lotnicze miny morskie należą do uzbrojenia oddziaływania długotrwałego i ciągłego. Dzielą się na denne i kotwiczne. Są z reguły zrzucane na spadochronach z samolotów ZOP, samolotów szturmowych lotnictwa morskiego, a także ze strategicznych samolotów bombowych. UŻYCIE UZBROJENIA BOMBARDIERSKIEGO I DZIAŁEK POKŁADOWYCH PRZEZ LOTNICTWO ARGENTYŃSKIE W WOJNIE O FALKLANDY Podczas wojny o Falklandy lotnictwo argentyńskie używało w szerokim zakresie działek pokładowych oraz uzbrojenia bombardierskiego. Siły argentyńskie w składzie Mirage III i IAI Dagger (część Daggerów uzbrojona w 2 bomby 227kg), samoloty szturmowe A-4 Skyhawk (prawdopodobnie 8 maszyn) i bombowe Canberra, łącznie około 20 samolotów bojowych, rozpoczęło atak na jednostki brytyjskie. Flota brytyjska była poza zasięgiem samolotów, tak więc celów morskich nie odnaleziono, oprócz trzech jednostek (HMS Glamorgan, HMS Alcarity, HMS Arrow ostrzeliwujących z użyciem artylerii pokładowej Port Stanley). Jednostki te zostały zaatakowane przez trzy samoloty Dagger. Zrzucone przez nie bomby nie trafiły w żadną z jednostek, jednak ostrzał z działek pokładowych spowodował trafienia na HMS Arrow (9 pocisków), raniąc jednego marynarza spośród 177 członków załogi. 2 (173) 2008 73

Andrzej Bursztyński Podczas następnego ataku para argentyńskich A-4 Skyhawk skupiła się na HMS Coventry. Lecąc na minimalnym możliwym pułapie, piloci umieścili trzy bomby w kadłubie niszczyciela, który szybko zatonął. Wraz z HMS Coventry zginęło 21 marynarzy, a 23 zostało rannych. Załoga okrętu liczyła 287 ludzi. Kolejny atak przeprowadziło argentyńskie lotnictwo z baz kontynentalnych. Było to sześć samolotów Dagger z Grupo 6 de Caza uzbrojonych w pojedynczą bombę 454 kg, które omijając strefy Sea Harrierów, niepostrzeżenie znalazły się nad desantem. Pojedynczy samolot zaatakował HMS Broadsword, dwa inne HMS Argonaut, a pozostałe trzy HMS Antrim. Ich atak spowodował trafienie HMS Antrim dwoma bombami (jedna odbiła się od dziobówki i wybuchła w wodzie, druga natomiast przebiła pokład w rejonie wyrzutni Sea Wolf i tam utkwiła bez eksplozji) i około 40 pociskami z działek. Ogień z działek uszkodził fregatę HMS Broadsword (m.in. jej śmigłowiec Lynx). Flota brytyjska w tym starciu uniknęła strat w sile żywej. Jednak to, co udało się z Daggerami, nie udało się z kolejną grupą Skyhawków. Tym razem morskie A-4Q w liczbie trzech sztuk uzbrojone w amerykańskie bomby Snakeye o wagomiarze 227 kg około godziny 15.10 skupiły swój wysiłek na uszkodzonym poprzednio HMS Ardent. Dwie bomby trafiły bezpośrednio i wybuchły, zadając śmiertelny cios samemu okrętowi i 22 członkom jego załogi okręt powoli tonął. Załoga okrętu liczyła 177 marynarzy. Również dwoma bombami zatopiony został HMS Antelope. Na okręcie wśród załogi liczącej 177 członków śmierć poniosło 2 marynarzy. 24 maja lotnictwo argentyńskie nad zatoką Port Pleasant wystawiło samoloty w czterech grupach: dwie złożone były ze Skyhawków (5 i 4 maszyny), dwie z Daggerów (po 4 maszyny). Pierwszej grupie Skyhawków udało się skutecznie zaatakować i trafić bombami okręty desantowe HMS Fearless i HMS Sir Galahad. Na desantowcu HMS Fearless spośród 580 członków załogi i desantu zginęło 4 żołnierzy piechoty morskiej i 2 marynarzy. Argentyńskie samoloty z kontynentu (8 Skyhawków z Grupo 5 de Caza i 6 Daggerów) zaatakowały wyładowujące się z okrętów w rejonie Port Pleasant wojska brytyjskie oraz trochę po drodze Cieśninę Falklandzką. Podczas dolotu w ten rejon część z nich zaatakowała manewrującą pomiędzy obiema największymi wyspami Falklandów fregatę HMS Plymouth. Cztery bomby trafiły bezpośrednio w okręt, lecz żadna z nich nie wybuchła, szczęście nie po raz pierwszy zresztą uśmiechnęło się do Brytyjczyków, którzy mieli tylko 5 lekko rannych marynarzy. Pozostałe samoloty (5 Skyhawków) zaatakowały desantowce HMS Sir Tristram i HMS Sir Galahad w zatoce Port Pleasant. Obie jednostki zostały trafione, największe straty wystąpiły na wyładowanym wojskiem HMS Sir Galahad, w który bezpośrednio trafiły dwie bomby, zabijając (na obu jednostkach) 50 żołnierzy, a 57 ciężko raniąc. 25 czerwca HMS Sir Galahad zatopiony został torpedami okrętu podwodnego HMS Onyx jego remont był nieopłacalny. 74 Zeszyty Naukowe AMW

Analiza i ocena strat w sile żywej sił morskich w działaniach wojennych, cz. IV Tabela 1. Procentowy udział strat w sile żywej w wyniku zastosowania uzbrojenia bombardierskiego Okręt Załoga Zabici Udział Udział Straty Udział Ranni % % razem % HMS Arrow 177 1 0,5 1 0,5 HMS Coventry 287 21 7,3 23 8,0 44 15,3 HMS Ardent 177 22 12,4 22 12,4 HMS Antelope 177 2 1,1 2 1,1 HMS Fearless 580 6 1,0 6 1,0 HMS Sir Tristram 68 2 2,9 2 2,9 HMS Sir Galahad 68 + 500 48 8,5 57 10,0 105 18,5 HMS Plymouth 152 5 3,3 5 3,3 600 500 400 300 200 100 0 1 2 3 4 5 6 7 8 załoga straty ogółem zabici ranni Rys. 1. Graficzna interpretacja strat w sile żywej na jednostkach pływających 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 18,5 15,3 12,4 8,6 2,9 3,3 0,5 1,1 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Rys. 2. Graficzna interpretacja procentowego udziału strat w sile żywej na jednostkach pływających 2 (173) 2008 75

Andrzej Bursztyński Podczas konfliktu falklandzkiego lotnictwo argentyńskie w bardzo szerokim zakresie stosowało bomby lotnicze do zwalczania brytyjskich jednostek pływających. Wiele z ataków zakończonych celnym trafieniem nie powodowało strat na brytyjskich okrętach. Był to wynik niezadziałania zapalników w bombach. Największe straty w sile żywej odnotowano na brytyjskich jednostkach HMS Coventry, HMS Ardent oraz HMS Sir Galahad. Straty te znacznie przekraczały 10% członków załogi, a w przypadku HMS Sir Galahad wynosiły aż 18,5%, z czego ponad połowę stanowili ranni i ciężko ranni. Średnie straty wynikające z zastosowania uzbrojenia bombardierskiego wynosiły 8,6%, z czego w przeważającym stopniu wynikały one z ofiar śmiertelnych w składzie załóg jednostek pływających. PRZEZNACZENIE I ZADANIA ARTYLERII OKRĘTOWEJ Artyleria okrętowa pomimo szybkiego rozwoju uzbrojenia rakietowego jest nadal rodzajem uzbrojenia, które długo pozostanie w użyciu. Właściwości ognia artyleryjskiego, względy ekonomiczne oraz warunki techniczne powodują, że wykazuje ona dużą efektywność. Jest niewrażliwa na warunki pogodowe w takim stopniu jak pociski rakietowe, jest mniej podatna na oddziaływanie środków WE. Uniwersalność artylerii morskiej pozwala jej na wykonywanie wszelkiego rodzaju zadań ogniowych. Zastosowanie artylerii lufowej na okrętach podyktowane jest względami bojowymi i ekonomicznymi. Zdecydowaną zaletą jest tu pełna automatyzacja, duża szybkostrzelność oraz wysoka celność współczesnych dział okrętowych. Zasadniczym mankamentem armat morskich jest natomiast, zdaniem specjalistów taktyki, stosunkowo mały zasięg, który zmusza okręty do znacznego zbliżenia się do atakowanego celu. 5 Okręty uzbrojone wyłącznie w artylerię (nawet średniego kalibru) można traktować jako jednostki uderzeniowe jedynie w ograniczonym zakresie i są to przede wszystkim jednostki rzeczne oraz przybrzeżne, których głównym zadaniem jest zwalczanie celów lądowych. Nie można wykluczyć ich skutecznego użycia przeciwko celom morskim w rejonach ścieśnionych, w specyficznych, korzystnych dla nich warunkach prowadzenia walki, ale nie jest to ich główne przeznaczenie 6. 5 M. Zieliński, M. Chmieliński, Amunicja artyleryjska armat morskich, materiały na prawach rękopisu, AMW, Gdynia 2007. 6 TARANTULA, wyd. cyt., s. 24. 76 Zeszyty Naukowe AMW

Analiza i ocena strat w sile żywej sił morskich w działaniach wojennych, cz. IV Odmienne właściwości bojowe uzbrojenia rakietowego i artyleryjskiego powodują, że z punktu widzenia potrzeb OPL/OPRak. okrętów zestawy rakietowe i artyleryjskie uzupełniają się wzajemnie, tworząc komplementarny system uzbrojenia, zapewniający wykonanie szerokiej gamy różnorodnych zadań ogniowych. W rezultacie, pomimo obserwowanego w ostatnich latach dynamicznego rozwoju okrętowych systemów broni rakietowej, automatyczne armaty okrętowe (AAO) ciągle zajmują pewne miejsce w systemie uzbrojenia okrętów nawodnych i jak się wydaje, będą je zajmować również w przewidywalnej przyszłości. Do zasadniczych zadań wykonywanych przez AAO na współczesnym morskim teatrze działań zalicza się 7 : zwalczanie ŚNP (środków napadu powietrznego) w samoobronie, a w przypadku AAO ŚK (średniego kalibru) także w interesie okrętów zespołu; zwalczanie celów nawodnych w warunkach boju spotkaniowego i rozwijania powodzenia uzyskanego w wyniku ataków rakietowych; rozstrzeliwanie pływających min; zwalczanie punktowych i nękanie powierzchniowych celów brzegowych. Dostępne sposoby strzelania armat okrętowych zdeterminowane są budową i działaniem zestawu artyleryjskiego i zależą od możliwości systemu kierowania ogniem. AMUNICJA MORSKA Pod pojęciem amunicja rozumie się techniczne środki bojowe oraz ich elementy przeznaczone do niszczenia (obezwładniania, zapalania) różnych celów (sprzętu, siły żywej, środków ogniowych), a także do oświetlania lub zadymiania pola walki bądź do pozorowania pól fizycznych lub określonych zjawisk (wystawianie celów pozornych). W artylerii morskiej używana jest amunicja działowa (artyleryjska), czyli naboje oraz ich elementy (np. tworzące tzw. naboje rozdzielnego ładowania), przeznaczone do strzelania z dział gwintowanych. Naboje bojowe (ściślej z pociskami bojowymi) zapewniają rażące oddziaływanie na przeciwnika. Współcześnie najbardziej rozpowszechnione są naboje zespolone, w których wszystkie elementy składowe połączone są ze sobą trwale, aż do chwili wystrzału 8. 7 A. Panasiuk, Materiały dydaktyczne, AMW, Gdynia 2007. 8 M. Zieliński, M. Chmieliński, Amunicja artyleryjska, wyd. cyt., s. 5. 2 (173) 2008 77

Andrzej Bursztyński Ogólny podział nabojów z uwagi na kaliber wyróżnia naboje z pociskami kalibrowymi, podkalibrowymi i nadkalibrowymi. W artylerii morskiej stosowane są przede wszystkim naboje z pociskami kalibrowymi, a ich podział odpowiada przyjętej klasyfikacji armat okrętowych (małego kalibru 20 57 mm, średniego 76 130 mm oraz dużego 152 mm i powyżej) 9. Do bezpośredniego rażenia jednostek pływających przeznaczone są pociski, które są miotanymi ładunkami użytecznymi zapewniającymi oddziaływanie na cel. Typ użytego pocisku określa zarazem przeznaczenie całego naboju. W artylerii okrętowej (lufy gwintowane) używane są wyłącznie pociski stabilizowane ruchem obrotowym, uzyskiwanym wskutek oddziaływania krawędzi bruzd na tzw. pierścienie wiodące. Stopniowo zaciera się dzisiaj stosowany przed laty podział na pociski (bez materiału kruszącego) i granaty (wypełnione kruszącym materiałem wybuchowym). KIERUNKI ROZWOJU ARTYLERII OKRĘTOWEJ Obecnie postęp techniczny pozwala na budowę dalekosiężnych armat morskich o dużej szybkostrzelności amunicją o wysokiej celności. Przewiduje się również osiągnięcie zasięgu ponad 60 i 200 mil morskich 10. W dziedzinie automatycznych armat okrętowych (AAO) osiągnięcia konstrukcyjne w dużej mierze wyczerpały możliwości modernizacyjne. Armaty okrętowe zostały w pełni zautomatyzowane, ponieważ ich konstruktorzy wykorzystali prawie wszystkie rozwiązania, jakie stwarza współczesna technika i z tego powodu poza doskonaleniem technologii wykonania oraz wdrażania najnowszych osiągnięć metalurgii niewiele pozostało do zrobienia. Wśród zasadniczych tendencji rozwojowych współczesnej artylerii okrętowej wymienić należy wysokie możliwości ogniowe, znajdujące odzwierciedlenie w dużej wydajności ogniowej (szybkostrzelności praktycznej) w połączeniu z wysoką dokładnością strzelania w warunkach ruchu i przechyłów nosiciela oraz w podnoszeniu skuteczności pocisków rażących cel, elastyczności operacyjnej (giętkość ognia) wyrażającej się małą wartością czasu reakcji (od momentu wykrycia celu do rozpoczęcia oddziaływania ogniowego), a także zdolności do szybkiego przenoszenia 9 Tamże, s. 8. 10 D. Foxwell, S. R. Foxwell, Armaty morskie celują na brzeg, Jane s Navy Int., 1998, No 2, s. 19 23. 78 Zeszyty Naukowe AMW

Analiza i ocena strat w sile żywej sił morskich w działaniach wojennych, cz. IV ognia na kolejny cel. Do zalet systemów AAO należy również możliwość bojowego użycia w trudnych warunkach hydrologiczno-meteorologicznych. Nowym rozwiązaniem są pociski 3P zaprogramowane na funkcję czasową. Pociski tego typu najpierw przebijają powłokę celu, a następnie detonują w jego wnętrzu, niszcząc odłamkami, zwiększonym ciśnieniem i wysoką temperaturą różne układy sterujące oraz oddziałując na załogę jednostki pływającej. Krótka salwa pocisków 3P zaprogramowanych na funkcję czasową umożliwia zupełne zniszczenie małych, szybkich jednostek pływających, które są zazwyczaj bardzo trudne do trafienia. W różnym stadium prób badawczo-rozwojowych znajdują się nowe rodzaje amunicji do armat okrętowych, w tym naboje z pociskami wyposażonymi w dodatkowy napęd rakietowy (silnik rakietowy w dennej części skorupy włącza się po opuszczeniu przewodu lufy, co dwukrotnie zwiększa zasięg kosztem dokładności strzelania). Prowadzone są także prace nad pociskami samonaprowadzającymi się w podczerwieni lub na cel podświetlony promieniem lasera, a także nad pociskami z torem lotu korygowanym komendami radiowymi. WYKORZYSTANIE ARTYLERII OKRĘTOWEJ PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ Podczas konfliktu na granicy izraelsko-syryjskiej na Jeziorze Tyberiackim w wyniku 217 ataków artylerii syryjskiej na izraelskie policyjne jednostki pływające zginęło 37 Izraelczyków, a 80 zostało rannych 11. Brak jest w tym przypadku danych na temat stanów załóg izraelskich jednostek pływających, co uniemożliwia ocenę procentowego udziału strat w sile żywej. Biorąc jednak pod uwagę całkowitą liczbę zabitych i rannych (łącznie 117) na 217 ataków, należy stwierdzić niską skuteczność artylerzystów syryjskich. Kolejnym przykładem wykorzystania artylerii lufowej do zwalczania jednostek pływających jest atak artylerii Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej na okręty na rzece Jangcy 19 kwietnia 1949 roku. Pierwszym celem komunistów była brytyjska fregata HMS Ametyst. Podczas tego incydentu w krótkim czasie Chińczycy uzyskali 53 trafienia pociskami artylerii średniego kalibru. Następnym celem stał się niszczyciel Consort, a potem krążownik London i fregata Black Swan. W wyniku ostrzału artyleryjskiego wszystkie okręty zostały bardzo poważnie 11 Makowski A. Kubiak K., Działania sił morskich w wojnach i konfliktach lokalnych, cz. 1, 1945 1956, AMW, Gdynia 2004, s. 41. 2 (173) 2008 79

Andrzej Bursztyński uszkodzone, odniesiono też poważne straty w sile żywej. Na HMS Ametyst straty wyniosły 22 zabitych i 31 rannych, na HMS Consor było 10 zabitych i 3 rannych, na HMS London zginęło 14 marynarzy, a 30 zostało rannych, natomiast na fregacie Black Swan 12 ludzi odniosło rany 12. Ogółem podczas tego incydentu straty na wszystkich brytyjskich okrętach wyniosły 46 zabitych i 76 rannych. Załogi okrętów liczyły: HMS Ametyst 192 marynarzy, HMS Consort 220 marynarzy, HMS Black Swan 180 marynarzy, HMS London 657 marynarzy. Brytyjczycy zanotowali również straty 9 września 1953 roku. Na Pearl River brytyjska jednostka patrolowa została ostrzelana przez komunistyczny okręt desantowy. W wyniku tego ataku z dziewięcioosobowej załogi zginęło 7 marynarzy, a 2 zostało rannych 13. W czasie wojny koreańskiej 2 lipca 1950 roku okręty USS Juneau, HMS Jamajca i HMS Black Swan zniszczyły ogniem artylerii okrętowej i zatopiły trzy północnokoreańskie kutry torpedowe typu G-5. Załogę tych kutrów stanowiło 9 marynarzy, brak jest natomiast danych o wielkości strat koreańskich. Podczas działań floty sprzymierzonych przeciwko obiektom brzegowym straty odniósł HMS Jamajca. Otrzymał kilka trafień pociskami artylerii nadbrzeżnej średniego kalibru, tracąc 2 marynarzy. Załoga okrętu liczyła 730 osób. Spośród przykładów, które ze względu na brak precyzyjnych danych dotyczących strat w sile żywej nie są w pracy rozpatrywane, wymienić należy uszkodzenie przez północnokoreańską artylerię nadbrzeżną 9 trałowców US Nawy. Poza trałowcami bardzo liczną grupę stanowiły okręty artyleryjskie US Nawy, które zostały uszkodzone przez północnokoreańską artylerię nadbrzeżną podczas działań systematycznych przeciwko obiektom brzegowym. Wśród uszkodzonych okrętów były 3 okręty liniowe, 7 krążowników, 34 niszczyciele, 3 fregaty oraz jeden okręt desantowy. W czasie operacji desantowej w Indochinach straty w sile żywej odniosły dwa niszczyciele US Navy. Na USS Collet, który otrzymał 9 trafień pociskami artylerii średniego kalibru, straty wynosiły 3 marynarzy, a na niszczycielu USS Gurke po 3 trafieniach straty wynosiły 2 marynarzy. Podczas operacji trałowych na skutek ognia artyleryjskiego uszkodzone zostały trałowiec Osprey oraz niszczyciel USS Perkins, na którym spośród 158 członków załogi jeden zginął, a 17 zostało rannych. Przykładem zniszczenia okrętu przy wykorzystaniu artylerii okrętowej jest zatopienie egipskiej fregaty Domiat (typ River). Zdarzyło się to podczas operacji 12 www.britains-smallwar.com/rrgp/amethyst/ 13 A. Makowski K. Kubiak, Działania sił..., wyd. cyt. s. 53. 80 Zeszyty Naukowe AMW

Analiza i ocena strat w sile żywej sił morskich w działaniach wojennych, cz. IV Muszkieter na skutek trafień pociskami z brytyjskiego krążownika HMS Newfounland. Z załogi liczącej 134 członków uratowało się 69, a straty w sile żywej wyniosły 65 marynarzy. Artylerię okrętową do niszczenia okrętów przeciwnika wykorzystano także w czasie lokalnego konfliktu u wybrzeży Irianu Zachodniego. Brak jest danych dotyczących wielkości strat w sile żywej, natomiast zatopiony został kuter indonezyjski Matjan Totul. Tabela 2. Udokumentowane straty spowodowane użyciem artylerii lufowej na jednostkach pływających Okręt Załoga Zabici Udział Udział Straty Udział Ranni % % razem % HMS Amethyst 192 22 11,4 31 16,2 53 27,6 HMS Consort 220 10 4,5 3 1,4 13 5,9 HMS London 657 14 2,1 30 4,6 44 6,7 HMS Black Swan 180 0 12 6,7 12 6,7 Brytyjska jednostka patrolowa 10 7 70 2 20 9 90 HMS Jamajca 730 2 0,3 2 0,3 USS Collet 336 3 0,9 3 0,9 USS Gurke 336 2 0,6 2 0,6 USS Perkins 158 1 0,6 17 10,8 18 11,4 Domiat 134 65 48,5 65 48,5 800 700 600 500 400 300 200 100 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Stan załogi Straty ogółem Zabici Ranni Rys. 3. Graficzna interpretacja strat w sile żywej na jednostkach pływających 2 (173) 2008 81

Andrzej Bursztyński 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 90 48,5 27,6 5,9 6,7 11,4 6, 7 7,5 0,3 0,9 0,6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Rys. 4. Graficzna interpretacja procentowego udziału strat w sile żywej na jednostkach pływających Pomimo że we współczesnej taktyce Marynarki Wojennej artyleria lufowa nie odgrywa już zasadniczej roli w zwalczaniu celów nawodnych i po zakończeniu II wojny światowej typowe pojedynki artyleryjskie okrętów przeszły do historii, to jednak jest ona wciąż wykorzystywana jako niezbędne uzupełnienie innych systemów uzbrojenia. Analizując przykłady rażenia jednostek pływających przy wykorzystaniu artylerii lufowej, stwierdzić należy, że w znaczącej liczbie przypadków jednostki pływające były ostrzeliwane przez jednostki artylerii lufowej nadbrzeżnej lub nawet polowej (przykłady na Jeziorze Tyberiackim czy na rzece Jangcy). WNIOSKI Analizując wielkość strat w sile żywej, można zauważyć, że liczba zabitych i rannych w wyniku trafień pociskami artyleryjskimi charakteryzuje się tendencją spadkową. Odstępstwem od tej reguły są straty na egipskiej fregacie Domiat, na której zginęło 65 członków załogi. Jednocześnie od tego incydentu artyleria lufowa była wykorzystywana jedynie jako środek pozwalający na rozwinięcie powodzenia osiągniętego za pomocą innych środków bojowych. W związku z powyższym bardzo problematyczne jest ustalenie wielkości strat w sile żywej spowodowane ogniem artyleryjskim na okrętach atakowanych kilkoma rodzajami uzbrojenia. 82 Zeszyty Naukowe AMW

Analiza i ocena strat w sile żywej sił morskich w działaniach wojennych, cz. IV W rozpatrywanych konfliktach lokalnych widać zdecydowaną zależność pomiędzy procentowym udziałem strat w sile żywej a wielkością jednostki pływającej. Biorąc pod uwagę rozpatrywane przypadki, można stwierdzić, że średnie straty spowodowane ogniem artyleryjskim wyniosły 7,5%. Z największymi stratami mamy do czynienia w przypadku małej jednostki patrolowej (90% stanu osobowego), natomiast w przypadku jednostek trafianych pojedynczymi pociskami nie przekraczają one średnich strat, a w trzech spośród rozpatrywanych przypadków nie przekroczyły 1%. Rozkład strat pomiędzy zabitymi i rannymi był zdecydowanie zróżnicowany. Jedynie w przypadku egipskiej fregaty zabici stanowili prawie połowę załogi okrętu, natomiast we wszystkich innych przypadkach wystąpiła zdecydowana przewaga rannych. BIBLIOGRAFIA [1] Foxwell D., Foxwell S. R., Armaty morskie celują na brzeg, Jane s Navy Int., 1998, No 2. [2] Makowski A. Kubiak K., Działania sił morskich w wojnach i konfliktach lokalnych, cz. 1, 1945 1956, AMW, Gdynia 2004. [3] Panasiuk A., Materiały dydaktyczne, AMW, Gdynia 2007. [4] Śmigielski. A, Konflikt falklandzki wojna morska, Przegląd Morski, 1983, nr 2. [5] TARANTULA, praca zbiorowa, AMW, Gdynia 2005. [6] Zieliński M., Chmieliński M., Amunicja artyleryjska armat morskich, materiały na prawach rękopisu, AMW, Gdynia 2007. [7] en.wikipedia.org/wiki/hms [8] www.britains-smallwar.com/rrgp/amethyst/ [9] www.militarium.net/wojny/lotnictwo_falklandy.php ABSTRACT Naval aviation is one of the main arms of the navy. It is its most maneouverable and effective part. Employing various weapons it can cause severe losses aboard ships. Despite fast progress of other weapons employed to fight vessels afloat shipboard artillery will long remain in 2 (173) 2008 83

Andrzej Bursztyński use. Therefore it is necessary to take into account a possibility for ships to be hit with artillery shells, especially as capabilities of shipboard automated guns and effectiveness of ship ammonition have risen dramatically. Losses that can be suffered as a result of employment of strike planes or artillery can be easily assessed on the basis of analysis of local maritime conflicts. Recenzent kmdr dr hab. Mariusz Zieliński, prof. AMW 84 Zeszyty Naukowe AMW