OCENA STANU ŚRODOWISKA WODNO-GRUNTOWEGO W REJONIE STAREGO SKŁADOWISKA ODPADÓW Z PIONOWĄ PRZESŁONĄ PRZECIWFILTRACYJNĄ

REMEDIACJA, REKULTYWACJA I REWITALIZACJA Remediation, Reclamation and Revitalization Dorota Wychowaniak 1, Eugeniusz Koda 2 1 Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie 2 Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie OCENA STANU ŚRODOWISKA WODNO-GRUNTOWEGO W REJONIE STAREGO SKŁADOWISKA ODPADÓW Z PIONOWĄ PRZESŁONĄ PRZECIWFILTRACYJNĄ ASSESSMENT OF THE SOIL - WATER SYSTEM QUALITY IN THE VICINITY OF OLD LANDFILL WITH A VERTICAL BARRIER The paper presents assessment of the quality of soil-water system in the vicinity of old Łubna landfill, located in the municipality of Góra Kalwaria approximately 35 km south from Warsaw. The landfill was founded, in 1978, without any protection system, in the less-favoured location conducive to contaminant migration. The landfill base consist of permeable soil with a shallow groundwater table (depth from 0.1 to 1.8 m b.s.l.). The infiltration of leachate resulted in groundwater and surface water pollution in the area of landfill. The landfill leachate include, among others: total organic carbon (TOC), suspensions, sulfates, chlorides, total nitrogen and ammonia nitrogen, total phosphor, hydrocarbons, detergents, pesticides, heavy metals (Cr, Zn, Cd, Ni, Pb, Hg). The assessment of the soil-water system contamination and the impact of the implementation of a vertical barrier on water quality in the vicinity of Łubna landfill, was based on the groundwater monitoring results in the years 1996-2013. Analysing the results of the water monitoring it can be concluded that the crucial to improving the quality of groundwater in the area of Łubna landfill was the construction of a vertical bentonite barrier isolating leachate from the aquifer and the leachate drainage system. 1. Wprowadzenie W Polsce w 2012 roku unieszkodliwiono ponad 9000 tys. ton odpadów komunalnych, podczas gdy ilość odpadów wytworzonych wyniosła ponad 12000 tys. ton [11]. Odpady te w ponad 70% trafiają na składowiska odpadów. Składowiska odpadów, nawet prawidłowo zaprojektowane, wykonane i eksploatowane, są obiektami, które obecnie lub w przyszłości będą stanowić potencjalne źródło zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych oraz powietrza atmosferycznego. Związane jest to z procesami rozkładu odpadów, które mogą przebiegać nawet kilkadziesiąt lat oraz z powstawaniem odcieków składowiskowych. Podczas składowania odpadów komunalnych w ich masie

309 OCENA STANU ŚRODOWISKA WODNO=GRUNTOWEGO W REJONIE STAREGO SKŁADOWISKA zachodzą procesy fizykochemiczne, takie jak: mineralizacja i wypłukiwanie, przemiany chemiczne związków nieorganicznych, procesy biochemiczne. Produktami tych procesów są: gaz składowiskowy oraz odcieki składowiskowe. Stare składowiska odpadów bardzo często zakładane były w niekorzystnych lokalizacjach sprzyjających migracji zanieczyszczeń pochodzących z odcieków składowiskowych (grunty przepuszczalne w podłożu, wysoki poziom wody gruntowej) i niekorzystnych warunkach geotechnicznych (brak lub nieodpowiednie systemy izolacyjne). Metodą zabezpieczania środowiska wodno-gruntowego w rejonie starych składowisk odpadów komunalnych, przed migracją zanieczyszczeń, jest zastosowanie m.in. uszczelnienia bocznego w postaci pionowej przesłony przeciwfiltracyjnej (ścianki uszczelniające) zagłębionych poniżej stropu naturalnych utworów słabo przepuszczalnych. System taki zastosowano m.in. na analizowanym składowisku Łubna. 2. Charakterystyka starego składowiska odpadów Łubna Składowisko odpadów Łubna zlokalizowane jest na terenie gminy Góra Kalwaria w odległości około 700 m od wsi Baniocha i Łubna (rys. 1). Składowisko zostało założone, w 1978 r. bez żadnych zabezpieczeń i w niekorzystnej lokalizacji sprzyjającej migracji zanieczyszczeń. W podłożu składowiska występują grunty przepuszczalne o wysokim poziomie wody gruntowej (0,1-1,8 m p.p.t.). Odpływ zanieczyszczonych wód przebiegał m.in. przez teren uzdrowiska w Konstancinie-Jeziornej. Jest to składowisko typu nadpoziomowego o powierzchni około 22 ha i kubaturze ponad 5,5 mln m 3. Łubna eksploatowana była przez wiele lat jako zwałowisko nieuporządkowanych odpadów. Od 1978 r. składowane były tam odpady komunalne i z sektora usług z terenu Warszawy, a od 1995 do 1996 r. również osady z oczyszczalni komunalnej Czajka. Jak wynika z badań morfologicznych odpady deponowane na składowisku były bardzo zróżnicowane pod względem składu fizycznego i chemicznego, zawierają do 50% substancji organicznych pochodzenia biologicznego (ponad 30% ogólnej masy stanowią odpady typu roślinnego) i 50% części mineralnych. Teren przyległy do składowiska stanowią lasy (obszar chronionego krajobrazu), łąki i w niewielkim stopniu grunty orne. W rejonie składowiska znajdują się glinianki pozostałe po nieczynnych już cegielniach. Niektóre z glinianek są wypełnione wodą, część z nich zasypano w sposób niekontrolowany prawdopodobnie różnego rodzaju odpadami, w tym przemysłowymi. Ponadto, w okolicy stwierdzono liczne miejsca nielegalnego składowania odpadów na dziko, które mogą stanowić dodatkowe źródła zanieczyszczenia wód gruntowych. Składowisko Łubna położone jest w obrębie niecki morfologicznej ukształtowanej na powierzchni wysoczyzny polodowcowej, zbudowanej od powierzchni z piasków z wkładkami pyłów i miejscami gruntów organicznych (pierwsza warstwa wodonośna). Głębiej występuje warstwa słabo przepuszczalna (gliny zwałowe) zalegająca na pyłach i iłach zastoiskowych (miąższość 20 30 m). Warstwa ta pełni rolę izolacyjną dla użytkowego poziomu wodonośnego, który zbudowany jest z piasków i żwirów o miąższości około 40 m. W roku 1996 rozpoczęto prace związane z rekultywacją składowiska, w ramach których wykonano m.in. pionową przesłonę przeciwfiltracyjną odcinającą odcieki ze składowiska od pierwszego poziomu wodonośnego, uzupełnionej systemem drenażu odcieków wokół składowiska i na półkach technologicznych. Ostatecznie składowisko

310 D. WYCHOWANIAK, E. KODA Łubna zamknięto z dniem 31 marca 2011 r., a do końca września 2012 roku były na nim prowadzone prace w ramach rekultywacji technicznej. Do zakończenia prac rekultywacyjnych pozostało jeszcze zagospodarowanie powierzchni składowiska roślinnością, które jest w realizacji. Legenda: 3 punkt poboru wody z cieków powierzchniowych 2A piezometry zafiltrowane I warstwie wodonośnej P-1 piezometry zafiltrowane w II warstwie wodonośnej Π piezometr zafiltrowany w utworach zastoiskowych Rys. 1. Lokalizacja składowiska Łubna i punktów monitoringu wód (stan obecny) Fig. 1. Location of the landfill in Lubna with groundwater monitoring piezometers (present situation)

311 OCENA STANU ŚRODOWISKA WODNO=GRUNTOWEGO W REJONIE STAREGO SKŁADOWISKA 3. Zanieczyszczenie środowiska wodno-gruntowego w rejonie składowisk odpadów Zanieczyszczenie środowiska gruntowo-wodnego w rejonie składowisk odpadów zależy od wielu czynników, zwłaszcza od rodzaju deponowanych odpadów i ładunku zanieczyszczeń, ilości migrujących odcieków, rodzaju gruntu w podłożu (izolacyjność), warunków hydrogeologicznych i hydrograficznych, zdolności środowiska wodnogruntowego do samooczyszczania [9]. Migracja zanieczyszczeń ze składowiska pojawia się za sprawą wód opadowych i może odbywać się przez drenaż odcieków, drogą filtracyjną przez podstawę składowiska i przepływ dyfuzyjny. Przyczyną zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych, w rejonie składowisk odpadów, jest przedostawanie się do wód odcieków składowiskowych cieczy silnie zanieczyszczonej w wyniku przesączania się przez masyw składowanych odpadów wód opadowych i wód spływowych oraz wód zawartych w odpadach. Odcieki mogą wypełniać przestrzenie na różnych poziomach masy składowanych odpadów w postaci tzw. wody zawieszonej lub zbierają się w podstawie składowiska i migrują przez strefę aeracji do strefy saturacji, w której mogą być transportowane na znaczne odległości [2, 6]. O tym, jakie stanowią zagrożenie dla środowiska świadczy różnorodność zawartych w nich zanieczyszczeń. Odcieki charakteryzują się wysoką wartością ChZT i BZT 5. W ich skład wchodzą m.in.: ogólny węgiel organiczny (OWO), zawiesiny, siarczany, chlorki, azot ogólny i amonowy, fosfor ogólny, węglowodory, detergenty, pestycydy, metale ciężkie (Cr, Zn, Cd, Ni, Pb, Hg). Skład odcieków jest bardzo zróżnicowany i swoisty dla każdego składowiska (tab. 1) i zależy od: składu morfologicznego odpadów, wieku składowiska, pory roku, wpływu wód gruntowych na składowisko. Największy wpływ na skład odcieków ma wiek składowiska [1, 4]. Składowiska dzieli się na młode (5-10 lat, faza dojrzewania i stabilizacji) i stare (powyżej 10 lat, ustabilizowane). Wraz ze starzeniem się składowiska następuje spadek ChZT i BZT 5 (rys. 2 i 3). Związane jest to, ze spadkiem zawartości prostych związków organicznych, które łatwo ulegają przemianom biochemicznym. W odciekach pojawiają się związki trudno ulegające biodegradacji (głównie kwasy humusowe), co jest główna przyczyna problemów z ich efektywnym oczyszczaniem [8,10]. Ponadto, charakterystyczne dla odcieków ze składowisk są bardzo duże wahania stężeń tych parametrów (tab. 1, rys. 2 i 3). Tab. 1. Skład odcieków ze składowiska Łubna (lata 1998 2013) Tab. 1. Leachate composition in the landfill in Łubna (1998-2013) Wskaźnik zanieczyszczenia Jednostka Liczba próbek Zakres Łubna Zakres wg [14] Wartości dopuszczalne w ściekach 1 Dz.U.2009.27. 169* Odczyn ph 42 7,3-8,5 6,16-8,46 6,5-9,0 BZT 5 mgo 2/l 40 25,3-2800 22,8-10700 25 ChZT Cr mgo 2/l 42 300-5564 45,2-39080 125 PEW µs/cm 42 2701-24700 - - Azot amonowy mgnnh + 4/l 42 81-2109 0,36-1526 10 Chlorki mgcl - /l 42 315-3976 40-4200 1000

312 D. WYCHOWANIAK, E. KODA Siarczany mgso 2-4/l 42 42,6-953 21-7900 500 Ołów mgpb/l 41 0,009-0,664 0,034-2,89 0,5 Kadm mgcd/l 41 0,0006-0,049 0,004-0,375 0,4* Miedź mgcu/l 41 0,01-0,3 0,004-0,357 0,5 Cynk mgzn/l 41 0,034-0,71-2 Chrom (VI) mgcr +6 /l 24 0,004-0,294 0-0,271 0,1 Rtęć mghg/l 38 0,0002-0,026 0-0,0045 0,06* OWO mgc/l 28 28-1280 - 30 WWA mg/l 28 0,00002-0,16 - - 1 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 stycznia 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzeniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, *średnia dobowa Rys. 2. Stężenie ChZT w odciekach ze składowiska odpadów Łubna Fig. 2. COD in landfill s leachate

313 OCENA STANU ŚRODOWISKA WODNO=GRUNTOWEGO W REJONIE STAREGO SKŁADOWISKA Rys. 3. Stężenie BZT 5 w odciekach ze składowiska odpadów Łubna Fig. 3. BOD 5 in landfill s leachate 4. Zabezpieczenie składowiska Łubna przed migracją zanieczyszczeń W celu ochrony środowiska wodno-gruntowego w rejonie starych składowisk odpadów, założonych bez odpowiednich zabezpieczeń podstawy przed migracją zanieczyszczeń pochodzących z odcieków składowiskowych jest zastosowanie pionowych przesłon przeciwfiltracyjnych zagłębionych poniżej stropu naturalnych utworów słabo przepuszczalnych (przesłona wcięta) [6,7]. W 1998 roku wokół składowiska Łubna wykonano pionową przesłonę (rys. 4) zbudowaną z gotowej mieszanki bentonitowej. Przed wyborem mieszanki i składu dodatków sprawdzono jej odporność na oddziaływanie odcieków ze składowiska. W okresie budowy wykonano badania przepuszczalności materiału przesłony w zmodyfikowanym aparacie trójosiowym, umożliwiającym badania przy zmiennym gradiencie hydraulicznym i kontrolę stanu nasycenia próbki. Badania te były wykonywane z wykorzystaniem odcieków pobranych ze składowiska w celu sprawdzenia odporności materiału na agresywne działanie zanieczyszczeń. Z badań uzyskano gradienty początkowe 45-50, natomiast na analizowanym obiekcie są rzędu 1-5. Warunki takie powodują, że przesłona jest praktycznie nieprzepuszczalna. Przy gradiencie hydraulicznym i=50 po 28 dniach twardnienia uzyskano współczynnik filtracji rzędu k=5 10-9 m/s, a po 60 dniach rzędu k=5 10-11 m/s [5]. Zagłębienie przesłony uzależnione było od warunków geologicznych i wynosi od 5,5 do 17 m p.p.t. Wynika to z konieczności wbudowania przesłony około 2 m poniżej stropu ciągłej warstwy gruntów słabo przepuszczalnych. Wbudowanie przesłony spowodowało utworzenie szczelnej niecki odcinającej odcieki od otoczenia składowiska, które ujmowane są rozbudowanym

314 D. WYCHOWANIAK, E. KODA systemem drenażowym odcieków (drenaż opaskowy, drenaże palczaste, drenaż warstwy przykrywającej, zbiorniki retencyjne wód opadowych) i transportowane do istniejącej podczyszczalni odcieków, a następnie wywożone są do oczyszczalni komunalnej. Rys. 4. Elementy pasa rekultywacyjnego z pionową przesłoną przeciwfiltracyjną wokół składowiska Łubna [5] Fig. 4. Landfill s reclamation with vertical impermeable barrier 5. Lokalny monitoring w rejonie składowiska Łubna Celem lokalnego monitoringu wód w rejonie składowiska jest ocena jakości wód powierzchniowych (rowy melioracyjne) oraz jakości wód podziemnych pierwszej warstwy wodonośnej i poziomu użytkowego. Do monitoringu zaliczają się również badania składu chemicznego odcieków składowiskowych surowych i podczyszczonych w istniejącej oczyszczalni. Monitoring wód umożliwia obserwację zmian jakości wód w rejonie składowiska podczas prac rekultywacyjnych i po ich zakończeniu, jak również ocenę efektywności wykonanych zabiegów rekultywacyjnych. Podczas wykonywania prac rekultywacyjnych w 1998 r. część piezometrów położonych w bezpośrednim sąsiedztwie składowiska została zniszczona, a w ich miejsce lub w pobliżu zainstalowano nowe piezometry, w tym jeden głęboki. Sieć monitoringu od 2004 r. składa się z 12 piezometrów płytkich, 3 piezometrów głębokich, 1 piezometru zafiltrowanego w przewarstwieniach utworów zastoiskowych oraz 4 punktów poboru wód powierzchniowych na okolicznych rowach melioracyjnych. Rozmieszczenie punktów monitoringu wód w rejonie składowiska Łubna przedstawiono na Rysunku 1.

315 OCENA STANU ŚRODOWISKA WODNO=GRUNTOWEGO W REJONIE STAREGO SKŁADOWISKA Analizy fizyko-chemiczne próbek wód obecnie prowadzone są w następującym zakresie: odczyn (ph), przewodność elektrolityczna właściwa (PEW), ogólny węgiel organiczny (OWO), miedź (Cu), cynk (ZN), ołów (Pb), kadm (Cd), chrom (Cr), rtęć (Hg), suma wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA), azot amonowy, chlorki, siarczany, chemiczne zapotrzebowanie na tlen (ChZT Cr ), biochemiczne zapotrzebowanie na tlen (BZT 5 ). Badania i pomiary, określone w monitoringu, wykonywane były do 2006 roku z częstotliwością jeden raz na 6 miesięcy (jak dla fazy poeksploatacyjnej rekultywacja), w latach 2007-2010 wykonywane były raz na 3 miesiące (częstotliwość jak dla fazy eksploatacji). Od roku 2011 badania wykonywane są tak jak dla fazy poeksploatacyjnej, tj. dwa razy w roku. 6. Wpływ wykonania pionowej przesłony przeciwfiltracyjnej na jakość wód na podstawie wybranych wskaźników Do oceny stanu zanieczyszczenia środowiska wodno-gruntowego i wpływu wykonania pionowej przesłony przeciwfiltracyjnej na jakość wód, w rejonie składowiska Łubna, wykorzystano wyniki badań monitoringowych z lat 1996-2013. Ocenę przeprowadzono na podstawie porównania wartości stężeń wskaźników zanieczyszczeń w próbkach wody podziemnej pierwszego poziomu wodonośnego z wartościami granicznymi dla poszczególnych klas jakości wód podziemnych określonymi w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych [15]. Rozporządzenie to wprowadza klasyfikację, która wypełnia zalecenia Ramowej Dyrektywy Wodnej UE [13] i zalicza wody klas I, II i III do wód o dobrej jakości, a wody klasy IV i V do wód o złej jakości, które wymagają powzięcia działań naprawczych. Analizując wyniki badań monitoringowych można stwierdzić, że kluczowe znaczenie dla poprawy jakości wód podziemnych pierwszego poziomu wodonośnego w rejonie składowiska Łubna miało wykonanie pionowej przesłony przeciwfiltracyjnej izolującej odcieki od pierwszego poziomu wodonośnego oraz budowa systemu drenażowego odcieków. Wpływ na jakość wód gruntowych ma również wywożenie od 1997 roku odcieków do oczyszczalni ścieków komunalnych. Wpływ prac rekultywacyjnych na jakość wód podziemnych w pierwszej warstwie wodonośnej przedstawia Tablica 2. W większości piezometrów woda podziemna osiągnęła wartości stężeń wskaźników zanieczyszczeń dla poziomów wymaganych dla I, II i III klas jakości. Jak wynika z przedstawionego zestawienia, wciąż odnotowywane są przekroczenia stężeń niektórych wskaźników w piezometrach 2A i 3. Należy podkreślić, że rozpatrywana warstwa wodonośna zawiera zanieczyszczenia kumulowane w latach 1978-1998 z odcieków ze składowiska i wymywania zanieczyszczeń z odpadów wypełniających pobliskie glinianki [16].

Przesłona przeciwfiltracyjna (09.06.1998) 316 D. WYCHOWANIAK, E. KODA Tab. 2. Tab. 2. Wpływ wykonania pionowej przesłony przeciwfiltracyjnej na jakość wód pierwszego poziomu wodonośnego na przykładzie wybranych wskaźników zanieczyszczeń The effect of the vertical impermeable barrier on groundwater quality for selected parameters Data poboru prób Nr piezometru PEW [µs/cm] II połowa 1996 r. Stężenie zanieczyszczeń Azot amonowy [mgn NH4/l] Chlorki [mgcl - /l] PEW [µs/cm] 19-20.06.2013 r. Stężenie zanieczyszczeń Azot amonowy [mgn NH4/l] Chlorki [mgcl - /l] 1 (1A) 1420 3,00 269 1478 0,81 265 2 (2A) 6940 51,3 2035 3747 3,46 718 3 18390 589 4257 4260 75,98 777 4 1343 24,3 81 886 1,66 <5,0 5 (5A) 766 14 86 706 0,88 13,2 9 (9A) 402 11 23 908 0,98 13,6 10 508 18 29 523 1,38 22 * Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 23.07.2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896). Przykładowe wykresy (dla piezometru nr 3) zmian stężenia chlorków i azotu amonowego w wodach pierwszego poziomu wodonośnego przedstawiono odpowiednio na Rysunkach 5 i 6. Na wykresach widoczny jest systematyczny spadek wartości stężeń analizowanych wskaźników zanieczyszczeń. Wody w rejonie tego piezometru nie osiągnęły jeszcze wartości granicznych dla wody o dobrej jakości (klasy I, II, III). Przypuszczalnie, wynika to z istnienia innego źródła zanieczyszczeń niż składowisko (prawdopodobnie glinianka zasypana odpadami niewiadomego pochodzenia) [5]. Drugim miejscem, gdzie zaobserwowano wysokie wartości wskaźników jest rejon piezometru nr 16 (rys. 7), którego zanieczyszczenie wynika ze spływów wód opadowych z zaplecza składowiska [3,5].

317 OCENA STANU ŚRODOWISKA WODNO=GRUNTOWEGO W REJONIE STAREGO SKŁADOWISKA Rys. 5. Wykres zmian zawartości chlorków w wodzie z piezometru nr 3 Fig. 5. Changes of chlorides concentrations in groundwater (piezometer no 3) Rys. 6. Wykres zmian zawartości azotu amonowego w wodzie z piezometru nr 3 Fig. 6. Changes of ammonia nitrogen in groundwater (piezometer no 3)

318 D. WYCHOWANIAK, E. KODA Rys. 7. Fig. 7. Rozkład stężenia chlorków w wodzie gruntowej w rejonie składowiska Łubna (czerwiec 2013) Distribution of chlorides concentration in groundwater in the vicinity of the landfill in Lubna (June 2013) 7. Podsumowanie Odcieki składowiskowe są cieczą silnie zanieczyszczoną, która może powodować tak niekorzystne zmiany parametrów fizyko-chemicznych, że woda gruntowa nie nadaje się do żadnych celów. Ładunki zanieczyszczeń w odciekach ze składowiska Łubna nie różnią się znacząco od ładunków zanieczyszczeń z innych składowisk odpadów w Polsce i są charakterystyczne dla jego wieku. Ze względu na długotrwałe oddziaływanie składowisk odpadów na środowisko wodno-gruntowe, jego zabezpieczenie przed migracją zanieczyszczeń z odcieków składowiskowych stało się ważnym zagadnieniem.

319 OCENA STANU ŚRODOWISKA WODNO=GRUNTOWEGO W REJONIE STAREGO SKŁADOWISKA W przypadku składowiska Łubna ochrona wód podziemnych jest realizowana za pomocą pionowej przesłony przeciwfiltracyjnej. Wyniki badań monitoringowych potwierdzają jej izolacyjny charakter, w niektórych rejonach stężenie zanieczyszczeń uległo redukcji nawet 10-krotnie i osiagneło poziom wartości granicznych dla klas I, II i III jakości wody podziemnej. Wybudowanie przesłony przeciwfiltracyjnej spowodowało również zmianę naturalnego kierunku przepływu wód gruntowych pierwszej warstwy wodonośnej. Podjęto analizę wpływu wykonanych zabezpieczeń na procesy migracji zanieczyszczeń. Równie ważna jest analiza przebiegu samooczyszczania się środowiska wodno-gruntowego. Prowadzone badania polegają na analizie składu fizykochemicznego wody gruntowej pobranej z piezometrów. Bibliografia [1] El-Fadel M., Bou-Zeid E., Chahine W., Alayli B. Temporal variation of leachate quality from pre-sorted and baled municipal solid waste with high organic and moisture content. Waste Management, 2002, 3(22) 269-282 [2] Golimowski J., Koda E., Mamełka D. Monitoring wód w rejonie rekultywowanego składowiska odpadów komunalnych. W: VII Konferencja Naukowo-Techniczna Gospodarka odpadami komunalnymi, Koszalin-Kołobrzeg, 2001, 87-102 [3] Gworek B., Hajduk A., Koda E., Grochowalski A., Jeske A. Influence of a municipal waste landfill on the spatial distribution of polychlorinated dibenzo-p-dioxins and dibenzofurans (PCDDs/Fs) in the natural environment. Chemosphere. 2013, 92, 753-759, 2013. [4] Kang K-H., Shin H. S., Park H. Characterization of humic substances present in landfill leachates with different landfill ages and implications. Water Research, 2002, 16(36), 4023-4032 [5] Koda E. Stateczność rekultywowanych składowisk odpadów i migracja zanieczyszczeń przy wykorzystaniu metody obserwacyjnej. Rozprawy i Monografie Nr 384, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 2011 [6] Koda E. Influence of vertical barrier surrounding for old sanitary landfill on eliminating transport of pollutants on the basis of numerical modeling and monitoring results. Polish Journal of Environmental Studies, 2012, 21(4), 929-935 [7] Koda E. Antropogenic waste products ulilization for old sanitary landfills rehabilitation. Annals of Warsaw University of Life Sciences. Land Reclamation. 2012, 44 (1), 75-88 [8] Korniluk M., Ozonek J. Investigation on landfill leachate biodegradability improvement by use of hydrodynamic cavitation and ozone. Annual Set the Environment Protection. 2013, 15, 127-135 [9] Kulig A. Metody pomiarowo-obliczeniowe w ocenach oddziaływania na środowisko obiektów gospodarki komunalnej. Oficyna Wyd. PWr, Wrocław, 2004 [10] Kulikowska D. Charakterystyka oraz metody usuwania zanieczyszczeń organicznych z odcieków pochodzących z ustabilizowanych składowisk odpadów komunalnych. Ecological Chemistry and Engineering, 2009, 3(16), 389-402 [11] Infrastruktura Komunalna 2012. GUS, Warszawa, 2013

320 D. WYCHOWANIAK, E. KODA [12] Pleczyński J., Wesołek J., Magdziarek M. Gospodarka odciekami na składowiskach odpadów komunalnych. Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej, Inżynieria Środowiska, Zeszyt 22, 1997 [13] Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE z dn. 23 października 2000 ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej [14] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896 z 2008) [15] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 stycznia 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzeniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 27, poz. 169 z 2009) [16] Twarogowski J., Czerwieńska I. Wpływ składowiska odpadów komunalnych na otoczenie w Łubnej koło Warszawy. Przegląd Geologiczny, 1996, 1(22), 92-95

321 OCENA STANU ŚRODOWISKA WODNO=GRUNTOWEGO W REJONIE STAREGO SKŁADOWISKA