RUCH OLIMPIAD SPECJALNYCH Olimpiady Specjalne jest to organizacja zajmująca się sportem osób niepełnosprawnych umysłowo. Nie należy jej mylić z paraolimpiadą, zajmującą się sportem ludzi z dysfunkcją ruchu. Chciałbym przybliżyć zasady ruchu Olimpiad Specjalnych, albowiem różnią się one od zasad, którymi kieruje się normalny sport. Na początek trochę historii Lata sześćdziesiąte to rozpoczęcie działalności ruchu Olimpiad Specjalnych w USA i Kanadzie. Tunice Kennedy Shriver przygotowała i przeprowadziła w 1963r półkolonie dla osób z niepełnosprawnością umysłową. W 1968r w Chicago zostały zorganizowane I Międzynarodowe Letnie Igrzyska Olimpiad Specjalnych z udziałem 1000 zawodników z Francji, Kanady i USA. Od tego czasu Światowe Letnie Igrzyska odbywają się systematycznie. Zimowe Igrzyska Olimpiad Specjalnych po raz
pierwszy zostały przeprowadzone w 1977r w Colorado i od tamtej pory również organizowane są cyklicznie. Igrzyska letnie i zimowe odbywają się w cyklu 4-letnim na zmianę, raz letnie i raz zimowe - co 2 lata. W Polsce w latach 70-tych wiele ośrodków prowadziło różne zajęcia z rehabilitacji ruchowej i sportowej w ramach działalności świetlicowej, klubowej, kolonijnej oraz programowych zajęć szkolnych. Organizowano również zespołowe imprezy sportowo-rekreacyjne. Były to początki działalności sportu specjalnego w Polsce. W Poznaniu, a później w Warszawie, odbyły się duże imprezy sportowe. W Warszawie, w marcu 1973r, w Hali Gwardii miała miejsce I Spartakiada Szkół Życia, w której wzięło udział 211 uczestników. Kiedy informacje o naszej działalności dotarły za pośrednictwem ośrodków polonijnych do USA i pośrednio do Kwatery Głównej Special Olimpics w Waszyngtonie, Eunice Kennedy Shriver jesienią 1982r osobiście przysłała na ręce ówczesnego prezesa Komitetu Pomocy Osobom z Upośledzeniem Umysłowym, prof. Jerzego Doerffera, pismo z zaproszeniem dla ekipy polskiej do wzięcia udziału w VI Światowych Letnich Igrzyskach Olimpiad Specjalnych (jako goście nie zrzeszeni ) w lipcu 1983r.
Od tego czasu rozpoczął się okres wdrażania naszego uczestnictwa w strukturach Special Olimpics. Polska jest pierwszym krajem w ramach państw centralnej i wschodniej Europy, z którym Special Olimpics nawiązuje oficjalną współpracę. W 1987r odbywa się I Ogólnopolska Olimpiada Specjalna na obiektach warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Ruch Olimpiad Specjalnych w Polsce zyskuje coraz więcej sympatyków, przyjaciół, współorganizatorów i sponsorów, którzy umożliwiają mu coraz lepszą działalność. Do programu sportowego Olimpiad Specjalnych w Polsce włączanych jest coraz więcej dyscyplin sportowych oraz program rehabilitacyjny Treningu Aktywności Motorycznej dla osób o najniższej sprawności. Obecnie Polska posiada najwyższy Certyfikat Akredytacji I stopnia w strukturach Special Olimpics International. Akredytowany program może zezwolić dzieciom w wieku 6 lat na uczestnictwo w treningach, ale nie w zawodach. W treningach i zawodach Olimpiad Specjalnych może brać udział każda osoba z niepełnosprawnością umysłową w wieku minimum 8 lat, która zarejestruje swój udział zgodnie z wymogami przepisów. Nie ma wyznaczonego maksymalnego wieku dla uczestnika Olimpiad Specjalnych. Celem Olimpiad Specjalnych jest umożliwienie udziału w zawodach sportowych osobom z niepełnosprawnością umysłową niezależnie od ich poziomu sprawności. Zawodnikom oferowane są możliwości startu na różnym poziomie trudności. Dla osób o wysokim poziomie sprawności konkurencje odbywają się zgodnie z przepisami związków sportowych, natomiast dla osób o niskim poziomie sprawności konkurencje o zmodyfikowanych przepisach np. w lekkiej atletyce chód na 25m z asystą, w pływaniu pływanie ze sprzętem pneumatycznym, a w grach zespołowych Indywidualne Konkursy Sprawności. Dla osób o najniższej sprawności przeznaczony jest program rehabilitacyjny Olimpiad Specjalnych. Osoby te, które z różnych przyczyn nie mogą uczestniczyć w oficjalnych dyscyplinach i konkurencjach sportowych, mają okazję do zademonstrowania tego, co osiągnęli na treningach. Program ten mobilizuje do pracy rehabilitacyjnej nad rozwijaniem w maksymalnym stopniu możliwości danej osoby, dostarcza radości i nowych wrażeń. Najważniejszy jest tutaj udział i indywidualne osiągnięcia każdego z zawodników. Nie ma ściśle określonych przepisów, a współzawodnictwo nie jest tak istotne jak w oficjalnych sportach. Jest to jedyna możliwość, aby osoby te zostały włączone do ruchu Olimpiad Specjalnych w roli zawodników.
We wszystkich zawodach w sportach letnich i zimowych obowiązują Oficjalne Przepisy Sportowe Olimpiad Specjalnych. Przepisy te powstały w oparciu o oficjalne przepisy międzynarodowych lub narodowych federacji sportowych w danej dyscyplinie. Zmiany i modyfikacje tych przepisów wynikają z potrzeby zapewnienia możliwości uczestnictwa z zachowaniem równości szans zawodników o różnym poziomie sprawności. W Polsce osoby niepełnosprawne umysłowo mogą trenować i startować w następujących dyscyplinach sportowych: gimnastyka, jazda konna, jazda na wrotkach, lekkoatletyka, piłka nożna, pływanie, dwubój siłowy, tenis stołowy, badminton, koszykówka, kajakarstwo, narciarstwo alpejskie i biegowe, łyżwiarstwo szybkie, hokej halowy, tenis ziemny, kolarstwo, softball, żeglarstwo i bocce. Jak widać nie wszystkie dyscypliny sportowe i konkurencje są dopuszczone do uczestnictwa w Special Olimpics. Są to dyscypliny narażające zawodników na niepotrzebne ryzyko urazów i kontuzji, które mogą spowodować długotrwałe obrażenia i nieodwracalne zaburzenia. Te sporty są zabronione w Special Olimpics, a możemy zaliczyć do nich wszystkie sporty kontaktowe i sporty walki, strzelectwo, szermierka, biathlon, skoki narciarskie, rzut oszczepem, rzut młotem, trójskok, skoki
do wody, skoki na batucie. Pewne ograniczenia dotyczą również osób z zespołem Downa. Badania wykazały, że ok. 10-15% populacji tej grupy, posada niestabilność w stawie szczytowo obrotowym w odcinku szyjnym kręgosłupa. Spowodowane jest to rozluźnieniem więzadła łączącego kręgi. Może to narażać takie osoby na ryzyko uszkodzenia rdzenia kręgowego w przypadku uczestnictwa w treningach i zawodach dyscyplin wymagających wykonywania nadwyprostu i nagłego zgięcia odcinka szyjnego lub górnych części tułowia. Ryzyko to występuje m.in. w pływaniu stylem motylkowym i przy skoku startowym, skokach do wody, LA skoku wzwyż i pięcioboju, jeździe konnej, gimnastyce, piłce nożnej i narciarstwie zjazdowym. Aby stwierdzić lub wykluczyć niestabilność w stawie szczytowo obrotowym należy wykonać badanie radiologiczne odcinka szyjnego w pozycji maksymalnego zgięcia i wyprostuj. Zgodnie z przepisami zawodnicy z zespołem Downa, którzy mają stwierdzoną niestabilność w tym stawie nie mogą uczestniczyć w w/w konkurencjach. Podstawową cechą odróżniającą zawody Olimpiad Specjalnych od innych zawodów jest to, że wszyscy zawodnicy zakwalifikowani są do odpowiedniego
poziomu sprawności. Zawody są tak przeprowadzone, że zawodnik rywalizuje z innymi o podobnych możliwościach ruchowych. Tworzone są grupy po maksimum 8 zawodników o podobnej sprawności. Zostało to stworzone w celu wyrównania szans, oraz w przekonaniu, że współzawodnictwo między zawodnikami o wyrównanym poziomie sprawności fizycznej i umiejętnościach sportowych jest najlepszą formą stymulacji ich rozwoju psychofizycznego oraz najodpowiedniejszą metodą oceny czynionych postępów. W zawodach Olimpiad Specjalnych każdy zawodnik bierze udział w ceremonii dekoracji. Jest to bardzo ważny moment podkreślenia osiągnięć każdego z zawodników. Dekoracja powinna odbywać się natychmiast po zakończeniu konkurencji i w kolejności odwrotnej do zajmowanych miejsc tj. od 8 do1. Za pierwsze, drugie i trzecie miejsca w każdej grupie sprawnościowej przyznawane są medale, a za pozostałe miejsca zawodnicy nagradzani są plakietkami. W sportach zespołowych, każdy uczestnik drużyny otrzymuje jednakową nagrodę. Podczas zawodów nie prowadzi się zbiorowych punktacji za osiągnięcia medalowe, ani nie ma rejestracji najlepszych wyników i rekordów.
Organizacja zawodów w dużej mierze opiera się na ludziach dobrej woli wolontariuszach. Są to najczęściej ludzie młodzi, którzy zaangażowani są zarówno w prace organizacyjne jak i bezpośrednią opiekę nad zawodnikami. Podają im napoje, wydają posiłki, prowadzą do toalety, cieszą się, gdy ich zawodnik wygrywa, a pocieszają, gdy przegrywa. Potrzeba ich zawsze dużo. W zamian za swoje zaangażowanie otrzymują posiłek, jakiś drobiazg, oraz to, co sami określają za najcenniejsze szansę przeżycia wspaniałej przygody, dowartościowania się, zaliczenia dobrego uczynku. Wszystkie te zawody niosące ogromne korzyści dla zawodników odbywają się w myśl przysięgi Olimpiad Specjalnych Pragnę zwyciężyć, lecz jeśli nie będę mógł zwyciężyć niech będę dzielny w swym wysiłku. Na tych zawodach nie ma przegranych, każdy uzyskany wynik jest ogromnym sukcesem niepełnosprawnego sportowca. Opracował: Marek Wójcik zdjęcia z archiwum autora