Tadeusz Kosiński Dział Numizmatyczny. Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 18,

Tadeusz Kosiński Dział Numizmatyczny Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 18, 294-303 1995

294 Drewno orzechowe, toczne, płaskorzeźbione, trzcina; wys. 78, szer. siedziska 72,5, głęb. 47 x 47 cm; nr inw. MNKi/R/1844; przeniesienie 1992. 37. Zegar stojący szafowy przeszklony w partii tarczy i na wysokości wag, Śląsk, Świebodzice, firma Gustawa Beckera, pocz. XX w. Sosna, orzech, okleina orzechowa barwiona na ciemny brąz, szkło pęcherzykowe i kryształowe, mosiądz; wys. 210, szer. 55, głęb. 29 cm; nr inw. MNKi/R/1843; przeniesienie 1992. 38. Komplet mebli złożony z biblioteczki, biurka, stołu okrągłego, kanapki, fotela i 5 krzeseł, Polska, 20-lecie międzywojenne. Drewno fornirowane jesionem, intarsja, tapicerka; nr inw. M NKi/R/1824 1833; przeniesienie 1992. 39. Kasa pancerna, Wiedeń, firma Ignaza Patzaka, XIX/XX w. Żeliwo, wnętrze partiami drewniane, gruntowane, malowane a la drewno, złocone; wys. 82, szer. 61, głęb. 58 cm; nr inw. M NKi/R/1856; przeniesienie 1992 (ryc. 21). Anna Kwaśnik-Gliwińska DZIAŁ NUM IZM ATYCZNY 1989 1992 Krach finansów państwa, a co za tym idzie oszczędności budżetowe, miały decydujący wpływ na znaczne ograniczenie zakupów w latach 1989 1992. Toteż najliczniejszą grupę nabytków Działu Numizmatycznego z tego okresu tworzą przejęte w 1989 r. z Działu Historii zbiory falerystyczne i sfragistyczne. RODZAJE I STRUKTURA NABYTKÓW DZIAŁU NUMIZMATYCZNEGO W LATACH 1989 1992 1989 1990 1991 1992 Razem Dary 9 7 11 42 69 Przekazy 215 2 4 5 226 Zakupy 48 70 2 120 Razem 224 57 83 49 415 1989 1990 1991 1992 Razem Monety 1 3 51 3 58 Banknoty 2 30 2 34 Medale 7 51 4 43 105 Tłoki pieczętne 64 1 1 66 Odznaczenia 152 152 Razem 224 57 85 49 415 Monety Najciekawszym nabytkiem tej grupy muzealiów jest bez wątpienia denar Bolesława III Krzywoustego (1102 1138) Książę i święty Wojciech (M NKi/N/527), reprezentujący jeden z czterech typów denarów bitych przez tego władcę. O randze tego

295 Ryc. 22. Denar Bolesława III Krzy woustego Książę i św. Wojciech z 1113 r., nr inw. M N K i/n /527 awers rewers egzemplarza świadczy fakt, iż posiada jeden z najwyższych współczynników rzadkości monet. T en typ denara został wybity po 1113 r. w mennicy gnieźnieńskiej w okresie trudnej dla Bolesława III sytuacji politycznej: wewnętrznej (konieczność surowej pokuty za uwięzienie i oślepienie brata Zbigniewa) oraz zewnętrznej (wojna z Czechami i niebezpieczeństwo utraty samodzielności kościelnej przez Polskę). Wtedy to potrzebą chwili stało się utrwalenie kultu świętego Wojciecha, kreowanego na opiekuna państwa polskiego. D enar obok miernika wartości, odegrać miał rolę propagatora idei rolę, którą w niedługim już czasie przypisano tzw. brakteatom. Na awersie monety widzimy więc postać siedzącego świętego Wojciecha. Obok po prawej wizerunek księcia Bolesława, dzierżącego w lewej ręce tarczę, w prawej zaś włócznię świętego Maurycego. Włócznię tę jako znak monarszego dostojeństwa spotykamy często na monetach pierwszych Piastów. Rewers przedstawia krzyż, dookoła niego napis: B O LEZLA U oraz w kolejnym kręgu: A D A LB IB U S zamiast A D A LB ER TU S. Jak widać, stosując kontrakcję, rytownik nie ustrzegł się błędu literowego. Moneta ta jest ciekawa jeszcze z dwóch względów. Po pierwsze, jest przykładem dewaluacji denara. Na początku panowania Bolesława Krzywoustego z jednej grzywny jako jednostki wagowej (213 g, przy czym czystego srebra 182,5 g) bito 240 monet 0 przeciętnej wadze 0,887 g. Potrzeba gotówki kazała jednak księciu szukać w mennicy nowego źródła dochodów. Środkiem do tego było stopniowe obniżanie stopy menniczej, czyli wybijanie z grzywny srebra coraz większej ilości denarów, o coraz mniejszej wadze. Prezentowana moneta waży już tylko 0,450 g. Po drugie, jest przykładem zastosowania nowej techniki produkcji monet, która wyeliminowała z rysunku stempli menniczych obowiązujący dotąd na ziemiach polskich wzór denarów saskich, a mianowicie wystające obrzeże. Denary Krzywoustego mają wygląd niemal płaskich blaszek srebrnych, lecz artystycznie wykonane są znacznie lepiej niż poprzednie. Jedynym poważniejszym zakupem, jaki udało się w omawianym czasie zrealizować, było nabycie w Świętokrzyskim Salonie Numizmatycznym zespołu 44 monet z okresu panowania w Polsce dynastii Wazów. Zakup ten był podyktowany planem zor ganizowania w przyszłości w pałacu kieleckim stałej wystawy poświęconej zbiorom numizmatycznym z tej epoki. Rządy Wazów cechuje bowiem niezwykle bogata działalność mennicza. Nigdy wcześniej, ani już nigdy potem, nie było takiej różnorod ności pieniądza, takiego bogactwa gatunków i typów środków płatniczych. Wśród zakupionych monet Zygmunta II I (1587 1632) występują: orty, trojaki, grosze 1 denary, Jana Kazimierza (1649 1668) zaś złotówki, orty, szelągi; bite zarówno w mennicach koronnych, jak i miejskich. Pod berłem Zygmunta III po raz pierwszy w Rzeczpospolitej pojawiły się monety ćwierćtalarowe zwane z niemiecka ortami orth = ). Wybiła je w 1609 roku mennica

296 gdańska. Orty pomyślane były jako średniej wielkości monety srebrne wartości 10 groszy. Jednak wskutek inflacji ich wartość na tym poziomie nie utrzymała się długo. Zakupione orty gdańskie (MNKi/N/598-601) potwierdzają, iż mimo upływu lat rysunek stempla generalnie nie ulegał większej ewolucji. Na awersie widać popiersie króla Zygmunta III w koronie i w modnej wówczas kryzie. W otoku zamieszczono tytulaturę:,,sigis[mundus] III D[ei] G[ratia] REX POL[oniae] M[agnus] D[ux] L[ithuaniae] R[ussiae] PR[ussiae]. Na rewersie herb Gdańska na tarczy podtrzymywanej przez dwa lwy. Dookoła napis: M ONETA CIVIT[atis] GEDANENSIS, oraz niekiedy znak mincerza. Po 1620 r. połowa daty występuje na awersie, końcówka zaś na rewersie. Najcenniejszy jest ort z 1617 r. (MNKi/N/598), którego projekt opracował Samuel Ammon (1591 1622), najwybitniejszy w Polsce reprezentant manieryzmu, oczywiście w medalierstwie. Jego dzieło sygnowane inicjałami na rewersie, wyróżnia się precyzyjnym wykonaniem, subtelnym rysunkiem oraz umiejętnie zastosowaną ornamentyką dekoracyjną. Podobną prawidłowość w stosunku do rysunku stempla potwierdzają orty koronne bite w mennicy bydgoskiej (M NKi/N/592, 594, 595). Na awersie występuje popiersie królewskie w koronie i zbroi wraz z insygniami, a w otoku tytulatura:,,sigis[mundus] III D[ei] G[ratia] REX POL[oniae] M[agnus] D[ux] L[ithuaniae] RUS[siae] PRUJssiae] M[asoviae]. Na rewersie dokończenie tytulatury:,,sam[ogitiae] LIV[oniae] NEC[non] SE[migaliae] GOT[orum] VAN[delorum] Q[ue] HER[editorius] R[ex]. W centrum pod koroną 5-polowa tarcza herbowa: na 1. i 4. polu występuje Orzeł polski, na 2. i 3. litewska Pogoń, w środkowym na małej tarczy Snopek Wazów. Po bokach data emisji, u dołu herb Sas Mikołaja Daniłowicza podskarbiego wielkiego koronnego. Największą grupę, jednocześnie najbardziej charakterystyczną dla mennictwa czasów Zygmunta III stanowią trojaki (MNKi/N/561, 563-569, 571, 574-576, 578, 581-587), a więc monety o wartości 3 groszy. Nabyte trojaki reprezentują wszystkie mennice koronne: w Olkuszu, Poznaniu, Wschowie, Bydgoszczy, Malborku, Lublinie i Krakowie, oraz mennice miejskie w Gdańsku i Rydze. Monety te, chociaż bite masowo i w wielkiej ilości odmian, posiadają jednak wspólne podobieństwo. Na awersie występuje popiersie władcy zawsze zwrócone w prawo, dookoła tytulatura w skróconej formie. W przypadku trojaków koronnych, u dołu występuje jeszcze herb urzędującego podskarbiego wielkiego koronnego. Rewers zawiera charakterystyczny 4-wierszo wy napis: III GROS[sus] ARG[enteus] TRIP[lex] REG[ni] POLON[iae], datę i czasami znak mincerza. Trojak koronny posiadał trzy herby: Polski, Litwy i Wazów, miejski zaś herb emitującego monetę miasta. Jako ciekawostkę można jeszcze zaprezentować najmniejszą z emitowanych monet denara koronnego z mennicy krakowskiej z 1623 r. (MNKi/N/548). Cienki jak papier, o średnicy 14 mm i wadze brutto 0.25 g, zawierał symboliczną niemal ilość 1 srebra. Był bity według 1 próby srebra w 16-stopniowej skali łutowej, czystego zatem srebra było w nim 0.02 g (sic!). Na awersie występowała ukoronowana litera S (Sigismundus), po bokach data 16J23, na rewersie pod koroną splecione tarcze z herbami Polski, Litwy i Wazów. Początek panowania Jana Kazimierza charakteryzował się podjęciem próby uporządkowania systemu monetarnego. Jednak wojny, które wkrótce nastąpiły i wraz z nimi upadek gospodarczy, spowodowały również głęboki regres na polu menniczym. Przegląd ortów koronnych oraz toruńskich i gdańskich z lat 1650 1668 (MNKi/N/626-632, 635, 636) w pełni tę tendencję potwierdza. Wysoka 14 próba mennicza bitych w 1650 roku monet z biegiem lat stopniowo maleje. Również poziom

297 Ryc. 23. Ort gdański Jana Kazimierza z 1651 r., nr inw. M N K i/n /632 wykonania technicznego i artystycznego słabnie, jakby chciał się dostosować do ogólnego upadku pieniądza. Za monetę najcenniejszą, a jednocześnie najpiękniej od strony plastycznej wykonaną, należy uznać ort gdański z 1651 r. (M NKi/N/632). Ten wybór nie będzie dziwić, jeśli weźmiemy pod uwagę, iż nad poziomem stempli rytowanych w tej mennicy czuwał Jan Hoehn senior (1607 1664), najwybitniejszy medalier w Rzeczypospolitej w tym okresie. Awers zawiera modelowane popiersie króla w koronie, okryte płaszczem, z Orderem Złotego Runa na piersi. W otoku tytulatura:,,ioan[nes] CAS[imirus] D[ei] G[ratia] R[ex] POL[oniae] SVEC[iae] M[agnus] D[ux] L[ithuaniae] R[ussiae] P[russiae]. Na odwrocie owalna tarcza z herbem Gdańska trzymana przez dwa lwy, nad tarczą nominal 18 oznaczająca wartość monety w groszach. Pod łapami litery G R znak Gerharda Rogge, dzierżawcy mennicy, niżej data emisji: 1651. Dookoła napis:,,m ONET[a] ARGENT[ea] CIVITAT[is] GEDANEN[sis]. W 1663 roku wprowadzono do obiegu monetę 1-złotową (MNKi/N/637-638). Od połowy XV w. 1 zloty polski liczył 30 groszy i był podobnie jak grzywna jednostką obrachunkową. Teraz po wybiciu pierwszej emisji stał się realną monetą. T rudna sytuacja finansowa kraju sprawiła, iż złotemu nadano przymusowy kurs 30 groszy, podczas gdy faktyczna jego wartość, wynikająca z zawartości srebra, wynosiła tylko 12 groszy. Było to więc usankcjonowane prawem fałszerstwo. Toteż dla usprawiedliwienia oszustwa, na awersie umieszczono patriotyczną inskrypcję: D A T P R E T IU M SERVATA SALUS POTIORQ[ue] M E T A L L O E S T, co można przetłumaczyć: W y ższą nad cenę metalu wartością jest ocalenie [ojczyzny]. Społeczeństwo uznało tę monetę za jedną z przyczyn nieszczęść kraju i odczytywało monogram królewski na awersie IC R (Ioannes Casimirus Rex) jako Initium Calamitatis Regni (początek nieszczęść Królestwa), a od nazwiska projektodawcy Andrzeja Tymfa, dzierżawcy mennicy bydgoskiej, nadało jej nazwę tymf, która utrwaliła się w przysłowiu. Prezentację kończą 2 monety Królestwa Polskiego z rosyjskim i polskim oznacze niem nominału: 1 PyEJI.H 10 ZŁOT[ych]. Jedną wybiła w 1837 r. Mennica Warszawska (M NKi/N/725), drugą w 1836 r. mennica w Petersburgu (M NKi/N/726).

298 Banknoty Wśród kilkudziesięciu obiektów przeważają aktualnie będące w obiegu, nabywane w Narodowym Banku Polskim celem kontynuowania kolekcji. Bardziej interesujący jest jedynie bilet skarbowy z okresu Insurekcji Kościuszkowskiej o nominale 10 złotych wydany na mocy uchwały Rady Najwyższej Narodowej (RNN) z 8 VI 1794 r. (M NKi/N/260). Banknot jest jednostronny. U góry emblemat z francuską symboliką rewolucyjną: frygijska czapka, uzbrojenie sankiulotów, zerwane kajdany absolutyzmu. Rzecz charakterystyczna, iż emblemat ten jest wyeksponowany bardziej niż godło państwowe, Orzeł i Pogoń. U dołu wyciśnięta pieczęć z dewizą w stylu jakobińskim: W O LN O ŚĆ CAŁOŚĆ N IE PO D L E G Ł O Ś Ć. W środku podstawa prawna emisji pierwszego polskiego pieniądza papierowego. Banknot wykonano w warszawskiej drukarni Jana Abrahama Willinga na papierze holenderskiej firmy J. Hónig i Zoonen z jej znakiem wodnym. Bilety skarbowe zszyte były w bloczki z możliwością odcinania. Stawały się prawnym środkiem płatniczym z chwilą zarejestrowania w Wydziale Skarbowym R N N i po złożeniu podpisów przez komisarzy Dyrekcji Biletów Skar bowych. Ryc. 24. Bilet skarbowy z okresu insurekcji kościuszkowskiej o nominale 10 zł, 1794 r., nr inw. M N K i/n /260

299 Ryc. 25. Medal wybity przez Watykan z okazji 13. rocznicy pontyfikatu Jana Pawła II i 100. rocznicy ogłoszenia encykliki Rerum Novarum, wg projektu Enrica Manfriniego, 1991 r., nr inw. M N K i/n /2731-2733 Medale Przebywając w pałacu kieleckim 3 VI 1991 r., papież Jan Paweł II przekazał do zbiorów muzealnych medale wydane z okazji 13. rocznicy jego pontyfikatu oraz 100. rocznicy ogłoszenia encykliki Rerum Novarum. Stanowiące komplet trzy medale, wybite w złocie, srebrze i brązie według projektu Enrico Manfriniego, charakteryzują się wysokim poziomem wykonania. Na awersie pólpostać papieża w stroju pontyfikalnym. W otoku napis: IO A N N ES PA U LU S II P[ontificatus]. M[ariae]. ANNO X II I. Na odwrocie dwa herby papieskie: po lewej Leona X III, autora wspomnianej encykliki oraz po prawej Jana Pawła II. Dookoła napis: R ER U M NOVARUM C E N T E S IM U S A N N U S. Rant gładki z inskrypcją: E CI V IT A T E VATICA NA, i kolejnym numerem emisji: 039/900 (MNKi/N/2731-2733). W M onachium w latach 1878 1885 tworzył bliżej nie znany medalier Artur Malinowski. Jest on autorem udanego medalu wybitego w 1880 r., w 50. rocznicę powstania listopadowego (M NKi/N/2197). Awers wypełnia monumentalna postać kobiety z koroną na głowie i w kolczudze, symbolizująca Polskę. W lewej ręce trzyma miecz, w prawej rozwiany sztandar z orłem i napisem: ZA WASZĄ I NASZĄ W O LN O ŚĆ. W otoku: U SQ U E AD F IN E M M D C C CX X X (Wierni do końca 1830). Na rewersie wieniec żałobny z liści lauru i dębu, w nim epitafium: B O H A TE ROM PO W STA N IA L ISTO PA D O W EG O W PIĘ Ć D Z IE S IĄ T Ą R O C ZN IC Ę. Dużą przydatność do celów ekspozycyjnych posiada licząca 44 pozycje seria medalierska, wydana w latach 1972 1986 staraniem Polskiego Towarzystwa Num iz matycznego i Archeologicznego (MNKi/N/2560-2603). Dopracowane w każdym szczególe medale zaprojektował Witold Korski, a wybiła nie mniej starannie Mennica Państwowa. Ideą przewodnią serii było przybliżenie sylwetek królów i książąt polskich, którzy zasłużyli się dla numizmatyki poprzez emisję monet. Każdy medal na stronie głównej zawiera najbardziej charakterystyczną monetę władcy, na odwrocie zaś jego wizerunek lub scenę historyczną z okresu panowania.

300 Dział Numizmatyczny kontynuował również uzupełnianie kolekcji medali regional nych, wydanych w niezmierzonej chyba ilości w okresie PRL. Medale te, o różnym, z reguły mizernym poziomie artystycznym, posiadają jednak pewne wartości poznaw cze, a jednocześnie są swoistym świadectwem epoki. Tłoki pieczętne Zdecydowaną większość (62 szt.) stanowią tłoki przejęte z Działu Historii M NKi w 1989 r., wśród których 27 pochodzi jeszcze z przedwojennych zbiorów Muzeum Kieleckiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Są to pieczęcie osobo we, monogramowe, władz i urzędów państwowych, sądowe, wojskowe i powstańcze, samorządowe, szkolne, cechowe oraz kościelne. Kolekcja ta posiada już opublikowane opracowanie i złożony do druku katalog1, toteż zwrócę uwagę tylko na kilka najciekaw szych obiektów. Unikatowym wręcz eksponatem jest XVI-wieczny sygnet z gmerkiem, znaleziony na zboczu wzgórza zamkowego w Chęcinach (M NKi/N/1). Gmerk to znak osobisty lub rodzinny, używany przez mieszczan, a niekiedy także chłopów. Pojawił się w Polsce w XV w. pod wpływem herbu rycerskiego. W zasadzie spełniał wyłącznie funkcję znaku rozpoznawczo-wlasnościowego, toteż umieszczany bywał na budowlach, przedmiotach użytkowych, tłokach pieczętnych oraz sygnetach. Prezentowany gmerk wygrawerowa no na owalnym polu. W jego obrębie u góry litery: G I, poniżej na kartuszu w kształcie tarczy renesansowej kombinacja poziomych i pionowych kresek, charakterystyczna dla tego typu obiektów. Ryc. 26. Sygnet z gmerkiem i monogramem G I z XVI w., nr inw. M N K i/n /1 Interesujący jest również tłok pieczętny do laku cechu garncarzy z Sieradza z 2. poi. X V II w. (M NKi/N/2). W polu pieczętnym występuje barokowy kartusz, na nim stylizowany symbol cechu garncarzy dzban. W otoku napis:,,s IG IL U M :C O N T U B E R N U :F IC U L O R : SIR ad IE. W tym ostatnim słowie, z uwagi na błąd rytownika literę A nadpisano u góry między sąsiadujące litery. Można zadać pytanie, 1 J. Główka Tłoki pieczętne w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach. Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach (R M N K i) Kraków 1992 t. 16, s. 241 251; tenże Tłoki pieczętne w zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach. Katalog (mps). Kielce 1993

301 co sprawiło, iż starsi cechowi nie zdecydowali się na ponowne rytowanie wadliwego stempla, a tylko na jego reperację? Prawdopodobnie oszczędność przeważyła nad dążeniem do plastycznej doskonałości. Ryc. 27. Pieczęć Województwa M azowiec kiego z lat 1862 1863, nr inw. M N K i/n /50 Ciekawym przykładem stempla z burzliwego okresu lat 1862 1863 jest pieczęć Województwa Mazowieckiego (M NKi/N/50). W polu pieczętnym występuje wizeru nek orła bez korony, trzymającego w szponach jabłko z krzyżem i miecz. Orzeł patronował wszystkim zrywom o niepodległość; powstanie styczniowe nie było tu wyjątkiem. Występujący na tłoku orzeł swym kształtem i wysoko uniesionymi skrzydłami nawiązuje w pewnym stopniu do orła z okresu powstania listopadowego. Brak mu jednak korony, lecz w zamian posiada regalia. Pole pieczętne uzupełnia jeszcze legenda otokowa: PIEC ZĘĆ POW STA: W OJEW UD :M A ZO W IEC :. Bio rąc pod uwagę dekret Rządu Narodowego z 10 V 1863 r. o wprowadzeniu nowego godła narodowego w kształcie potrójnego herbu, należy przyjąć, że tłok był rytowany przed tą datą, choć zapewne używano go jeszcze później. Przykładem tłoku pieczętnego urzędu państwowego jest pieczęć Posterunku Policji Państwowej w Chęcinach (M NKi/N/61). W polu pieczęci godło państwowe Orzeł według obowiązującego wzoru z 1927 r. Dookoła w półotokach napis: P O S T E R U N EK P. P. W C H Ę C IN A C H. Tłok rytowała Mennica Państwowa w Warszawie, co oczywiście gwarantowało wysoki poziom wykonania. Odznaczenia W tej grupie tematycznej gros nabytków również stanowią obiekty przejęte z Działu Historii. Zostały one już ogólnie zaprezentowane2, toteż wymienię kilka najcenniej2 K. Urbański O rdery, medale, odznaki pamiątkowe, oznaki rozpoznawcze w zbiorach muzeów państwowych województwa kieleckiego. R M N K i Kraków 1985 t. 14, s. 151 181

302 Ryc. 28. Krzyż Srebrny Or deru Wojskowego Polskie go, po 1817 r., nr inw. M N K i/n /67 awers rewers szych, których wartości nie podkreślono, a których rodowód sięga przedwojennych zbiorów Muzeum P T K w Kielcach. Należy do nich przede wszystkim Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Polskiego (M NKi/N/67). Jest to kolejna chronologicznie i historycznie ujmując wersja Orderu V irtud Militari. Mocą dekretu z 5 VI 1817 r. car Aleksander I zatwierdził istniejący w czasach Księstwa Warszawskiego statut i wygląd orderu, nadając mu jednak nową nazwę urzędową. Order w kształcie krzyża równoramiennego wykonany jest z kilku elementów. Trzon stanowią ramiona z blachy srebrnej zakończone kulkami i połączone w środku pierścieniem. Na pierścień nałożono złote tarcze, na nie z kolei wieńce. Łącznik z kółkiem wykonany w kształcie stylizowanych liści dębu. Wstążka błękitna z czarnymi paskami po bokach, zakończona bardzo rzadko spotykaną klamerką. Na awersie na ramionach krzyża napis: V IR T U T I M IL IT A R I, w środku na złotej tarczy emaliowany na biało orzeł w koronie i z regaliami, dookoła zielony wieniec. Na rewersie na ramionach inicjały fundatora orderu SA R P (Stanislaus Augustus Rex Poloniae). W środku na złotej tarczy dewiza orderu:,,rex E T P A T R IA oraz data ustanowienia: 1792. Ordery były wykonywane na indywidualne zamówienia wojs kowych. Największą renomą cieszył się warszawski jubiler Andrzej Janasch. Brak jednak potwierdzenia jego autorstwa w odniesieniu do tego egzemplarza. Po upadku powstania listopadowego zlikwidowany został polski charakter Orderu V irtud Militari. Rozkazem z 31 X I I 1831 (121 1832) car Mikołaj włączył order w poczet

303 odznaczeń rosyjskich, nadając mu nazwę Polska Odznaka Zaszczytna za Zasługi Wojenne. Utrzymany został podział na 5 klas. W wyglądzie zewnętrznym jedynie datę 1792 zastąpiono nową 1831 dla wyraźnego podkreślenia kampanii, za którą żołnierzy rosyjskich tą Odznaką nagradzano. W zbiorze znajdują się dwie Polskie Odznaki Zaszczytne. Jedna złota, III klasy, wykonana przez petersburskiego jubilera Emanuela Pannasza (MNKi/N/191) oraz druga srebrna, V klasy, bita przez mennicę w Petersburgu (MNKi/N/192). Krzyży Virtuti Militari z datą 1831 nie można w żadnym wypadku uznać za ordery polskie. Tadeusz Kosiński DZIAŁ HISTORII 1989 1992 Nabytki Działu Historii z lat 1989 1992 to kilkaset eksponatów tworzących swego rodzaju panoramę dziejów Kielc i ludzi tutaj mieszkających, uczących się i pracujących, a więc uczniów kieleckich szkół, pracowników urzędów Guberni Kieleckiej, strzelców, legionistów, skautów z lat pierwszej wojny światowej. Najnowsze muzealia to także historia kieleckich pułków stacjonujących w mieście w czasach 11 Rzeczypospolitej. Z tą tematyką łączą się eksponaty nawiązujące do wizyt ważnych osobistości życia politycznego II RP. Odwiedzali przecież Kielce m.in. prezydent Ignacy Mościcki, a także obydwaj marszałkowie niepodległej Polski Józef Piłsudski i Edward Rydz-Śmigły. Poznajemy także wydarzenia roku 1938, związane z otwarciem Sanktuarium Marszałka Józefa Piłsudskiego w południowo-zachodnim narożniku pałacu biskupów krakowskich w Kielcach wówczas siedzibie Urzędu Wojewódzkiego. Kolejne eksponaty to fragment dziejów kieleckiego przemysłu i rzemiosła. Na starych fotografiach inżynierowie i pracownicy takich kieleckich zakładów, jak: Huta Ludwików i Społem, oraz produkty tych wytwórni. Wreszcie druga wojna światowa i tragiczne, nieme świadectwa tych czasów, m.in. dokumentacja dziejów polskich oficerów wywiezionych do obozów zagłady w Rosji, jak również dokumenty osobiste kielczan z lat okupacji hitlerowskiej. Koniec wojny i pierwsze, sfałszowane wybory w 1947 r. znalazły także swoje odbicie w nowo pozyskanych eksponatach. Nawiązują do nich materiały archiwalne z pierwszych wolnych wyborów w 1989 r. Powiew wolności zadokumentowany został archiwaliami i fotografiami z kolejnych, ale już legalnych marszów szlakiem I Kompanii Kadrowej na trasie Kraków Kielce, organizowanych corocznie w sierpniową rocznicę wkroczenia Strzelców do Kielc. RODZAJE NABYTKÓW DZIAŁU HISTORII W LATACH 1989 1992 Dary Zakupy Przekazy Pozysk własny Inne R A Z E M 1989 11 35 2 3 51 1990 28 2 4 136 1 171 1991 125 104 8 5 242 1992 120 16 28 3 167 R A Z E M 284 157 42 144 4 631