Dokumentowanie rozpoznania zakażeń i chorób zakaźnych

PRAWO I MEDYCYNA Fot. Z archiwum Autorki Tamara Zimna Specjalista w przepisach prawa ochrony zdrowia, mgr prawa, doktorantka na Wydziale Prawa i Administracji, Katedra Prawa Cywilnego i Prywatnego Międzynarodowego, Uniwersytet Śląski w Katowicach Dokumentowanie rozpoznania zakażeń i chorób zakaźnych Streszczenie: Tło: Od 3 września 2012 r. obowiązują przepisy I zmieniające ustawę z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570 z późn. zm. dalej u.z.z.), poszerzające i uszczegóławiające zakres obowiązków lekarza rodzinnego związanych z dokumentowaniem rozpoznania zakażeń i chorób zakaźnych. W wyniku nowelizacji wprowadzono również zmiany w wykazie zakażeń i chorób zakaźnych, stanowiącym załącznik do ustawy. Cel: Artykuł przybliża aktualne zasady i tryb uczestnictwa lekarzy rodzinnych w sprawowaniu nadzoru epidemicznego poprzez realizację konkretnych obowiązków informacyjnych i sprawozdawczych związanych z podejrzeniem lub rozpoznaniem przez nich zakażenia lub choroby zakaźnej. Obowiązki ustawowe nałożone indywidualnie m.in. na lekarzy II podejrzewających lub rozpoznających zakażenie lub chorobę zakaźną ciążą niezależne od odrębnych obowiązków świadczeniodawców lub pracodawców, u których osoby te wykonują zawód lub są zatrudnione. Obowiązują więc każdego lekarza niezależnie od formy wykonywania zawodu zarówno w przypadku wykonywania zawodu lekarza w ramach umowy o pracę lub umowy cywilnej na rzecz świadczeniodawcy lub pracodawcy, jak i w ramach własnej praktyki zawodowej. Ustawa nie uzależnia również zakresu tych obowiązków od publicznego lub niepublicznego charakteru placówki, w której lekarz udziela świadczeń zdrowotnych, ani też od źródła finansowania usług. W wyjątkowych przypadkach ochrona danych medycznych jednostki ustępuje bowiem szeroko pojętej ochronie zdrowia publicznego. Tak jest w przypadku obowiązkowego informowania organów sanitarnych o przypadkach wystąpienia zakażenia lub choroby zakaźnej, jak również w sytuacji zwolnienia lekarza z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, gdy zachowanie tej tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób. Zachowanie w bezwzględnej tajemnicy faktu zachorowania lub zakażenia chorobą zakaźną naraża otoczenie pacjenta na realne niebezpieczeństwo utraty zdrowia, a nawet życia, nieświadomość zagrożenia skutkuje brakiem stosowania jakichkolwiek środków zapobiegających przeniesieniu się choroby na inne osoby pozostające w styczności z chorym I Ustawa z dnia 13 lipca 2012r. o zmianie ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Dz. U. z 2012r., poz. 892 II Oprócz lekarzy obowiązki związane z podejrzeniem lub rozpoznaniem zakażenia lub choroby zakaźnej dotyczą felczerów, a w ograniczonym zakresie pielęgniarek i położnych lub zakażonym pacjentem. Jednocześnie przepisy dozwalające na uchylenie tajemnicy zawodowej należy interpretować restryktywnie, a wątpliwości pojawiające się w tym obszarze rozstrzygać na rzecz respektu dla tajemnicy zawodowej III. Decyzja o ujawnieniu określonych informacji i o zakresie tego ujawnienia będzie ostatecznie zależeć od oceny lekarza, który powinien przy tym kierować się kryteriami poddającymi się obiektywizacji IV. Podstawowe definicje Zakresem omawianych obowiązków objęte są przypadki stwierdzenia wystąpienia: zakażenia, czyli wniknięcia do organizmu i rozwoju w nim biologicznego czynnika chorobotwórczego, tj. posiadających zdolność wywoływania objawów chorobowych drobnoustrojów komórkowych lub wytwarzanych przez nie produktów, zewnętrznych i wewnętrznych pasożytów człowieka lub wytwarzanych przez nie produktów, cząstek bezkomórkowych zdolnych do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowanych genetycznie hodowli komórkowych lub wytwarzanych przez nie produktów (zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 32 w związku z pkt 2u.z.z.) lub choroby zakaźnej, czyli takiej choroby, która została wywołana przez scharakteryzowane w punkcie powyżej biologiczne czynniki chorobotwórcze (zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 3 w związku z pkt 2 u.z.z.). Już samo podejrzenie zakażenia lub choroby zakaźnej, nawet jeszcze dobrze nie rozpoznane, wiąże się z koniecznością realizacji określonych III M. Kapko, Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz pod redakcją Eleonory Zielińskiej, ABC a Wolters Kluwer business, Warszawa 2008, str. 575 IV M. Safjan, Prawo i Medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy współczesnej medycyny, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998, str. 137-140 750 Lekarz Rodzinny, PAŹDZIERNIK 2012, ROK XVII, NR 10 Materiał ze strony rodzinni.org Copyright 2012 Aktis Sp. z o.o. Przeznaczony do celów prywatnych, niekomercyjnych dla jednego użytkownika portalu rodzinni.org Wszystkie prawa zastrzeżone. Prośby o uzyskanie praw autorskich i/lub zgody na udostępnienie należy przesyłać pod adres: redakcja@lekarzrodzinny.org

obowiązków przez lekarza. Podejrzaną o chorobę zakaźną jest osoba, u której występują objawy kliniczne lub odchylenia od stanu prawidłowego w badaniach dodatkowych, mogące wskazywać na chorobę zakaźną, a podejrzaną o zakażenie osoba, u której nie występują objawy zakażenia ani choroby zakaźnej, która miała styczność ze źródłem zakażenia, a charakter czynnika zakaźnego i okoliczności styczności uzasadniają podejrzenie zakażenia (art. 2 pkt 20 i 21 u.z.z.). Od 3 września 2012 r. do zakażeń i chorób zakaźnych zaliczono: 1) (uchylony); 2) bąblowica i wągrzyca; 3) biegunki o etiologii infekcyjnej lub nieustalonej u dzieci do lat 2; 4) błonica; 5) borelioza z Lyme; 6) bruceloza; 7) chlamydiozy i inne zakażenia nierzeżączkowe układu moczopłciowego; 8) cholera; 9) choroba Creutzfeldta-Jakoba i inne encefalopatie gąbczaste; 10) czerwonka bakteryjna; 11) dur brzuszny i zakażenia pałeczkami durowymi; 12) dur wysypkowy (w tym choroba Brill-Zinssera) i inne riketsjozy; 13) dury rzekome A, B, C i zakażenia pałeczkami rzekomodurowymi; 14) dżuma; 15) giardioza; 16) gorączka Q; 17) gruźlica i inne mykobakteriozy mikobakteriozy; 18) grypa (w tym grypa ptaków u ludzi); 19) inwazyjne zakażenia Neisseria meningitidis; 20) inwazyjne zakażenia Streptococcus pneumoniae; 21) inwazyjne zakażenia Streptococcus pyogenes; 22) inwazyjne zakażenie Haemophilus influenzae typ b; 23) jersinioza; 24) kampylobakterioza; 25) kiła; 26) kryptosporydioza; 27) krztusiec; 28) legioneloza; 29) leptospirozy; 30) listerioza; 31) nagminne zapalenie przyusznic (świnka); 32) nosacizna; 33) odra; 34) ornitozy; 35) ospa prawdziwa; 36) ospa wietrzna; 37) ostre zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego (choroba Heinego-Medina, nagminne porażenie dziecięce, poliomyelitis) oraz inne ostre porażenia wiotkie, w tym zespół Guillaina-Barrégo; 38) płonnica; 38) płonica; 39) pryszczyca; 40) różyczka i zespół różyczki wrodzonej; 41) rzeżączka; 42) salmonelozy inne niż wywołane przez pałeczki Salmonella Typhi i Salmonella Paratyphi A, B, C oraz zakażenia przez nie wywołane; 43) tężec; 44) toksoplazmoza wrodzona; 45) tularemia; 46) wąglik; 47) wirusowe gorączki krwotoczne, w tym żółta gorączka; 48) wirusowe zapalenia wątroby (A, B, C, inne) oraz zakażenia wywołane przez wirusy zapalenia wątroby typu B i C; 49) wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i rdzenia (z wyłączeniem wścieklizny); 49) (uchylony); 50) włośnica; 51) wścieklizna; 52) zakażenia żołądkowo-jelitowe oraz zatrucia pokarmowe o etiologii infekcyjnej lub nieustalonej; 53) zakażenia szpitalne; 54) zakażenia wirusem zachodniego Nilu; 55) zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV) i zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS); 55a) zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub mózgu o etiologii infekcyjnej lub nieustalonej; 56) zatrucie jadem kiełbasianym (botulizm); 57) zespół hemolityczno-mocznicowy i inne postaci zakażenia enterokrwotocznymi i werocytotoksycznymi pałeczkami Escherichia coli (STEC/VTEC); 58) zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS); 59) zimnica (malaria). Obowiązki informacyjne i sprawozdawcze Lekarz rodzinny, a także pielęgniarka i położna (np. podstawowej opieki zdrowotnej), którzy podejrzewają lub rozpoznają każdą chorobę zakaźną lub zakażenie, są obowiązani pouczyć o ewentualnym obowiązku poddania się badaniom sanitarno-epidemiologicznym (art. 6 ust. 1 pkt 1, 2, 4 i 5 u.z.z.z.) oraz o obowiązku zaprzestania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (art. 26 ust. 1 u.z.z.z.). Podstawowe pouczenie powinno zawsze zostać skierowane do: zakażonego lub chorego na chorobę zakaźną lub osoby sprawującej prawną pieczę nad zakażoną lub chorą na chorobę zakaźną osobą małoletnią lub bezradną albo PRAWO I MEDYCYNA Lekarz Rodzinny, PAŹDZIERNIK 2012, ROK XVII, NR 10 751

PRAWO I MEDYCYNA V opiekuna faktycznego zakażonej lub chorej na chorobę zakaźną osoby małoletniej lub bezradnej. Od dnia 3 września 2012 r. obowiązek informacyjny uległ rozszerzeniu i obejmuje również poinformowanie wyżej wskazanych osób o obowiązkach, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 i pkt 4 lit. a u.z.z.z., tj. dodatkowo o stosowaniu się do nakazów i zakazów organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej służących zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych, a także o udzielaniu danych i informacji niezbędnych do prowadzenia nadzoru epidemiologicznego nad zakażeniami i chorobami zakaźnymi oraz zapobiegania zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych następującym instytucjom: organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Inspekcji Weterynaryjnej, Wojskowej Inspekcji Weterynaryjnej, Inspekcji Ochrony Środowiska, wskazanym przez inspektorów sanitarnych specjalistycznym jednostkom właściwym ze względu na rodzaj zakażenia lub choroby zakaźnej oraz ośrodkom referencyjnym i instytutom badawczym. W przypadku rozpoznania zakażenia, które może przenosić się drogą kontaktów seksualnych, lekarz ma obowiązek poinformować zakażonego o konieczności zgłoszenia się do lekarza partnera lub partnerów seksualnych zakażonego. Informację o powiadomieniu zakażonego o tym obowiązku wpisuje się do dokumentacji medycznej i potwierdza podpisem zakażonego (art. 26 ust. 2 i 3 u.z.z.z.). W przypadku powzięcia podejrzenia albo rozpoznania każdego zakażenia lub choroby zakaźnej ujętej w wykazie zawartym w załączniku do ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi lub rozpoznania takiej choroby albo zgonu z ich powodu lekarz ma obowiązek niezwłocznego zgłoszenia tego faktu, nie później niż w ciągu 24 godzin, właściwemu ze względu na miejsce rozpoznania zakażenia lub choroby zakaźnej powiatowemu (granicznemu) lub wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu lub innym podmiotom właściwym ze względu na rodzaj choroby zakaźnej lub zakażenia. Na podstawie art. 41 ust. 1 u.z.z.z., osoba zakażona HIV lub chora na AIDS może zastrzec dane umożliwiające jej identyfikację. W wyniku nowelizacji przepisów, z dniem 3 września 2012r. z lekarzy dokonujących zgłoszenia podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, choroby zakaźnej lub zgonu z powodu zakażenia albo choroby zakaźnej ustawa nowelizująca z dnia 13 lipca 2012 r. zdjęła obowiązek prowadzenia rejestru tych zgłoszeń w celu zapewnienia możliwości egzekwowania obowiązku dokonywania zgłoszeń przypadków zachorowań. V Opiekun faktyczny czyli osoba sprawująca, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga (zgodnie z definicją z art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta; tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 159) Choroba szczególnie niebezpieczna i wysoce zakaźna Dodatkowe obowiązki ustawowe podjęcia szczególnych działań zapobiegających szerzeniu się zachorowań pojawiają się w przypadku wystąpienia chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych VI, za które ustawa uznaje choroby zakaźne łatwo rozprzestrzeniające się, o wysokiej śmiertelności, powodujące szczególne zagrożenie dla zdrowia publicznego i wymagające specjalnych metod zwalczania, w tym cholerę, dżumę, ospę prawdziwą, wirusowe gorączki krwotoczne. Lekarz, który podejrzewa lub rozpoznaje chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą zagrożenie dla zdrowia publicznego, lub stwierdza zgon w wyniku takiej choroby, podejmując działania zapobiegające szerzeniu się zachorowań (obowiązki te wymieniono w art. 28 u.z.z.z.).: I. kieruje osobę podejrzaną o zakażenie lub zachorowanie oraz zakażoną lub chorą na chorobę zakaźną do szpitala specjalistycznego zapewniającego izolację i leczenie tej osoby oraz niezwłocznie informuje szpital o tym fakcie; II. organizuje transport uniemożliwiający przeniesienie zakażenia na inne osoby; III. niezwłocznie powiadamia państwowego powiatowego inspektora sanitarnego właściwego dla miejsca podejrzenia, rozpoznania choroby szczególnie niebezpiecznej i wysoce zakaźnej lub stwierdzenia zgonu o podjętych działaniach; IV. poucza osobę chorą lub osobę sprawującą prawną pieczę nad chorą osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego, osoby najbliższe oraz osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres krótszy niż trzy miesiące zwolnione z obowiązku poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym (z wyjątkiem szczepień poekspozycyjnych), o obowiązkach wynikających z art. 5 ust. 1u.z.z.z., tj.: 1. poddawania się: a) zabiegom sanitarnym, b) szczepieniom ochronnym, c) poekspozycyjnemu profilaktycznemu stosowaniu leków, d) badaniom sanitarno-epidemiologicznym, w tym również postępowaniu mającemu na celu pobranie lub dostarczenie materiału do tych badań, e) nadzorowi epidemiologicznemu, f) kwarantannie, g) leczeniu, h) hospitalizacji, i) izolacji; 2. zaniechania wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby jeżeli są osobami zakażonymi, chorymi na chorobę zakaźną lub nosicielami; 3. stosowania się do nakazów i zakazów orga- VI Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 4 u.z.z.z. 752 Lekarz Rodzinny, PAŹDZIERNIK 2012, ROK XVII, NR 10

nów Państwowej Inspekcji Sanitarnej służących zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych; 4. udzielania danych i informacji: a) organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Inspekcji Weterynaryjnej, Wojskowej Inspekcji Weterynaryjnej, Inspekcji Ochrony Środowiska, jednostkom, o których mowa w art. 30 ust. 1, oraz ośrodkom referencyjnym i instytutom badawczym niezbędnych do prowadzenia nadzoru epidemiologicznego nad zakażeniami i chorobami zakaźnymi i zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych, b) właściwym państwowym inspektorom sanitarnym niezbędnych do prowadzenia nadzoru epidemiologicznego nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi, c) organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej niezbędnych do sprawowania nadzoru nad realizacją obowiązków, o których mowa w pkt 1-3. 5. niezwłocznie powiadamia państwowego powiatowego inspektora sanitarnego właściwego dla miejsca podejrzenia, rozpoznania choroby szczególnie niebezpiecznej i wysoce zakaźnej lub stwierdzenia zgonu o podjętych działaniach. W przypadku podejrzenia lub rozpoznania choroby szczególnie niebezpiecznej i wysoce zakaźnej adresatem pouczenia oprócz osoby chorej powinny być także osoby jej najbliższe VII, tj. małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu lub osoba wskazana przez pacjenta. Celem tej regulacji jest ochrona osób najbliższych pacjentowi przed zachorowaniem na szczególnie niebezpieczne i wysoce zakaźne choroby. W przypadku tego rodzaju chorób lekarz ma ustawowy obowiązek pouczenia tych osób o konieczności przeprowadzenia działań zapobiegających szerzeniu się zachorowań. Obowiązkowa hospitalizacja Zgodnie z art. 34 ust. 1a u.z.z.z., w przypadku podejrzenia lub rozpoznania zakażenia lub choroby zakaźnej takiej jak gruźlica, błonica, cholera, dur brzuszny, dur rzekomy A, B, C, dur wysypkowy (w tym choroba Brill-Zinssera), dżuma, grypa H7 i H5, ostre nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis) oraz inne ostre porażenia wiotkie, w tym zespół Guillaina-Barrégo, ospa prawdziwa, zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS), tularemia, wąglik, wścieklizna, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, wirusowe gorączki krwotoczne, w tym żółta gorączka lekarz jest obowiązany pouczyć pacjenta o obowiązku hospitali- VII Niestety tym razem ustawodawca nie odesłał wprost do definicji osoby bliskiej z art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, niemniej dokonując wykładni tego przepisu, można się nią posłużyć. zacji oraz skierować go do szpitala. Fakt udzielenia pouczenia powinien zostać potwierdzony wpisem lekarza w dokumentacji medycznej oraz podpisem pacjenta, a informacja o skierowaniu do szpitala na obowiązkową hospitalizację jest przekazywana państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu właściwemu dla miejsca rozpoznania zakażenia lub choroby zakaźnej. Obowiązkowe leczenie ambulatoryjne W przypadku podejrzenia lub rozpoznania zakażenia lub choroby zakaźnej takiej jak gruźlica płuc, kiła lub rzeżączka lekarz jest obowiązany pouczyć pacjenta o obowiązku leczenia w warunkach ambulatoryjnych (art. 40 ust. 1a u.z.z.z.). Fakt udzielenia pouczenia również powinien być potwierdzony wpisem lekarza w dokumentacji medycznej oraz podpisem pacjenta. W razie zmiany podmiotu udzielającego choremu świadczeń zdrowotnych związanych z gruźlicą płuc, kiłą lub rzeżączką lekarz jest obowiązany wystawić choremu skierowanie wskazujące podmiot, który będzie kontynuował leczenie, oraz powiadomić o tym fakcie państwowego powiatowego inspektora sanitarnego właściwego dla dotychczasowego miejsca udzielania świadczenia zdrowotnego. Jeśli osoba objęta obowiązkiem leczenia uchyla się od tego obowiązku, lekarz prowadzący leczenie niezwłocznie powiadamia o tym fakcie państwowego powiatowego inspektora sanitarnego właściwego dla miejsca udzielania świadczenia zdrowotnego (art. 40 ust. 1a-1c u.z.z.z.). Orzecznictwo lekarskie W zaświadczeniu lekarskim o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby lub pobytu w stacjonarnym podmiocie leczniczym podawane są informacje o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłku chorobowego lub jego wysokość (art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa [tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 z późn. zm]. Pracownik nie ma zaś wpływu na zachowanie tajemnicy o swoim stanie zdrowia, jeśli rozpoznanie dotyczy choroby zakaźnej (kod E). Jeśli niezdolność do pracy powstała z tych przyczyn, lekarz ma obowiązek umieszczenia tej informacji na zaświadczeniu lekarskim. Wyjątkowo, na pisemny wniosek ubezpieczonego, w zaświadczeniu lekarskim nie umieszcza się kodu D ( gruźlica). Jednakże w przypadku podejrzenia o zakażenie lub wystąpienia gruźlicy u: osoby podejmującej lub wykonującej prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby; ucznia szkoły oraz studenta szkoły wyższej kształcącego się do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby, niezależnie od terminu PRAWO I MEDYCYNA Lekarz Rodzinny, PAŹDZIERNIK 2012, ROK XVII, NR 10 753

PRAWO I MEDYCYNA ważności badania sanitarno-epidemiologicznego VIII, lekarz powinien wydać orzeczenie lekarskie o przeciwwskazaniu do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. Wniosek ten wynika z treści art. 6 ust. 1 pkt 1 u.z.z.z., zgodnie z którym obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym podlegają osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby wymienione w załączniku do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2006 r. w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (Dz. U. Nr 133, poz. 939) IX, wówczas badanie lekarskie obejmuje rozpoznanie w kierunku podejrzenia gruźlicy (w tym celu lekarz może skierować osobę na dodatkowe badania laboratoryjne). Orzeczenie lekarskie o czasowych lub trwałych przeciwwskazaniach do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby, lekarz przekazuje osobie badanej oraz pracodawcy albo osobie zlecającej wykonanie prac. Zgodnie z treścią art. 7 ust. 2 u.z.z.z., lekarz powinien przekazać wydane orzeczenie lekarskie w tej sprawie nie tylko osobie badanej, lecz również pracodawcy albo osobie zlecającej wykonanie prac. Odpowiedzialność karna Zgodnie z treścią przepisu art. 52 u.z.z.z., odpowiedzialności karnej pod groźbą karą grzywny podlegają m.in. osoby, które wbrew ciążącym na nich obowiązkom: nie pouczają pacjenta, osoby sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego o środkach ostrożności zapobiegających przeniesieniu zakażenia na inne osoby lub o ewentualnym obowiązku poddania się badaniom sanitarno-epidemiologicznym; nie informują zakażonego o konieczności zgłoszenia się do lekarza jego partnera lub partnerów VIII Minister Zdrowia nie określił częstotliwości wykonywania tego rodzaju badań (terminy przeprowadzania badań sanitarno-epidemiologicznych mają zostać określone w nowym rozporządzeniu Ministra Zdrowia zgodnie z brzmieniem delegacji ustawowej zawartej w art. 10 ust. 2 pkt 2) u.z.z.z.). Każdorazowo badanie należy jednak przeprowadzić w przypadku podejrzenia o zakażenie lub wystąpienia choroby zakaźnej uniemożliwiającej wykonywanie pracy na danym stanowisku (niezależnie od terminu ważności badania), wniosek ten wynika z treści art. 6 ust. 1 pkt 1 u.z.z.z. IX Akt ten został wydany na podstawie art. 6 ust. 4 poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz. U. Nr 126, poz. 1384 z późn. zm.), lecz obowiązywał tylko do czasu wydania nowego rozporządzenia w tej sprawie przez Ministra Zdrowia na podstawie art. 10 ust. 2 u.z.z.z., nie dłużej jednak niż do dnia 2 stycznia 2012 r. (art. 68 u.z.z.z.) do dnia dzisiejszego nie został zastąpiony nowym rozporządzeniem seksualnych; nie zgłaszają zakażenia, zachorowania na chorobę zakaźną lub zgonu z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej albo ich podejrzenia, wbrew obowiązkowi, o którym mowa w art. 29 ust. 1 u.z.z., nie zgłaszają dodatniego wyniku badania w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych, które wywołują zakażenie lub chorobę zakaźną. Postępowanie w powyższych sprawach prowadzone jest na podstawie przepisów ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.) X. Odpowiedzialność cywilna W orzecznictwie sądowym zdarzają się przypadki pociągnięcia do odpowiedzialności cywilnej za szkodę wynikłą z zaniechania prawidłowego poinformowania pacjenta i osób bliskich o zakażeniu (np. o stwierdzonym w krwi pacjenta wirusie żółtaczki typu B, gdy w efekcie popełnionych zaniedbań zakażeniu uległa rodzina pacjenta). Na tle orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 maja 2002 r. XI istotna jest zwłaszcza dokonana przez sąd ocena sposobu realizacji obowiązku informacyjnego. W uzasadnieniu orzeczenia sąd stwierdził, że dla wypełnienia ciążących na szpitalu obowiązków informacyjnych nie jest wystarczające wydanie pacjentowi karty leczenia z wpisanym wynikiem badań stwierdzającym obecność dodatniego antygenu HBS. Nazewnictwo medyczne nie jest bowiem powszechnie zrozumiałe dla przeciętnego odbiorcy. Ponadto sąd zwrócił uwagę na fakt, że spełnienie obowiązku udzielenia przez personel szpitala odpowiednich informacji i wskazówek musi być odpowiednio udokumentowane. Do obowiązku lekarza należy więc szczegółowe powiadomienie o konsekwencjach nosicielstwa wirusa choroby zakaźnej nie tylko pacjenta, ale też tych członków jego najbliższej rodziny, którzy w pierwszej kolejności narażeni są na zakażenie ze względu na codzienną bezpośrednią styczność z nosicielem. W sytuacjach, w których pojawia się zagrożenie podstawowych dóbr osobistych osób trzecich skłaniam się ku interpretacji, że występuje wówczas obowiązek lekarza, a nie tylko upoważnienie do ujawnienia okoliczności istotnych dla ochrony zdrowia i życia tych osób. W konsekwencji zachowanie lekarza powstrzymującego się od przekazania informacji w rozważanych okolicznościach będzie nosić cechy bezprawności, a zatem może skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą lekarza wobec osób trzecich XII. X Grzywnę za te wykroczenia wymierza się więc w wysokości od 20 do 5000 złotych. Wymierzając grzywnę, bierze się pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe (art. 24 Kodeksu wykroczeń). XI Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 maja 2002 r., sygn. akt I ACa 221/02, Prawo i Medycyna 2004 r., nr 12 z glosą M. Nesterowicza XII M. Safjan, Prawo i Medycyna. Ochrona praw jednostki a dy- 754 Lekarz Rodzinny, PAŹDZIERNIK 2012, ROK XVII, NR 10

Konsekwencją niewłaściwego poinformowania pacjenta o jego stanie zdrowia jest przeniesienie całego ryzyka związanego z jego zachowaniem oraz zachorowaniem osób trzecich na lekarza XIII. Niezależnie od odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę, w razie zawinionego naruszenia praw pacjenta (np. prawa do informacji uzyskanej od lekarza o swoim stanie zdrowia, prawa do zachowania przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające świadczeń zdrowotnych, informacji związanych z pacjentem w tajemnicy w tym dotyczących jego stanu zdrowia) sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Wymaga to rozważenia przez sąd wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności rozmiaru doznanej krzywdy, intensywności naruszenia oraz stopnia winy sprawcy XIV. Ponadto za naruszenie przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarz może ponieść odpowiedzialność zawodową za przewinienie zawodowe, przewidzianą w ustawie z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 219, poz. 1708 z późn. zm.). Dokumentowanie działalności lekarza rodzinnego w zakresie realizacji obowiązków informacyjnych (pouczeń), czyli działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych, może mieć istotne znaczenie podczas ewentualnych procesów odszkodowawczych o spowodowanie zakażenia u osób z otoczenia pacjenta. Na lekarzu ciąży obowiązek dołożenia należytej staranności w celu ochrony pacjentów przed niebezpieczeństwem zakażenia chorobą zakaźną XV. Naruszenie tego obowiązku m.in. w zakresie uchybień i zaniechań w zakresie realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych, stanowi niewątpliwy czynnik zwiększenia ryzyka doznania zakażenia u osób trzecich XVI. XV zob. ogólne uwagi na temat obowiązku lekarza wykonywania zawodu zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania komentarz do art. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty: E. Zielińska [w:] Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz pod red. Eleonory Zielińskiej, ABC a Wolters Kluwer business, Warszawa 2008, str. 63 i nast.; a także na temat obowiązku wykonywania zawodu przez lekarza z należytą starannością: L. Ogiegło [w:] ZawLekU, art. 4 Nb 3, str.15, Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2010 XVI Zakres obowiązku dokumentowania realizacji działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych oraz szczegółowy tryb przeprowadzania kontroli wewnętrznej i zewnętrznej realizacji tego obowiązku omówiono w artykule T. Zimna: Dokumentowanie działań zapobiegających zakażeniom, Lekarz Rodzinny, 2011:2;108-112 PRAWO I MEDYCYNA lematy współczesnej medycyny, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998, str. 141 XIII Za punkt odniesienia może tu posłużyć wyrok wydany w sprawie Reisner v Regents of the University of California Dwunastoletnia pacjentka w trakcie zabiegu transfuzji krwi została zakażona wirusem HIV, lecz nie została poinformowana o tym fakcie. Po pięciu latach zakażeniu uległ jej partner seksualny. W sytuacji gdy lekarz zaniechał udzielenia informacji samemu pacjentowi, ponosi on odpowiedzialność zarówno względem chorego, jak i osób trzecich XIV Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2002 r., CKN 1010/00, OSNC 2003 nr 4, poz. 56 Kontakt z Autorką: Tamara Zimna Kancelaria Prawa Medycznego e-mail: kancelaria@tamarazimna.pl www.tamarazimna.pl Lekarz Rodzinny, PAŹDZIERNIK 2012, ROK XVII, NR 10 755