Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej Departament Pożytku Publicznego Nadzór organizacji pożytku publicznego po wejściu w życie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Warszawa, 1 września 2003 r.
2 SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE...3 2. NADZÓR ORGANIZACJI POŻYTKU PUBLICZNEGO...4 2.1 ORGAN NADZORU...4 2.2KONTROLA...4 2.3UPRAWNIENIA KONTROLERÓW...6 2.4 PROTOKÓŁ KONTROLI...7 2.5ŚRODKI NADZORU...7 3. PODSUMOWANIE...9
3 1 WPROWADZENIE Przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie 1 (zw. w skrócie ustawą), regulują powstanie organizacji pożytku publicznego (zw. w skrócie opp) jako kwalifikowanego typu organizacji pozarządowej. Uzyskanie statusu opp wiąże się z możliwością korzystania z wielu przywilejów. Posiadanie uprawnień, wynikających z ustawy, wiąże się jednak z obowiązkiem spełnienia surowych kryteriów. Aby zapewnić, zgodne z prawem, korzystanie z przyznanych opp uprawnień ustawa wprowadziła pojęcie nadzoru nad działalnością opp. Niniejsze opracowanie ma za zadanie przybliżyć to zagadnienie. Pojęcie nadzoru może być rozumiane jako prawo do kontroli wraz z możliwością wiążącego wpływania (oddziaływania) na organ czy inną jednostkę nadzorowaną. Można zatem stwierdzić, ze nadzór zawsze obejmuje kontrolę. 1 Dz.U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
4 2. NADZÓR ORGANIZACJI POŻYTKU PUBLICZNEGO 2.1 ORGAN NADZORU Zgodnie z ustawą nadzór nad działalnością opp sprawuje minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego (art. 28 ust. 1 ustawy). Należy jednak zaznaczyć, że nadzór nad działalnością opp działających w zakresie ratownictwa i ochrony ludności sprawuje minister do spraw wewnętrznych. 2.2 KONTROLA Właściwy minister, sprawuje nadzór i kontrolę nad działalnością opp w zakresie prawidłowości korzystania z uprawnień w odniesieniu do prowadzonej przez te organizacje działalności pożytku publicznego (art. 28 i 29 ustawy). Uprawnienia te, zostały wyszczególnione w art. 24, 25, 26, 27 i 42 ustawy i należą do nich: 1. Zwolnienia, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, od: podatku dochodowego od osób prawnych; podatku od nieruchomości; podatku od czynności cywilnoprawnych; opłaty skarbowej; opłat sądowych. 2. Nabywanie, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, na szczególnych warunkach prawa użytkowania nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. 3. Prawo wykonywania pracy, w opp, przez poborowych skierowanych do odbycia służby zastępczej, na zasadach i w trybie określonym w odrębnych przepisach. 4. Umożliwianie opp, przez jednostki publicznej radiofonii i telewizji, nieodpłatnego informowania o swojej działalności, na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
5 5. Otrzymywanie, od podatników podatku dochodowego od osób fizycznych, 1% podatku obliczonego zgodnie z odrębnymi przepisami, na zasadach i w trybie określonym w odrębnych przepisach. 6. Wykonywanie przez Wolontariuszy, na rzecz opp, świadczenia, odpowiadającemu świadczeniu pracy, na zasadach określonych w niniejszej ustawie. Kontrola będzie miała na celu sprawdzenie: zgodności działania opp z postanowieniami ustawy; sposobu realizacji i rozliczania zadań ze sfery zadań publicznych (art. 4 ustawy); przestrzegania przez opp zasad i warunków określonych w odrębnych ustawach; zgodności z dokumentacją źródłową danych wykorzystywanych w rocznych sprawozdaniach merytorycznych 2 (art. 23 ust. 1 i 3 ustawy) i finansowych 3 (art. 23 ust. 2 ustawy) przekazywanych ministrowi do spraw zabezpieczenia społecznego. Minister do spraw zabezpieczenia społecznego może powierzyć przeprowadzenie kontroli wojewodzie (art. 29 ust. 5 ustawy) lub wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli do organu kontroli wyspecjalizowanego w kontrolowaniu danego rodzaju działalności (art. 29 ust. 6 ustawy). Biorąc pod uwagę przedmiotowy zakres kontroli wynikający z ustawy, można założyć, że będą to np.: urzędy kontroli skarbowej i urzędy skarbowe; służba celna; Państwowa Inspekcja Pracy; inspekcja sanitarna lub farmaceutyczna; inspekcja budowlana; służba ochrony zabytków; urzędy pracy; inspekcja ochrony środowiska; nadzór edukacyjny; dozór techniczny; i wiele innych. 2 Dz.U. z 2001 r. Nr 50, poz. 529 rozporządzenie ministra sprawiedliwości w sprawie ramowego zakresu sprawozdania z działalności fundacji. 3 Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 ustawa o rachunkowości.
6 W kontroli może uczestniczyć przedstawiciel Rady Działalności Pożytku Publicznego. Warunkiem jest złożenie Radzie stosownego wniosku przez jedną ze stron (art. 29 ust. 4 ustawy). 2.3 UPRAWNIENIA KONTROLERÓW Upoważniony kontroler ma min. prawo do: wstępu na teren nieruchomości lub jej części, na którym prowadzona jest działalność opp; żądania pisemnych lub ustnych wyjaśnień od przedstawicieli kontrolowanej jednostki; żądania od pracowników kontrolowanej jednostki opp udzielenia mu pisemnych lub ustnych wyjaśnień w sprawach dotyczących przedmiotu kontroli; badania dokumentów lub innych nośników informacji; zbierania danych mających związek z przedmiotem kontroli. Czynności kontrolnych dokonuje się w obecności członka organu zarządzającego lub jego przedstawiciela, albo pracownika kontrolowanej opp. W razie nieobecności tych osób, ustawa dopuszcza możliwość przeprowadzania kontroli w obecności przywołanego świadka. W przypadku, jeżeli został złożony odpowiedni wniosek, kontrola może być przeprowadzana w obecności przedstawiciela Rady Działalności Pożytku Publicznego. Należy zaznaczyć, że w zakresie nieuregulowanym niniejszą ustawą, do nadzoru i kontroli wydatkowania środków publicznych stosuje się odpowiednio przepisy o finansach publicznych 4 (art. 34 ust. 1 ustawy). Przepisy ustawy nie wyłączają stosowania odrębnych przepisów dotyczących kontroli i czynności kontrolnych, a także uprawnień nadzorczych innych organów (art. 34 ust 2 ustawy). Na podstawie zebranych dowodów kontroler ustala stan faktyczny. 4 Dz.U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 ustawa o finansach publicznych.
7 2.4 PROTOKÓŁ KONTROLI Wynik przeprowadzonej kontroli przedstawia się w postaci protokołu kontroli, który powinien zawierać: opis stanu faktycznego, stwierdzonego podczas dokonywania kontroli opp; wykaz ustalonych uchybień; przyczyny ich powstania; zakres uchybień oraz ich skutki; termin ich usunięcia (termin ten nie może być krótszy niż 30 dni). Protokół podpisywany jest przez kontrolera i kierownika kontrolowanej opp lub osobę przez niego upoważnioną. Istnieje możliwość odmowy podpisania protokołu przez kierownika kontrolowanej opp lub osobę przez niego upoważnioną. Takie działanie wymaga podania przyczyny. W przypadku odmowy podpisania, protokół uznaje się za podpisany w dniu odmowy. Kierownik kontrolowanej opp ma prawo do złożenia wyjaśnień lub zgłosić zastrzeżenia do treści protokołu, na piśmie, w ciągu 14 dni od dnia podpisania protokołu (również od dnia odmowy jego podpisania). Kontroler, po rozpatrzeniu zgłoszonych zastrzeżeń, wydaje wynik kontroli. W przypadku, nieuwzględnienia, w całości lub części zgłoszonych zastrzeżeń, zobowiązany jest do przekazania swojego stanowiska zgłaszającemu. Ustawa nakłada obowiązek zachowania formy pisemnej. 2.5 ŚRODKI NADZORU W razie stwierdzenia uchybień podczas kontroli, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego może: 1. Wezwać opp do usunięcia stwierdzonych uchybień w określonym terminie. 2. Wystąpić do sądu rejestrowego o wykreślenie informacji, że uprawniony podmiot posiada status opp.
8 3. Wystąpić do sądu rejestrowego o wykreślenie opp z Krajowego Rejestru Sądowego. W przypadkach określonych w pkt. 2 i 3 opp ma obowiązek wykorzystać na własną działalność (art. 4 ustawy), w ciągu 6 miesięcy, środki pochodzące ze zbiórek publicznych zebrane w okresie posiadania statusu opp. W razie niedopełnienia tego obowiązku, minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego wskaże inną opp (prowadzącą działalność statutową w tym samym zakresie lub zbliżoną) na rzecz której mają być przekazane niewykorzystane środki. Działanie takie nie jest traktowane jako darowizna w rozumieniu odrębnych przepisów. Sankcje te, powinny być dostosowane do rodzaju i stopnia stwierdzonych nieprawidłowości.
9 3 PODSUMOWANIE Ustawodawca, powołując organ nadzoru oraz określając jego zakres uprawnień miał na celu stworzenie instrumentu, który będzie zapobiegał prowadzeniu działalności przez opp w sposób niedbały czy niezgodny z prawem. Ideą nadzoru jest min.: pomoc w korygowaniu błędów wynikających z braku doświadczenia lub niezrozumienia przepisów; wyeliminowanie opp, które działają w nieuczciwych celach.