Uwarunkowania i perspektywy gospodarki niskoemisyjnej dużego miasta (na przykładzie miasta Płocka) mgr inż. Jacek Terebus 1 Streszczenie: Potrzeba sporządzenia i realizacji PGN jest zgodna z polityką Polski i wynika z Założeń Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej przyjętych przez Radę Ministrów w dniu16 sierpnia 2011 roku. PGN pomoże w spełnieniu obowiązków nałożonych na jednostki sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej, określonych w ustawie z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz. U. 2011, Nr 94, poz. 551 z późn.zm.) oraz przyczyni się do osiągnięcia celów określonych w pakiecie klimatyczno-energetycznym do roku 2020. Przełożenie celów z poziomu unijnego oraz ze szczebla krajowego powinno odnaleźć odzwierciedlenie w lokalnych działaniach. Taką próbę podjął Płock przystępując do opracowania PGN dla obszaru miasta. Płock jest miastem na prawach powiatu, w którym zamieszkuje ponad 120 tysięcy osób. Specyfiką gospodarczą miasta jest ulokowanie na jego terenie zakładu produkcyjnego PKN Orlen i firm powiązanych. Słowa kluczowe: Płock, PGN, miasto, środowisko, gospodarka 1. Wprowadzenie Konkluzje naukowców wskazują, że większość emisji głównego gazu cieplarnianego, jakim jest CO 2, pochodzi z wykorzystania paliw kopalnych jako źródła energii. Globalna emisja dwutlenku węgla wywiera zmiany w klimacie naszego globu i przyczynia się do zmian środowiska naszego życia. Na poziomie lokalnym podejście do zmian klimatu rozpatrujemy w węższym zakresie. Jest to zgodne z wytycznymi dla lokalnych planów rekomendowanymi w poradniku Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP)?. Szeroki aspekt opracowania planistycznego obejmuje wiele elementów i interesariuszy życia miejskiego. To właśnie gminy/miasta jako jednostki odpowiedzialne na najniższym szczeblu samorządowym będą miały kluczową rolę do wypełnienia zarówno poprzez realizację zadań własnych jak i angażowanie i tworzenie dobrego klimatu zmian dla innych podmiotów z tego obszaru. Dlatego też jednym z elementów ciążenia planistycznego jest skupienie się na niskiej emisji, z uwzględnieniem odniesienia do występującej w obszarze emisji wysokiej. Problemy związane z niską emisją dotyczą głównie aglomeracji miejskich i dużych skupisk ludności. Dlatego też miasta są ważnym elementem tworzenia zmian i częścią sukcesu w globalnych zmianach klimatycznych. Aby te zmiany mogły zaistnieć miasta potrzebują odpowiednich ram prawnych i wsparcia samorządów regionalnych, a przede wszystkim wsparcia na szczeblu krajowym. 2. Uwarunkowania lokalne miasta Płocka i stan obecny Miasto Płock jest jednym z dwóch miast regionalnych w województwie mazowieckim. Miasto sklasyfikowane jest jako miasto duże (122 tysiące mieszkańców). W układzie sieci miast Polski leży w centralnej części kraju i jest stosunkowo daleko od innych miast na prawach powiatu (50 km od Włocławka), Warszawa, łódź i Toruń są w odległości ponad 100 km. 1 Zastępca Prezydenta Miasta Płocka ds. Rozwoju i Inwestycji, e-mail: Jacek.terebus@plock.eu
Rysunek 1. Obszar z KPZK - MAPA_01_STRUKTURA_OSADNICZA_230112 Wyróżnik Płocka, z którym jest utożsamiany najczęściej jak wynika z badań marketingowych to identyfikacja miasta jako siedziby PKN Orlen. W istocie zakład położony jest w granicach administracyjnych a jego teren zajmuje ok 8% powierzchni miasta.
Rysunek 2. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego Płocka Jak widać na aktualnej planszy zagospodarowania miasta Płocka można wskazać strefy określonego przeznaczenia terenu i ten podział funkcjonalny determinuje określone skutki dla życia w mieście. Generalnie pomimo swojej wielkości miasto ma określoną strefę przeznaczoną pod funkcje przemysłu i produkcji, funkcje skoncentrowanej zabudowy mieszkaniowousługowej, a także przestrzenie biologicznie czynne, które pełni funkcje zarówno użytków rolnych jak również zieleni naturalnej z występowaniem rozproszonej zabudowy mieszkaniowej. Kluczowym czynnikiem pod względem komfortu życia mieszkańców i determinantem działań na rzecz środowiska jest ocena stanu zanieczyszczenia powietrza. Województwo mazowieckie podzielone jest na cztery strefy: aglomeracja warszawska, miasto Radom, miasto Płock i strefa mazowiecka. Płock oceniany jest jako strefa ze względu na ochronę zdrowia ludzi. Przeprowadzona w 2013 r. roczna ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim wykazała na jej terenie przekroczenie stężeń pyłu PM10 i PM2,5 oraz bezno(a)pirenu, co przesądziło o przyznaniu klasy C dla tej strefy. Dla pozostałych wskaźników, jak na przykład SO2, NO2, CO nie zostały przekroczone stężenia. Konsekwencją przekroczenia klasyfikacji jest sporządzenie programu ochrony powietrza. Dla strefy miasta Płock dostępne są Program ochrony powietrza dla strefy miasto Płock, w której został przekroczony poziom dopuszczalny pyłu zawieszonego PM10 i pyłu zawieszonego PM2,5 w powietrzu. Dokument zostały przyjęte uchwałą Sejmiku Województwa Mazowieckiego uchwałą Nr 163/13 z dnia 28.10.2013 r.
3. Plan gospodarki niskoemisyjnej dla miasta Płocka Prezydent Miasta Płocka dokonał przeglądu funkcjonujących w mieście planów i programów i w toku analizy została podjęta decyzja o przystąpieniu do opracowania łącznie dwóch dokumentów stanowiących punkt wyjścia dla nowej perspektywy unijnej: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Płocka Aktualizacja Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Miasto Płock Sposób inwentaryzacji i badań tych dwóch dokumentów jest w części zbieżny i w swoich zakresach obejmuje analizę utrzymania poszczególnych budynków z uwzględnieniem sposobów gospodarowania i zarządzania nimi. Dotyczy to w szczególności wykorzystywanych systemów ogrzewania budynków i ich efektywności energetycznej, a w konsekwencji analizę obszarową miasta. W ramach prowadzonych działań Miasto Płock planuje mieć wypracowane: 1. Streszczenie w języku niespecjalistycznym 2. Ogólną strategię zawierającą: a. charakterystykę stanu istniejącego, b. identyfikację obszarów problemowych, c. cele strategiczne i szczegółowe, d. określenie działań dla osiągnięcia założonych celów, e. sposób finansowania planowanych działań, f. oszacowanie przewidywanego efektu energetycznego i ekologicznego, g. harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji działań, h. analizę ryzyk. 3. Sposób monitorowania i raportowania efektów realizacji celów Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla miasta Płocka. W uszczegółowieniu powyższych punktów przewidujemy: Ad. I.2.a. Cele strategiczne i szczegółowe. Cel strategiczny projektu pt. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta Płocka jakim jest poprawa jakości powietrza na terenie gminy oraz cele szczegółowe w tym: ograniczenie emisji CO2, ograniczenie niskiej emisji, rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE), poprawa efektywności energetycznej, zwiększenie oszczędności energii. Ad. I.2.b. Charakterystyka stanu istniejącego. Opis stanu istniejącego będzie obejmował:
zidentyfikowanie obiektów i urządzeń emitujących CO2, wykonanie inwentaryzacji emisji CO2 wraz z wyznaczeniem jej wartości. Dla obliczenia emisji CO2 należy określić zużycie poszczególnych nośników energii na podstawie przeprowadzonej identyfikacji. Przez nośniki energii rozumie się paliwa konwencjonalne lub energię odnawialną zużyte do produkcji energii elektrycznej lub ciepła, wyznaczenie wartości: niskiej emisji, w tym pyły (PM10, PM2,5), emisji NOx, SO2, CO, benzo(a)pirenu z wyszczególnieniem gminnego transportu publicznego. Ad. I.2.c. Identyfikacja obszarów problemowych w sektorach. Kierując się ustawą o efektywności energetycznej i przewidzianą w niej wzorcową rolą sektora publicznego planujemy podział na dwa sektory: gminny i pozagminny: 1) sektor gminnym: a) budynki użyteczności publicznej, w szczególności: oświaty, administracji, kultury, zdrowia, sportu, opieki społecznej (w zakresie użytkowania nośników energetycznych, zagospodarowania odpadów), Rysunek 3. Struktura zużycia energii w obiektach użyteczności publicznej b) budynki mieszkalne komunalne (w zakresie użytkowania nośników energetycznych, zagospodarowania odpadów), Rysunek 4.Struktura zużycia energii w budynkach mieszkalnych podlegających gminie. c) transport publiczny (w zakresie użytkowania paliw i energii elektrycznej, zagospodarowania odpadów),
d) oświetlenie uliczne (zużycie energii elektrycznej i zagospodarowanie odpadów), e) obiekty gospodarki komunalnej, a w szczególności: zakłady uzdatniania wody, oczyszczalnie ścieków, zakłady i punkty gospodarowania odpadami, sieć ciepłownicza (w zakresie użytkowania nośników energetycznych, zagospodarowania odpadów), f) pojazdy transportu związanego z gospodarką komunalną: Urząd Miasta Płocka, Miejskie Jednostki Organizacyjne, spółki gminne (użytkowanie paliw i energii elektrycznej, zagospodarowanie odpadów) g) komunalne rozproszone źródła produkcji ciepła i energii elektrycznej. 2) sektor pozagminnym: a) budynki użyteczności publicznej, w szczególności: oświaty, administracji, kultury, zdrowia, sportu, opieki społecznej (w zakresie użytkowania nośników energetycznych, zagospodarowania odpadów), b) transport pozostały (użytkowanie paliw i energii elektrycznej, zagospodarowanie odpadów) c) obiekty mieszkaniowe (w zakresie użytkowania nośników energetycznych, zagospodarowania odpadów), Rysunek 5. Struktura zużycia energii w budynkach mieszkaniowych indywidualnych d) obiekty handlowe i usługowe (w zakresie użytkowania nośników energetycznych, zagospodarowania odpadów), e) obiekty przemysłowe (w zakresie użytkowania nośników energetycznych, zagospodarowania odpadów), Rysunek 6. Struktura zużycia energii w budynkach i obiektach przemysłowych
Niezbędne jest wyznaczenie w opracowaniu linii granicznej minimalnego jednostkowego zużycia energii obiektów i urządzeń opisanych w pkt. Ad. I.2.c. Ad. I.2.d. Określenie działań dla osiągnięcia założonych celów Katalog działań (w tym zadania inwestycyjne) wraz z określeniem podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację dla: 1) Sektora gminnego, dla którego należy: określić zadania oraz sposób ich realizacji. Zakres zadań musi obejmować działania inwestycyjne, modernizacyjne, oszczędnościowe i efektywnościowe w tym wynikające z ustawy o efektywności energetycznej, dyrektyw oraz Programu Ochrony Powietrza dla Strefy Miasto Płock i programem ograniczenia niskiej emisji w Płocku. uwzględnić możliwości i efekty związane z rozwojem rozproszonych kogeneracyjnych źródeł produkcji energii elektrycznej i ciepła oraz wprowadzania nowych technologii zarządzania energią z zastosowaniem inteligentnych sieci i systemów pomiarowych. 2) Sektora pozagminnego, dla którego należy: opisać zasady zrównoważonego użytkowania energii, kierunki zmian w zakresie gospodarowania energią i propozycje działań naprawczych, przedstawić możliwości i sposoby oddziaływania gminy na ten sektor wynikające z Programu Ochrony Powietrza dla Strefy Miasto Płock. 3) Współpracy z sąsiadującymi gminami, dla której należy określić obszary wspólnych działań w zakresie gospodarki niskoemisyjnej, zrównoważonego transportu, efektywności energetycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii. Ad. I.2.e. Sposób finansowania planowanych działań. Wyliczenie kosztów poszczególnych elementów określonych w pkt. I.2.d wraz ze wskazaniem źródeł ich finansowania. Ad. I.2.f Oszacowanie przewidywanego efektu energetycznego i ekologicznego. Należy określić poziom zużycia energii finalnej dla roku bazowego tj. 1990 lub innego, najbliższego możliwego do inwentaryzacji, dla różnych obiektów i urządzeń opisanych w pkt. Ad. I.2.c. Poziom ten będzie stanowił punkt odniesienia dla zużycia, które możemy osiągnąć w roku docelowym tj. do roku 2020. Należy oszacować korzyści energetyczne, ekonomiczne i środowiskowe wynikające ze zmniejszenia energochłonności urządzeń, wdrażania nowych technologii, zwiększania efektywności energetycznej, wprowadzania rozwoju OZE dla poszczególnych obszarów problemowych wskazanych w PGN dla Miasta Płocka. Bilans zużycia energii w poszczególnych obszarach należy obliczyć z uwzględnieniem wartości granicznych jednostkowego zużycia energii przez obiekty i urządzenia dla założonego poziomu konsumpcji i efektywności energetycznej.
Na podstawie uzyskanych danych wyliczyć efekt energetyczny jakim jest oszacowanie strumienia zaoszczędzonej energii oraz efekt ekologiczny jakim jest oszacowanie redukcji emisji CO2 i niskiej emisji w kolejnych latach do roku 2020. Ad. I.2.g. Harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji działań. Rozdział musi zawierać harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji działań określonych w punkcie Ad. I.2.d. uwzględniający możliwości uzyskania największego (niezbędnego) efektu ekologicznego i energetycznego. Ad. I.2.h. Analiza ryzyk. W toku prac należy zidentyfikować i opisać zagrożenia technologiczne, finansowe i organizacyjne mogące wpłynąć na realizację zadań wynikających z opracowanego PGN dla Miasta Płocka. Ad. I.3. Sposób monitorowania i raportowania efektów realizacji celów PGN dla Miasta Płocka. Należy określić wielkości oraz sposób monitorowania w kolejnych latach do roku 2022 następujących wskaźników: 1) Poziom redukcji emisji CO2 w stosunku do roku bazowego, 2) Poziom redukcji zużycia energii finalnej w stosunku do roku bazowego, 3) Udział zużytej energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w stosunku do całościowego zużycia energii. Monitorowanie wskaźników należy zaproponować w oparciu o metodologię opracowaną przez Wspólne Centrum Badawcze (JRC) Komisji Europejskiej we współpracy z dyrekcją Generalną ds. Energii (DG ENERG) Biurem Porozumienia Burmistrzów, zawartą w poradniku Jak opracować plan działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP). Ponadto w ramach opracowania PGN należy przewidzieć uwzględnienie w dokumencie danych zebranych na potrzeby aktualizacji Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Miasto Płock w tym w szczególności: bilans paliw, ocenę efektywności wykorzystania energii, ocenę wykorzystania lokalnych zasobów energii, ocenę jednostek wytwórczych i sieci na terenie Płocka pod względem bezpieczeństwa energetycznego. Stworzenie bazy danych oraz interfejsu użytkownika, pozwalających na wyznaczanie emisji zanieczyszczeń powietrza i monitorowania jej zmian.