FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 256 (48), 33 38 Iwona BĄK, Katarzyna WAWRZYNIAK PROPORCJE DEMOGRAFICZNO-GOSPODARCZE W GMINACH WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO W 2002 I 2004 ROKU THE DEMOGRAPHIC-ECONOMIC PROPORTIONS IN GMINAS OF THE ZACHODNIOPOMORSKIE VOIVODSHIP IN YEARS 2002 AND 2004 Katedra Zastosowań Matematyki, Akademia Rolnicza ul. Monte Cassino 16, 70-466 Szczecin Abstract. The paper deals with basic demographic-economic relations for urban, rural and urban-rural gminas of the Zachodniopomorskie Voivodship in years 2002 and 2004. The aim of the research is the verification of the level of these relations according to the theory of proper structural proportions. The following measures were calculated for gminas: the average number of persons of household, the number of households per firm, the number of citizens per firm, the number of households per firm and farm, the number citizens per firm and farm. Słowa kluczowe: normy empiryczne, relacje demograficzno-gospodarcze, teoria właściwych proporcji. Key words: demographic-economic proportions, empirical norms, the theory of proper proportions. WSTĘP Warunkiem zrównoważonego rozwoju gospodarczego jest zachowanie właściwych proporcji pomiędzy liczbą gospodarstw domowych a liczbą firm. Zbyt duża liczba firm oznacza zbyt dużą konkurencję i nadwyżkę towarów i usług. Natomiast za mało firm to niezaspokojony popyt zgłaszany przez gospodarstwa domowe. W artykule wyznaczono podstawowe relacje demograficzno-gospodarcze dla gmin województwa zachodniopomorskiego w 2002 i 2004 roku. Badanie ma na celu weryfikację poziomu tych relacji zgodnie z teorią właściwych proporcji strukturalnych (Hozer 1996, 2000), według której: stosunek liczby ludności do liczby gospodarstw domowych powinien wynosić 3, stosunek liczby gospodarstw domowych do liczby firm powinien wynosić 5, stosunek liczby ludności do liczby firm powinien wynosić 15. Wartości normatywne dla podanych relacji zaproponowane zostały na podstawie danych dotyczących krajów wysoko rozwiniętych (USA, Japonii, krajów Unii Europejskiej). MATERIAŁ I METODY Badanie dotyczyło gmin miejskich, wiejskich i miejsko-wiejskich województwa zachodniopomorskiego. Dla badanych obiektów zebrano dane statystyczne (Województwo zachodniopomorskie 2005; Bank Danych Regionalnych 2007) dotyczące: L liczby ludności ogółem,
34 I. Bąk i K. Wawrzyniak G liczby gospodarstw domowych, PO liczby podmiotów ogółem (firmy + farmy gospodarstwa rolne), PR liczby podmiotów zarejestrowanych w REGON (firmy). Na podstawie tych zmiennych wyznaczono podstawowe wskaźniki charakteryzujące: 1) przeciętną liczbę osób w gospodarstwie domowym L G 2) liczbę gospodarstw domowych przypadającą na jeden podmiot zarejestrowany w REGON G PR 3) liczbę ludności przypadającą na jeden podmiot zarejestrowany w REGON L PR Dodatkowo wyznaczono wskaźniki uwzględniające, oprócz liczby firm, liczbę farm, czyli: 1) liczbę gospodarstw domowych przypadającą na jeden podmiot gospodarczy G PO 2) liczbę ludności przypadającą na jeden podmiot gospodarczy L PO Wskaźniki te pozwolą sprawdzić, jak zmienią się proporcje demograficzno-gospodarcze, gdy oprócz firm uwzględnione zostaną gospodarstwa rolne. W celu sformułowania ogólnych wniosków, dotyczących wielkości wskaźników dla poszczególnych typów gmin, wyznaczono ich wartości przeciętne według następującego wzoru: gdzie: n liczba gmin danego typu, Y i wartość zmiennej z licznika (L, G) dla i-tej gminy danego typu, X wartość zmiennej z mianownika (G, PO, PR) dla i-tej gminy danego typu. i n i= 1 n i= 1 Y X i i WYNIKI I DYSKUSJA W tabeli 1 przedstawiono wyniki empirycznych proporcji podstawowych zmiennych demograficzno-gospodarczych dla gmin województwa zachodniopomorskiego w 2002 i 2004 roku wraz z ich średnim poziomem.
Proporcje demograficzno-gospodarcze w gminach... 35 Tabela 1. Empiryczne proporcje podstawowych zmiennych demograficzno-gospodarczych dla gmin województwa zachodniopomorskiego w 2002 i 2004 roku wraz z ich średnim poziomem Gminy 2002 rok 2004 rok L/G G/PO G/PR L/PO L/PR L/G G/PO G/PR L/PO L/PR Gminy miejskie Białogard 2,8 3,0 3,2 8,5 9,1 2,8 2,8 3,0 7,8 8,3 Darłowo 2,8 2,3 2,6 6,3 7,1 2,7 2,2 2,4 6,0 6,7 Kołobrzeg 2,6 1,9 2,0 5,1 5,2 2,6 1,8 1,8 4,8 4,8 Koszalin 2,5 2,5 2,5 6,1 6,3 2,4 2,4 2,4 5,8 5,9 Sławno 2,9 2,9 3,2 8,4 9,3 2,9 2,8 3,1 8,1 8,9 Stargard Szczeciński 2,8 3,0 3,2 8,6 8,9 2,8 3,1 3,2 8,7 9,1 Szczecin 2,4 2,7 2,7 6,5 6,6 2,4 2,6 2,7 6,4 6,5 Szczecinek 2,7 2,9 2,9 7,8 8,0 2,7 2,7 2,7 7,2 7,4 Świdwin 2,8 3,1 3,6 8,7 10,0 2,8 3,0 3,4 8,2 9,4 Świnoujście 2,4 2,5 2,6 6,2 6,5 2,4 2,5 2,6 5,9 6,2 Wałcz 2,8 2,4 2,6 6,7 7,2 2,8 2,3 2,4 6,3 6,7 Średnie wartości wskaźnika 2,5 2,6 2,7 6,7 6,8 2,5 2,5 2,6 6,4 6,6 Gminy wiejskie Banie 3,3 1,6 4,5 5,2 14,7 3,2 1,6 4,7 5,2 14,9 Będzino 3,2 1,7 4,3 5,4 13,6 3,2 1,7 4,1 5,4 13,2 Białogard 3,3 1,5 7,2 5,0 23,6 3,2 1,5 6,9 4,9 22,3 Bielice 3,3 1,5 5,0 5,1 16,7 3,3 1,5 4,7 4,9 15,4 Bierzwnik 3,2 1,3 5,2 4,2 16,7 3,2 1,3 5,2 4,2 16,3 Biesiekierz 3,4 1,6 4,1 5,3 14,0 3,7 1,5 3,5 5,4 13,0 Boleszkowice 3,1 1,4 5,8 4,3 17,8 2,8 1,5 6,6 4,1 18,8 Brojce 3,4 1,9 4,7 6,5 15,8 3,4 2,0 4,9 6,6 16,5 Brzeżno 3,4 1,8 8,9 5,9 29,8 3,4 1,7 8,2 5,9 27,7 Darłowo 3,4 1,2 4,8 4,1 16,2 3,4 1,2 4,3 4,1 14,8 Dobra Szcz. 3,0 1,4 2,3 4,3 6,9 3,7 1,3 1,9 4,7 7,0 Dolice 3,5 2,2 6,2 7,8 21,5 3,5 2,3 6,3 7,9 22,0 Dygowo 3,4 1,6 4,0 5,5 13,7 3,5 1,6 3,8 5,5 13,4 Dziwnów 2,8 2,1 2,1 5,8 5,9 2,8 1,9 2,0 5,4 5,5 Gościno 3,3 1,8 3,6 6,0 11,6 3,3 1,7 3,2 5,8 10,7 Grzmiąca 3,2 1,9 7,0 6,0 22,4 3,1 1,8 6,4 5,8 20,3 Karnice 3,3 1,8 4,0 5,9 13,4 3,4 1,8 3,9 5,9 13,3 Kobylanka 3,1 1,2 2,8 3,6 8,8 3,4 1,1 2,7 3,9 9,2 Kołbaskowo 3,0 1,7 2,7 5,2 8,0 3,3 1,6 2,4 5,4 8,0 Kołobrzeg 3,2 1,4 2,2 4,5 7,1 3,4 1,3 1,9 4,3 6,4 Kozielice 3,4 1,4 5,2 4,9 17,8 3,4 1,5 5,4 5,0 18,4 Krzęcin 3,2 2,0 7,5 6,2 23,7 3,1 2,0 8,4 6,3 26,2 Malechowo 3,4 1,6 5,7 5,4 19,0 3,4 1,6 5,2 5,3 17,6 Manowo 3,1 2,1 3,7 6,5 11,3 3,0 2,0 3,3 6,0 10,1 Marianowo 3,3 1,8 6,2 5,9 20,1 3,2 1,8 6,5 5,9 20,9 Mielno 2,9 1,0 1,2 3,0 3,6 2,9 1,0 1,2 2,8 3,4 Nowogródek Pom. 3,3 1,2 4,9 4,1 16,5 3,3 1,2 4,7 4,0 15,6 Osina 3,1 1,7 5,3 5,4 16,2 3,1 1,7 5,2 5,3 15,8 Ostrowice 3,2 1,1 4,3 3,5 14,0 3,1 1,1 4,1 3,4 12,7 Postomino 3,4 1,4 4,1 4,7 14,2 3,4 1,3 4,0 4,6 13,6 Przelewice 3,1 2,5 6,5 7,7 19,9 3,0 2,5 6,3 7,4 19,1 Przybiernów 3,0 1,6 4,2 4,9 12,5 3,0 1,6 4,0 4,9 12,3 Radowo Małe 3,2 2,5 5,7 7,8 18,0 3,2 2,6 6,4 8,2 20,4 Rąbino 3,4 1,9 6,0 6,5 20,6 3,4 1,9 5,7 6,3 19,1
36 I. Bąk i K. Wawrzyniak cd. tab. 1 Rewal 2,8 1,0 1,2 2,8 3,3 2,8 0,9 1,1 2,6 3,1 Rymań 3,3 1,6 3,9 5,3 12,9 3,3 1,6 4,1 5,4 13,2 Siemyśl 3,4 1,4 4,3 4,8 14,7 3,5 1,4 4,0 4,8 14,0 Sławno 3,4 1,4 5,5 4,9 18,9 3,5 1,4 5,3 4,9 18,5 Sławoborze 3,4 1,7 5,3 5,6 17,7 3,4 1,6 5,2 5,6 17,7 Stara Dąbrowa 3,1 2,5 7,6 8,0 23,8 3,1 2,6 7,8 8,1 24,6 Stare Czarnowo 3,1 1,5 3,5 4,8 11,0 3,2 1,5 3,3 4,7 10,5 Stargard Szcz. 3,3 1,8 5,2 6,0 17,2 3,4 1,8 5,0 6,1 17,0 Stepnica 3,1 1,7 4,5 5,3 13,9 3,1 1,7 4,3 5,2 13,2 Szczecinek 3,5 1,6 6,2 5,5 21,6 3,5 1,5 5,4 5,3 18,9 Świdwin 3,3 1,9 6,9 6,5 23,1 3,4 1,9 6,4 6,3 21,4 Świerzno 3,3 2,1 4,3 6,8 14,4 3,3 2,0 4,3 6,8 14,1 Świeszyno 3,3 1,4 3,6 4,8 11,9 3,5 1,4 3,2 4,9 11,4 Tychowo 3,1 2,1 5,9 6,6 18,5 3,2 2,1 5,7 6,6 18,2 Ustronie Morskie 3,1 1,1 1,5 3,3 4,5 3,1 1,0 1,4 3,1 4,2 Wałcz 3,4 1,8 4,8 6,1 16,4 3,4 1,7 4,5 6,0 15,5 Warnice 3,2 1,9 6,6 6,0 21,4 3,2 1,9 6,7 6,0 21,7 Widuchowa 3,2 1,6 4,8 5,1 15,6 3,3 1,6 5,0 5,2 16,2 Wierzchowo 3,2 1,5 4,5 4,9 14,5 3,2 1,5 4,3 4,8 13,8 Średnie wartości wskaźnika 3,2 1,6 3,9 5,2 12,8 3,3 1,6 3,7 5,2 12,2 Gminy miejsko-wiejskie Barlinek 3,0 2,7 4,0 8,1 12,1 3,0 2,7 4,1 8,1 12,1 Barwice 3,2 2,3 5,5 7,4 17,6 3,1 2,3 5,4 7,3 16,9 Biały Bór 3,1 2,0 4,7 6,2 14,7 3,1 2,0 4,6 6,0 14,0 Bobolice 3,2 2,4 5,2 7,9 16,9 3,2 2,3 4,7 7,5 15,3 Borne Sulinowo 3,0 2,4 4,7 7,3 14,0 3,1 2,4 4,5 7,4 13,9 Cedynia 3,0 1,7 4,0 5,1 12,0 3,0 1,7 3,8 5,0 11,3 Chociwel 3,3 2,2 5,4 7,2 18,0 3,3 2,2 5,5 7,2 18,1 Chojna 3,1 1,9 3,8 5,9 11,9 3,1 1,9 3,7 5,8 11,7 Choszczno 3,0 2,7 3,8 7,9 11,3 3,0 2,7 3,9 7,9 11,5 Czaplinek 3,1 1,9 3,6 6,0 11,2 3,1 1,8 3,3 5,7 10,4 Człopa 3,2 1,7 3,6 5,5 11,5 3,2 2,0 5,3 6,5 17,0 Dębno 3,0 2,0 3,8 5,9 11,3 3,0 1,9 3,7 5,8 10,8 Dobra 3,0 2,3 5,6 6,9 16,6 2,9 2,3 5,6 6,8 16,4 Dobrzany 3,0 1,8 5,0 5,4 15,1 3,0 1,8 4,9 5,4 14,8 Drawno 3,0 2,4 6,0 7,2 18,3 3,0 2,4 6,3 7,3 19,0 Drawsko Pom. 2,9 2,4 3,5 7,0 10,2 2,9 2,4 3,4 6,9 10,1 Golczewo 3,0 2,0 4,1 5,9 12,5 3,0 2,0 4,1 5,9 12,5 Goleniów 2,9 2,2 3,2 6,6 9,5 3,0 2,1 3,1 6,4 9,2 Gryfice 3,0 2,0 2,6 6,2 7,8 3,0 2,1 2,6 6,1 7,8 Gryfino 2,9 2,1 3,0 6,3 8,8 2,9 2,1 2,9 6,2 8,6 Ińsko 2,9 2,3 4,8 6,6 14,0 2,8 2,3 5,0 6,6 14,3 Kalisz Pom. 3,1 2,4 4,0 7,3 12,3 3,0 2,3 3,7 6,9 11,2 Kamień Pom. 2,9 2,1 3,0 6,0 8,5 2,9 2,0 2,8 5,7 7,9 Karlino 3,0 2,7 4,2 8,2 12,7 3,0 2,5 3,7 7,6 11,2 Lipiany 2,9 2,1 4,8 6,0 13,7 2,9 2,0 4,5 5,8 12,9 Łobez 2,9 2,9 4,1 8,4 12,0 2,9 2,7 3,8 7,9 11,0 Maszewo 3,2 2,0 5,8 6,3 18,6 3,2 1,9 5,4 6,3 17,6 Mieszkowice 3,2 2,0 4,5 6,5 14,5 3,2 2,1 4,7 6,6 14,9 Międzyzdroje 2,5 1,5 1,6 3,8 4,0 2,5 1,4 1,5 3,6 3,7 Mirosławiec 3,0 2,7 4,7 8,0 14,0 2,9 2,6 4,6 7,7 13,4
cd. tab. 1 Proporcje demograficzno-gospodarcze w gminach... 37 Moryń 3,2 2,2 5,4 7,1 17,0 3,1 2,2 5,3 7,0 16,5 Myślibórz 3,0 2,0 4,0 6,1 11,9 3,0 2,0 4,0 6,0 11,7 Nowe Warpno 2,7 1,7 2,9 4,6 8,0 2,7 1,8 3,2 4,8 8,6 Nowogard 3,0 2,3 3,5 6,8 10,2 3,0 2,3 3,5 6,8 10,2 Pełczyce 3,3 3,1 6,2 10,2 20,6 3,3 3,1 6,1 10,1 20,2 Płoty 3,1 2,3 3,9 7,3 12,2 3,1 2,3 3,9 7,3 12,2 Polanów 3,4 2,5 5,3 8,6 18,0 3,4 2,4 4,8 8,2 16,5 Police 2,9 2,7 3,4 7,9 10,0 2,9 2,1 3,5 6,0 10,1 Połczyn-Zdrój 2,9 2,1 3,7 6,2 10,6 2,9 2,7 3,4 7,9 10,0 Pyrzyce 3,1 2,2 3,7 6,8 11,2 3,1 2,2 3,6 6,8 11,0 Recz 3,2 2,6 5,9 8,4 19,1 3,2 2,6 6,0 8,4 19,2 Resko 3,1 2,6 4,2 7,8 12,7 3,0 2,5 4,1 7,8 12,6 Sianów 3,2 1,8 3,4 5,6 10,8 3,2 1,7 3,2 5,4 10,1 Suchań 3,1 1,6 5,1 5,0 16,0 3,1 1,6 5,2 5,0 16,0 Trzcińsko-Zdrój 3,2 2,0 5,1 6,3 16,6 3,2 1,9 5,0 6,3 16,3 Trzebiatów 2,9 2,5 3,8 7,2 11,0 2,8 2,4 3,6 6,9 10,2 Tuczno 3,0 2,0 5,3 6,1 16,0 3,0 2,0 5,0 6,0 15,2 Węgorzyno 3,0 2,4 6,3 7,2 19,0 3,0 2,4 6,6 7,3 20,0 Wolin 2,9 1,8 3,4 5,3 9,9 2,9 1,8 3,3 5,2 9,6 Złocieniec 3,0 2,5 3,3 7,7 10,1 3,0 2,4 3,2 7,2 9,4 Średnie wartości wskaźnika 3,0 2,2 3,7 6,7 11,2 3,0 2,2 3,6 6,6 10,7 Objaśnienia symboli podano w rozdziale Materiał i metody. Analizując wyniki przedstawione w tab. 1, można zauważyć następujące prawidłowości: 1. Przeciętna liczba osób w gospodarstwie domowym w większości gmin województwa zachodniopomorskiego oscyluje wokół trzech. Prawidłowość ta jest najbardziej wyraźna w gminach miejsko-wiejskich (średnia 3,0). W gminach miejskich w obu badanych latach wskaźnik ten przyjmuje wartości nieznacznie mniejsze od 3 (przy średniej 2,5), z wyjątkiem Szczecina i Świnoujścia, dla których wynosi tylko 2,4. Natomiast w gminach wiejskich przeciętna liczba osób w gospodarstwie domowym zazwyczaj wynosi powyżej trzech (przy średniej 3,2 dla roku 2002 i 3,3 dla roku 2004). Prawidłowość taka jest konsekwencją istniejącego w Polsce modelu rodziny wiejskiej, w której dość często liczba dzieci przekracza dwa (w przeciwieństwie do modelu rodziny miejskiej z jednym dzieckiem). 2. Liczba gospodarstw domowych, przypadająca na jedną firmę zarejestrowaną w REGON, w większości gmin nie była zgodna z zaproponowaną normą. Jedynie w 15 gminach wiejskich i 15 gminach miejsko-wiejskich oscylowała wokół liczby pięć. Uśrednione wartości wskaźników wyraźnie wskazują, że najmniejsze w badanych latach dotyczyły gmin miejskich (przy średniej 2,7 dla 2002 roku i 2,6 dla roku 2004) świadczy to o zbyt dużej liczbie firm w stosunku do liczby gospodarstw domowych, a tym samym o możliwej nadwyżce towarów i usług. W gminach wiejskich proporcja ta kształtowała się na przeciętnym poziomie wynoszącym około 4, przy czym dla około 30% gmin znacznie przekraczała wartość normatywną, a więc w gminach tych liczba firm była zbyt mała w stosunku do liczby gospodarstw domowych. W gminach miejsko-wiejskich przeciętna wartość wskaźnika wynosiła 3,7 w 2002 roku i 3,6 w 2004 roku. Tylko około 10% gmin przekraczało przyjętą normę.
38 I. Bąk i K. Wawrzyniak 3. Dołączenie liczby gospodarstw rolnych (farm) spowodowało zmniejszenie liczby gospodarstw domowych przypadających na jeden podmiot gospodarczy (firmy + farmy). Było to szczególnie widoczne w przypadku gmin wiejskich i miejsko-wiejskich, w których gospodarstwa rolne stanowiły istotny odsetek podmiotów gospodarczych. 4. Wskaźnik charakteryzujący liczbę ludności, przypadającą na jedną firmę zarejestrowaną w REGON, był zgodny z normą wynoszącą 15 tylko dla niespełna 4% gmin w 2002 roku i 6% gmin w roku 2004. Uwzględnienie wszystkich podmiotów gospodarczych (firm + farm) spowodowało obniżenie tej proporcji przede wszystkim w gminach wiejskich (ponaddwukrotnie) i w gminach miejsko-wiejskich (prawie dwukrotnie). 5. Porównując wyznaczone relacje w badanych latach, można zauważyć, że przeciętna liczba osób w gospodarstwie domowym w żadnej z gmin nie zmieniła się istotnie. W przypadku liczby gospodarstw przypadających na jedną firmę w 23 gminach odnotowano wyższy poziom tej relacji, przy czym w 9 gminach relacja ta zrównała się z normą. Konsekwencją zmian zaobserwowanych w omówionych proporcjach są zmiany w liczbie ludności przypadającej na jedną firmę zbliżenie tej relacji do normy odnotowano w 9 gminach. PODSUMOWANIE Z przeprowadzonych badań wynika, że relacje zgodne z teorią właściwych proporcji istnieją w niewielu gminach województwa zachodniopomorskiego, przy czym szczególnie duże rozbieżności są widoczne w przypadku liczby gospodarstw domowych i liczby ludności przypadających na jedną firmę. Biorąc pod uwagę to, że przytoczone normy zostały wyznaczone na przykładzie krajów wysoko rozwiniętych, można było liczyć się z tym, że niewiele gmin zdoła im sprostać. Uzyskanie wartości zgodnych z teorią właściwych proporcji jest bardziej realne przy wyższym stopniu agregacji danych (województwo, kraj), gdyż zanika wówczas specyfika rodzajowa badanych jednostek (potwierdzają to już uśrednione wartości dla danego typu gmin). Wydaje się zasadne, aby oprócz norm teoretycznych, do których należy dążyć, proponować normy empiryczne, którymi mogą być na przykład przeciętne wartości obliczone dla badanych obiektów w danym momencie. Przyjęcie tego podejścia pozwoli uwzględnić odmienny charakter analizowanych jednostek, np. miejski, wiejski lub miejsko-wiejski. PIŚMIENNICTWO Hozer J. 1996. Poszukiwanie norm proporcji gospodarczych. Prz. Statyst. 1/2, 9 14. Hozer J. 2000. Quantum satis, czyli ilość dostateczna. Zesz. Nauk. U Szczec. 269, 89 100. Województwo zachodniopomorskie. Podregiony, powiaty, gminy. 2005. Urząd Statystyczny, Szczecin. Bank Danych Regionalnych. 2007. www.stat.gov.pl.