I Ranking Gmin Województwa Lubuskiego Klasyfikacja generalna - wskaźnik syntetyczny

4! # 5==; I Ranking Gmin Województwa Lubuskiego Klasyfikacja generalna - wskaźnik syntetyczny,3 86:5 %$ 86; & 8687 / 8689 $ * 8685 ( 86<7 ) 86<5 3( 86< $ 86=8 #$ ( 56>7 1 56>9 ( 56>5. '( 56>< $ 56:; 4*( 56:! & '( 56: ( 56;; 3( 56;7 $'( 56;9 ( 56;8 -#$ ( 56;5 & ' ( %$ # (!( /' / &2( * ( 1 ( 0 ( ( "( # ( "!( ( (,$ " ( $ * /'.( ( $ ' *, - + '( " * %( %$!( ) ' ( ( &' % " #$! 56<9 56;< 56;< 56?> 56?: 56?: 56?? 56?? 56?7 56?9 56?5 56?< 56? 567> 567> 567: 567; 567; 567; 567? 5678 5675 567< 567< 567 569: 569: 569; 569? 569? 569? 5697 5699 5699 5698 5698 5695 5695 569< 569 569 568> 568> 568: 568; 568? 568? 568? 568? 5687 5687 5689 5689 5685 568< 568 568 565: 565: 565: 565? 5657 zaproszenie 5 567 8 867 9

I Ranking Gmin Województwa Lubuskiego OTWARCIE Prawie rok pracowaliśmy nad I Rankingiem Gmin Województwa Lubuskiego. Gdyby nie życzliwość wielu ludzi, w tym Jolanty Fedak, dzisiejszej minister, gdyby nie poparcie zarządu województwa, i gdyby nie daleko idąca pomoc Regionalnej Izby Obrachunkowej w Zielonej Górze, być może nie byłoby ani tego Rankingu, ani pierwszego w historii województwa Balu Lubuskiego. IRanking Gmin Województwa Lubuskiego przeszedł do historii. Nie przesądzając ocen końcowych, już teraz chcemy podzielić się uwagą wygłoszoną przez jednego z byłych rektorów Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze materiał zebrany w trakcie Rankingu jest tak duży i tak interesujący, że może posłużyć jako punkt wyjścia dla wielu doktoratów. Ale zanim pojawią się pierwsze oceny i pierwsze protesty, bo z góry zakładamy, że niektóre gminy nie pogodzą się z werdyktem, już teraz chcemy podziękować właśnie samorządowcom za cierpliwość okazaną przy wypełnianiu rankingowych ankiet. Dziękujemy również lubuskim mediom: Radiu Zachód, Gazecie Lubuskiej i TVP3 Gorzów Wlkp. za opiekę, wsparcie i fantastyczne nagłośnienie. Chcemy także podziękować również naszym wiernym partnerom Polskiemu Towarzystwu Ekonomicznemu i Organizacji Pracodawców Ziemi Lubuskiej za pomoc techniczną i organizacyjną. Osobne podziękowania ślemy na ręce dyrekcji Departamentu EFS, Radosława Flügela i Dominiki Daukszy za stworzenie przyjaznej atmosfery i partnerskich zasad współpracy. Równie dobrze pracowało nam się z rzeczniczką prasową zarządu województwa, Elizą Gniewek-Juszczak, która była zawsze do naszej dyspozycji uczynna i pomocna. A teraz zapraszamy do raportów. Wśród nich odnajdą Państwo analizę dr. Lecha Szczegóły, dr. Tomasza Banaszaka, dr. Zbigniewa Świątkowskiego oraz dziennikarzy współpracujących z Pulsem: Jerzego Mischke i Krzysztofa Chmielnika. Wszyscy oni otrzymali to samo zadanie zinterpretować wyniki oraz dane cząstkowe. Prof. Zbigniew Rykiel wykonał inne zadanie jego wnikliwa i krytyczna analiza metodologiczna posłuży nam jako ważny punkt odniesienia przy konstruowaniu II Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego w 2009 r., posłuży, jeśli władze województwa uznają, że warto nasz Ranking kontynuować. I jeszcze jedna uwaga wszystkie materiały związane z Rankingiem znajdziecie Państwo na stronie www.lubuskiranking.pl. Jego twórcą i administratorem jest Tomasz Szafranowski, autor wszystkich elementów graficznych związanych z naszym Rankingiem. Stowarzyszenie Dialog-Współpraca-Rozwój Publikacja finansowana ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. 3

Wyniki I Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego za rok 2007 pod patronatem Marszałka Lubuskiego Marcina Jabłońskiego Przeprowadzenie diagnozy stanu gospodarki w województwie lubuskim poprzez badania ankietowe administracji samorządowej w regionie. Klasyfikacja generalna: 1 miejsce gmina miejska Łęknica, 2 miejsce gmina miejska Zielona Góra, 2 miejsce gmina miejska Kostrzyn nad Odrą, 3 miejsce gmina miejska Żary. Nagrody dodatkowe przyznane tylko gminom wiejskim (3): Nagroda za najbardziej proinwestycyjny budżet: gmina wiejska Bojadła, Nagroda za największą skuteczność w pozyskiwaniu środków unijnych w latach 2004-2007: gmina wiejska Dobiegniew, Nagroda dla najbardziej promującej się gminy: gmina wiejska Lubrza. Nagroda samorządowców lubuskich (1): Głosami samorządowców lubuskich wygrała gmina miejska Nowa Sól za najskuteczniejszą autopromocję. III Ranking Gmin Lubuskiego Trójmiasta za rok 2007 Klasyfikacja generalna: 1 miejsce gmina Bojadła, 2 miejsce miasto Zielona Góra, 2 miejsce gmina Babimost, 3 miejsce gmina Świdnica, 4 miejsce gmina Sulechów, 5 miejsce gmina Bytom Odrzański. Nagrody dodatkowe: za najbardziej proinwestycyjny budżet dla gminy Bojadła za najlepszy wskaźnik inwestycje/ dochody w wysokości 48%. Organizatorzy: Województwo Lubuskie, Stowarzyszenie DWR, miesięcznik PULS, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Gazeta Lubuska, Radio Zachód, TVP3 Gorzów Wlkp. Regionalna Izba Obrachunkowa, Organizacja Pracodawców Ziemi Lubuskiej, Agencja Rozwoju Regionalnego. 4

I Ranking Gmin Województwa Lubuskiego dr Zbigniew Świątkowski (Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie) Analiza wyników I Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego Wyniki rankingu nie przyniosły wielkiego zaskoczenia. Pierwsze miejsce Łęknicy było oczywiste. Chociaż jej przewaga nad Zieloną Górą jest mniejsza niż można było przypuszczać. Uwagi ogólne Zwolennicy tezy o wyższości Zielonej Góry nad Gorzowem mają wreszcie dowód na potwierdzenie swoich przekonań. Oto ich ukochane miasto wyprzedza o kilka pozycji Gorzów Wielkopolski. Nie radziłbym jednak popadać w przesadną euforię. Ta różnica wynika bowiem nie tyle z rzeczywistej przewagi, ile z przyjętej metodologii rankingu. Większość wskaźników decydujących o ostatecznej pozycji gminy była bowiem przeliczana na liczbę mieszkańców. Gorzów Wielkopolski padł tu poniekąd ofiarą prowadzonej przez wiele lat polityki sztucznego podnoszenia liczby mieszkańców tego miasta, przez przyłączanie okolicznych wiosek. Efekt jest taki, że przy porównywalnej liczbie ludności Zielona Góra ma powierzchnię 58 km², a Gorzów 86 km². Mile zaskakuje i cieszy wysoka pozycja w kategorii open trzech gmin wiejskich: Bojadeł, Górzycy i Świdnicy. Z kolei nieco dziwi dopiero czternaste miejsce Nowej Soli, chociaż należy pamiętać o głębokim kryzysie, w jakim tkwiło to miasto po upadku największych zakładów pracy. W tej sytuacji powrót na czołowe miejsce w tabeli nie może być szybki. Przykład Nowej Soli pokazuje, że pozycja gminy w rankingu nie powinna być traktowana jako wykładnik polityki aktualnych władz samorządowych. W dużej mierze determinują ją bowiem zaszłości ostatnich kilkunastu lat i wielkość strat, z jakimi gmina wyszła z procesu transformacji. Żagań pojawia się dopiero na 27 miejscu, ale jednak z oceną powyżej średniej wojewódzkiej. Niepokój budzi 34 miejsce Świebodzina i 35 Gubina. To jest już druga liga, z wynikami poniżej średniej wojewódzkiej. Świebodzin był przecież nie tak dawno postrzegany jako miasto sukcesu, teraz zaczęło się tam widocznie dziać coś niedobrego. Podobnie jest z Gubinem, jednym z pierwszych beneficjentów procesu transformacji. Nasuwa się też pytanie, co się dzieje z dawnymi perłami Ziemi Lubuskiej. Chodzi tu o dopiero 45 miejsce Łagowa i 65 miejsce Lubniewic. Pierwsza i druga liga lubuska Metodologia zastosowana przez organizatorów rankingu jest znana. Końcowym efektem porównania wybranych wskaźników jest uzyskana przez gminy ocena według dawnej szkolnej skali: 2, 3, 4, 5. Jak wypadły w tej ocenie nasze gminy? No cóż, orłów niestety nie ma. Nie mamy gmin na piątkę, ani nawet na czwórkę. Być może wynika to ze zbyt surowych kryteriów oceniania. Jeżeli tak, to byłoby niedobrze. Jako wieloletni nauczyciel, uważam bowiem, że wystawiane oceny, aby motywować, powinny być zróżnicowane. Bardziej prawdopodobne jest jednak to, że lubuska bieda jest zjawiskiem powszechnym, stąd niewielkie różnice w końcowych ocenach. Efekt końcowy rankingu jest taki, że średnia ocen otrzymanych przez wszystkie gminy województwa wynosi 2,61. Statystyczna lubuska gmina została oceniona zatem, że posłużę się dawną nomenklaturą szkolną, na 3= (wymawiaj: trzy na szynach). Przyjmijmy, że te 2,61 jest umowną granicą dzielącą gminy bogatsze od biedniejszych. Pierwszą ligę lubuską od drugiej ligi. Nad kreską mamy 32 gminy, pod kreską 51. Graniczną ocenę 2,61 uzyskała gmina Bobrowice. Umieścimy ją na ostatnim miejscu w pierwszej lidze. Miejmy nadzieję, że w kolejnym rankingu utrzyma się w ekstraklasie. Ponieważ do tego podziału będę się wielokrotnie odwoływał, wskazane byłoby jego zaprezentowanie. 5

RAPORT Pierwsza liga lubuska Łęknica M 3,82 Zielona Góra M 3,7 Kostrzyn nad Odrą M 3,35 Żary M 3,34 Gorzów Wielkopolski M 3,32 Słubice M-W 3,15 Bojadła G 3,12 Międzyrzecz M-W 3,1 Górzyca G 3,03 Sulechów M-W 2,95 Świdnica G 2,94 Witnica M-W 2,92 Czerwieńsk M-W 2,91 Nowa Sól M 2,87 Rzepin M-W 2,8 Bytom Odrzański M-W 2,8 Sława M-W 2,77 Sulęcin M-W 2,75 Nowogród Bobrz. M-W 2,74 Skwierzyna M-W 2,73 Kożuchów M-W 2,72 Krosno Odrzańskie M-W 2,71 Pszczew G 2,71 Zielona Góra G 2,69 Wschowa M-W 2,68 Babimost M-W 2,68 Żagań M 2,66 Żary G 2,66 Lubrza G 2,65 Ośno Lubuskie M-W 2,64 Kłodawa G 2,62 Bobrowice G 2,61 Druga liga lubuska Szprotawa M-W 2,6 Świebodzin M-W 2,59 Gubin M 2,59 Iłowa M-W 2,58 Dobiegniew M-W 2,57 Trzciel M-W 2,57 Szlichtyngowa M-W 2,57 Torzym M-W 2,56 Bledzew G 2,53 Lubsko M-W 2,52 Gozdnica M 2,51 Drezdenko M-W 2,51 Łagów G 2,5 Trzebiel 2,48 Kargowa M-W 2,48 Przewóz G 2,47 Skąpe G 2,46 Żagań G 2,46 Cybinka M-W 2,46 Nowe Miasteczko M-W 2,45 Nowa Sól G 2,44 Krzeszyce G 2,44 Słońsk G 2,43 Santok G 2,43 Lipinki Łużyckie G 2,42 Jasień M-W 2,42 Tuplice G 2,41 Bytnica G 2,4 Zbąszynek M-W 2,4 Zabór G 2,39 Małomice M-W 2,39 Strzelce Kraj. M-W 2,38 Lubniewice M-W 2,37 Siedlisko G 2,36 Otyń G 2,36 Brody G 2,36 Zwierzyn G 2,36 Trzebiechów G 2,35 Wymiarki G 2,35 Deszczno G 2,34 Stare Kurowo G 2,34 Przytoczna G 2,32 Brzeźnica G 2,31 Kolsko G 2,3 Dąbie G 2,3 Szczaniec G 2,28 Lubiszyn G 2,28 Gubin G 2,28 Maszewo G 2,26 Bogdaniec G 2,25 Niegosławice G 2,14 6

I Ranking Gmin Województwa Lubuskiego Jeżeli spróbujemy nanieść na mapę te 32 lubuskie lokomotywy, to możemy zauważyć, że nasze województwo przypomina przekładaniec. Poczynając od góry mapy pas słabego rozwoju na północy regionu obejmujący gminy położone w dolinie Noteci i okolicach. Mamy tu Dobiegniew, Strzelce Krajeńskie, Stare Kurowo, Zwierzyn, Drezdenko, Santok, Lubiszyn, Bogdaniec. Najlepiej rozwinięta na tym obszarze gmina Dobiegniew zajęła w rankingu dopiero 37 miejsce. W ten pas wciska się bogata enklawa gorzowsko-kłodawska. To są gminy z pierwszej ligi, chociaż Kłodawa osiągnęła ten wynik rzutem na taśmę (dwa setne punktu mniej i...). Poniżej mamy enklawę kostrzyńsko-witnicką (3 i 12 miejsce w rankingu) i samotną wyspę Skwierzyny (20 miejsce). Charakterystyczną cechą północnych obszarów naszego województwa jest zatem koncentracja życia ekonomicznego w czterech miejscowościach: Gorzów Wielkopolski, Kostrzyn, Skwierzyna, Witnica. Widać też dużą różnicę w poziomie rozwoju pomiędzy tymi czterema centrami a resztą gmin tego obszaru. Dalej, na południe od rzeki Warty, znajduje się rozciągnięty od Wielkopolski aż do granicy niemieckiej pas słabiej rozwiniętych gmin, pokrytych w dużym stopniu lasami, użytkami rolnymi, jeziorami. Mamy tu takie gminy jak: Przytoczna, Bledzew, Lubniewice, Deszczno, Krzeszyce, Słońsk. Najwyższe w rankingu, 41 miejsce, zajęła z tego obszaru gmina Bledzew. Kolejny pas ciągnie się także od Wielkopolski do granicy niemieckiej i obejmuje dobrze rozwinięte tereny położone wzdłuż drogi wojewódzkiej 137, która jest osią komunikacyjną tych gmin. Na tym terenie leżą Pszczew, Międzyrzecz, Lubrza, Sulęcin, Ośno Lubuskie, Rzepin, Górzyca, Słubice. Jest to wysoko rozwinięty obszar naszego regionu. Wszystkie gminy mają wysokie oceny w rankingu i w przyjętym przeze mnie podziale mieszczą się w pierwszej lidze. Nic też dziwnego, że w okresie walki o kształt terytorialny nowych województw to właśnie wzdłuż drogi 137 szła wielkopolska ofensywa propagandowa mająca zapewnić Wielkopolsce dostęp do granicy niemieckiej. Została jednak powstrzymana w Paradyżu. Dalej na południe pojawia się kolejne równoleżnikowe pasmo słabszego rozwoju. Mamy tu gminy: Trzciel, Szczaniec, Zbąszynek, Świebodzin, Skąpe, Bytnica, Łagów, Torzym, Maszewo, Cybinka. Jest to obszar dość zróżnicowany. Świebodzin zajął w rankingu 34 miejsce, Maszewo jest dopiero 81. Nie ma tu jednak żadnej gminy z pierwszej ligi. Poniżej można zauważyć wzdłuż osi Babimost Sulechów Zielona Góra Nowogród Bobrzański Żary obszar wysokiego rozwoju gospodarczego. Zaliczymy tu gminy: Babimost, Sulechów, Czerwieńsk, Zielona Góra miasto, Zielona Góra gmina wiejska, Krosno Odrzańskie, Bobrowice, Nowogród Bobrzański, Świdnica, Kożuchów, Żary miasto, Żary gmina wiejska, Żagań Miasto. Wszystkie te gminy otrzymały w rankingu ocenę powyżej średniej wojewódzkiej, należą więc umownie do tzw. pierwszej ligi. Pomiędzy opisanym wyżej obszarem a granicą niemiecką ciągnie się strefa buforowa słabych ekonomicznie, pokrytych lasami gmin. Mamy tu Gubin miasto i Gubin gminę wiejską, Brody, Lubsko, Jasień, Tuplice, Trzebiel, Lipinki Łużyckie, Przewóz. Wyizolowana z tego obszaru wyspa Łęknicy powstała w wyniku sprzyjającej koniunktury lat dziewięćdziesiątych. Pas słabego rozwoju ciągnie się też na południu województwa, przy granicy z Dolnym Śląskiem. Należą tu gminy: Gozdnica, Wymiarki, Iłowa, Małomice, Żagań gmina wiejska, Brzeźnica, Szprotawa, Małomice, Nowe Miasteczko, Niegosławice. Rankingowym liderem tego obszaru jest Szprotawa zajmująca 33 miejsce. W walce o pierwszą ligę przegrała jednak z leżącą także nad Bobrem gminą Bobrowice, a dokładniej z elektrownią Dychów napędzającą gospodarkę tej gminy. Na południowo-wschodnim obszarze, pomiędzy Zieloną Górą a Wielkopolską, sytuacja jest niejednoznaczna, a układ gmin przypomina mozaikę, gdzie przemieszane są gminy pierwszoligowe: Nowa Sól, Bytom Odrzański, Bojadła, Wschowa, Sława i drugoligowe: Kargowa, Trzebiechów, Zabór, Otyń, Nowa Sól gmina wiejska, Siedlisko, Szlichtyngowa. Spróbujmy poniżej przyjrzeć się wybranym wskaźnikom, które złożyły się na ostateczne miejsca gmin w rankingu. Ze wskaźników zaliczonych do wskaźnika syntetycznego potencjał inwestycyjny budżetu opiszę: 1. Dochody budżetowe gminy w 2007 roku. 2. Wartość wydatków na inwestycje w gminie w 2007 roku. 7

RAPORT 3. Wartość środków uzyskanych przez gminę z funduszy UE i innych w 2007 roku. Nie będę natomiast komentował czwartego wskaźnika Wielkość zwrotu podatku PIT i CIT uzyskanych przez gminę w 2007, ponieważ nie rozumiem celu wprowadzenia tego wskaźnika. W założeniu ma on świadczyć o zamożności mieszkańców gminy. Ale przecież rolnicy nie płacą podatku dochodowego, a więc gmina nie otrzymuje zwrotu. Chyba że coś przegapiłem. Zatem ten wskaźnik jest niesprawiedliwy dla gmin o charakterze rolniczym, tym bardziej, że przyznano mu wysoką wagę 0,2. Poza tym pieniądze z PIT i CIT zostały już przecież uwzględnione we wskaźniku dochody budżetowe gminy. W omawianym wskaźniku są uwzględnione po raz drugi, czyli gminy nierolnicze są dwa razy premiowane za to samo. Z kolei ze wskaźników zaliczanych do wskaźnika syntetycznego rozwój kapitału społecznego opiszę: 1. Wydatki własne na edukację w gminie za 2007 rok. 2. Wydatki na promocję gminy w 2007 roku. 3. Świadczenia socjalne w gminie w 2007 roku. Pominę analizę wydatków gmin na NGO oraz wielkość specjalnych stref gospodarczych, natomiast dodatkowo przyjrzę się saldu migracji w gminach. Dochody własne gminy Dochody własne odzwierciedlają nie tylko stopień samowystarczalności danej gminy, jej potencjał gospodarczy, lokalne źródła zamożności, lecz również determinują stopień skłonności do inwestowania. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego wskazuje precyzyjnie rejestr dochodów gmin, które mogą być traktowane jako ich dochody własne. Są to wpływy z podatku od nieruchomości, wpływy z podatku rolnego, wpływy z podatku leśnego, wpływy z podatku od środków transportowych, wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą rozliczane w formie karty podatkowej, wpływy z podatku od spadków i darowizn, wpływy z opłaty skarbowej, wpływy z podatku od posiadania psów, wpływy z opłat lokalnych, wpływy z opłaty eksploatacyjnej w części określonej w ustawie Prawo geologiczne i górnicze. Zaliczany jest tu także udział we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy w wysokości 27, 6% wpływów, udział we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, posiadających siedzibę na terenie gminy, w wysokości 5% (w przypadku wyodrębnionych organizacyjnie oddziałów lub zakładów położonych na terenie innych gmin, dochody te przekazywane są do budżetów tych gmin, na których terenie położone są te zakłady lub oddziały, proporcjonalnie do liczby osób w nich zatrudnionych), dochody z majątku gminy (poza wpływami z prywatyzacji). Liczą się także dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gminy oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy (z wyłączeniem wpływów z działalności usługowej), gromadzone na rachunkach bankowych gminy, odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę, odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału, spadki, zapisy i darowizny, opłaty prolongacyjne oraz odsetki od nieterminowo regulowanych należności stanowiących dochody gminy, dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych odrębnymi przepisami, inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów. Organizatorzy rankingu słusznie przyjęli dochody własne gminy jako jedno z kryteriów różnicujących. W założeniach do rankingu stwierdzają, że jest to podstawowa informacja odzwierciedlająca kondycję finansową gminy i jej możliwości finansowe. Świadczyć ma także o jakości pracy administracji samorządowej. Niesłusznie jednak przyznano temu wskaźnikowi najniższą wagę 0,1, co doprowadziło w efekcie do kilku paradoksalnych sytuacji. Oto gmina Brody z dochodem budżetu 2.618 zł na mieszkańca rocznie zajęła w rankingu 68 miejsce, natomiast gmina Międzyrzecz z dochodem 2.163 zł zajęła 8 miejsce. Co ciekawsze gmina Kożuchów pod względem dochodów budżetu na głowę mieszkańca znajduje się na przedostatnim 82 miejscu! Natomiast w końcowym rankingu plasuje się na wysokim 21 miejscu, a więc w pierwszej lidze. Widać tu wyraźnie korygujący wpływ innych wskaźników. Pomimo tego, że jak widać, wpływ opisywanego wskaźnika na pozycję gminy w rankingu nie był decydujący, to można jednak na jego podstawie wyciągnąć kilka interesujących wniosków. 8

I Ranking Gmin Województwa Lubuskiego Średni dochód własny statystycznej lubuskiej gminy wyniósł w ubiegłym roku 2.453 zł na mieszkańca rocznie. Aby znaleźć jakiś trend, sięgnąłem do Rocznika Statystycznego Województwa Lubuskiego i odnalazłem dane dotyczące 1999 roku. Pamiętajmy, że był to pierwszy rok funkcjonowania nowego województwa. Średni dochód własny statystycznej lubuskiej gminy wynosił wtedy 586 zł na jednego mieszkańca. Od tego czasu typowa lubuska gmina zwiększyła więc swoje dochody czterokrotnie, oczywiście brutto, bez korekty inflacyjnej. Rzeczywiście, potwierdza się ta średnia w przypadku Zielonej Góry, Gorzowa Wielkopolskiego, Żar, Sulechowa, Czerwieńska, Rzepina, Sulęcina, Nowogrodu Bobrzańskiego, Kożuchowa, Szprotawy, Świebodzina, Trzciela, Torzymia, Lubska i wielu innych. Osiągnięto tam mniej więcej czterokrotny wzrost dochodów własnych w ciągu ośmiu lat. Jest to zatem taki lubuski standard. Są jednak też przykłady znacznie większej dynamiki. Rekordzistą jest tu gmina Górzyca, której dochody własne w przeliczeniu na mieszkańca wzrosły w tym czasie dziewięciokrotnie: z 421 zł do 3.890 zł. Niewiele ustępuje Bytom Odrzański ze wzrostem ośmiokrotnym: z 327 zł do 2.631 i Bojadła, gdzie osiągnięto wzrost ponad siedmiokrotny: z 432 zł do 3.204 zł. Gdyby przyznawać nagrody w kategorii Lubuskiego Tygrysa, to kolejność byłaby następująca: 1. Górzyca 9,2 2. Bytom Odrzański 8,0 3. Bojadła 7,4 Widać, że przez okres istnienia województwa lubuskiego wykonano w tych gminach dobrą pracę. Także w grupie gmin umownie określonych jako należące do drugiej ligi widać kilka interesujących przypadków. Oto gmina Szlichtyngowa umieszczona w rankingu na 39 miejscu zanotowała w okresie istnienia województwa lubuskiego wzrost dochodu z 343 zł na jednego mieszkańca do 2.580 zł, czyli ponad siedmiokrotny. Podobną siedmiokrotną dynamikę mają Trzebiechów (70 pozycja w rankingu), Stare Kurowo (73 pozycja w rankingu) i Słońsk (55 pozycja). W kategorii Tygrysy II Ligi kolejność byłaby zatem następująca: 1. Szlichtyngowa 7,5 2. Trzebiechów 7,0 3. Stare Kurowo 7,0 Widać też niestety niepokojące zjawiska słabej dynamiki dochodów, i to w obu grupach gmin. W pierwszej lidze najgorzej wypada pod tym względem Łęknica. Była to oczywiście i jest najbogatsza gmina naszego województwa, ale dochody gminy w przeliczeniu na jednego mieszkańca wzrosły w latach 1999-2007 z 3.680 zł do 5.327 zł, czyli nawet nie o połowę. Wynika to oczywiście z wyczerpywania się możliwości rozwoju ekstensywnego opartego na handlu bazarowym. Podobne zjawisko widać w Słubicach, gdzie osiągnięto wzrost dochodu zaledwie dwukrotny: z 1.127 zł do 2.355 zł, i Kostrzynie ze wzrostem trzykrotnym z 890 zł do 2.848 zł. Efekt jest taki, że zmniejsza się dystans pomiędzy najbogatszymi a resztą. O ile na początku istnienia województwa Łęknica miała dochody gminy, w przeliczeniu na mieszkańca, czterokrotnie wyższe niż Zielona Góra (3.680 zł wobec 918 zł) to obecnie ma wyższe o niespełna połowę (5.327 zł wobec 3.657 zł). Bogaci sobie oczywiście poradzą, mimo słabnącego tempa wzrostu. Gorzej wygląda sytuacja tych gmin, które znajdują się poniżej średniej. Tam niskie tempo wzrostu finansów gminy może prowadzić do dużych problemów. Znajdująca się na 65 miejscu w rankingu gmina Lubniewice osiągnęła wzrost z 1.677 zł do 2.772 zł, Gubin miasto z 758 zł do 2.130 zł, Przewóz z 985 zł do 2.511 zł. Jest to tempo znacznie poniżej średniej wojewódzkiej. Efekt jest taki, że gminy te zaczynają być doganiane przez, ongiś znacznie słabszych, bliższych i dalszych sąsiadów. Przewóz przegoniła gmina Brody (wzrost dochodu z 576 zł do 2.618 zł). Gubin miasto został niemal dogoniony przez gminę wiejską Gubin, która osiągnęła wzrost z 474 zł do 2.085 zł). Lubniewice zostaną pewnie już wkrótce zdystansowane przez nieodległy Słońsk, który u zarania województwa lubuskiego startował z niziutkiego poziomu dochodu gminy: 381 zł na jednego mieszkańca, a obecnie doszedł do poziomu 2.541 zł. Jeżeli te trendy się utrzymają, to myślę, że w kolejnych rankingach dojdzie do interesujących przetasowań, a być może nawet do zaskakujących awansów do pierwszej ligi. Może też trzeba będzie stworzyć trzecią ligę. Przyznaję zatem Żółte Kartki za Wolne Tempo Rozwoju Budżetu Gminy: 1. Lubniewice 2. Gubin Miasto 3. Przewóz 9

RAPORT Inwestycje ze środków własnych W założeniu rankingu jest to jedno z najważniejszych kryteriów różnicujących. Oczywiste jest, że w każdej gminie znaczna część środków finansowych musi być przeznaczona na bieżące funkcjonowanie. Natomiast pozostałą wolną część gmina musi jak najefektywniej zagospodarować, na przykład wykorzystać ją na inwestycje, przede wszystkim infrastrukturalne. Inwestycje gminy są podstawowym czynnikiem rozbudowy lokalnej infrastruktury technicznej i społecznej, a w rezultacie powiększenia majątku gminy. Wielkość inwestycji gminnych może być, zatem traktowana jako ważny wskaźnik rozwoju gminy, a także jej kondycji finansowej. Nic też dziwnego, że szczególną wagę organizatorzy rankingu przywiązują do wskaźnika wartość inwestycji. Ich zdaniem, pokazuje to determinację gminy w dążeniu do zwiększenia swych szans rozwojowych. Świadczyć ma także o odwadze w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Premiując inwestycje, przyznano temu wskaźnikowi wysoką wagę 0,3. Nasuwa się pytanie, dlaczego w rankingu uznano, że inwestycje gmin są ważniejsze niż ich dochody (waga 0,3 wobec wagi 0,1)? Jest przecież oczywiste, że wydatki gmin są czymś wtórnym wobec dochodów. Wysokość oraz struktura wydatków zdeterminowana jest w największym stopniu właśnie przez wielkość dochodów, a także, co oczywiste, przez zadania stawiane gminom. Zrozumiałe jest, że przeznaczanie przez gminy zbyt małych kwot na inwestycje prowadzi do wielu negatywnych zjawisk, trudnych następnie do zniwelowania. Przestrzegałbym jednak przed bezkrytycznym premiowaniem maksymalizowania nakładów inwestycyjnych za wszelką cenę. Nakłady inwestycyjne powinno się bowiem oceniać także z punktu widzenia ich celowości, to znaczy: w jakim stopniu zapewniają lepsze zaspokajanie potrzeb mieszkańców gminy. Pamiętajmy także o tym, że bieżące wydatki inwestycyjne generują przyszłe koszty i mogą stać się dla gminy źródłem problemów z finansowaniem stworzonej infrastruktury. Nie mamy jednak w tej chwili innego wyjścia, jak wykorzystać do analizy te wskaźniki, które mamy do dyspozycji. Na przykład wskaźnik stosunku inwestycji z dochodów własnych do dochodów własnych na jednego mieszkańca, czyli mówiąc w uproszczeniu: jaki procent dochodów gminy idzie na inwestycje. Średnia wojewódzka w przypadku tego wskaźnika wynosi 16%, czyli jest stosunkowo niewielka. Wojewódzki lider to oczywiście Łęknica ze wskaźnikiem 55%. Dalej Bojadła: 48% i Sława: 41% oraz Krosno Odrzańskie: 40%. Tak więc tytuły Wielkiego Inwestora powinny otrzymać: 1. Łęknica 2. Bojadła 3. Sława W efekcie gminy Łęknica i Bojadła mają już na koncie po dwa nadane przeze mnie tytuły. W przypadku gmin z czołówki województwa niepokoi słaba aktywność inwestycyjna Witnicy (wskaźnik 9%). O ile sąsiadujący z nią w rankingu Czerwieńsk przeznacza na inwestycje ze środków własnych 432 zł rocznie na mieszkańca, to wspomniana Witnica zaledwie 193 zł. Nie można jednak wyciągać pochopnych wniosków, być może jest to chwila oddechu po wysiłku inwestycyjnym poprzednich lat. Świadczyć może o tym chociażby fakt, że witnicka strefa inwestycyjna jako jedyna z czterech w województwie została oceniona na 5. To znaczy, że wiele tam zainwestowano. Przejdźmy do gmin z II ligi. W myśl przysłowia, że z próżnego i Salomon nie naleje, z góry można założyć, że wysiłek inwestycyjny będzie tam dużo mniejszy. Tym bardziej, że na dole tabeli nacisk potrzeb bieżących jest na pewno silniejszy, a budżety skromniejsze. Chociaż jest kilka miłych niespodzianek. Docenić należy wysiłek inwestycyjny gminy Szlichtyngowa, która zajmując 39 miejsce w rankingu, wydaje na inwestycje 30% uzyskanego dochodu na mieszkańca, co daje kwotę 773 zł na każdego mieszkańca gminy. Także gmina wiejska Nowa Sól wydaje na inwestycje z własnych środków 533 zł rocznie. Nie jest to może kwota oszałamiająca, ale jest to 27% dochodów własnych gminy. Z gmin zajmujących odległe miejsca w rankingu wyróżnia się jeszcze Cybinka, przeznaczająca na inwestycje 26% dochodów własnych. Należałoby zatem przyznać Wyróżnienia za Myślenie o Przyszłości: 1. Szlichtyngowa 2. Nowa Sól (gmina wiejska) 3. Cybinka Oddzielne gratulacje należą się zamykającej na 83 pozycji ranking gminie Niegosławice. Przezna- 10

I Ranking Gmin Województwa Lubuskiego czono tam w ubiegłym roku na inwestycje 17% dochodów własnych, czyli 377 zł w przeliczeniu na mieszkańca. W porównaniu z potentatami z pierwszej ligi czy nawet drugiej ligi nie jest to kwota oszałamiająca, ale budzi uznanie, że samorządowcy z tej gminy nie załamują rąk. Należy zwrócić uwagę na fakt, że następna gmina inwestująca ze środków własnych podobne kwoty znajduje się w rankingu o 18 pozycji wyżej od Niegosławic, na 65 miejscu. Wszyscy po drodze inwestują mniej. Jeżeli ta tendencja się utrzyma, to zapewne w kolejnych rankingach Niegosławice przestaną być czerwoną latarnią zamykającą stawkę. Niestety wiele gmin zajmujących dalsze miejsca w rankingu nie jest w stanie udźwignąć obciążeń związanych z inwestowaniem. Niepokoi przypadek gminy Wymiarki. Znajdując się na 71 miejscu w tabeli, inwestuje ona zaledwie 1% swoich dochodów własnych, czyli 17 zł na mieszkańca, co wobec średniej wojewódzkiej wynoszącej 413 zł jest swoistym curiosum. Pocieszeniem może być fakt, że Wymiarki są całkiem niezłe w pozyskiwaniu środków unijnych powyżej średniej wojewódzkiej. Można wobec tego założyć, że przyjęto tam po prostu inną strategię inwestowania. Podobnie jest w przypadku gminy Trzebiechów, która niski poziom inwestycji własnych (2% dochodów) nadrabia znacznymi środkami unijnymi. Także Kolsko ma bardzo niskie inwestycje własne, ale też w pewnym stopniu ratuje sprawę środkami unijnymi. Dlatego, gdybyśmy mieli przyznać Żółte Kartki za Niski Poziom Inwestowania, należałoby spojrzeć na to także przez pryzmat środków pozyskiwanych przez gminy z Unii Europejskiej. W tym kontekście fatalnie wypada gmina miejska Gubin, która przy niemal zerowych środkach unijnych inwestuje zaledwie 3% dochodów własnych, co daje 63 zł rocznie na jednego mieszkańca. Może przyczyną tak niskiego inwestowania jest fakt, że Gubin swój boom inwestycyjny przeżył już w złotych latach Euroregionu Sprewa-Nysa-Bóbr i obecnie nadszedł tam czas na odcinanie kuponów. Może są też inne przyczyny. Jednak nie ukrywam, że tak jak wcześniej zaskoczył mnie fakt bardzo niskiej (35) pozycji Gubina w rankingu, tak teraz zaskakuje niski poziom inwestowania. W granicach 2% do 3% swojego dochodu własnego inwestują Bytnica, Lubiszyn, Torzym i Gozdnica. Nie mają także szczęścia do funduszy europejskich. W efekcie należałoby przyznać cztery równorzędne Żółte Kartki: Gubin miasto, Bytnica, Lubiszyn, Torzym i Gozdnica. Dla Gubina byłaby to już chyba druga taka kartka. Środki z Unii Europejskiej Według założeń rankingu wielkość tych środków świadczy o umiejętnościach pozyskiwania dodatkowych źródeł finansowania własnych inwestycji. Ponadto ten wskaźnik pokazuje także determinację w doskonaleniu jakości kadr urzędniczych. Nawet zapisano, że ukazuje on kreatywność myślenia i działania liderów samorządowych. Wychodząc z takiego założenia, przyznano temu wskaźnikowi bardzo wysoką wagę 0,4. Statystyczna gmina województwa lubuskiego zdołała w ubiegłym roku zdobyć środki z UE i innych funduszy zewnętrznych w kwocie 97 zł na mieszkańca. Liderami są tu Łęknica z kwotą 1.434 zł, Bojadła 1.017 zł i Górzyca 800 zł na jednego mieszkańca. Tak duża absorpcja środków europejskich spowodowała niewątpliwie, że gminy te znalazły się w rankingowej czołówce gmin lubuskich. Zatem Nagrody za Pozyskanie: 1. Łęknica 2. Bojadła 3. Górzyca Nie da się ukryć, że istnieje dość znaczna dysproporcja w pozyskiwaniu środków unijnych przez północ i południe województwa. Porównajmy poniżej wielkość środków pozyskanych w 2007 roku z funduszy UE i innych w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Jeżeli przyjmiemy za prawdziwą tezę, że pozyskiwanie środków unijnych świadczy o sprawności zarządzania gminą, to profesjonalizm samorządowców z południa regionu jest wręcz porażający. Zwolennicy serialu wojennego Północ Południe będą tu oczywiście doszukiwać się innego rodzaju przyczyn. Są też jednak przykłady negatywne. Posiadając dane tylko za jeden rok trudno jest wyciągnąć szersze wnioski, ale trochę dziwi niska absorpcja środków unijnych przez takie gminy jak: Kożuchów (4 zł/1 mk), Świebodzin (4 zł/1 mk), Gubin miasto (1 zł/1 mk), Szprotawa (1 zł/1 mk). Co więcej, gminy Jasień i Gozdnica w ogóle nie skorzystały w ubiegłym roku z tego typu środków. 11

RAPORT PÓŁNOC Górzyca 800 zł/1mk Kostrzyn 368 zł/1mk Kłodawa 355 zł/1mk Pszczew 302 zł/1mk Słońsk 281 zł/1mk Trzciel 261 zł/ 1mk Rzepin 259 zł/1mk Skwierzyna 221 zł/1mk Gorzów Wielkopolski 105 zł/1mk Strzelce Krajeńskie 94 zł/1mk Witnica 79 zł/1mk Dobiegniew 79 zł/1mk Stare Kurowo 53 zł/1mk Zwierzyń 51 zł/1mk Przytoczna 30 zł/1mk Słubice 29 zł/1mk Bledzew 25 zł/1mk Krzeszyce 24 zł/1mk Drezdenko 21 zł/1mk Bogdaniec 16 zł/1mk Sulęcin 13 zł/1mk Deszczno 13 zł/1mk Międzyrzecz 11 zł/1mk Santok 10 zł/1mk Ośno Lubuskie 6 zł/1mk Lubiszyn 2 zł/1mk Lubniewice 1 zł/1mk POŁUDNIE Łęknica 1.434 zł/1mk Bojadła 1.017 zł/1mk Babimost 666 zł/1mk Zielona Góra 664 zł/1mk Świdnica 601 zł/1mk Sława 388 zł/1mk Szlichtyngowa 373 zł/1mk Lubrza 318 zł/1mk Bytom Odrzański 315 zł/1mk Iłowa Żagańska 311 zł/1mk Trzebiechów 232 zł/1mk Łagów 220 zł/1mk Zielona Góra g. wiejska 203 zł/1mk Nowa Sól miasto 160 zł/1mk Czerwieńsk 148 zł/1mk Wymiarki 129 zł/1mk Żagań g. wiejska 122 zł/1mk Krosno Odrzańskie 108/1mk Nowe Miasteczko 99 zł/1mk Zbąszynek 90 zł/1mk Nowogród Bobrz. 88 zł/1mk Żary miasto 78 zł/1mk Kargowa 64 zł/1mk Skąpe 63 zł/1mk Szczaniec 63 zł/1mk Kolsko 59 zł/1mk Maszewo 58 zł/1mk Wydatki na promocję gminy w 2007 roku Działania promocyjne mają zdaniem autorów metodologii rankingu istotne znaczenie. Dlatego wydatki na promocję gminy stały się jednym z wyznaczników pozycji gminy w rankingu. Przyznano im wagę 0,15. Jest to słuszne, należy bowiem pamiętać, że w warunkach gospodarki rynkowej gmina musi konkurować aż w czterech płaszczyznach: o mieszkańców, o inwestorów, o turystów i o fundusze. W tej sytuacji wydatki na cele promocyjne są niezbędne. Same pieniądze sprawy oczywiście nie załatwią. Przy ocenie działalności promocyjnej gminy trzeba wziąć pod uwagę także to, że aby się promować, należałoby najpierw odpowiednio przygotować gminę do zaspokajania potrzeb potencjalnych nowych mieszkańców, konkretnych inwestorów czy turystów, a później dopiero kreować określone instrumenty promocji i je stosować w praktyce. Znam przypadki gmin, które z uporem promują swoje słabe walory przyrodnicze w nadziei, że staną się one siłą napędową rozwoju. W efekcie wydają na promocję duże środki. Tylko co z tego? Są też gminy, które nie mając realnych szans na przyciągnięcie kapitału zagranicznego, z uporem wydają środki na promocję na zagranicznych rynkach. Zdaniem specjalistów, o wysiłku promocyjnym gminy, bardziej niż wielkość wydatków na promocję, świadczy powołanie oddzielnej jednostki organizacyjnej odpowiedzialnej za działalność marketingową w gminie. 12

I Ranking Gmin Województwa Lubuskiego Oprócz tego, precyzyjne wyliczenie udziału wydatków związanych z promocją w całości wydatków gminnych jest niezwykle trudne, gdyż normalną praktyką, zgodną zresztą z obowiązującymi w tej mierze przepisami, jest zaliczanie bezpośrednich kosztów promocji jednostki samorządu terytorialnego do wydatków administracyjnych, a dokładniej do wydatków samorządu terytorialnego. Przy tych wszystkich ograniczeniach należy jednak zgodzić się, że wielkość wydatków na promocję, zwłaszcza w przeliczeniu na jednego mieszkańca, jest ważnym elementem różnicującym poszczególne gminy. Średnia wydatków promocyjnych lubuskich gmin wynosi 10 zł na mieszkańca. Niekwestionowanym liderem jest tutaj Lubrza z kwotą 240 zł rocznie. Aby docenić tę kwotę należy zauważyć, że będące na drugim miejscu Krzeszyce wydają rocznie 34 zł na jednego mieszkańca. Tak ogromna przewaga Lubrzy budzi mieszane uczucia. Z jednej strony gmina ta rzeczywiście podejmuje ogromny wysiłek promocyjny. Widać ją w kraju i za granicą (Noc Nenufarów i inne masowe imprezy). Z drugiej strony wydaje się, że pojęcie promocji traktowane jest w tej gminie bardzo elastycznie. W projekcie budżetu gminy na rok 2008 czytamy na przykład: w ramach promocji jednostki samorządu terytorialnego założono zakończenie projektu pn. Zabezpieczenie miejsc zimowania nietoperzy. Jakiś związek z promocją to ma, ale muszę jednak kiedyś z tamtejszymi samorządowcami przedyskutować temat, gdzie właściwie kończy się promocja. Może uzgodnimy jakąś wspólną wersję? Nieźle też wyglądają wydatki promocyjne Łęknicy i Dobiegniewa, (po 29 zł na jednego mieszkańca). Niewiele gorszy jest Łagów. Zielona Góra wydaje na promocję więcej niż Gorzów Wlkp. (25 zł na jednego mieszkańca wobec 19 zł). Rozumiem, że to wynika z przyjęcia różnych rozwiązań systemowych w zakresie finansowania sportu żużlowego. Proponuję zatem nagrodzić wyróżnieniem Lider Promocji następujące gminy: 1. Lubrza 2. Krzeszyce 3. Łęknica, Dobiegniew Niepokojące jest, że aż 10 gmin lubuskich wyznaje zasadę: Siedź w kącie, a znajdą Cię i nie wydaje na promocję ani złotówki lub wydaje symboliczne kwoty. Wydaje się, że w dzisiejszych czasach, gdy tak wiele jest do sprzedania, a tak mało klientów, cytowane powiedzenie szybko zaczyna tracić sens. Nie można nie pokazywać tego, co się oferuje. Mogę jeszcze zrozumieć, dlaczego wśród gmin rezygnujących z promocji są: Niegosławice, Bogdaniec, Dąbie, Brzeźnica, Trzebiechów, Siedlisko, Zabór. Są to gminy zajmujące końcowe miejsca w rankingu. Wielu tamtejszych mieszkańców żyje poniżej progu ubóstwa. W tej sytuacji presja potrzeb bieżących powoduje zapewne, że promocja postrzegana jest jako zbędny luksus. Poza tym może nie mają za bardzo czego promować? Ale co w tym gronie robią takie gminy jak Bobrowice, Świebodzin, Gozdnica? Tu już trudniej byłoby się tłumaczyć wszechobecną biedą. Dlatego, może nie do końca obiektywnie, postanowiłem tym gminom przyznać Żółte Kartki(?) za Oszczędzanie na Promocji: 1. Bobrowice 2. Świebodzin 3. Gozdnica Znak zapytania przy żółtych kartkach wynika stąd, że prawdopodobnie pojawią się głosy, że gminy te mają promocję, tylko księgowaną np. jako wydatki na ochronę środowiska. No bo tak patrząc zdroworozsądkowo, to nie wierzę, aby taka duża gmina jak Świebodzin prawie całkowicie zrezygnowała z promocji. Chociaż, z drugiej strony, jak napisał Szekspir (w tłumaczeniu Tarnawskiego): Są takie rzeczy w niebie i na ziemi, O których się nie śniło filozofom. Sądzę, że tutaj organizatorzy rankingu mają pewien problem. Aby wyniki były porównywalne, należałoby w przyszłym roku zastosować identyczne kryteria oceny gmin jak w tym roku. Z drugiej strony ta nieszczęsna promocja jest pojęciem bardzo trudnym do skwantyfikowania. Przyjęcie wydawałoby się oczywistej zasady, że wydatkiem na promocję jest to, co w budżecie gminy zapisano jako wydatek na promocję, będzie nadal rodzić problemy. Wydatki własne na edukację Według organizatorów rankingu, ten wskaźnik ma pokazywać nastawienie samorządu do rozwoju oświaty. Przydzielono mu wysoką wagę 0,25, ponieważ ma to być jeden z najważniejszych sposobów zwiększania szans rozwojowych gminy. 13

RAPORT Głównym źródłem finansowania zadań oświatowych przez samorządy jest część oświatowa subwencji ogólnej. Wysokość środków dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego ustalana jest na podstawie algorytmu, który określa bieżące koszty świadczenia usług edukacyjnych. Założenie jest takie, że środki otrzymywane z budżetu państwa powinny zapewniać realizację przez samorządy podstawowych, obligatoryjnych zadań z zakresu edukacji. Brakujące środki samorządy uzupełniają ze swoich dochodów własnych. Zatem faktyczny poziom wydatkowania środków na zadania oświatowe przez samorządy jest zróżnicowany i wynika przede wszystkim z ich możliwości budżetowych. W analizie uwzględnię wskaźnik wydatki na edukację w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Jest to moim zdaniem wskaźnik najlepiej pokazujący zainteresowanie gminy inwestowaniem w kapitał ludzki, gdyż pokazuje, w jakim stopniu każdy mieszkaniec gminy rezygnuje z określonej puli środków na rzecz młodego pokolenia. Sensowne byłoby także przyjrzenie się efektywności wykorzystania środków, jakie gminy przeznaczają na edukację. W tym celu posłużę się, jako dodatkowym materiałem, wynikami sprawdzianu końcowego przeprowadzonego w 2008 roku wśród uczniów kończących szkołę podstawową. Porównanie generalnie potwierdza celowość inwestowania w oświatę. Wojewódzkim liderem jest Łęknica, gdzie wydatki ze środków własnych gminy na edukację wynoszą 713 zł rocznie w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Inaczej można powiedzieć, że jest to kwota, z której każdy mieszkaniec Łęknicy w ciągu roku zrezygnował na rzecz miejscowej oświaty. Efekt w teście kończącym szkołę podstawową absolwenci tamtejszych szkół uzyskali drugi wynik w województwie, czyli 27,7 pkt Więcej jeszcze jest to wynik lepszy od średniej krajowej, co w naszym regionie nieczęsto się zdarza. Na drugim miejscu w wydatkach na oświatę jest Zielona Góra z kwotą 532 zł na jednego mieszkańca. W efekcie zielonogórscy absolwenci okazali się najlepsi w regionie, uzyskując przeciętne 28 pkt Niewiele mniej, bo 512 zł na jednego mieszkańca przeznacza na edukację gmina Nowogród Bobrzański i wynik testu absolwentów ma nie najgorszy: 25,4 pkt, aczkolwiek bez rewelacji, w granicach średniej wojewódzkiej. Duże pieniądze idą też na oświatę w gminie Bobrowice (503 zł na jednego mieszkańca) i poziom uczniów okazał się tu też w granicach średniej wojewódzkiej. Pochwałę za Proedukacyjny Budżet otrzymują zatem: 1. Łęknica 2. Zielona Góra 3. Nowogród Bobrzański Niestety, wśród liderów naszego rankingu (czyli w pierwszej lidze) znajdują się też gminy oszczędzające na edukacji. Najbardziej skąpa jest tu gmina Lubrza, która z lokalnego budżetu dorzuca szkołom w przeliczeniu na jednego mieszkańca tylko 146 zł rocznie. Widać tego skutki w sprawdzianie końcowym w roku 2008 absolwenci tamtejszej podstawówki uzyskali średni wynik 22,7, co daje gminnej oświacie 76(!) miejsce w województwie. Niewiele lepiej wygląda sytuacja w gminie Górzyca, gdzie szkoły otrzymują w przeliczeniu na jednego mieszkańca 175 zł rocznie. Efektu można się domyślać tylko 23,6 pkt zdobytych średnio przez tamtejszych uczniów w sprawdzianie końcowym i 62 miejsce gminy w województwie. Ta oszczędność dziwi o tyle, że pod względem dochodów budżetu przypadających na jednego mieszkańca jest to druga co do zamożności gmina w województwie (po Łęknicy). Źle to też wygląda w Bytomiu Odrzańskim. Tylko 212 zł w przeliczeniu na jednego mieszkańca dokłada gmina do edukacji i w efekcie na egzaminie kończącym podstawówkę tamtejsi uczniowie uzyskali średnio 22,8 pkt, co dało gminie 72 miejsce w województwie. Te 22,8 pkt to wynik o prawie 12% gorszy od średniej ogólnopolskiej. Ponieważ w gminach z pierwszej ligi takie sytuacje nie powinny mieć miejsca, należałoby przyznać Żółte Kartki za Oszczędzanie na Edukacji: 1. Lubrza 2. Górzyca 3. Bytom Odrzański Trzeba przyznać, że istnieją też przykłady pokazujące, że pieniądze zainwestowane w edukację nie zawsze przekładają się na jej poziom. Gmina Kożuchów jest w czołówce, jeśli chodzi o wspieranie oświaty. Na edukację gminny budżet przeznacza 318 zł, a więc powyżej średniej wojewódzkiej. Tymczasem absolwenci szkół podstawowych uzyskali na egzaminie końcowym średnio 22,4 pkt, co daje gminie dopiero 78 miejsce w województwie. Być może 14

I Ranking Gmin Województwa Lubuskiego jest to skutek zaszłości jeszcze z poprzednich lat. Przyjrzyjmy się teraz gminom uplasowanym w dolnej części naszego rankingu. Sytuacja jest tutaj bardziej zróżnicowana. Najpierw optymistycznie: wyniki sprawdzianu końcowego 2008 roku w takich gminach jak Lubniewice, Słońsk, Świebodzin, Trzebiel, Przewóz lokują te gminy w ścisłej czołówce województwa pod względem poziomu nauczania w szkołach podstawowych. Niepokojące jest jednak to, że w wielu gminach z końcówki tabeli zaczyna powtarzać się schemat: biedna gmina niskie wydatki na edukację kiepskie wyniki sprawdzianu końcowego. Jest to niebezpieczne, bo grozi powstaniem zamkniętego kręgu ubóstwa, z którego coraz trudniej będzie się wyrwać. Przykłady: gmina Maszewo 81 miejsce w naszym rankingu i 73 miejsce w rankingu wyników sprawdzianów końcowych. Gmina Kolsko 76 miejsce w naszym rankingu i 77 miejsce w rankingu sprawdzianów końcowych. Gmina Szczaniec 78 miejsce w naszym rankingu i 74 miejsce w rankingu egzaminów końcowych. Gmina Stare Kurowo odpowiednio 73 i 79 miejsce. Gmina Wymiarki 71 i 68 miejsce. W przypadku tych biedniejszych gmin można wysnuć wniosek, że stan wiedzy uczniów w mniejszym stopniu bezpośrednio zależy od wydatków gminy na oświatę, a w większym stopniu jest odbiciem ogólnej sytuacji ekonomicznej gminy. Od każdej reguły bywają oczywiście wyjątki. Szczególne wyrazy uznania należą się nauczycielom i uczniom szkoły podstawowej w Niegosławicach. Wydawać by się mogło, że są bez szans. Jest to przecież najbiedniejsza gmina w regionie. Wydatki na oświatę z budżetu gminy są tam najniższe w województwie, zaledwie 39 zł(!) na jednego mieszkańca. Natomiast na sprawdzianie końcowym w 2008 roku uzyskali średnią 25 pkt, zajmując 34 miejsce w województwie i osiągając wynik identyczny jak Międzyrzecz czy Krosno Odrzańskie. Dla mnie rewelacją jest, że w tej naszej edukacyjnej mizerii jeszcze komuś coś się chce! Świadczenia socjalne w gminie Jednym ze wskaźników uwzględnionych w rankingu są świadczenia socjalne. Jest to także wskaźnik dyskusyjny. Jeżeli gmina dużo wydaje na biednych, to jest dobrze bo daje czy źle, bo jest dużo biednych? W metodologii rankingu przyjęto, że świadczenia socjalne są zjawiskiem pozytywnym, bo dowodzą, że władze samorządowe nie zapominają o środowiskach zagrożonych wykluczeniem społecznym i cywilizacyjnym, zapobiegając w ten sposób różnym patologiom. Wskaźnikowi temu przyznano jednak skromną wagę 0,1, ograniczając w ten sposób jego wpływ na ostateczną pozycję gminy w rankingu. Tradycyjnie przyjrzymy się wskaźnikowi w przeliczeniu na jednego mieszkańca gminy. Na pierwszy rzut oka widać prostą prawdę, że lepiej jest być biednym wśród bogatych, niż biednym wśród biednych. Wśród 32 najbogatszych gmin województwa aż 18 przeznacza na świadczenia socjalne powyżej 100 zł na statystycznego mieszkańca. Natomiast wśród 51 gmin biedniejszych na wypłacanie takich kwot stać zaledwie 11 samorządów. Przodują obie stolice województwa. Gorzów Wielkopolski przeznacza na pomoc potrzebującym 228 zł, a Zielona Góra 220 zł na jednego mieszkańca rocznie. Na trzecim miejscu z gmin czołówki jest Sulechów z kwotą 144 zł, a następnie Żagań: 136 zł. Wśród słabszych gmin przoduje Trzebiel: 198 zł, następnie Iłowa: 131 zł oraz Bledzew: 125 zł. Swoistą ciekawostką jest ciągnący się wzdłuż granicy z Wielkopolską pas gmin o wyjątkowo niskich świadczeniach socjalnych. Należą tu: Trzebiechów 27 zł, Bojadła 31 zł, Zbąszynek 32 zł, Szczaniec 34 zł, Otyń 37 zł, Kolsko 44 zł, Babimost 45 zł, Nowa Sól gmina wiejska 46 zł i odstająca trochę Kargowa z kwotą 59 zł wydatków socjalnych na jednego mieszkańca. Obszar ten wyraźnie rzuca się w oczy, nawet na tle średniej wojewódzkiej wynoszącej 88 zł na jednego mieszkańca. Zajmującą 7 pozycję w rankingu gminę Bojadła dzieli od 78 w tabeli gminy Szczaniec 71 miejsc, a mimo to świadczenia socjalne z budżetu gminy, w przeliczeniu na jednego mieszkańca, są zbliżone. Nie chcę szukać przyczyn, bo myślę, że zaprzyjaźnieni z redakcją Pulsu socjologowie lepiej ode mnie napiszą o wielkopolskim etosie, tradycyjnych strukturach społecznych, kontrolnej roli parafii itd. Ja jako ekonomista się na tym nie znam. Migracja Jeżeli przyjmiemy, że mieszkańcy oceniają politykę samorządów głosując nogami, to ciekawą rzeczą 15

RAPORT byłoby przyjrzenie się saldu migracji. Wskaźnik ten wprawdzie nie był brany pod uwagę przy ustalaniu pozycji gminy w rankingu, ale może nasunąć kilka interesujących spostrzeżeń. Generalnie większość gmin ma ujemne saldo migracji. Nie jest to zaskoczeniem, tak było już w momencie powstawania województwa lubuskiego w 1999 roku. Optymiści mogliby nawet powiedzieć, że w wypadku większości gmin wskaźniki migracji, mimo że ujemne, są lepsze niż wtedy. Tak, tylko że dane z 1999 roku pokazują wtedy migracja szła w kierunku z tzw. terenu województwa do centrów. Zarówno Zielona Góra, jak i Gorzów Wielkopolski miały dodatnie saldo migracji (odpowiednio 2,01 i 1,94 ), były miastami, do których ludzie przyjeżdżali, aby znaleźć swoją szansę. Obecnie oba te miast mają saldo ujemne (-0,62 i -0,58%). Wynika z tego, że migracja zaczęła się kierować poza województwo, a to już jest rzeczą niebezpieczną dla perspektyw rozwojowych regionu. Dodatnie saldo migracji za 2007 rok miały gminy: Łęknica, Słubice, Bojadła, Nowe Miasteczko, Słońsk, Santok, Kłodawa, Trzciel, Przewóz, Tuplice, Lubniewice, Kolsko, Dąbie. Z jednej strony mamy tu zapewne do czynienia z osadnictwem biznesowym w miejscowościach położonych na granicy polskoniemieckiej. Ludzie przenoszą się tam, aby zarabiać pieniądze. Z drugiej strony widać napływ nowych mieszkańców do miejscowości o charakterze letniskowo-rekreacyjnym. Przypuszczam, że w dużej części są to mieszkańcy miast, którzy już się dorobili i chcą mieszkać w atrakcyjnym środowisku. Proponuję zastosować nazwę osadnictwo klimatowe. Niektórym gminom udało się w ciągu ostatnich ośmiu lat znacznie zmniejszyć ucieczkę mieszkańców. Z gmin pierwszej ligi wyróżnić należy miasto Nowa Sól. Gmina ta w 1999 roku miała saldo -5,9. Ludzie stamtąd po prostu uciekali. Natomiast w roku 2007 osiągnięto saldo -0,44. Wprawdzie nadal ujemne, ale jednak widać wyraźnie pozytywny trend. Podobnie Kożuchów, gdzie nastąpiła poprawa z -5,86 do -0,37. Pozytywne zmiany widać też w Ośnie Lubuskim: -4,89 w 1999 roku i +1,25 w 2007 roku. Należałoby zatem przyznać wyróżnienia Za Zatrzymanie Ucieczki dla następujących gmin: 1. Ośno Lubuskie 2. Kożuchów 3. Nowa Sól miasto Widać także niestety wśród gmin lubuskiej czołówki tendencje negatywne. Wyrazistym przykładem jest tu gmina wiejska Zielona Góra, gdzie w ciągu ośmiu lat nastąpiła zmiana salda migracji z +9,75 na -0,79. Wyraźny jest też odpływ mieszkańców z Babimostu (zmiana z +3,8 na -1,54 ) oraz ze Sławy (z +3,41 na -0,25 ). Gdybyśmy mieli zatem przyznać Żółte Kartki za Brak Skuteczności w Zatrzymywaniu Mieszkańców, to w następującej kolejności: 1. Zielona Góra gmina wiejska 2. Babimost 3. Sława Odpływ mieszkańców widać też w gminach z dolnej części tabeli. Wiele gmin, które w 1999 roku było na plusie, obecnie znalazło się na minusie. Konkretnie chodzi o Szprotawę, Lubsko. Trzebiel, Skąpe, Jasień, Bytnicę, Otyń, Trzebiechów, Deszczno, Maszewo, Bogdaniec. To odwrócenie trendu najbardziej jest widoczne w Otyniu (z +12,37 w 1999 roku do -0,16 w 2007), w Deszcznie (z +10,11 do -0,39 ), w Trzebiechowie (z +6,08 do -1,83 ). Dlatego Żółte Kartki w następującej kolejności: 1. Otyń 2. Deszczno 3. Trzebiechów W wielu gminach z drugiej ligi nic się nie zmieniło w tym sensie, że ludzie stamtąd wyjeżdżali i nadal wyjeżdżają. Mowa tu o gminach: Gubin miasto, Dobiegniew, Szlichtyngowa, Cybinka, Lipinki Łużyckie, Zbąszynek, Strzelce Krajeńskie, Brody, Brzeźnica, Szczaniec, Niegosławice, Lubiszyn, Zwierzyn, Bledzew. Mają one znacznie ujemne saldo migracji zarówno w 1999 roku, jak i w 2007. Szczególnie jest to widoczne w Brodach (-7,4 w 1999 roku i -1,98% w 2007), Lubiszynie (-8,13 w 1999 i -1,18 w 2007) oraz w Bledzewie (odpowiednio -6,55 i -1,7 ). Dlatego Żółte Kartki w Kategorii Wielka Ucieczka: 1. Brody 2. Lubiszyn 3. Bledzew W omawianej grupie gmin można jednakże znaleźć też przykłady gmin, którym udało się opanować dużą ujemną migrację ludności. Dotyczy to chociażby gminy Wymiarki, gdzie migracja spadła z -11,2 w 1999 roku do -0,4 w 2007, gminy Przytocz- 16

I Ranking Gmin Województwa Lubuskiego na (spadek z -6,82 do 0 ), gminy Stare Kurowo (spadek z -12,22 na -0,96 ), gminy Kolsko (zmiana z -3,36 na +0,61 ), gminy Małomice (poprawa z -6,14 na -0,36 ), gminy Zabór (poprawa z -6,69 na -0,56 ), gminy Kargowa (poprawa z -4,2 na -0,52 ). Dlatego przyznaję prywatne Wyróżnienia za Zatrzymanie Migracji: 1. Stare Kurowo 2. Wymiarki 3. Przytoczna Jest oczywiście rzeczą dyskusyjną, czy migracja spada dlatego, że ludzie zaczęli dostrzegać swoją szanse na miejscu, czy też dlatego, że ci najbardziej dynamiczni już wyjechali. Zakończenie Pomimo wszystkich wyartykułowanych wyżej wątpliwości uważam, że ranking spełnił swoje zadanie i pozwolił na dokonanie wielu interesujących porównań, a nawet na obalenie kilku mitów. Szczególnie interesujące mogą być wyniki kolejnego rankingu, gdy będzie już pewien materiał do porównań i będzie można pokazać określone tendencje, a także przetasowania w tabeli. Podstawowy wniosek, jaki nasuwa się po pierwszym rankingu, jest taki, że centrum życia gospodarczego regionu jest położone zdecydowanie bardziej na południe niż dotąd powszechnie sądzono. Zbigniew Świątkowski 17

RAPORT Edukacja - bezrobocie - :; Środki z UE Edukacja - socjal / " 4565 ).% 4043 " 700 )! * - " 888 885 804 % "#* *, % +'! ) * (% '"# &" % " $! "# 677 636 687 622 647 642 644 640 601 174 184 129 161 114 110 106 480 457 419 411 407 402 0 120 200 320 4000 4120 4200 " ' 4 " Migracja - edukacja 3 Dochody # *))0!#!456745 z PIT i CIT ( $ ( %!! &!! '! %! $" #!" /.+ /)1 +-1 +,2 +,/ +,. ++2 +1+ +*, +.+ +.* +)/ 12/ 1-/ 10-10) //.,0/,/1 01*.)/) ) *)) +)),)) -)).))).*)). 3" 18

I Ranking Gmin Województwa Lubuskiego Krzysztof Chmielnik Sukces czy klęska samorządności? Ranking spełnił moje oczekiwania, bo dał asumpt naukowcom do zajęcia się tematyką, którą objął ranking. Ważne, że taki trud podjęli. Dlatego ich krytyczna ocena metodologii ma dla mnie wielką wartość. Tytułem wyjaśnienia. Pragnę zacząć od oczywistych faktów. Konstruując Ranking Gmin Województwa Lubuskiego, przyjąłem pozycję publicysty, który ma ambicję wskazać na problem wart specjalistycznego, a może nawet naukowego podejścia. Ranking, rzecz oczywista, jest ze swej natury intelektualną prowokacją. Owa prowokacja ma, po pierwsze, zwrócić uwagę na prosty fakt, że można za pomocą liczb dokonywać ocen zjawisk społecznych i politycznych. Po drugie, jednolicie zastosowana metoda, niezależnie od jej domniemanych wad, tworzy pewną geografię. A ta zaś może być punktem wyjścia do analizy różnic i próby wyjaśnienia dlaczego taka czy inna dana liczbowa rozkłada się geograficznie tak, a nie inaczej. Idea oceny rzeczywistości za pomocą rozmaitych algorytmów nie jest zbyt popularna wśród naukowców. Niektórzy zarzucają jej brak naukowego uzasadnienia, płyciznę metodologiczną, nieprecyzyjny warsztat semantyczny. Wszystko to prawda, ale rankingi nie aspirują do roli naukowego opisu obszarów obejmowanych rankingiem. Tworzą one jedynie pomysł na koncepcję nowego porządku, nowego spojrzenia i mogą dla naukowców otwartych na wyzwania być pretekstem do prawdziwie naukowych poszukiwań. W przypadku I Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego tacy właśnie się znaleźli. W tym sensie Ranking spełnił moje oczekiwania, bo dał asumpt naukowcom do zajęcia się tematyką, którą objął nasz ranking. Nie mnie oceniać jakość naukowej pracy socjologów, politologów i ekonomistów. Ważne, że taki trud podjęli. Dlatego ich krytyczna ocena rankingowej metodologii ma wielką dla mnie wartość. Pomoże bowiem uniknąć pierwotnych błędów. Założenia ideowe Założenia poprzedzające nasz Ranking nie miały natury hipotez badawczych. Nie było naszym celem niczego udowadniać. Celem naszej pracy było zdobycie pewnego zestawu danych i opublikowanie ich w pewnym porządku logicznym. Ranking i algorytm jest zatem przede wszystkim intelektualną prowokacją i wprowadzeniem aspektu racjonalności do rozważań nad jakością samorządzenia. Ważnym motywem był dla nas cel edukacyjny i sportowy. Bo nic tak nie podnosi waloru edukacyjnego jak pierwiastek rywalizacji. Jednak od wskazania najlepszych, co stanowi rdzeń Rankingu, o wiele istotniejsze jest wskazanie najsłabszych. To oni powinni stać się największą naszą troską. Bowiem o ile ważny jest mechanizm sukcesu, to bodaj ważniejszym, z cywilizacyjnego punktu widzenia, jest mechanizm powodujący stawanie się outsiderem. W rozwoju regionalnym istnieją przecież dwa bieguny. Biegun sukcesu oraz biegun niepowodzenia. Za liczbami kryją się ludzie. Nie można zatem radośnie odnotowywać liderów, zapominając o obszarach i ludziach wykluczonych cywilizacyjnie. Analizowanie najsłabszych powinno być zatem drugą, chyba najważniejszą stroną Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego. Im należy się największa, jako przegranym, uwaga. Dla wielu polityków i ideologów samorządność jest dobrem samym w sobie. Praktyka dowodzi jednak, że do samorządności trzeba dorosnąć, dojrzeć. Samorządność w sytuacjach wymagających dobrej organizacji, spójnego działania, szybkich i konsekwentnych decyzji zwykle się nie sprawdza. Demokratyczne procedury są bowiem jedynie narzę- 19

RAPORT dziami, które można wykorzystywać bądź dla dobra ogółu, bądź dla grupowych lub personalnych korzyści. Ranking miał na celu odsiać ziarno samorządności od plew jej patologii. Pokazać w zwierciadle zimnych liczb samorządową rzeczywistość. Wystawić bardziej obiektywną, niż zachwyty lub krytyki publicystów, cenzurkę samorządowej władzy, a przy okazji także demokracji lokalnej. Metodologia Zastosowana metodologia nie aspiruje do w pełni naukowej. Nie spełnia kryteriów obowiązujących przy badaniach naukowych. Takie zresztą było nasze założenie. Kierowała nami raczej ciekawość co będzie jeżeli... Czy wyniki Rankingu znajdą potwierdzenie w innych ocenach? Zarówno obiektywnych, jak subiektywnych? Może istnieje uchwytny geograficznie rozkład samorządowego sukcesu mierzonego rozmaitymi kryteriami? A jeśli tak, to jakie czynniki mają wpływ na tan sukces? Zebrane przez nas dane mogą służyć konstruowaniu innych algorytmów oceny. Pozwalają na korelowanie danych w rozmaitych konfiguracjach. To pozostawiamy prawdziwym naukowcom. Moja propozycja algorytmu i zawartych w nich wag nie aspiruje do jedynie słusznej metody. Mając zebrane dane, można konstruować inne algorytmy. Można, znając niedostatki zastosowanej przez nas metody, zebrać inny zestaw danych i zaproponować inny algorytm. Ale od syntetycznej oceny za pomocą algorytmów nie uciekniemy. Tak ocenia się kraje, szkoły, firmy. Także gminy. Ważnym celem zaproponowanej przez nas metodologii jest dyskusja nad jej trafnością i zadawanie kolejnych pytań, werbalizowanie wątpliwości. Przecież każdy może stworzyć swój algorytm, po swojemu dobrać dane i ogłosić swój ranking. Konkurencja także w tej dziedzinie podnosi jakość. Zapraszamy zatem do stworzenia alternatywnych rankingów. Niech będą lepsze metodologicznie i bardziej trafne w ocenie. Wyniki Wyniki naszego Rankingu to przede wszystkim zestaw danych statystycznych. Dopiero w oparciu o te dane powstał algorytm służący stworzeniu klasyfikacji gmin, choć ten z naukowego punktu widzenia jest w pewnym sensie wzięty z sufitu. Klasyfikacja gmin ustalona wedle wskaźnika syntetycznego ma dla wartości raportu walor bardziej marketingowy i sportowy. Ranking celowo prezentowany jest w kategorii ogólnej bez podziału na gminy miejskie, miejskowiejskie i wiejskie. Umieszczenie ich razem w jednym szeregu z miastami metropolitalnymi ma uzmysłowić siły i słabości samorządowej rzeczywistości. Ranking nie ma na celu sprawiedliwej oceny, lecz jednolitą ocenę. Poniżej prezentowana jest klasyfikacja ogólna. Tab.1 Klasyfikacja ogólna SWR JST 3,82 Łęknica M 3,7 Zielona Góra M 3,35 Kostrzyn nad Odrą M 3,34 Żary M 3,32 Gorzów Wielkopolski M 3,15 Słubice M-W 3,12 Bojadła G 3,1 Międzyrzecz M-W 3,03 Górzyca G 2,95 Sulechów M-W 2,94 Świdnica G 2,92 Witnica M-W 2,91 Czerwieńsk M-W 2,87 Nowa Sól M 2,8 Rzepin M-W 2,8 Bytom Odrzański M-W 2,77 Sława M-W 2,75 Sulęcin M-W 2,74 Nowogród Bobrzański M-W 2,73 Skwierzyna M-W 2,72 Kożuchów M-W 2,71 Krosno Odrzańskie M-W 2,71 Pszczew G 2,69 Zielona Góra G 2,68 Babimost M-W 2,68 Wschowa M-W 2,66 Żagań M 2,66 Żary G 2,65 Lubrza G 2,64 Ośno Lubuskie M-W 20