Robert MACHOWSKI Mariusz RZĘTAŁA Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Śląski Sosnowiec TENERYFA I LA GOMERA WYSPY PRZYRODNICZYCH OSOBLIWOŚCI DLA GEOGRAFÓW Wyspy Kanaryjskie nieodzownie kojarzone są z miejscem, w którym spędza się letnie wakacje. Przeciętny turysta wybierając ten kierunek wyjazdu zwraca przede wszystkim uwagę na stabilną, słoneczną pogodę i ciepłe wody oceanu. W ślad informacji podawanych w przewodnikach turystycznych opisujących Wyspy Kanaryjskie, jako motywy wyjazdów turystycznych niektórzy wymieniają również: wulkaniczny krajobraz, liczne urokliwe miasteczka, huczne obchody karnawału, kulinarne osobliwości. Wyspy Kanaryjskie wchodzą w skład archipelagu wysp Makaronezji, położone są na Oceanie Atlantyckim u zachodnich wybrzeży Afryki, choć administracyjnie stanowią część Hiszpanii, jako autonomiczna wspólnota z administracją skoncentrowaną w Las Palmas de Gran Canaria i Santa Cruz de Tenerife. W skład Wysp Kanaryjskich wchodzi 13 wysp. Do największych zaliczane są: Teneryfa, Gran Canaria, Fuerteventura, Lanzarote, El Hierro, La Palma i La Gomera, natomiast mniejsze to: Alegranza, Graciosa, Montańa Clara, Lobos, Roque del Este i Roque del Oeste. Wyspy znajdują się w zasięgu pasatu wiejącego z północnego wschodu, co decyduje o tym, że w czasie zimy temperatury powietrza na poziomie morza zazwyczaj nie spadają poniżej 19 C. Okres letni charakteryzują temperatury wynoszące około 30 C, a decydujące znaczenie w tym względzie przypisuje się chłodniejszym prądom oceanicznym. Dlatego też mówi się, że na wyspach panuje wieczna wiosna. Jednak poza czysto klimatycznymi walorami Wyspy Kanaryjskie charakteryzują się występowaniem wielu osobliwości przyrodniczych, szczególnie atrakcyjnych z punktu widzenia geografa. Każda z wysp jest inna i odznacza się swoistym krajobrazem, specyficzną roślinnością, a także osobliwą kulturą. Najbardziej atrakcyjną dla geografa wydaje się być Teneryfa, która jednocześnie jest największą z Wysp Kanaryjskich oraz sąsiadująca z nią od zachodu La Gomera położona w odległości około 30 km. Teneryfa to wyspa kontrastów. Jaskrawo podkreśla je widok z okna samolotu lądującego na jednym z dwóch lotnisk tej wyspy turystyczny wizerunek nadmorskich miejscowości (fot. 1) ustępuje położonym w sąsiedztwie plantacjom bananowców przykrytym materiałem ochronnym (fot. 2). Przy stosunkowo niewielkiej swej rozciągłości (80 km x 50 km) maksymalne wysokości przekraczają 3700 m nad poziom morza. Obecność barier orograficznych sprawia, że duże różnice uwidaczniają się zwłaszcza w pogodzie. W tym samym czasie w jednym rejonie wyspy jest słonecznie i bardzo ciepło, a w innym pada deszcz i jest chłodno. Wyspa kryje znacznie więcej geograficznych i przyrodniczych ciekawostek. Największą 139
z nich jest górujący nad wyspą potężny wulkan Teide (fot. 3) o wysokości 3718 m n.p.m., będący o czym nie każdy wie, najwyższym szczytem Hiszpanii. Licznie odwiedzana kaldera wulkanu ma średnicę około 14 km, a jej obwód wynosi ok. 40 km, przy czym krater wulkanu na samym szczycie góry jest niedostępny dla masowego ruchu turystycznego (wymagane specjalne pozwolenia). Masyw wulkaniczny wraz z przylegającymi do niego terenami w 1954 roku został objęty ochroną, a na powierzchni blisko 19 tys. ha utworzono Park Narodowy Teide (Parque Nacional del Teide). Istotne walory krajobrazowe a zwłaszcza wartości naukowe, które dostarczają wiadomości na temat etapów rozwoju wulkanicznej wyspy oceanicznej sprawiły, że w 2007 roku park został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Oprócz dróg asfaltowych przystosowanych dla samochodów osobowych na terenie parku wytyczono wiele szlaków turystycznych, z których podziwiać można specyficzne wulkaniczne krajobrazy (fot. 4). Jednym z nich można dostać się na sam szczyt wulkanu, jednak równie atrakcyjny i zdecydowanie mniej męczący jest przejazd kolejką linową (teleferico), która w ciągu 8 minut wjeżdża z wysokości 2356 m n.p.m. prawie pod sam szczyt góry na wysokość 3550 m n.p.m. Fot. 1. W Playa de las Americas (fot. M. Rzętała). 140 Fot. 2. Okolice lotniska Tenerife Sur (fot. M. Rzętała).
Fot. 3. El Teide najwyższy szczyt Hiszpanii (fot. R. Machowski). Fot. 4. Wulkaniczny krajobraz w masywie El Teide (fot. R. Machowski). Interesujące dla geografa i przyrodnika są góry Teno położone w północno-zachodniej części wyspy. W ich obrębie znajdują się dwa atrakcyjne miejsca. Pierwszym z nich są wysokie na około 800 m skaliste klify noszące nazwę Los Gigantes, sąsiadujące z miejscowością o tej samej nazwie. Urwiste skały stromo opadające do oceanu doskonale widoczne są z licznych punktów widokowych, jak również pełną ich krasę można oglądać z pokładów wycieczkowych łodzi, które cumują w pobliskim porcie. Jednym z najpiękniejszych miejsc na Teneryfie jest wąwóz Masca, w którym na wysokości około 600 m n.p.m. ulokowana jest mała osada o tej samej nazwie. Wioska jest położona przy bardzo wąskiej drodze o licznych serpentynach, z której roztaczają się malownicze widoki na urwiska skalne, boczne wąwozy i pionowe wzniesienia. Wąwóz zaczyna się przy osadzie i kończy na skalistym wybrzeżu oceanu. Na północnym wybrzeżu wyspy znajduje się osobliwe miasteczko Icod de los Vinos, skrywające pomnik przyrody w postaci tzw. smoczego drzewa (Drago Milenario). Drzewo zaliczane do dracen ma około 15 m wysokości, a średnica jego pnia w najszerszym 141
miejscu wynosi 6 m (fot. 5). Swą popularność drzewo zawdzięcza ponad 1000 letniej historii, chociaż tak naprawdę prawdziwy wiek rośliny pozostaje tajemnicą. Natomiast nazwa drzewa związana jest z wydzielanym sokiem, który w kontakcie z powietrzem zmienia kolor na czerwony, stąd smocza krew i smocze drzewo. 142 Fot. 5. Smocze drzewo (Drago Milenario) w miejscowości Icod de los Vinos (fot. R. Machowski). Warte zobaczenia są także rozpościerające się na wschodzie wyspy góry Anaga stanowiące rozległy chroniony obszar o wysokiej wartości ekologicznej. Występuje tam wiele gatunków roślin reprezentatywnych dla całego archipelagu Wysp Kanaryjskich. Z licznych rozczłonkowanych wzniesień rozpościerają się wspaniałe widoki na malownicze wąwozy, a także urozmaiconą linię brzegową. Najbardziej atrakcyjną część gór Anaga stanowi wzniesienie o nazwie Pico del Ingles, porosłe przez drzewa wrzosowe oraz kanaryjskie wawrzyny. W sąsiedztwie gór znajduje się jedno z najciekawszych miast Teneryfy La Laguna. Do 1723 roku była to stolica wyspy, dlatego też znajduje się tam wiele dzieł architektury, pałaców i tradycyjnych domów z XVII i XVIII wieku. Z ciekawostek należy dodać, że układ urbanistyczny miasta znalazł odzwierciedlenie w osadach zakładanych przez kolonizatorów w Ameryce Południowej. La Gomera to zdecydowanie mniejsza od Teneryfy wyspa, która ze względu na atrakcje turystyczne, a także bliskie sąsiedztwo i dobre połączenie promowe, warta jest odwiedzenia. Odznacza się zdecydowanie mniejszym ruchem turystycznym niż Teneryfa, a typowo wypoczynkowe hotele znajdują się jedynie w stolicy wyspy San Sebastian i można je policzyć na palcach jednej ręki. Na La Gomerze odnajdziemy zupełnie inny świat. W krajobrazie wyspy dominują rozczłonkowane wzniesienia pokryte roślinnością, pocięte licznymi wąwozami kończącymi się na wybrzeżu. Ludność zamieszkująca wyspę zajmuje się głównie uprawą bananowców i skupiona jest w niewielkich wioskach i osadach położonych w dnach
dolin. Do dnia dzisiejszego zachował się specyficzny język gwizdany (El Silbo) używany przez rdzennych mieszkańców wyspy (Guanches) do porozumiewania się na duże odległości. Wyspę i jej najciekawsze zakątki można objechać w ciągu jednego dnia. Poza malowniczymi krajobrazami najbardziej interesujący dla przyrodników jest Park Narodowy Garajonay. Został utworzony w 1981 roku i obejmuje środkową najwyżej wyniesioną część wyspy. Pod ochroną znajduje się kanaryjski ekosystem lasu laurowego (fot. 6), który w trzeciorzędzie także występował na terenach Europy. Ze względu na swe unikatowe ekologiczne walory park w 1986 roku został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Natomiast przy jednej z głównych tras prowadzących z parku w kierunku stolicy wyspy znajduje się okazała skała (Roque de Agando) stanowiąca niegdyś jeden z kominów wulkanicznych. La Gomera była ostatnim przystankiem K. Kolumba przed wyprawą na zachód. Do dnia dzisiejszego w stolicy znajduje się studnia, z której podobno odkrywca Ameryki uzupełnił zapasy świeżej wody przed wyruszeniem w dalszą podróż. Fot. 6. Las laurowy w Parku Narodowym Garajonay na wyspie La Gomera (fot. R. Machowski). Współczesnemu poznawaniu Wysp Kanaryjskich sprzyja niewątpliwie dobra dostępność komunikacyjna. Sieć regularnych i czarterowych połączeń lotniczych oraz liczne połączenia promowe, czynią zwłaszcza z Teneryfy, Gran Canarii, Fuerteventury i Lanzarote miejsca docelowych migracji turystycznych, a z La Gomery, La Palmy i El Hierro cel zwykle jednodniowych wyjazdów turystycznych. Dzięki rozbudowanej sieci punktów wypożyczania samochodów i dobrej infrastruktury komunikacyjnej zwiedzanie Teneryfy i Gran Canarii nabiera cech indywidualnie organizowanych wypraw turystyczno-krajoznawczych dostarczających niezapomnianych wrażeń. Alternatywą komunikacyjną dla turystów zwłaszcza na Teneryfie jest rozbudowana sieć połączeń autobusowych (TITSA), a na Gran Canarii (w mniejszym stopniu na La Gomerze i La Palmie) możliwość uprawiania turystyki rowerowej. 143