WYMAGANIA Z BIOLOGII DLA UCZNIÓW KLAS PIERWSZYCH opracowane w oparciu o Program nauczania biologii w gimnazjum autorstwa Anny Zdziennickiej wyd. Nowa Era i podręcznik Puls życia 2, wyd. Nowa Era przygotowała M. Żegleń 1. Wymagania ogólne kształcenia biologicznego obejmują: I. Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. II. Znajomość metodyki badań biologicznych. III. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. IV. Rozumowanie i argumentację. V. Znajomość uwarunkowań zdrowia. 2.Oczekiwane osiągnięcia ucznia Zakłada się, że po zrealizowaniu materiału klasy pierwszej uczeń będzie prawidłowo: posługiwał się sprzętem podczas wykonywania doświadczeń, analizował i oceniał wyniki obserwacji oraz doświadczeń, wyszukiwał informacje niezbędne do interpretowania wyników doświadczeń, wyjaśniał zasady funkcjonowania, wykazywał zależności między budową a środowiskiem życia, dostrzegał prawidłowości w funkcjonowaniu swojego, prowadził zdrowy styl życia i przestrzegał zasad profilaktyki, korzystał z różnych źródeł informacji, stosował wiedzę biologiczną w życiu codziennym. 3.Metody oceny osiągnięć ucznia Kontrolowanie i ocenianie osiągnięć ucznia odgrywa szczególną rolę w procesie dydaktycznym. Dokonując oceny osiągnięć ucznia, nauczyciel bada jego wiadomości, umiejętności i postawy. Bieżąca ocena osiągnięć ucznia polega na odnotowywaniu postępów i ocenianiu jego pracy na podstawie: obserwacji aktywności uczniów, np. podczas pogadanki, dyskusji, prowadzonych doświadczeń oraz w czasie zajęć terenowych, kontroli samodzielnej pracy z tekstem w czasie lekcji, sprawdzaniu i ocenianiu ćwiczeń wykonywanych na lekcji lub zadawanych do wykonania w domu, samodzielnie przygotowywanych opracowań w ramach wykonywanych projektów, samodzielnego projektowania doświadczeń, udziału w pracach grupowych, kartkówek i sprawdzianów,
4.Wymagania szczegółowe (wymagania na daną ocenę obejmują wymagania z odpowiedniej kolumny oraz z kolumn na oceny niższe) Dział Dopuszczający Dostateczny Dobry Bardzo dobry Celujący * 1.Skóra powłoka 2. Aparat ruchu wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała wylicza układy narządów wymienia podstawowe funkcje skóry wylicza wytwory naskórka wymienia choroby skóry podaje dolegliwości skóry podaje zasady udzielania pierwszej pomocy wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu wymienia tkanki budujące szkielet wylicza elementy szkieletu osiowego klasyfikuje do królestwa zwierząt podaje przykłady tkanek opisuje podstawowe układów narządów wymienia warstwy skóry wskazuje funkcje poszczególnych warstw skóry opisuje melaninę jako czynnik decydujący o kolorze skóry wyjaśnia konieczność dbania o skórę opisuje dolegliwości skóry klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń omawia zasady udzielania pierwszej pomocy rozpoznaje szkielet osiowy na modelu lub schemacie wskazuje obręcz barkową i miedniczną na modelu lub schemacie wskazuje mózgo- i trzewioczaszkę na modelu lub ilustracji opisuje cechy różniące od innych naczelnych wyjaśnia, co to jest homeostaza wykazuje związek funkcji skóry z jej budową omawia funkcje skóry omawia rolę poszczególnych wytworów naskórka omawia objawy dolegliwości skórnych analizuje zasady pielęgnacji skóry wyjaśnia, czym są alergie skórne omawia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu rozpoznaje tkanki budujące szkielet wskazuje rolę poszczególnych tkanek w budowie kości wykazuje stopniowe komplikowanie się budowy od tkanki do układu narządów wyjaśnia zależności między układami narządów planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu dowodzi, że odcień skóry zależy od zawartości barwnika w skórze proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej ocenia wpływ słońca na skórę demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku urazów skóry porównuje tkankę chrzęstną i kostną omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej odcinków kręgosłupa z pełnionymi funkcjami z wykazuje zależność między skażeniem środowiska a chorobami skóry skóry porównuje elementy szkieletu do maszyny prostej stawu planuje proste ćwiczenia poprawiające kondycję mięśni analizuje przyczyny urazów ścięgien
określa elementy budowy klatki piersiowej podaje nazwy odcinków kręgosłupa wymienia elementy budowy obręczy barkowej i miednicznej wymienia kości kończyn górnej i dolnej opisuje budowę fizyczną kości wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego wymienia rodzaje połączeń kości opisuje budowę stawu wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe wymienia rodzaje tkanki mięśniowej wymienia warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni demonstruje sposób działania mięśni szkieletowych wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa rozpoznaje wady postawy wylicza przyczyny powstawania wad postawy wskazuje ślad stopy z płaskostopiem wymienia choroby aparatu ruchu opisuje urazy kończyn wyjaśnia zasady udzielania pierwszej pomocy w wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową opisuje elementy budowy obręczy barkowej i miednicznej wskazuje kości kończyn górnej i dolnej na modelu lub schemacie omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości określa różne kształty kości rozpoznaje rodzaje stawów odróżnia staw zawiasowy od kulistego określa zakres ruchów różnych rodzajów stawów określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych opisuje budowę tkanki mięśniowej wykonuje rysunek tkanki mięśniowej spod mikroskopu wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa rozpoznaje wady postawy wylicza przyczyny powstawania wad postawy wskazuje ślad stopy z płaskostopiem wymienia choroby aparatu ruchu opisuje urazy kończyn wyjaśnia zasady udzielania pierwszej pomocy w wymienia kości tworzące szkielet osiowy charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego opisuje związek budowy czaszki z funkcjami, które pełni porównuje budowę kończyny górnej i dolnej stawu z rodzajem ruchu kończyny w stawie charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości porównuje kości różnego kształtu charakteryzuje połączenia kości omawia rolę szpiku kostnego rozpoznaje na ilustracji wskazane mięśnie szkieletowe opisuje czynności wskazanych mięśni rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki mięśniowej omawia warunki prawidłowej pracy mięśni gimnastycznych rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa wyjaśnia przyczyny wad postawy wskazuje metody funkcją kończyny dolnej uzasadnia budowę obręczy miednicznej planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości wykazuje różnicę między kością długą a płaską z funkcją tkanki mięśniowej rysuje spod mikroskopu i opisuje obraz tkanki mięśniowej omawia warunki prawidłowej pracy mięśni uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych wyszukuje informacje dotyczące sposobów zapobiegania płaskostopiu wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn wyszukuje informacje dotyczące wpływu anabolików na organizm
3. Układ pokarmowy przypadku urazów kończyn przypadku urazów kończyn zapobiegania wadom kręgosłupa podaje przyczyny chorób aparatu ruchu podaje przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy wyjaśnia procesy zachodzące w układzie kostnym podczas urazów wymienia podstawowe składniki pokarmowe wskazuje źródła węglowodanów wskazuje produkty spożywcze zawierające białko wymienia pokarmy zawierające tłuszcze omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach opisuje rolę dwóch makroelementów wymienia mikroelementy wyjaśnia, na czym polega trawienie wymienia rodzaje zębów budujących uzębienie podaje funkcje wątroby i trzustki podaje nazwy procesów zachodzących w przewodzie pokarmowym wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety wymienia zasady zdrowego klasyfikuje substancje odżywcze na budulcowe i energetyczne omawia aminokwas jako cząsteczkę budulcową białek wyróżnia pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach opisuje rolę wody w organizmie charakteryzuje budowę zęba opisuje funkcje poszczególnych rodzajów zębów wskazuje na planszy lub modelu odcinki przewodu pokarmowego lokalizuje wątrobę i trzustkę na schemacie i na własnym ciele wymienia enzymy działające w przewodzie pokarmowym wskazuje na piramidzie żywieniowej grupy pokarmów omawia rolę składników pokarmowych w organizmie omawia znaczenie celulozy dla diety charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie charakteryzuje rodzaje witamin omawia znaczenie makro- i mikroelementów w organizmie wyjaśnia zależność zapotrzebowania na wodę od warunków otoczenia i stanu charakteryzuje budowę uzębienia omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego wykazuje związek między dietą a czynnikami, które ją warunkują definiuje pojęcie wartość energetyczna pokarmu wyjaśnia pojęcia pokarm pełnowartościowy i pokarm niepełnowartościowy wyjaśnia zależność między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem masy ciała porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów omawia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów zwierzęcych analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów wyjaśnia zależność zapotrzebowania na wodę od warunków otoczenia i stanu wyjaśnia związek między budową a funkcjami różnych rodzajów zębów wykazuje związek między budową a funkcją żołądka omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu opisuje różnice między witaminami pochodzenia naturalnego a uzyskiwanymi sztucznie omawia znaczenie procesu trawienia przygotowuje wystąpienie o zaburzeniach łaknienia i przemiany materii
odżywiania się wymienia choroby układu pokarmowego wyjaśnia, jakie mogą być skutki złego odżywiania się określa przyczyny chorób układu pokarmowego omawia sposób udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia charakteryzuje choroby układu pokarmowego przedstawia rolę błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu pokarmowego opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego wykazuje związek między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego charakteryzuje choroby układu pokarmowego demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia analizuje rolę aminokwasów egzogennych 4. Układ krążenia podaje nazwy składników morfotycznych krwi wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi omawia na ilustracji mały lub duży obieg krwi wymienia narządy w których przemieszcza się krew wskazuje na sobie położenie serca wymienia elementy budowy serca wymienia choroby układu kwionośnego omawia pierwszą pomoc w przypadku krwotoków wymienia cechy układu limfatycznego wylicza narządy współpracujące z układem limfatycznym wymienia elementy układu odpornościowego omawia funkcje krwi wymienia grupy krwi wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego porównuje żyłę i tętnicę omawia rolę zastawek w żyłach rozpoznaje na schemacie zasadnicze elementy budowy serca i naczyń krwionośnych wyjaśnia, czym jest puls odczytuje wyniki badania laboratoryjnego krwi wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego opisuje budowę układu limfatycznego omawia rolę węzłów chłonnych omawia znaczenie krwi charakteryzuje składniki morfotyczne krwi omawia rolę hemoglobiny porównuje krwiobieg mały i duży opisuje mechanizm pracy serca omawia fazy pracy serca mierzy koledze puls podaje prawidłowe ciśnienie krwi zdrowego dorosłego podaje przyczyny chorób układu krwionośnego charakteryzuje krwotok żylny i tętniczy wyjaśnia rolę układu limfatycznego omawia rolę węzłów chłonnych i migdałków omawia rolę elementów układu odpornościowego rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej omawia zasady transfuzji krwi wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji naczyń krwionośnych z pełnionymi przez nie funkcjami wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca uzasadnia różnice w wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego charakteryzuje krwotok żylny i tętniczy demonstruje pierwszą pomoc przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego przygotowuje wywiad lub spotkanie z pracownikiem służby zdrowia na temat chorób układu krwionośnego serca analizuje społeczne znaczenie rozwoju transplantologii
5. Układ oddechowy wylicza bariery obronne wskazuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą wymienia odcinki układu oddechowego wskazuje płuca jako miejsce wymiany gazowej wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu wskazuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego wskazuje ATP jako nośnik energii wskazuje na kichanie i kaszel jako reakcje obronne wymienia kilka chorób układu oddechowego wyróżnia odporność nabytą i wrodzoną wyjaśnia, że AIDS jest chorobą wywołaną przez HIV omawia funkcje narządów układu oddechowego omawia rolę nagłośni odczytuje z tabeli skład powietrza wdychanego i wydychanego analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku omawia na ilustracji ruch żeber oraz przepony przy wdechu i wydechu zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy interpretuje zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym wyjaśnia, jak należy wdychać powietrze, aby unikać infekcji układu oddechowego opisuje przyczyny astmy omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu charakteryzuje rodzaje odporności wyjaśnia wpływ HIV na układ odpornościowy wyjaśnia znaczenie krwiodawstwa wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej narządów układu oddechowego z pełnionymi przez nie funkcjami omawia mechanizm wentylacji rozróżnia mechanizm wentylacji i oddychanie komórkowe wyjaśnia zależność między ilością oddechów a wysiłkiem opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych określa znaczenie oddychania komórkowego omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego w przypadku krwotoków porównuje układ limfatyczny i krwionośny omawia rolę śledziony i grasicy opisuje rodzaje leukocytów wyjaśnia mechanizm działania odporności nabytej odróżnia sposób działania szczepionki od surowicy interpretuje zależność między budową płuc a wymianą gazową omawia różnicę między głośnią a nagłośnią omawia mechanizm modulacji głosu planuje doświadczenie wykazujące zależność między wysiłkiem a liczbą oddechów analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2 w powietrzu wydychanym zapisuje proces utleniania glukozy równaniem reakcji chemicznej przedstawia graficznie w postaci diagramu zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania oddechu wykazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na astmę analizuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię
6. Układ wydalniczy wymienia zbędne produkty przemiany materii wskazuje na modelu lub ilustracji miejsca powstawania moczu pierwotnego i ostatecznego wymienia choroby układu wydalniczego określa niezbędną ilość wody, jaką należy codziennie przyjąć wyjaśnia pojęcia wydalanie i defekacja wskazuje drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego analizuje na ilustracji przebieg dializy porównuje wydalanie i defekację omawia na ilustracji proces powstawania moczu omawia rolę soli w sprawnym funkcjonowaniu układu wydalniczego wskazuje przyczyny chorób układu wydalniczego rozpoznaje warstwy budujące nerkę na modelu lub materiale świeżym omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody w przypadku schorzeń nerek ocenia znaczenie dializy analizuje przebieg dializy i uzasadnia konieczność jej wykonywania nerki 7. Regulacja nerwowohormonalna wymienia funkcje układu wymienia części ośrodkowego i obwodowego układu wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu wskazuje najważniejsze elementy mózgowia na ilustracji wymienia rodzaje nerwów obwodowych podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych wymienia trzy gruczoły i ich hormony wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu wymienia czynniki powodujące stres podaje przykłady dwóch chorób wywołanych opisuje budowę komórki nerwowej omawia na ilustracji przebieg impulsu wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu rozpoznaje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe w obwodowym układzie nerwowym opisuje na ilustracji drogę impulsu w łuku odruchowym odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe klasyfikuje gruczoły wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego wyjaśnia pojęcie hormon dokrewny wyjaśnia, czym są hormony opisuje funkcje układu komórki nerwowej z pełnioną funkcją omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu objaśnia budowę mózgowia na podstawie ilustracji omawia budowę rdzenia kręgowego objaśnia zasady działania włókien nerwowych w łuku odruchowym przedstawia graficznie drogę impulsu w łuku odruchowym charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe określa cechy hormonów omawia działanie podstawowych hormonów przyporządkowuje nazwy gruczołów wytwarzanym przez nie hormonom prezentuje na dowolnym wyjaśnia sposób działania synapsy charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu charakteryzuje nadrzędną rolę mózgowia w stosunku do pozostałych części układu wyjaśnia, na czym polega lateralizacja mózgu ocenia rolę włókien nerwowych w obwodowym układzie nerwowym porównuje działanie układu i hormonalnego omawia znaczenie swoistego działania hormonów uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą analizuje przyczyny chorób układu rozpoznaje na podstawie objawów choroby układu analizuje zależność między układem nerwowym a hormonalnym opisuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów
8. Narządy zmysłów 9. Rozmnażanie i rozwój nadmiernym stresem wylicza choroby układu rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny i gałkę oczną rozpoznaje elementy budowy oka na ilustracji omawia funkcje elementów budowy oka rozpoznaje elementy budowy ucha na ilustracji wymienia funkcje elementów budowy ucha wymienia wady wzroku wymienia daltonizm i astygmatyzm jako wady wzroku omawia zasady higieny wzroku wymienia choroby oczu wymienia cztery podstawowe smaki wylicza bodźce odbierane przez skórę wymienia funkcje męskich narządów rozrodczych wymienia męskie cechy płciowe wskazuje na ilustracji narządy męskiego układu wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna podaje przyczyny cukrzycy wskazuje czynniki osłabiające stres przyporządkowuje chorobom układu charakterystyczne objawy omawia funkcje elementów aparatu ochronnego wyjaśnia pojęcie akomodacja omawia znaczenie zwężania się źrenicy wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne wskazuje położenie narządu zmysłu równowagi rozpoznaje na ilustracji krótkowzroczność i dalekowzroczność wskazuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę zalicza powonienie i smak do chemoreceptorów wyjaśnia, że kubki smakowe są właściwym narządem smaku omawia proces powstawnia nasienia rysuje i opisuje schemat budowy plemnika określa funkcję testosteronu opisuje funkcje żeńskiego przykładzie antagonistyczne działanie hormonów omawia pozytywny i negatywny wpływ stresu na funkcjonowanie opisuje przyczyny nerwic rozpoznaje objawy depresji określa funkcje aparatu ochronnego i gałki ocznej elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami rysuje drogę bodźca świetlnego w oku charakteryzuje funkcje elementów budowy ucha omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego charakteryzuje wady wzroku wyjaśnia pojęcia daltonizm i astygmatyzm omawia zasady higieny oczu charakteryzuje choroby oczu wskazuje położenie kubków smakowych charakteryzuje męskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe charakteryzuje żeńskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe omawia powstawanie obrazu na siatkówce rozróżnia akomodację i adaptację oka planuje doświadczenie wykazujące reakcje źrenicy na różne natężenia światła omawia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków wyjaśnia zasadę działania narządu zmysłu równowagi rozróżnia rodzaje soczewek korygujących analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu charakteryzuje powonienie i smak jako chemoreceptory uzasadnia, że skóra jest narządem zmysłu dotyku uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską wykazuje związek między produkcją hormonów a zmianami zachodzącymi w porównuje powstawanie obrazu w oku do pracy aparatu fotograficznego analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w skórze opisuje sposób odbierania wrażeń smakowych oka ucha opisuje współdziałanie poszczególnych układów tworzy prezentację na temat dojrzewania tworzy prezentację na temat przebiegu embriogenezy
10. Zdrowie a cywilizacja rozrodczego wymienia wewnętrzne narządy rozrodcze wskazuje wewnętrzne narządy żeńskiego układu rozrodczego na ilustracji wylicza żeńskie zewnętrzne narządy płciowe wymienia żeńskie hormony płciowe odtwarza z pamięci kolejne fazy cyklu miesiączkowego wymienia choroby układu rozrodczego przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia podaje nazwy błon płodowych określa czas trwania rozwoju płodowego wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży omawia zasady higieny zalecane kobietom ciężarnym podaje długość trwania ciąży wymienia etapy życia wymienia rodzaje dojrzałości wskazuje na różnice w tempie dojrzewania dziewcząt i chłopców wykazuje wpływ trybu życia na stan zdrowia rozpoznaje symbol Czerwonego Krzyża jako organizacji zajmującej się ochroną zdrowia układu rozrodczego rysuje i opisuje schemat budowy komórki jajowej wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne definiuje jajnik jako miejsce tworzenia się komórki jajowej wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS porządkuje etapy rozwoju zarodkowego wyjaśnia pojęcie zapłodnienie omawia zasady higieny zalecane kobietom ciężarnym podaje nazwy etapów porodu omawia zmiany rozwojowe u nastolatka wymienia objawy starzenia się ciała opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne przyporządkowuje symbole organizacji ich nazwom podaje przykłady wpływu środowiska na życie i zdrowie opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych charakteryzuje funkcje żeńskich zewnętrznych narządów płciowych interpretuje ilustracje dotyczące przebiegu cyklu miesiączkowego omawia zmiany hormonalne występujące w czasie cyklu wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa przyporządkowuje chorobom układu rozrodczego ich charakterystyczne objawy charakteryzuje funkcje błon płodowych omawia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży omawia etapy porodu charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe opisuje charakterystyczne cechy dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie podaje definicję zdrowia przyporządkowuje symbole budowie mężczyzny wyjaśnia związek budowy komórki jajowej z pełnioną przez nią funkcją opisuje objawy napięcia przedmiesiączkowego analizuje rolę ciałka żółtego opisuje drogi zakażenia HIV analizuje funkcje łożyska przyporządkowuje czynności życiowe okresom rozwojowym płodu uzasadnia konieczność przestrzegania higieny przez kobiety w ciąży opisuje mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany w nich zachodzące wykazuje wpływ środowiska życia na zdrowie wymienia światowe organizacje zdrowia (podane w podręczniku) przyporządkowuje symbole wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień
podaje przykłady trzech chorób zakaźnych i czynników, które je wywołują wymienia choroby cywilizacyjne wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów podaje przykłady używek wymienia choroby spowodowane nadużywaniem alkoholu rozróżnia palenie czynne i bierne ludzi wyróżnia choroby zakaźne i cywilizacyjne omawia znaczenie szczepień wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska wyjaśnia, że stosowanie używek ma negatywny wpływ na zdrowie omawia MONAR jako miejsce pomocy w leczeniu uzależnień wyjaśnia wpływ właściwej ilości snu na procesy życiowe organizacji ich zakresom działań podaje kryterium podziału na choroby zakaźne i cywilizacyjne rozróżnia szczepienia ochronne obowiązkowe i nieobowiązkowe wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych wyjaśnia, co decyduje o tym, że nowotwory są groźnymi chorobami opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie wyjaśnia, jak uniknąć uzależnień organizacji ich zakresom działań oblicza własne BMI dowodzi, że nadmierny stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych wyjaśnia związek między przyjmowaniem używek a powstawaniem nałogów analizuje informacje na dołączone do leków i wyjaśnia ich znaczenie *podstawą do uzyskania oceny celującej może być również udział w konkursach wiedzowych na etapie rejonowym lub wyższym.