Polski system probacji, stan i kierunki rozwoju w kontekœcie standardów europejskich

SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Polski system probacji, stan i kierunki rozwoju w kontekœcie standardów europejskich Materia³y z konferencji zorganizowanej przez Komisjê Praw Cz³owieka i Praworz¹dnoœci 27 28 paÿdziernika 2008 r. Kancelaria Senatu Warszawa 2010

Konferencja zorganizowana przy wspó³udziale: Ministerstwa Sprawiedliwoœci, Centralnego Zarz¹du S³u by Wiêziennej Rzecznika Praw Obywatelskich Projekt ok³adki: KRZYSZTOF KORNELUK Opracowanie: MA GORZATA LIPIÑSKA Redakcja techniczna: JACEK PIETRZAK ISBN 978-83-60995-60-0 CIP - Biblioteka Narodowa Polski system probacji, stan i kierunki rozwoju w kontekœcie standardów europejskich : materia³y z konferencji zorganizowanej przez Komisjê Praw Cz³owieka i Praworz¹dnoœci, 27-28 paÿdziernika 2008 r. / [oprac. Ma³gorzata Lipiñska] ; Senat Rzeczypospolitej Polskiej. - Warszawa : Kancelaria Senatu, 2010 Biuro Informatyki Dzia³ Edycji i Poligrafii Warszawa 2010 r. Nak³ad 250 egz.

Spis treœci OTWARCIE KONFERENCJI Wicemarsza³ek Senatu Zbigniew Romaszewski..................... 11 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 15 Marian Cichosz........................................ 17 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 17 Dr Janusz Kochanowski................................... 18 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 20 Wicemarsza³ek Senatu Zbigniew Romaszewski..................... 21 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 21 SESJA I POLSKA POLITYKA KARNA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA I ZWALCZANIA PRZESTÊPCZOŒCI, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM ODDZIA YWAÑ PROBACYJNYCH Prof. dr hab. Andrzej Siemaszko............................... 25 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 29 Marian Cichosz........................................ 31 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 36 Maciej Str¹czyñski...................................... 37 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 44 Prof. dr hab. Andrzej Siemaszko............................... 45 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 46 DYSKUSJA Prof. dr hab. Teodor Szymanowski............................. 49 Dr Pawe³ Szczepaniak.................................... 51 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 52 Pose³ Beata Kempa..................................... 53 3

Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 54 Piotr Hejduk......................................... 55 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 57 Ks. Pawe³ Wojtas....................................... 57 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 58 Prof. dr hab. Piotr Stêpniak................................. 58 Marian Cichosz........................................ 60 Prof. dr hab. Piotr Stêpniak................................. 60 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 62 Dr Pawe³ Moczyd³owski.................................. 63 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 64 Dr hab. Zbigniew Lasocik................................. 64 Senator Stanis³aw Piotrowicz................................ 66 MATERIA Y Informacja o konferencjach na temat probacji i polityki karnej zorganizowanych przez Senat w latach 2000 i 2003............................. 69 Prof.dr hab. Leon Che³micki-Tyszkiewicz Krótkie uwagi na temat probacji na podstawie materia³ów z poprzedniej konferencji w Popowie w 2003 roku.................................. 73 Dr Jan Malec Tezy na konferencjê Polski system probacji stan i kierunki rozwoju w kontekœcie standardów europejskich................................. 74 Pp³k mgr Grzegorz Koziara Polski system probacji stan i kierunki rozwoju w kontekœcie standardów europejskich... 77 Bogus³aw WoŸnica Tezy do konferencji: Polski system probacji stan i kierunki rozwoju w kontekœcie standardów europejskich................................. 80 Dr Pawe³ Szczepaniak Tezy wyst¹pienia...................................... 82 Prof. zw. dr hab. Andrzej Ba³andynowicz System probacji jako propozycja humanitarnego, sprawiedliwego i efektywnego karania przestêpców........................................ 84 Prof. dr hab. Piotr Stêpniak Populizm karny a perspektywy rozwoju probacji..................... 127 Prof. dr hab. Jerzy Kwaœniewski Kara pozbawienia wolnoœci w œwiadomoœci spo³ecznej oraz w œwietle zasad sprawnego karania.......................................... 140 Krzysztof Mycka Podstawowe problemy i za³o enia zmian w systemie polskiej probacji........... 154 Micha³ Lewoc Polska polityka karna w zakresie zapobiegania i zwalczania przestêpczoœci, ze szczególnym uwzglêdnieniem oddzia³ywañ probacyjnych................ 168 4

SESJA II CZY OBOWI ZUJ CE W POLSCE ROZWI ZANIA PRAWNE DOBRZE S U ROZWOJOWI PROBACJI? Dr Pawe³ Moczyd³owski.................................. 177 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 182 Marian Cichosz....................................... 183 Dr Pawe³ Moczyd³owski.................................. 183 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 184 Prof. dr hab. Teodor Szymanowski............................ 185 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 190 Wicemarsza³ek Senatu Zbigniew Romaszewski..................... 191 Gen. Pawe³ Nasi³owski.................................. 192 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 201 Dr Tadeusz Jedynak.................................... 202 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 210 Przemys³aw Kazimirski.................................. 211 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 214 MATERIA Y Jerzy Ksi¹ ek Zastosowanie konferencji sprawiedliwoœci naprawczej w reintegracji spo³ecznej nieletnich sprawców czynu karalnego........................... 217 Andrzej Rejzner Budowanie czy niszczenie? Polityka spo³eczna wobec m³odzie y niedostosowanej spo³ecznie......................................... 228 Pp³k mgr Tadeusz Chruœlicki Probacja w wiêzieniu................................... 241 SESJA III CHARAKTERYSTYKA SYSTEMÓW PROBACYJNYCH W WYBRANYCH KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ Leo Tigges......................................... 249 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 256 Dr El bieta Dobiejewska................................. 256 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 259 Dr El bieta Dobiejewska................................. 259 Leo Tigges......................................... 259 Prof. dr hab. Zofia Œwida.................................. 259 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 261 Dr hab. Barbara Stañdo-Kawecka............................. 262 Leo Tigges......................................... 263 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 264 5

Dr Pawe³ Moczyd³owski.................................. 264 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 267 Leo Tigges......................................... 267 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 268 Gen. Pawe³ Nasi³owski.................................. 268 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 269 Krzysztof Mycka...................................... 269 Leo Tigges......................................... 270 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 271 Marek Motuk........................................ 271 Leo Tigges......................................... 271 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 272 SESJA IV OCENA STANU REALIZACJI PRZEZ POLSKÊ ZALECEÑ NR R(92)16 KOMITETU MINISTRÓW RADY EUROPY W SPRAWIE EUROPEJSKICH REGU DOTYCZ CYCH SANKCJI I ŒRODKÓW ALTERNATYWNYCH Z DNIA 19 PA DZIERNIKA 1992 ROKU Dr hab. Barbara Stañdo-Kawecka............................. 275 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 283 Dr Janusz Zagórski..................................... 285 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 292 Micha³ Lewoc........................................ 293 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 304 EUROPEJSKIE REGU Y DOTYCZ CE SANKCJI I ŒRODKÓW ALTERNATYWNYCH ZALECENIE NR R (92) 16 I MEMORANDUM WYJAŒNIAJ¹CE......... 305 SESJA V KURATORSKA S U BA S DOWA STAN I KIERUNKI ROZWOJU Andrzej Martuszewicz................................... 377 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 386 Krzysztof Mycka...................................... 387 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 395 Pose³ Beata Kempa..................................... 397 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 405 Mariusz Pankowiec..................................... 405 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 407 Krzysztof Mycka...................................... 407 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 407 6

Janusz Zagórski....................................... 408 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 411 Barbara Bojko-Kulpa.................................... 412 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 418 Barbara Bojko-Kulpa.................................... 418 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 418 DYSKUSJA Jan Malec.......................................... 421 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 424 Senator Antoni Szymañski................................. 424 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 425 Jerzy Ksi¹ ek........................................ 426 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 429 MATERIA Y Krajowa Rada Kuratorów Aktualna sytuacja kurateli s¹dowej w Polsce (na podstawie sprawozdania MS-S 40 oraz danych Komisji Monitorowania Warunków Pracy, P³acy i Obci¹ eñ Obowi¹zkami KRK)................................... 433 Barbara Bojko-Kulpa Aktywizacja spo³eczno-zawodowa m³odzie y trudnej jako nowa forma pracy z nieletnimi w oœrodkach kuratorskich........................... 442 Tadeusz Jedynak Efektywnoœæ kuratorskiej s³u by s¹dowej w Polsce a standardy dotycz¹ce sankcji i œrodków alternatywnych................................. 445 SESJA VI PRZYJÊCIE TEZ I ZALECEÑ POKONFERENCYJNYCH Janusz Zagórski....................................... 475 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 476 Wicemarsza³ek Senatu Zbigniew Romaszewski..................... 477 Andrzej Martuszewicz................................... 478 Monika Zawadzka..................................... 478 Senator Stanis³aw Piotrowicz............................... 480 REKOMENDACJE PO KONFERENCJI POLSKI SYSTEM PROBACJI STAN I KIERUNKI ROZWOJU W KONTEKœCIE STANDARDÓW EUROPEJSKICH POPOWO, 27 28 PA DZIERNIKA 2008 R....................... 481

Otwarcie konferencji

Wicemarsza³ek Senatu Zbigniew Romaszewski Witam pañstwa na trzeciej konferencji organizowanej przez Komisjê Praw Cz³owieka i Praworz¹dnoœci, poœwiêconej problemom probacyjnym. Pierwsza taka konferencja odby³a siê w roku 2000. Zajmowa³a siê stanem i perspektywami probacji. Druga konferencja odby³a siê w grudniu 2003 r. i zajmowa³a siê zapobieganiem i zwalczaniem przestêpczoœci przy zastosowaniu œrodków probacyjnych. Tak e to jest ju trzecia konferencja i sta³o siê to jak¹œ specjalnoœci¹ senackiej Komisji Praw Cz³owieka i Praworz¹dnoœci. Witam pañstwa serdecznie na naszej konferencji i bardzo dziêkujê za liczny udzia³ i du e zainteresowanie konferencj¹. Takie by³o zawsze. Jak siê obserwuje to, co siê dzieje w mediach, co siê dzieje w opinii publicznej, nawet nie s¹dzi³em, e zainteresowanie t¹ problematyk¹ jest a tak szerokie. Jeszcze raz wszystkich pañstwa serdecznie witam. Konferencja ta jest organizowana przez nasz¹ komisjê przy wspó³udziale ministra sprawiedliwoœci w jakiejœ mierze g³ównym zas³u onym jest tutaj pan minister Cichosz przy wspó³udziale Centralnego Zarz¹du S³u - by Wiêziennej, a tak e Rzecznika Praw Obywatelskich, który w ostatnim szczególnie okresie, w ci¹gu tej kadencji, poœwiêca bardzo du o uwagi tej problematyce. Tyle wielce szacownych i zas³u onych osób dla problematyki probacji znajduje siê na tej sali, e nie bêdê po kolei wymienia³. Witam wszystkich pañstwa niezwykle serdecznie. Natomiast chcia³bym wymieniæ pewn¹ nowoœæ na naszej konferencji, a mianowicie obecnoœæ sekretarza generalnego sta³ej konferencji do spraw probacji o wdziêcznej nazwie CEP, pana Leo Tiggesa, który przyby³ na nasz¹ konferencjê i zapozna nas z funkcjonowaniem tej europejskiej instytucji. 11

Zaczynaj¹c konferencjê nale a³oby siê zastanowiæ, co te konferencje przynios³y. Tak wiêc, po pierwsze, i to jest chyba najwa niejsze, zwiêkszy- ³y zainteresowanie rol¹ œrodków probacyjnych w walce z przestêpczoœci¹. Myœlê, e jawnym tego objawem jest w³aœnie w³¹czenie siê do sta³ej konferencji probacyjnej Europy, do której zostaliœmy przyjêci 26 wrzeœnia 2007 r., co nale y uznaæ za wyraz naszego zainteresowania, z jednej strony, i uznania dla naszych osi¹gniêæ z drugiej. Myœlê, e jest to w jakiejœ mierze równie osi¹gniêcie naszej konferencji. Druga kwestia to problem wykonywania kary i realizacji dzia³añ probacyjnych. I tutaj na swoim koncie musimy umieœciæ sta³¹ troskê o pozycjê w procesie wykonawczym kuratorów. Równie na naszych konferencjach wielokrotnie by³a podnoszona sprawa ustawy o kuratorach i tê ustawê w tej chwili mamy. Równie na tej konferencji i to chyba g³ównie na tej konferencji by³y propagowane, promowane idee mediacji. I mediacja, w du ej mierze dziêki dzia³aniom Komisji Praw Cz³owieka i Praworz¹dnoœci, znalaz³a w tej chwili swoje miejsce w polskim prawodawstwie. Oczywiœcie dla wszystkich uczestników tej konferencji jest rzecz¹ oczywist¹ rola, jak¹ w walce o mediacjê i jej promowanie odegra³a pani dr Janina Waluk, która od nas odesz³a i której brak na pewno bêdziemy odczuwali. W zwi¹zku z tym proszê pañstwa o uczczenie pamiêci dr Janiny Waluk minut¹ ciszy. Dziêkujê bardzo. Kolejnym punktem, który znalaz³ realizacjê, by³o zwrócenie uwagi na poœrednie œrodki karne, a wiêc œrodki pomiêdzy czyst¹ klasyczn¹ probacj¹ a kar¹ bezwzglêdnego pozbawienia wolnoœci. Do takich œrodków nale y niew¹tpliwe dozór elektroniczny. Jesteœmy w trakcie wdra ania tego œrodka. Zosta³a przygotowana ustawa, która prawdopodobnie bêdzie nowelizowana, bo praktyka zawsze odbiega od teorii, niemniej jednak te dzia³ania s¹ w tej chwili prowadzone bardzo szeroko. Na konferencji by³a omawiana kwestia wiêzieñ weekendowych. Ta sprawa zakoñczy³a siê w jakiejœ mierze fiaskiem, przede wszystkim ze wzglêdów organizacyjnych i kosztów przedsiêwziêcia. Jakie by³y nasze pora ki? Tak¹ istotn¹ pora k¹ by³o to, e od pierwszej konferencji w³aœciwie stale pojawia siê teza o potrzebie zorganizowania centralnego zarz¹du wykonywania kary, tak jak istnieje Centralny Zarz¹d Wiêziennictwa. Wydaje siê, e probacja realizowana przy poszczególnych s¹dach okrêgowych, probacja, która rozwija siê zupe³nie niezale nie i w prze³adowanych s¹dach w³aœciwie jest chyba ostatnim problemem, któ- 12

ry s¹dy interesuje, wymaga w moim przekonaniu jakiegoœ intensywnego wsparcia i w tym sensie mówi³bym o pewnej jednak centralizacji, o stworzeniu delegatur, które by tym siê zajmowa³y na terenie poszczególnych regionów, poszczególnych województw. Taka w ka dym razie by³a nasza koncepcja i nie bardzo wyobra am sobie, eby si³ami poszczególnych s¹dów okrêgowych probacja mog³a funkcjonowaæ szerzej. Mówimy tutaj o pewnych pora kach. Otó, yjemy w kraju pewnego paradoksu, bo wbrew temu, co wszyscy twierdz¹, e podstawowym œrodkiem karnym jest u nas wiêzienie, jest bezwzglêdne pozbawienie wolnoœci, okazuje siê, e zgodnie z danymi statystycznymi, podstawowym œrodkiem karnym stosowanym w naszym pañstwie jest jednak probacja. Je eli uwzglêdnimy, e w granicach 60% wyroków zapada w zawieszeniu, je eli uwzglêdnimy równie przedterminowe zwolnienia, je eli uwzglêdnimy warunkowe umorzenia postêpowania, to trzeba stwierdziæ, e obfitoœæ spraw, które podlegaj¹ dzia³aniom probacyjnym, jest w naszym kraju gigantyczna. Problem jest jeden i trzeba by go nazwaæ, to znaczy, e system jest probacyjny, ale probacja w zasadzie nie funkcjonuje. I to jest g³ówny problem, przed którym stoimy. Wydaje siê, e jest to zarówno problem materialny, jak i problem kadrowy. Myœlê, e kwestia z jednej strony wynagrodzeñ, a z drugiej strony etatów kuratorów nie pozwala na realizacjê probacji w tym rozmiarze, w jakim jest ona stosowana w wymiarze sprawiedliwoœci. To znaczy, je eli mamy mieæ system probacyjny, to na pewno nie mo e siê to odbywaæ za darmo. Myœlê, e doœæ czêsto jest u ywana argumentacja przeciwstawiaj¹ca koszty wiêziennictwa kosztom dzia³añ probacyjnych. Oczywiœcie, jeœli dzia- ³añ probacyjnych siê nie prowadzi, to rzeczywiœcie ich koszty s¹, je eli siê nie dop³aca kuratorom, to koszty dzia³alnoœci probacyjnej s¹ rzeczywiœcie znikome, tyle e efekt jest taki, e adnej probacji w efekcie nie ma, to znaczy przestêpcy, którzy korzystaj¹ z zawieszenia kary, generalnie uwa aj¹, e s¹d ich praktycznie uniewinni³ i ca³y ich dyskomfort polega na nudzeniu siê podczas rozprawy. Taka sytuacja jest sytuacj¹ z³¹. Nasza dzisiejsza konferencja ma swoj¹ specyfikê i w jakiœ sposób ró ni siê od poprzednich. T¹ specyfik¹ jest, po pierwsze, du o wiêksze zainteresowanie konferencj¹ œrodowisk praktycznie funkcjonuj¹cych w tej dziedzinie, a wiêc sêdziów penitencjarnych, kuratorów, wiêzienników, natomiast w stosunku do poprzednich konferencji mniejsza jest reprezentacja naukowców. Nie wiem, czym to jest spowodowane, byæ mo e na tych dwóch konferencjach, w ci¹gu tych paru, dyskusja, która toczy siê w œrodowisku naukowym, doprowadzi³a do wyczerpania ju wszystkich argumen- 13

tów, wszyscy pozostali przy swoich stanowiskach i dalsza wymiana opinii wydaje siê niecelowa. Druga kwestia to pewne przenoszenie siê konfliktów politycznych równie do œrodowiska naukowego. Dosyæ czêsto powtarza siê sytuacja, e jeœli ten bêdzie, to tego nie bêdzie. W koñcu koñczy siê tak, e nie ma obu. W zasadzie w³aœciwie obydwu nale a³oby podziêkowaæ za takt, bo jednak prowadz¹c konferencjê o bardzo merytorycznym charakterze jestem wdziêczny, e, mam tak¹ nadziejê, na tej konferencji unikniemy pozamerytorycznych sporów politycznych. I ostatni czynnik, o którym zapewne powie pan profesor Siemaszko, to jest problem jednak dosyæ wyraÿnego spadku przestêpczoœci w ostatnim okresie i wzrostu poczucia bezpieczeñstwa spo³eczeñstwa. Myœlê, e wp³ynê³y na to zarówno czynniki spo³eczne, jak spadek bezrobocia, poprawa statusu materialnego spo³eczeñstwa, jak równie aktywnoœæ na polu zwalczania przestêpczoœci. Jakie s¹ g³ówne kierunki naszej konferencji? S¹dzê, e powinny siê one skupiæ wokó³ nastêpuj¹cych punktów: warunki probacji, warunki materialne, prawne i ponownie kwestia wzmocnienia poprzez instytucje centralne dzia³añ probacyjnych. Po drugie, kwestia przepe³nienia wiêzieñ, d³ugotrwa³oœci procesów s¹dowych, które bardzo utrudniaj¹ procesy resocjalizacyjne, kwestia rozszerzania dzia³añ mediacyjnych, kwestia naszej dyskusji o wprowadzaniu œrodków poœrednich pomiêdzy bezwzglêdnym pozbawieniem wolnoœci a œrodkami czysto probacyjnymi, a wiêc dozorów, aresztów domowych, dozoru elektronicznego. No i wreszcie to, co jest chyba naszym g³ównym celem, a mam nadziejê, e uda siê nam go osi¹gn¹æ, to kwestia sformu³owania pewnych zaleceñ, pewnych perspektyw, które powinniœmy realizowaæ. I tu bêdzie pewna ró nica, mianowicie bêdziemy pod koniec konferencji, kiedy te zalecenia zostan¹ sformu³owane, usi³owali powo³aæ sta- ³¹ komisjê, która zajmowa³aby siê monitoringiem realizacji zaleceñ konferencji. Myœlê, e ona powstanie przy Senacie, przy Komisji Praw Cz³owieka i Praworz¹dnoœci. Bêdziemy usi³owali patrzeæ, co siê dzieje, a eby na nastêpnym naszym spotkaniu obraz naszych osi¹gniêæ by³ znakomicie wiêkszy. W tej chwili yczê pañstwu owocnych, szczerych, rzeczowych obrad. Dziêkujê bardzo. Przekazujê przewodnictwo przewodnicz¹cemu Komisji Praw Cz³owieka i Praworz¹dnoœci.

Senator Stanis³aw Piotrowicz Serdecznie dziêkujê panu marsza³kowi za piêkne wprowadzenie do dzisiejszej konferencji. Pragnê nisko pok³oniæ siê pañstwu i serdecznie podziêkowaæ, e zechcieliœcie przyj¹æ nasze zaproszenie. Jestem niezmiernie szczêœliwy, e pojawili siê dziœ na tej sali ludzie najbardziej kompetentni, je eli chodzi o problematykê dzisiejszej konferencji. W szczególnoœci cieszê siê bardzo z tego, e jest z nami œwiat nauki, co prawda nie tak licznie reprezentowany, jak siê spodziewaliœmy, niemniej jednak s¹ z nami najwybitniejsi profesorowie. Cieszê siê bardzo z obecnoœci rzecznika praw obywatelskich i towarzysz¹cych mu wspó³pracowników. Cieszê siê, e jest z nami licznie reprezentowane œrodowisko sêdziowskie, a przede wszystkim, e s¹ z nami ci, którzy g³ównie zajmuj¹ siê probacj¹, a wiêc kuratorzy. S¹ równie licznie reprezentowani przedstawiciele s³u by wiêziennej, Ministerstwa Sprawiedliwoœci i prokuratorów, co jest zapewne pewnym novum, jeœli chodzi o poprzednie konferencje. Serdecznie jeszcze raz pañstwa witam. Myœlê, e konferencja ma wtedy sens, kiedy z debaty bêd¹ wyp³ywa³y okreœlone wnioski. Trzeba nam bowiem zdiagnozowaæ sytuacjê, w jakiej w tej chwili siê znajdujemy. Trzeba wreszcie zastanowiæ siê nad tym, jak to ma siê w odniesieniu do innych krajów Unii Europejskiej. Cieszê siê bardzo, e jest wœród nas obecny pan Leo Tigges, sekretarz Konferencji do spraw Probacji. Jego wyst¹pienie zapewne przybli y nam, jak ta problematyka zarysowuje siê w Unii Europejskiej, a tym samym pozwoli nas osadziæ we w³aœciwym miejscu. Senator Stanis³aw Piotrowicz przewodnicz¹cy Komisji Praw Cz³owieka i Praworz¹dnoœci Senatu RP. 15

Oczekujemy równie, by z tej konferencji wyp³ywa³y, je eli powstanie taka potrzeba, okreœlone wnioski legislacyjne, tak jak to siê sta³o po poprzednich konferencjach, bo przecie dlatego Senat organizuje tê konferencjê, by przyczyniæ siê do usprawnienia systemu probacji. Mia³bym wielki niedosyt, gdybym nie podkreœli³, e dzisiejsza konferencja na pewno nie dosz³aby do skutku, gdyby nie pan marsza³ek Zbigniew Romaszewski. Zreszt¹ poprzednie dwie konferencje to jego dzie³o i ta obecna równie. Myœlê, e bez jego wstawiennictwa, bez jego inicjatywy ta konferencja nie by³aby mo liwa. Ale to charakterystyczne, to jest jedyny senator, który jest senatorem przez wszystkie kadencje. Pan marsza³ek wybaczy mi krótk¹ dygresjê, ale powiem, e jest to cz³owiek, który wiele wycierpia³ od dwóch totalitaryzmów, od totalitaryzmu zachodniego w dzieciñstwie i od totalitaryzmu wschodniego. To jest cz³owiek, który niestrudzenie przez lata walczy³ o prawa cz³owieka, w tym równie o prawa pokrzywdzonego, ale te i o tego cz³owieka, który dopuœci³ siê przestêpstwa, bo wszak napiêtnowaæ nam trzeba czyny, a szanowaæ godnoœæ ludzk¹. Myœlê, e to bêdzie te dominowa³o podczas dzisiejszej dyskusji. To, jak przywróciæ sprawcê do normalnego spo³eczeñstwa, jak spowodowaæ, by odczu³ dolegliwoœæ i poniós³ karê, a jednoczeœnie by nie ucierpia³a na tym jego godnoœæ ludzka. Cieszê siê z obecnoœci kapelana wiêziennictwa. Myœlê, e to jest te nowy kierunek, niespotykany dotychczas. Zanim przejdziemy do czêœci merytorycznej, bardzo proszê o zabranie g³osu pana ministra Cichosza.

Marian Cichosz Sekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwoœci Panie Marsza³ku! Panie Senatorze! Pani Pose³! Panie Rzeczniku Praw Obywatelskich! Szanowni Pañstwo! Jak najserdeczniej wszystkich pañstwa witam w Popowie, w Oœrodku Doskonalenia Zawodowego Centralnego Zarz¹du S³u by Wiêziennej i wyra am nadziejê, e spêdzimy tutaj bardzo wiele chwil wa nych dla rozwoju probacji i wa ne prze ycia intelektualne bêd¹ tutaj naszym udzia³em. Swój punkt widzenia przedstawiê w dyskusji panelowej, która za chwilê siê rozpocznie. Teraz jeszcze raz wszystkim dziêkujê za przybycie i yczê owocnych obrad. Dziêkujê bardzo. Senator Stanis³aw Piotrowicz Przewodnicz¹cy Komisji Praw Cz³owieka i Praworz¹dnoœci Bardzo proszê o zabranie g³osu pana doktora Janusza Kochanowskiego, Rzecznika Praw Obywatelskich. 17

Dr Janusz Kochanowski Panie Marsza³ku! Panie Przewodnicz¹cy! Panie Ministrze! Szanowni Pañstwo! Pan marsza³ek uzmys³owi³ nam wszystkim, jak wiele czasu up³ynê³o od konferencji w 2000 r. Przyznam siê, e nawet nie wiem, na której konferencji mia³em okazjê i szczêœcie byæ, natomiast mówi³em wtedy o nowej rzeczy, jak¹ jest elektroniczny monitoring. Z jednej strony up³yw czasu jest bardzo szybki, a z drugiej strony, jeœli weÿmiemy pod uwagê, e pierwszy raz chyba mówi³em o elektronicznym monitoringu w 2000 2001 r., a teraz mamy 2008 i ci¹gle bardzo dobr¹ perspektywê na jego realizacjê, to widzimy, e czas nie jest tak¹ rzecz¹ straszn¹ i mo e sobie p³yn¹æ niezale nie od naszych poczynañ. Istot¹ przedsiêwziêcia, które zainicjowa³ pan marsza³ek i któremu patronuje, jest ocena stosowania kar i œrodków o charakterze probacyjnym z uwzglêdnieniem miêdzynarodowych wzorców i doœwiadczeñ innych pañstw. Uzasadnieniem dla systematycznego okresowego analizowania tego rodzaju problematyki jest sytuacja, jaka panuje w naszym wymiarze sprawiedliwoœci. I tutaj druga refleksja, której trudno siê oprzeæ, e nasze rozwi¹zania, czy nasz stosunek do rzeczywistoœci przestêpczo-wiêziennej mija siê przewa nie z realnoœci¹. Przypomnê, e w roku 1997 wprowadziliœmy Kodeks karny, którego by³em zawsze zagorza³ym przeciwnikiem, równie na tej sali. Kodeks ten, jako reakcja na gwa³towny wzrost przestêpczoœci, wprowadza³ odwrotnie proporcjonaln¹ liberalizacjê odpowiedzialnoœci. Obecnie mamy, jak pan marsza³ek ju wspomina³, jak bêdzie mówi³ o tym pan profesor Siemaszko, sytuacjê odwrotn¹, mianowicie mamy gwa³towny spadek, nie wiem czy zas³u ony, przestêpczoœci, przy Dr Janusz Kochanowski Rzecznik Praw Obywatelskich. 18

bardzo du ej populacji wiêziennej osiemdziesiêciu czterech tysiêcy wiêÿniów oraz prawie siedemdziesiêciu tysi¹cach skazanych na karê pozbawienia wolnoœci, którzy z ró nych przyczyn nie odbywaj¹ tej kary w zak³adzie karnym, a utrzymuj¹ce siê od szeregu lat przepe³nienie aresztów œledczych i zak³adów karnych jest Ÿród³em licznych naruszeñ praw osób pozbawionych wolnoœci. Bardzo negatywne w tym kontekœcie skutki ma równie bezczynnoœæ wiêÿniów. W tych warunkach trudno jest zapobiegaæ ich demoralizacji oraz prowadziæ zamierzon¹ pracê wychowawcz¹. Dlatego szczególnie wa na jest œwiadomoœæ, e liczna grupa przestêpców mo e odkupiæ swoj¹ winê jeœli mogê mówiæ w ten sposób odbywaj¹c karê za pomoc¹ œrodków wolnoœciowych. Z tego wzglêdu wiêc niezbêdne jest systematyczne rozwijanie systemu probacyjnego, którego podstaw¹ musi byæ kuratela s¹dowa. Zalety kar i œrodków wolnoœciowych s¹ wszystkim od dawna znane. Docenia siê przede wszystkim mo liwoœæ unikniêcia przez skazanego pobytu w wiêzieniu i zwi¹zanej z tym demoralizacji. Pozostawienie sprawców drobnych przestêpstw na wolnoœci stwarza wiêksze mo liwoœci stosowania kar pozbawienia wolnoœci wobec sprawców groÿniejszych przestêpstw, a kadrze wychowawczej i psychologicznej pozwala skoncentrowaæ siê na pracy ze skazanymi, którzy tego wymagaj¹. Istniej¹ równie oczywiste wzglêdy natury ekonomicznej, które wskazuj¹, e stosowanie kar wolnoœciowych jest oczywiœcie tañsze od kary pozbawienia wolnoœci, zw³aszcza e kary pozbawienia wolnoœci tym bardziej kosztuj¹, im bardziej system penitencjarny musi przestrzegaæ pewnych standardów, a do tego musz¹ zmierzaæ i zmierzaj¹ wszystkie wspó³czesne systemy wiêzienne. Skazany pozostaj¹c na wolnoœci pracuje, a czêœæ wynagrodzenia mo e przeznaczyæ na naprawienie szkody wyrz¹dzonej przestêpstwem, sp³atê grzywien i innych zobowi¹zañ. W przypadku stosowania kar wolnoœciowych ni sze te s¹ koszty spo³eczne. Nie dochodzi bowiem do zerwania wiêzi rodzinnych, co ma czêsto miejsce, gdy skazany przebywa w zak³adzie karnym. Wiêzi te chyba najtrudniej odbudowaæ w³aœnie po jego opuszczeniu. Maj¹c to wszystko na uwadze w 2006 r., pod kierunkiem obecnego tu doktora Janusza Zagórskiego, w moim biurze zosta³y podjête badania dotycz¹ce wykonywania w Polsce œrodków probacji i adaptacji skazanych. Mam nadziejê, e pañstwo otrzymali te badania przed wejœciem na tê salê. Ich wydanie po³¹czono z badaniami sonda owymi w wybranych s¹dach oraz wœród kuratorów s¹dowych dla doros³ych i osób, wobec których wykonywano te œrodki. 19

Szczegó³owa analiza zebranych materia³ów da³a podstawy do sformu³owania wniosków, które odnosz¹ siê zarówno do potrzeby zmiany obowi¹zuj¹cych norm prawa, jak i praktyki ich stosowania. Wnioski z tych badañ zosta³y przedstawione Komisji Praw Cz³owieka i Praworz¹dnoœci Senatu, Komisji Sprawiedliwoœci i Praw Cz³owieka Sejmu oraz ministrowi sprawiedliwoœci. Liczê, e sformu³owane przez nas postulaty doskonalenia œrodków probacyjnych znajd¹ zastosowanie w praktyce. Na dzisiejszej konferencji bêd¹ przedstawiane przez moich wspó³pracowników. Wszystkim uczestnikom konferencji poœwiêconej probacji yczê owocnych obrad. Senator Stanis³aw Piotrowicz Przewodnicz¹cy Komisji Praw Cz³owieka i Praworz¹dnoœci Serdecznie dziêkujê panu doktorowi. Nie wymieni³em wszystkich œrodowisk, ale s¹ na tej sali przedstawiciele polskiego parlamentu. Jest pan senator Jacek Swakoñ, jest pani pose³ Beata Kempa, minister sprawiedliwoœci. Zazwyczaj tak jest, e swoich bliskich cz³owiek najpóÿniej przez grzecznoœæ wymienia, niemniej jednak bardzo serdecznie witam i cieszê siê z ich obecnoœci. Zanim przyst¹pimy do merytorycznej czêœci, bardzo proszê o to, abyœmy wy³onili zespó³ redakcyjny, aby istotne wnioski z przebiegu dzisiejszej konferencji nam nie umknê³y. Moja propozycja zmierza w tym kierunku, eby z ka dego œrodowiska wydelegowana zosta³a jedna osoba, wzglêdnie zg³osi³a siê sama. Bylibyœmy niezmiernie wdziêczni. S¹dzê, e taki zespó³ powinien sk³adaæ siê z kilku osób, a akurat tyle œrodowisk jest, wiêc by³oby niezmiernie mi³o, gdyby to uda³o siê sprawnie uczyniæ. Bardzo proszê. Oczywiœcie chcia³em te powitaæ na tej sali tych, którzy w mrówczy sposób przygotowali dzisiejsz¹ konferencjê, a wiêc sekretarzy Komisji Praw Cz³owieka i Praworz¹dnoœci oraz Biuro Informacji i Dokumentacji Kancelarii Senatu. Drodzy pañstwo, oczekujê propozycji. A mo e damy chwilê czasu do namys³u i w trakcie pierwszego referatu uda³oby siê tak¹ reprezentacjê do zespo³u redakcyjnego wy³oniæ. 20