1. Gospodarka finansowa jednostek pomocy społecznej

1. Gospodarka finansowa jednostek pomocy społecznej Piotr Wieczorek (1.1, 1.2) Anna Drozdowska (1.3) 1.1. Jednostki organizacyjne pomocy społecznej Jednostki pomocy społecznej ze względu na realizowane zadania prowadzą specyficzną gospodarkę finansową uzależnioną m.in. od ustaleń ustawy z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm., dalej: PomocSpołU). Do jednostek systemu pomocy społecznej należą: Tabela 1. Jednostki pomocy społecznej w Polsce Dotychczas Od 1.1.2012 r. y regionalny ośrodek polityki społecznej y powiatowe centrum pomocy rodzinie y ośrodek pomocy społecznej y dom pomocy społecznej y placówka specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego, y placówka opiekuńczo-wychowawcza y ośrodek adopcyjno-opiekuńczy y ośrodek wsparcia y ośrodek interwencji kryzysowej y regionalny ośrodek polityki społecznej y powiatowe centrum pomocy rodzinie y ośrodek pomocy społecznej y dom pomocy społecznej y placówka specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego y ośrodek wsparcia y ośrodek interwencji kryzysowej Z powyższego wynika, że od 1.1.2012 r. z systemu jednostek pomocy społecznej znika placówka opiekuńczo-wychowawcza oraz ośrodek adopcyjno-opiekuńczy. Trafiły do jednostek organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, w ramach których funkcjonują: 1

1. Gospodarka finansowa jednostek pomocy społecznej jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego, które wykonują zadania w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej (może to być np. ośrodek pomocy społecznej), placówki wsparcia dziennego, organizatorzy rodzinnej pieczy zastępczej, placówki opiekuńczo-wychowawcze, regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne, interwencyjne ośrodki preadopcyjne, ośrodki adopcyjne, podmioty, którym zlecono realizację zadań z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej. Placówki opiekuńczo-wychowawcze zatem będą funkcjonować dalej, lecz na podstawie innych przepisów niż PomocSpołU. Likwiduje się publiczne ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, natomiast część ich zadań przejmie jednostka samorządu województwa. 1.2. Wzajemne rozliczenia między jednostkami pomocy społecznej 1.2.1. Dokumentacja w obrocie między jednostkami zasada ograniczonego zaufania Z zapisów ustawy z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej wynika część rozliczeń wzajemnych między jednostkami pomocy społecznej. Pozostałe rozliczenia wynikają z różnych uwarunkowań organizacyjnych samych jednostek lub ich otoczenia czy jeszcze innych przepisów prawa. Rozliczenia wzajemne dotyczą przepływów finansowych, które wynikają najczęściej ze specyfiki realizacji zadania publicznego, co dotyczy również realizacji projektów z udziałem środków europejskich. W praktyce okazuje się, że pracownicy jednostek pomocy społecznej mają kłopot we właściwym udokumentowaniu operacji, które zachodzą w wyniku wzajemnych obciążeń. Prowadzi to do wielu kłopotów między osobami prowadzącymi rachunkowość, które nie mają pewności co do prawidłowości zastosowanych rozwiązań, a tracą sporo czasu, aby obronić swoje stanowisko. W efekcie, z powodu braku czasu, nie przykłada się zbyt wielkiej wagi do poprawności dokumentów ze względu na zasadę wzajemnego zaufania, która w tym przypadku jest swoistą pułapką z ryzykiem nierzetelności sprawozdania. Jednak w kontroli dokumentów i gospodarce finansowej jednostki obowiązuje zasada ograniczonego zaufania. Wynika z niej konieczność upewnienia się, czy przedłożony dokument dotyczy zdarzenia, które faktycznie wystąpiło i czy spełnia wymogi formalne i rachunkowe. Trzeba sobie zdać sprawę z tego, że niepra- 2

1.2. Wzajemne rozliczenia między jednostkami pomocy społecznej widłowości zawarte w dokumentach wpływają na sposób księgowania operacji w nich wyrażonych. Dalsza część rozdziału ma za zadanie przedstawić ujednolicony sposób dokumentowania operacji i sposobu ich ujęcia w księgach rachunkowych. Dotyczy to głównie sytuacji, kiedy podstawą świadczenia jest decyzja administracyjna, która nie jest aktem dwustronnym i nie wynika z fakultatywnej możliwości świadczenia usług. Interesuje nas zatem udokumentowanie zadania publicznego, przypisanego do realizacji przez jednostki pomocy społecznej i pieczy zastępczej, a nie stanowiącego w rozumieniu ustawy z 11.4.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 ze zm., dalej: VATU) oraz Ordynacji podatkowej z 29.8.1997 r. (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., dalej: OrdPU) działalności gospodarczej. Przy wzajemnych rozliczeniach istotne jest, że polityka rachunkowości jednej jednostki pomocy społecznej (X) nie może wpływać na prowadzenie rachunkowości drugiej jednostki pomocy społecznej (Y). W dalszej części opisano rozliczenia wzajemne, które są prowadzone od 1.1.2012 r. ze względu na wejście w życie większości przepisów ustawy z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. Nr 149, poz. 887, dalej: SystemPieczZastU). System pieczy zastępczej to zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnić dzieciom czasową opiekę i wychowanie w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców. Przy wzajemnych rozliczeniach ma duże znaczenie forma organizacyjno-prawna jednostek, które będą się rozliczać, ponieważ jednostki pomocy społecznej mogą być prowadzone jako jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, a część przez osoby prawne i osoby fizyczne w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. 1.2.2. Zadania JST w ramach systemu pieczy zastępczej y Zadania powiatu w ramach pieczy zastępczej Z art. 32 ustawy z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wynika, że piecza zastępcza jest sprawowana w przypadku niemożności zapewnienia opieki i wychowania przez rodziców. Organizuje ją powiat. W ramach pieczy zastępczej zapewnia on: 1) realizację planu pracy z rodziną lub gdy jest to niemożliwe dążenie do przysposobienia dziecka; 2) przygotowanie dziecka do godnego, samodzielnego i odpowiedzialnego życia, pokonywania trudności życiowych zgodnie z zasadami etyki, nawiązywania i podtrzymywania bliskich, osobistych i społecznie akceptowanych kontaktów z rodziną i rówieśnikami, w celu łagodzenia skutków doświadczania straty i separacji oraz zdobywania umiejętności społecznych; 3

1. Gospodarka finansowa jednostek pomocy społecznej 3) zaspokojenie potrzeb emocjonalnych dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych i kulturalno-rekreacyjnych. Zarówno pomoc społeczna, jak i system pieczy zastępczej stanowi element polityki społecznej państwa. Przyjęto założenie, że piecza zastępcza jest sprawowana w formie: 1) rodzinnej, 2) instytucjonalnej. W dalszej części tego rozdziału skupimy się na opisie zasad dotyczących instytucjonalnej pieczy zastępczej, ponieważ forma rodzinna nie powinna sprawić służbom księgowym kłopotu, a niniejsze opracowanie nie stanowi kompleksowego komentarza do nowej SystemPieczZastU. Tabela 2. Podmioty prowadzące różnego typu instytucjonalną pieczę zastępczą Instytucjonalne formy pieczy zastępczej placówka opiekuńczo-wychowawcza (centrum administracyjne z placówkami) regionalna placówka opiekuńczo-terapeutyczna interwencyjny ośrodek preadopcyjny Podmiot prowadzący/zlecający powiat samorząd województwa samorząd województwa Wymienione w tabeli instytucjonalne formy pieczy zastępczej mogą być zlecone przez jednostki samorządu terytorialnego: 1) organizacjom pozarządowym prowadzącym działalność w zakresie wspierania rodziny, pieczy zastępczej lub pomocy społecznej; 2) osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym działającym na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancji wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej lub pomocy społecznej. Niestety niektóre pomysły ustawodawcy naruszają zasady ustrojowe jednostek samorządu terytorialnego, ponieważ np. zgodnie z art. 94 SystemPieczZastU starosta może zapewnić wspólną obsługę ekonomiczno-administracyjną i organizacyjną prowadzonych placówek opiekuńczo-wychowawczych, w szczególności tworząc centra administracyjne do obsługi tych placówek, lub zlecić realizację tego zadania na podstawie ustawy z 24.4.2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654). Kompetencja starosty opisana w przepisie, w zakresie możliwości tworzenia centrum administracyjnego, nie będzie mogła być wykonana ze względu na to, że zgodnie z art. 12 ustawy z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm., dalej: SamPowU) do wyłącz- 4

1.2. Wzajemne rozliczenia między jednostkami pomocy społecznej nej właściwości rady powiatu należy podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu dotyczących m.in. tworzenia, przekształcania i likwidacji jednostek organizacyjnych oraz wyposażania ich w majątek. Istotne jest, że w celu wykonywania zadań powiat może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi podmiotami, lecz organem powiatu nie jest starosta, lecz rada powiatu i jego zarząd. Znaczne komplikacje wynikają z ustalenia, że zasadniczo placówką opiekuńczo-wychowawczą kieruje dyrektor, co dotyczy sytuacji, kiedy placówka jest prowadzona jako jednostka budżetowa. Jednostki systemu pieczy zastępczej nie stanowią jednostek pomocy społecznej w rozumieniu art. 14 ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm., dalej: FinPublU). To uniemożliwia organizowanie tych jednostek w formie samorządowego zakładu budżetowego. Jednak w przypadku zapewnienia wspólnej obsługi ekonomiczno-administracyjnej i organizacyjnej placówek opiekuńczo-wychowawczych, placówką opiekuńczo-wychowawczą kieruje dyrektor podmiotu, który zapewnia tę obsługę, przy pomocy wychowawcy. Tej zasady nie stosuje się do placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego. Wniosek: placówka opiekuńczo-wychowawcza nie musi mieć formy jednostki organizacyjnej powiatu, a centrum administracyjne może być prowadzone w formie jednostki budżetowej, przy czym placówki opiekuńczo-wychowawcze będą jednostkami organizacyjnymi centrum, nie mając samodzielności finansowej. W takim przypadku w centrum będzie musiała być zatrudniona osoba na stanowisku głównego księgowego. Zadanie przekazane organizacjom pozarządowym i innym podmiotom w drodze umowy musi być opisane jako prowadzenie centrum administracyjnego wraz z placówkami opiekuńczo-wychowawczymi. y Wyszczególnienie wymagań dla osoby ubiegającej się o stanowisko dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej W art. 97 SystemPieczZastU ustalono, kto może być dyrektorem placówki opiekuńczo-wychowawczej typu socjalizacyjnego, interwencyjnego lub specjalistyczno-terapeutycznego (dotyczy to również centrum administracyjnego). Z tego przepisu wynika, że może to być osoba, która: 1) posiada tytuł zawodowy magistra lub tytuł równorzędny: a) na kierunku pedagogika, pedagogika specjalna, psychologia, nauki o rodzinie lub na innym kierunku, którego program obejmuje resocjalizację, pracę socjalną, pedagogikę opiekuńczo-wychowawczą, albo b) na dowolnym kierunku, uzupełniony studiami podyplomowymi w zakresie psychologii, pedagogiki, nauk o rodzinie lub resocjalizacji; 5

1. Gospodarka finansowa jednostek pomocy społecznej 2) posiada co najmniej 3-letni staż pracy w instytucji zajmującej się pracą z dziećmi lub rodziną albo udokumentowane doświadczenie pracy z dziećmi lub rodziną; 3) nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest jej zawieszona ani ograniczona; 4) wypełnia obowiązek alimentacyjny w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do niej wynika z tytułu egzekucyjnego; 5) nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe; 6) jest zdolna do kierowania placówką opiekuńczo-wychowawczą, co zostało potwierdzone zaświadczeniem lekarskim o braku przeciwwskazań do pełnienia tej funkcji. Inne wymagania stawia się dyrektorom placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego. Może to być osoba, która: 1) posiada co najmniej wykształcenie średnie; 2) posiada świadectwo ukończenia szkolenia, o którym mowa w art. 44 SystemPieczZastU; 3) posiada pozytywną opinię organizatora rodzinnej pieczy zastępczej dotyczącą predyspozycji do pełnienia funkcji dyrektora; 4) nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest jej zawieszona ani ograniczona; 5) wypełnia obowiązek alimentacyjny w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do niej wynika z tytułu egzekucyjnego; 6) nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe; 7) jest zdolna do kierowania placówką opiekuńczo-wychowawczą, co zostało potwierdzone zaświadczeniem lekarskim o braku przeciwwskazań do pełnienia tej funkcji. Każda placówka opiekuńczo-wychowawcza musi mieć opracowany regulamin, w którym ustala się m.in. typ placówki: 1) socjalizujący, 2) interwencyjny, 3) specjalistyczno-terapeutyczny, 4)..wielofunkcyjny łączący zadania: socjalizujące, interwencyjne oraz specjalistyczno-terapeutyczne, 5) rodzinny. y Sytuacje, w których może dochodzić do wzajemnych rozliczeń W rozliczeniach między jednostkami pomocy społecznej i jednostkami systemu pieczy zastępczej może dochodzić do rozliczeń wzajemnych m.in. ze względu na zakres zadań własnych, które ustalono gminom na podstawie art. 176 SystemPieczZastU. 6

1.2. Wzajemne rozliczenia między jednostkami pomocy społecznej y Zadania własne gmin Należą do nich: 1) opracowanie i realizacja 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny; 2) tworzenie możliwości podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny; 3) tworzenie oraz rozwój systemu opieki nad dzieckiem, w tym placówek wsparcia dziennego, oraz praca z rodziną przeżywającą trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez: a) zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności wsparcia i pomocy asystenta rodziny oraz dostępu do specjalistycznego poradnictwa, b) organizowanie szkoleń i tworzenie warunków do działania rodzin wspierających, c) prowadzenie placówek wsparcia dziennego oraz zapewnienie w nich miejsc dla dzieci; 4) finansowanie: a) kosztów szkoleń dla rodzin wspierających, b) podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny, c) kosztów związanych z udzielaniem pomocy, o której mowa w art. 29 ust. 2 SystemPieczZastU, ponoszonych przez rodziny wspierające; 5) współfinansowanie pobytu dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym; 6) sporządzanie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny oraz przekazywanie ich właściwemu wojewodzie, w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu teleinformatycznego; 7) prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej, zamieszkałego na terenie gminy; 8) przekazywanie do biura informacji gospodarczej danych, o których mowa w art. 193 ust. 8 SystemPieczZastU. Do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez gminę należy wykonywanie zadań wynikających z rządowych programów z zakresu wspierania rodziny, przy czym ustalono, że zadania zlecone z zakresu administracji rządowej mają być realizowane zgodnie z wytycznymi przekazanymi przez wojewodę. Zgodnie z art. 178 SystemPieczZastU wójt (burmistrz, prezydent) może upoważnić kierownika ośrodka pomocy społecznej, a także inną osobę na wniosek kierownika ośrodka pomocy społecznej do prowadzenia postępowań w sprawach z zakresu wspierania rodziny oraz wydawania w tych sprawach decyzji. 7

1. Gospodarka finansowa jednostek pomocy społecznej y Zadania własne powiatu Zwrócimy jeszcze uwagę na zadania własne powiatu. Zgodnie z art. 180 SystemPieczZastU należą do nich: 1) opracowanie i realizacja 3-letnich powiatowych programów dotyczących rozwoju pieczy zastępczej, zawierających między innymi coroczny limit rodzin zastępczych zawodowych; 2) zapewnienie dzieciom pieczy zastępczej w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka oraz w placówkach opiekuńczo-wychowawczych; 3) organizowanie wsparcia osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo-wychowawcze i regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne, przez wspieranie procesu usamodzielnienia; 4) tworzenie warunków do powstawania i działania rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka i rodzin pomocowych; 5) prowadzenie placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz placówek wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym; 6) organizowanie szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka, rodzin pomocowych i dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego oraz kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego; 7) organizowanie wsparcia dla rodzinnej pieczy zastępczej, w szczególności przez tworzenie warunków do powstawania: grup wsparcia, specjalistycznego poradnictwa; 8) powoływanie centrów administracyjnych do obsługi placówek opiekuńczo-wychowawczych; 9) wyznaczanie organizatora rodzinnej pieczy zastępczej; 10) zapewnienie przeprowadzenia przyjętemu do pieczy zastępczej dziecku niezbędnych badań lekarskich; 11) prowadzenie rejestru danych, o osobach zakwalifikowanych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, rodziny zastępczej niezawodowej lub do prowadzenia rodzinnego domu dziecka, a ponadto pełniących funkcję rodziny zastępczej zawodowej lub rodziny zastępczej niezawodowej oraz prowadzących rodzinny dom dziecka; 12) kompletowanie we współpracy z właściwym ośrodkiem pomocy społecznej dokumentacji związanej z przygotowaniem dziecka do umieszczenia w rodzinie zastępczej albo rodzinnym domu dziecka; 13) finansowanie: a) świadczeń pieniężnych dotyczących dzieci z terenu powiatu, umieszczonych w rodzinach zastępczych, rodzinnych domach dziecka, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych lub rodzinach pomocowych, na jego terenie lub na terenie innego powiatu, 8

1.2. Wzajemne rozliczenia między jednostkami pomocy społecznej b) pomocy przyznawanej osobom usamodzielnianym opuszczającym rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka, placówki opiekuńczo-wychowawcze lub regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne, c) szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, prowadzenia rodzinnego domu dziecka lub pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego oraz szkoleń dla rodzin zastępczych, prowadzących rodzinne domy dziecka oraz dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego; 14) sporządzanie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej oraz przekazywanie ich właściwemu wojewodzie, w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu teleinformatycznego; 15) przekazywanie do biura informacji gospodarczej danych, o których mowa w art. 193 ust. 8 SystemPieczZastU. Do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat należy: 1) realizacja zadań wynikających z rządowych programów wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej; 2) finansowanie pobytu w pieczy zastępczej małoletnich cudzoziemców. Zgodnie z art. 182 SystemPieczZastU zadania powiatu w zakresie pieczy zastępczej starosta wykonuje za pośrednictwem powiatowego centrum pomocy rodzinie oraz organizatorów rodzinnej pieczy zastępczej, co wiąże się m.in. z upoważnieniem kierownika powiatowego centrum rodzinie do wydawania decyzji administracyjnych. y Zadania samorządu województwa Wymieniając zadania gminy i powiatu, nie można pominąć zadań samorządu województwa, do których należy (art. 183 SystemPieczZastU): 1) prowadzenie interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych i regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych; 2) opracowywanie programów dotyczących wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, będących integralną częścią strategii rozwoju województwa; 3) promowanie nowych rozwiązań w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej; 4) sporządzanie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej oraz przekazywanie ich właściwemu wojewodzie, w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu teleinformatycznego. Mając określone zadania własne i zlecone przez administrację rządową, zestawmy teraz zadania, które organy jednostek samorządu terytorialnego mogą zlecić m.in. organizacjom pozarządowym prowadzącym działalność w zakresie wspierania rodziny, pieczy zastępczej lub pomocy społecznej, stosując ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. 9

1. Gospodarka finansowa jednostek pomocy społecznej Tabela 3. Zadania z zakresu pieczy zastępczej zlecane przez JST organizacjom pozarządowym Art. SystemPieczZastU art. 10 ust. 1 art. 18 ust. 2 i 3 art. 60 ust. 1 art. 76 ust. 1 art. 93 ust. 2 i 3 art. 154 ust. 2 Zadanie Praca z rodziną w szczególności w formie: 1) konsultacji i poradnictwa specjalistycznego 2) terapii i mediacji 3) usług dla rodzin z dziećmi, w tym usług opiekuńczych i specjalistycznych 4) pomocy prawnej, szczególnie w zakresie prawa rodzinnego 5) organizowania dla rodzin spotkań mających na celu wymianę ich doświadczeń oraz zapobieganie izolacji, zwanych dalej grupami wsparcia lub grupami samopomocowymi Prowadzenie placówki wsparcia dziennego (zleca gmina), placówki wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym (zleca powiat) Organizacja rodzinnego domu dziecka Organizacja rodzinnej pieczy zastępczej Prowadzenie placówki opiekuńczo-wychowawczej, prowadzenie regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego Prowadzenie ośrodka adopcyjnego 1.2.3. Zasady finansowania wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej y Wydatki ponoszone przez powiat na dziecko, przed umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej Realizując swoje zadania, powiat właściwy (art. 191 SystemPieczZastU) ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej ponosi: 1) wydatki na opiekę i wychowanie dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej albo rodzinnym domu dziecka; 2) średnie miesięczne wydatki przeznaczone na utrzymanie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu socjalizacyjnego, interwencyjnego lub specjalistyczno-terapeutycznego, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej albo interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym; 3) wydatki na utrzymanie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego oraz środki finansowe na bieżące funkcjonowanie tej placówki. 10

1.2. Wzajemne rozliczenia między jednostkami pomocy społecznej y Ustalenie powiatu zobowiązanego do ponoszenia opłat W rozliczeniach wzajemnych między jednostkami organizacyjnymi powiatów ma znaczenie obowiązek ponoszenia obciążeń finansowych, który wynika z tego, że: 1) jeżeli nie można ustalić powiatu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, właściwy do ponoszenia wydatków jest powiat miejsca jego ostatniego zameldowania na pobyt stały; 2) jeżeli nie można ustalić miejsca ostatniego zameldowania dziecka na pobyt stały, właściwy do ponoszenia wydatków jest powiat miejsca siedziby sądu, który orzekł o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej. y Porozumienia zawarte między powiatami dotyczące ponoszenia opłat Na podstawie powyższych ustaleń będzie dochodzić do przekazywania środków finansowych między jednostką powiatu, na terenie którego funkcjonują mogące przyjąć dziecko: rodzina zastępcza, rodzinny dom dziecka lub placówka opiekuńczo-wychowawcza, a powiatem właściwym ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej, przy czym ustalono konieczność zawarcia porozumienia w sprawie przyjęcia dziecka oraz warunków jego pobytu i wysokości wydatków na jego opiekę i wychowanie. Uproszczony schemat wzoru porozumienia zamieszczono poniżej: Schemat nr 1. Wzór zawarcia porozumienia w sprawie przyjęcia dziecka oraz warunków jego pobytu i wysokości wydatków na jego opiekę i wychowanie Porozumienie z dnia zawarte między (jednostka powiatu X) a (jednostka powiatu Y) w sprawie przyjęcia (imię i nazwisko dziecka, inne dane) oraz warunków jego pobytu i wysokości wydatków na jego opiekę i wychowanie w (jednostka lub podmiot pieczy zastępczej) 11

1. Gospodarka finansowa jednostek pomocy społecznej Ustala się następujące warunki pobytu: 1 1) 2) 3) Ustala się wysokość wydatków na jego opiekę i wychowanie: 2 1) 2) 3) 3 Środki finansowe będą przekazywane w terminie., na podstawie. (należy ustalić formę dokumentu, który będzie podstawą przelewu środków) wystawianego najpóźniej do każdego miesiąca i przesłanego drogą elektroniczną na adres: Komentarz: Taki zapis pozwoli na sprawne realizowanie zadania zarówno ze strony jednostki przekazującej środki, jak i przyjmującej, a ponadto umożliwia właściwe wykonywanie kontroli formalnej przysłanego dokumentu, który będzie podstawą dokonania przelewu.. W celu właściwej realizacji zadania konieczne jest ustalenie w porozumieniu formy dokumentu (pismo, nota księgowa itp.), na podstawie którego będą dokonywane przelewy środków (co pozwoli na właściwe sprawowanie kontroli formalnoprawnej przez pracowników prowadzących rachunkowość jednostki), a ponadto terminów rozliczeń. Należy zwrócić uwagę, że mowa jest o wydatku, zatem środki finansowe powinny być przelewane przed dokonaniem tych wydatków, czyli według zasady z góry. Powyższe zasady dotyczą również samorządu województwa, na terenie którego funkcjonuje mogąca przyjąć dziecko regionalna placówka opiekuńczo-terapeutyczna lub interwencyjny ośrodek preadopcyjny, który zawiera z powiatem (właściwym ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej) porozumienie w sprawie przyjęcia dziecka oraz warunków jego pobytu i wysokości wydatków na jego opiekę i wychowanie. Jest to związane z takim prowadzeniem ewidencji księgowej w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym, aby było możliwe ustalenie średnio miesięcznych wydatków przeznaczonych na utrzymanie dziecka. Piszący ten przepis wyraźnie popełnili omyłkę, ponieważ nie można postawić znaku równości między: 12

1.2. Wzajemne rozliczenia między jednostkami pomocy społecznej wydatkami na opiekę i wychowanie dziecka (art. 191 ust. 5 średnimi miesięcznymi wydatkami przeznaczonymi na utrzymanie dziecka (art. 191 ust. 1 SystemPieczZastU) SystemPieczZastU) W ramach jednego artykułu SystemPieczZastU istnieje zatem brak spójności między zapisami ustawodawcy. Wynagrodzenia wraz z pochodnymi: dla zawodowej rodziny zastępczej, prowadzącego rodzinny dom dziecka, osób zatrudnionych w rodzinie zastępczej, osób zatrudnionych w rodzinnym domu dziecka lub zajmujących się opieką i wychowaniem w rodzinnym domu dziecka, świadczenia dla rodziny pomocowej finansuje proporcjonalnie do liczby dzieci powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej. y Sytuacje, w których nie stosuje się wzajemnych rozliczeń między jednostkami samorządu terytorialnego Zasadniczo przepisów dotyczących wzajemnych rozliczeń między jednostkami samorządu terytorialnego nie stosuje się w przypadku: 1) dzieci umieszczonych w rodzinie zastępczej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego lub placówce opiekuńczo-wychowawczej typu interwencyjnego, jeśli przyjęto dziecko: a) na podstawie orzeczenia sądu, b) w przypadku gdy dziecko zostało doprowadzone przez Policję lub Straż Graniczną, c) na wniosek rodziców, dziecka lub innej osoby, w przypadku kiedy (od 1.1.2012 r.) pracownik socjalny wykonujący obowiązki służbowe miał prawo odebrać dziecko z rodziny w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub jego zdrowia w związku z przemocą w rodzinie, (art. 12a ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Dz.U. Nr 180, poz. 1493); 2) dzieci pozostawionych bezpośrednio po urodzeniu lub dzieci, których tożsamość rodziców jest nieznana. Jednak w opisanym powyżej przypadku wydatki na opiekę i wychowanie dziecka w wysokości proporcjonalnej do liczby dni pobytu dziecka ponosi powiat właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej albo powiat, który otrzymuje zwrot wydatków na utrzymanie dziecka. Z kolei wydatki na opiekę i wychowanie dziecka lub wydatki przeznaczone na utrzymanie dziecka w: rodzinie zastępczej zawodowej, rodzinie zastępczej niezawodowej, 13

1. Gospodarka finansowa jednostek pomocy społecznej rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym ponosi powiat właściwy ze względu na miejsce pozostawienia dziecka. y Rozliczenia w przypadku umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej albo w rodzinnym domu dziecka Odmiennie uregulowano rozliczenia w przypadku umieszczenia dziecka w: rodzinie zastępczej albo w rodzinnym domu dziecka, gdy to gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej ponosi odpowiednio wydatki w wysokości: 1) 10% wydatków na opiekę i wychowanie dziecka w pierwszym roku pobytu dziecka w pieczy zastępczej; 2) 30% wydatków na opiekę i wychowanie dziecka w drugim roku pobytu dziecka w pieczy zastępczej; 3) 50% wydatków na opiekę i wychowanie dziecka w trzecim roku i następnych latach pobytu dziecka w pieczy zastępczej. Z kolei w przypadku umieszczenia dziecka w: placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka przed umieszczeniem go po raz pierwszy w pieczy zastępczej ponosi odpowiednio wydatki w wysokości: 1) 10% w pierwszym roku pobytu dziecka w pieczy zastępczej, 2) 30% w drugim roku pobytu dziecka w pieczy zastępczej, 3) 50% w trzecim roku i następnych latach pobytu dziecka w pieczy zastępczej średnich miesięcznych wydatków przeznaczonych na utrzymanie dziecka albo środków finansowych na utrzymanie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego oraz środków finansowych na bieżące funkcjonowanie tej placówki. W rozliczeniach wzajemnych między jednostkami organizacyjnymi gmin i powiatów ma znaczenie obowiązek ponoszenia obciążeń finansowych, który wynika z tego, że: 1) jeżeli nie można ustalić gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, właściwa do ponoszenia wydatków jest gmina miejsca jego ostatniego zameldowania na pobyt stały; 2) jeżeli nie można ustalić miejsca ostatniego zameldowania dziecka na pobyt stały, właściwa do ponoszenia wydatków jest gmina miejsca siedziby sądu, który orzekł o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej. 14

1.2. Wzajemne rozliczenia między jednostkami pomocy społecznej W przypadku gdy za pobyt dziecka w: rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej albo interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym wydatki na opiekę i wychowanie dziecka albo średnie miesięczne wydatki przeznaczone na utrzymanie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej bądź środki finansowe na utrzymanie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego oraz środki finansowe na bieżące funkcjonowanie tej placówki poniosła gmina i powiat, kwoty (z tytułu nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych) zalicza się w pierwszej kolejności na poczet należności najdawniej wymagalnych i dzieli się, uwzględniając wysokość poniesionych wydatków. Środki z tytułu nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych wraz z odsetkami, ustalone ostateczną decyzją, podlegają potrąceniu z bieżąco wypłacanych świadczeń pieniężnych, przy czym należności te podlegają egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a odsetki są naliczane od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty świadczenia pieniężnego do dnia spłaty. W celu prowadzenia właściwych rozliczeń wzajemnych między jednostkami, jak można zauważyć nie tylko pomocy społecznej, należy rozwiać wątpliwości co do zakresu poszczególnych rodzajów wydatków, o których była mowa wcześniej. Wydatki na opiekę i wychowanie dziecka, które mogą być ponoszone w: rodzinie zastępczej albo rodzinnym domu dziecka, zgodnie z art. 192 SystemPieczZastU, tworzą katalog zamknięty. 15