Owady polskie Ogólny leksykon entomologiczny Kewin Ś. 2012r.
Wstęp: Czym właściwie są owady i jaką rolę pełnią w naszym życiu? Co dzięki nim zawdzięczamy i czy są one wyłącznie pożyteczne? Jakich jest najwięcej i co niesie ze sobą ich nadmiar? Na te jak i inne pytania postaram się odpowiedzieć w tym leksykonie, który nie ukrywam jest moim pierwszym dziełem, stąd możliwy ciężki język tej książki. Postaram się przedstawić tutaj jak najwięcej gatunków endemicznych* terenów Polski, szczególny nacisk chcę wywierać na rząd chrząszczy, oraz błonkoskrzydłych stanowiących znaczną część gromady, jaką są owady. Gatunki endemiczne- Są to gatunki spotykane tylko i wyłącznie na określonym, odizolowanym terenie, jakim może być zarówno Europa, jak i Polska czy Białowieża. Cechuje je odmienność wyglądu względem przedstawicieli swoich rodzin z innych zakątków ziemi. Przykładem gatunku endemicznego wśród owadów, dla Polski jest Kruszczyca Złotawka, różniąca się diametralnie kolorystyką od Kruszczycy Afrykańskiej. Przykładem ssaka jest np. dobrze wszystkim znany Żubr.
Systematyka Czym właściwie są owady? To pytanie należy zadać sobie na samym początku. Otóż są to stawonogi, posiadające odrębną Gromadę, posiadają odnóża połączone stawami, cechą charakterystyczną jest posiadanie dwóch par skrzydeł. Można teraz zadać sobie pytanie Jak to? Przecież muchy czy chrząszcze mają tylko jedną parę skrzydeł! W istocie mają jedną parę skrzydeł umożliwiających lot. Muchy mają skarłowaciałą przednią parę skrzydeł i stanowi ona jedynie pomoc w locie, przy wyrównywaniu poziomu. Chrząszcze natomiast, przednią przednią parę przetworzyły w chitynowe pokrywy chroniące drugą parę skrzydeł przed uszkodzeniami. Tego typu przystosowania do życia, nazwijmy to strategiami rozwoju, są ogólnie spotykane u owadów. Ich różnorodność form przyprawia nie jednego o zawrót głowy, według danych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody* opisano dotychczas 950 000gatunków owadów. Lecz zajmijmy się gatunkami zamieszkującymi tereny Polski. Na naszym terytorium odnotowano występowanie ok. 30tys. Gatunków owadów, większość z nich ma jedynie nazwy łacińskie* (Tutaj mam zamiar zamieścić jedynie takie owady, które możemy spotkać na co dzień, w naszym otoczeniu). Łatwo by było pogubić się w takim ogromie liczby różnorakich owadów, dlatego też usystematyzowano to wszystko, poprzez podzielenie ich na rzędy, rodziny i gatunki. Pierwszym rzędem owadów który postanowiłem tutaj omówić są błonkoskrzydłe. Do przedstawicieli należą między innymi trzmiele, osy(podrząd Trzonkówki), jak i Trzpienniki (Podrząd Rośliniarki).Oprócz tego wyróżnia się także 27 innych rzędów, które również posiadają swoje rodziny i gatunki. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody- (z ang. IUCN) międzynarodowa organizacja zajmująca się ochroną przyrody założona w 1948 roku jako pierwsza światowa organizacja skupiona na problemach środowiska naturalnego. Jej siedziba mieści się w Gland w Szwajcarii. (źródło wikipedia.pl) Nazwy Łacińskie- Są to ogólnie przyjęte nazwy systematyk jak i poszczególnych gatunków. W języku polskim jeden gatunek owada, może mieć zarówno jedną, jak i dwie lub więcej nazw, oraz nie można zapomnieć o nazwach zagranicznych. Stąd też potrzeba uniwersalnych, stosowanych we wszystkich krajach, często jedynych dla gatunku, nazw łacińskich.
1.Błonkoskrzydłe Podrząd: Rośliniarki Nadrodzina: Pilarze Rodzina: Pilarze Borecznik rudy (Neodiprion sertifer) Pomarańczowy owad, rozmiarów ok. 7mm, z wyraźnie ciemniejszymi skrzydłami i czułkami. Biotop: Borecznik Rudy preferuje teryny powyżej 1500m.n.p.m. Gdzie zasiedla młodnik Sosny Zwyczajnej, Kosej, Czarnej, Wejmutki. Rójkę przeprowadza w sierpniu, jaja składa w nacięciach igieł sosnowych. Preferuje siedliska ubogie, piaszczyste(sosna zwyczajna stanowi 69,3% lasów). Młode larwy wykluwają się na wiosnę, żywią się igłami. Spadają na ziemię i tworzą kokony, z których we wrześniu wychodzą wygryzając okrągły otwór w górnej jego części.
Podobnie jak larwy borecznika rudego, tak larwy Brzęczka Wierzbowego żerują na wierzbach powodując ich gołożery(całkowite pozbawienie ulistnienia, na sporych połaciach drzewostanu).
Gnatarz rzepakowiec (Athalia colibri) Owad rozmiarów 2-10mm, wyraźnie pomarańczowy z czarnymi zakończeniami skrzydeł, oraz kończyn, czułka składają się z 9 członów, również czarne, jak i głowa owada. Biotop: Owad zamieszkuje rośliny uprawne, w szczególności rzepak, na terenie Ameryki Północnej i Południowej, Azji,oraz Europie. Larwy Gnatarza są koloru ciemnozielonego i pasożytują na rzepaku, oraz innych roślinach krzyżowych.
Zawodnica świerkowa (Pristiphora abietina) Ciemno umaszczony owad o jasnej kropce na środku tułowia, skrzydła kremowe. Wielkością nie przekracza 7mm Występowanie: Wszędzie tam gdzie może napotkać drzewa świerkowe, ponieważ są one jej jedynym pożywieniem. Obgryza ona igły podobnie jak inni przedstawiciele tej rodziny. Rozmnażanie: Rujkę przeprowadza w kwietniu i maju, samica składa ok. 100jaj, pojedynczo, każde w osobną dziurkę w igle świerka, tak by ochronić je przed zimnem czy atakiem ze strony innych zwierząt. Młode wykluwają się już po 5dniach, i żerują na młodych, tegorocznych igłach przez miesiąc po czym spadają i zamieszkują glebę. Tam w ciągu roku, lub kilku lat przepoczwarzają się w dorosłą formęimago.
Obraz ten przedstawia efekt żerowania larw na młodym świerku. Proszę zwrócić uwagę na to że zjedzone zostały tylko igły tegoroczne.
Szczerbatek zielony(rhogogaster viridis) Osiąga długość nawet 1cm, intensywnie, kontrastowo, ubarwiony owad, z charakterystyczną szeroką głową, oraz czarnym wzorem na niej i na grzbiecie. Rozwój: Rozpowszechniony na powierzchni całego kraju owad, upodobał sobie krzewy gdzie poluje na larwy, między innymi Stonki ziemniaczanej. Larwy żywią się głównie liśćmi Topól, Olsz, Kruszyny, a nawet Wierzb. Po zakończeniu żerowania spadają na ziemię, gdzie w małej jamce dojrzewają do roli dorosłego przedstawiciela gatunku.
Rodzina: Piłecznice (Pristiphora): Szkodniki drzew i krzewów owocowych Piłecznica agrestowa (Pristiphora pallipes) Owad brązowożółtej barwy o jaśniejszych skrzydłach. Jego rozmiar nie przekracza 5mm.Na krańcach skrzydeł widać czerwone zakończenia.
Występowanie: Owad powszechnie występuje na terenie całego kraju, żerowania w maju, na brzegach liści małe bąble zawierające jaja, później brzeg liścia obgryziony wzdłuż nerwów. Larwy: Larwy wygryzają otwory w liściach, doprowadzając przy gradacjach* do gołożerów. Uszkodzenia powodują czarniawo zielone, błyszczące larwy dł. 10 mm, na których ciele znajdują się liczne, ciemne brodawki. Gradacja- masowe występowanie gatunku, na niewielkim terenie, prowadzące do znacznych zniszczeń biotopu.
Nadrodzina: Trzpienniki (Siricidae) Rodzina: Trzpiennikowate (Siricidae) Gatunek: Trzpiennik olbrzym Ten olbrzym mierzy aż 4cm długości, choć samce są zawsze mniejsze, kolorystyka jaskrawa, żółć zmieszana z czernią ma odstraszać potencjalnych napastników. Rozmnażanie: Samice wbijają pokładełko na głębokość około 1 cm w korę różnych drzew iglastych i na dnie powstałej wąskiej jamki składają po kilka jaj( zdjęcie trzpiennika świerkowego doskonale to obrazuje). Jedna samica składa w ciągu jednego lata do ok. 1000 jaj. Larwy żerują w drewnie, drążą one chodnik o długości 40 cm. Następnie larwy pozostają w drzewie nawet kilka lat zanim osiągną dorosłe stadium. Wszystkie dorosłe trzpienniki nie pobierają pokarmów.
Trzpiennik świerkowiec Długość ciała od 1-3cm, wygląd praktycznie ten sam co Trzpiennik sosnowiec, poza inną kolorystyką czułek. Ciało czarne, kończyny pomarańczowe. Rozwój: Samice za pomocą pokładełka składają pod korę świeżo powalonych, chorych lub mechanicznie uszkodzonych drzew po 8-10 jaj; łącznie jedna samica może złożyć ich kilkaset. Larwy są białe, ślepe, mają krótkie nogi tułowiowe, nie posiadają nóg odwłokowych. Drążą chodniki, które wypełniają za sobą silnie ugniecionym pyłem drzewnym. Aby się przepoczwarczyć, budują tuż pod korą małą kolebkę. Cykl rozwoju trwa 3-6 lat.
Nadrodzina: Ździeblarzowate Rodzina:Ździeblarze Ździeblarz pszeniczny Ździeblarz cechuje się czarnym kolorem ciała i charakterystycznymi zielonymi pasami w poprzek ciała. Ten jakże niewielki, bo mierzący ok. 7mm owad, przyczynia się do znacznych szkód w uprawach rolnych.
Rozwój: Samica składa pojedyncze jaja w źdźbłach zbóż, z jaj w ciągu 6dni wykluwają się larwy mierzące nawet do 8mm długości. Larwy zamieszkują małe kanaliki wewnątrz źdźbeł pszenicy, żyta, czy owsa, z czasem poprzez nieustające żerowanie, przyczyniają się do ich podcięcia. Larwy opadają na ziemię i w swoich kokonach przetrzymują zimę wewnątrz pozostawionych ściernisk. Na wiosnę w kokonów wydostają się nowe dorosłe osobniki.
Nadrodzina: Trzonkówki Grupa: Owadziarki Rodzina: Galasówki Galasówka dębianka
Dębianka ma zaledwie 4mm długości, ciało czarne, nogi czerwone, skrzydła dłuższe niż ciało. Wyraźnie oddzielona głowa. Rozwój: Samica Galasówki składa jajeczko w spodniej części liścia dębowego, w żyłce. Jednocześnie wstrzykuje w tym miejscu substancję sprawiającą że drzewo chce właśnie tam stworzyć kulisty kokon dla młodej larwy. Przynosi to korzyści zarówno dla larwy, która odizolowana od zagrożeń związanych z atakami innych owadów, jak i od warunków pogodowych, spokojnie żeruje wewnątrz swojego kulistego kokonu. Drzewu jest to z pewnością na rękę, nie musi się martwić że jego pasożyt dokona gołożeru na liściach. Ów kokoniki mają średnicę ok. 2cm i są łatwe do rozpoznania. Podobne zachowanie cechuje wszystkich przedstawicieli tej rodziny. Ciekawym przykładem jest Neuroterus numisimalis tworząca na dębie, płaskie, zaokrąglone galasy.
Innym przykładem galasówki atakującej dęby jest Galasówka żołędziówka, atakuje ona młode pędy mające w przyszłości tworzyć owoce dębu i przetwarza je w kuliste kokony z szpiczastymi wyrostkami.
Ochojnik świerkowo-modrzewiowy Osiągający 4mm Ochojnik, charakteryzuje się owalnym kształtem i długimi wyglądającymi jak łezki skrzydłami. Kolorystyka owada czarna, z przeźroczystymi skrzydełkami. Rozwój: Podobnie jak inni przedstawicie swojej rodziny, Ochojnik tworzy przy pomocy żywiciela, specjalne kokony dla swoich młodych. Galasy, bo tak nazywają się te kokony, mają kształt owalnej szyszki, z szpiczastymi wyrostkami jak w przypadku Galasówki żołędziówki.
Zwalczanie: Aby efektywnie pozbyć się Ochojnika na przykład ze świerków w swoim ogrodzie, należy odciąć i spalić gałązki, na których zauważyliśmy galasy. W ten sposób pozbędziemy się problemu związanego z kolejnym pokoleniem owada, które również będzie atakować swoje macierzyste drzewo.
Rodzina: Gąsieniczniki Zgłębiec trzpiennikowaty Charakterystyczna wydłużona budowa ciała, szpilkowate, pomarańczowe nogi, ciało pokryte białymi pręgami. Długie czułka, oraz w przypadku samic pokładełko długością mogące przekroczyć rozmiar całego owada. Owad osiąga długość 3cm.
Rozwój: Samica przy pomocy swojego pokładełka przebija się przez korę i drewno wprost w larwę trzpiennika. Z jajeczka, wykluwa się młody zgłębień który powoli zjada od środka swojego żywiciela. Wiosną następnego roku larwy przepoczwarzają się w dorosłe osobniki, których pokarmem jest nektar kwiatowy. Sierpoń żółty
Owad o kolorze pomarańczowym, z charakterystycznym sierpowatym odwłokiem. Rozmiar Sierponia nie przekracza 3cm. Posiada on również długie biczowate czułki. Rozwój: Jako przedstawiciel tej rodziny Sierpoń składa jaja wewnątrz gąsienic swoich żywicieli, w tym przypadku są to przedstawiciele rodziny sówkowatych. Ze względu na częste gradacje tych motyli, stosowane są opryski insektycydami, powodujące śmierć zarówno szkodliwych larw sówkowatych jak i Sierponia. Owady z tej rodziny są wysoce cenione prze leśników ze względu na ich cykl rozwojowy, ograniczający liczebność szkodników drewna w lasach.
Rodzina: Męczelkowate Baryłkarz bieliniak Niepozorny 3 milimetrowy owad, posiada długie czarne czułki i resztę ciała tego samego koloru, nogi pomarańczowe. Rozwój: Samica Baryłkarza składa ok 2000jaj do ciała gąsienicy Bielinka kapustnika. Młode pożywiają się jedynie tłuszczem żywiciela, do momentu gdy ten nie umrze. Wtedy to ok 200 gąsienic wydostaje się z ciała i tworzy kokony przymocowane do ciała gąsienicy Bielinka.
Grupa: Żądłówki Nadrodzina: Pszczołowate Rodzina: Apidae Podrodzina: Pszczoły właściwe Pszczoła miodna Trudno by ktoś mógł pomylić poczciwą pszczołę z jakimkolwiek innym przedstawicielem tej rodziny. Na tylnej parze kończyn charakterystyczne woreczki na nektar, na odwłoku czarne paski w rzeczywistości są woskiem wypływającym gruczołów. Wielkością nie przekracza 1cm. Rozwój: