Religijność a kapitał społeczny i aktywność społeczno-polityczna Polaków Rafał Boguszewski CBOS/SGGW Beata Roguska CBOS XVI Ogólnopolski Zjazd Socjologiczny, Gdańsk 14 17 września 2016 1
1. Religijność a kapitał społeczny i zaangażowanie społeczne Polaków 2. Religijność a aktywność społeczno-polityczna Polaków Badanie CBOS Aktualne problemy i wydarzenia (308) przeprowadzono metodą wywiadów bezpośrednich (face-to-face) wspomaganych komputerowo (CAPI) w dniach 7 14 stycznia 2016 roku na liczącej 1063 osoby reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski. 2
1. Religijność a kapitał społeczny i zaangażowanie społeczne Polaków Robert Putnam: Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania. [R. Putnam i in., Demokracja w działaniu : tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak ; Warszawa : Fundacja im. Stefana Batorego, 1995, s. 258]. Kapitał społeczny: - zaufanie - normy - powiązania 3
Zaufanie a religijność Która opinia jest bliższa Pana(i) poglądom? Ogólnie rzecz biorąc, większości ludzi można ufać W stosunkach z innymi trzeba być bardzo ostrożnym Trudno powiedzieć Udział w praktykach religijnych Kilka razy w tygodniu Raz w tygodniu 1 2 razy w miesiącu Kilka razy w roku W ogóle nie uczestniczy 23 21 25 22 36 74 79 72 78 62 % 2 3 3 Ogółem 23 74 3 CBOS, I 2016 (N=1063) 4
Zaufanie a religijność Udział w praktykach religijnych Średni wskaźnik zaufania w sferze prywatnej mierzony na skali 0 8* Odchylenie standardowe Kilka razy w tygodniu 6,23 1,07 Raz w tygodniu 5,84 1,68 1 2 razy w miesiącu 5,78 1,70 Kilka razy w roku 5,07 1,69 W ogóle nie uczestniczy 4,68 1,62 Ogółem 5,51 1,73 * Pytano o zaufanie do 8 podmiotów CBOS, I 2016 (N=1063) 5
Zaufanie a religijność Analiza wariancji F(4)=22,032, p<0,001 Test Levene a=2,014; p=0,090 Test post hoc Tukey a (I) Udział w prakt. religijnych Kilka razy w tygodniu Raz w tygodniu 1 2 razy w miesiącu Kilka razy w roku W ogóle nie uczestniczy (J) Udział w prakt. Różnica średnich religijnych (I-J) Istotność Raz w tygodniu,391,552 1 2 razy w miesiącu,443,518 Kilka razy w roku 1,157 *,000 W ogóle nie uczestniczy 1,545 *,000 Kilka razy w tygodniu -,391,552 1 2 razy w miesiącu,052,997 Kilka razy w roku,767 *,000 W ogóle nie uczestniczy 1,154 *,000 Kilka razy w tygodniu -,443,518 Raz w tygodniu -,052,997 Kilka razy w roku,715 *,001 W ogóle nie uczestniczy 1,103 *,000 Kilka razy w tygodniu -1,157 *,000 Raz w tygodniu -,767 *,000 1 2 razy w miesiącu -,715 *,001 W ogóle nie uczestniczy,388,163 Kilka razy w tygodniu -1,545 *,000 Raz w tygodniu -1,154 *,000 1 2 razy w miesiącu -1,103 *,000 Kilka razy w roku -,388,163 6
Zaufanie a religijność Udział w praktykach religijnych Średni wskaźnik zaufania w sferze publicznej mierzony na skali 0 24* Odchylenie standardowe Kilka razy w tygodniu 13,77 4,26 Raz w tygodniu 13,73 5,66 1 2 razy w miesiącu 13,76 5,32 Kilka razy w roku 11,13 5,21 W ogóle nie uczestniczy 10,72 5,07 Ogółem 12,74 5,57 * Pytano o zaufanie do 24 podmiotów CBOS, I 2016 (N=1063) 7
Zaufanie a religijność Analiza wariancji F(4)=16,368, p<0,001 Test Levene a=2,811; p=0,024 Test post hoc Tamhane a (I) Udział w prakt. religijnych Kilka razy w tygodniu Raz w tygodniu 1 2 razy w miesiącu Kilka razy w roku W ogóle nie uczestniczy (J) Udział w prakt. Różnica średnich religijnych (I-J) Istotność Raz w tygodniu,039 1,000 1 2 razy w miesiącu,014 1,000 Kilka razy w roku 2,643 *,006 W ogóle nie uczestniczy 3,052 *,001 Kilka razy w tygodniu -,039 1,000 1 2 razy w miesiącu -,025 1,000 Kilka razy w roku 2,604 *,000 W ogóle nie uczestniczy 3,013 *,000 Kilka razy w tygodniu -,014 1,000 Raz w tygodniu,025 1,000 Kilka razy w roku 2,629 *,000 W ogóle nie uczestniczy 3,038 *,000 Kilka razy w tygodniu -2,643 *,006 Raz w tygodniu -2,604 *,000 1 2 razy w miesiącu -2,629 *,000 W ogóle nie uczestniczy,409,997 Kilka razy w tygodniu -3,052 *,001 Raz w tygodniu -3,013 *,000 1 2 razy w miesiącu -3,038 *,000 Kilka razy w roku -,409,997 8
Normy a religijność Która opinia jest bliższa Pana(i) poglądom? Obecnie trzeba być bardziej wrażliwym i gotowym do pomocy innym Obecnie trzeba bardziej koncentrować się na walce o swoje sprawy, nie zważając na innych Trudno powiedzieć Udział w praktykach religijnych Kilka razy w tygodniu Raz w tygodniu 1 2 razy w miesiącu Kilka razy w roku W ogóle nie uczestniczy 67 62 59 64 89 24 34 31 29 3 % 8 9 4 10 7 Ogółem 65 26 9 CBOS, I 2016 (N=1063) 9
Normy a religijność Która opinia jest bliższa Pana(i) poglądom? Ludzie tacy jak ja, działając wspólnie z innymi, mogą pomóc potrzebującym lub rozwiązać niektóre problemy swojego środowiska, osiedla, wsi lub miasta Ludzie tacy jak ja, nawet działając wspólnie z innymi, nie są w stanie pomóc potrzebującym ani rozwiązać problemów swojego środowiska, osiedla, wsi lub miasta Trudno powiedzieć Udział w praktykach religijnych Kilka razy w tygodniu Raz w tygodniu 1 2 razy w miesiącu Kilka razy w roku W ogóle nie uczestniczy 79 74 69 68 90 13 20 23 28 2 % 8 8 6 8 4 Ogółem 75 18 7 CBOS, I 2016 (N=1063) 10
Powiązania a religijność Udział w praktykach religijnych Odsetki badanych deklarujących, że w ich środowisku są osoby, o których wiadomo, że dobrowolnie i nieodpłatnie pracują na rzecz swojego środowiska, kościoła, osiedla, wsi lub miasta albo też pracują społecznie na rzecz potrzebujących Kilka razy w tygodniu Raz w tygodniu 1 2 razy w miesiącu Kilka razy w roku W ogóle nie uczestniczy Ogółem 66 63 59 69 75 88 CBOS, I 2016 (N=1063) 11
Powiązania a religijność Uczestnictwo w praktykach religijnych Odsetki respondentów deklarujących zaangażowanie w ramach organizacji obywatelskich: w jednej dziedzinie w dwóch dziedzinach w trzech lub więcej Łącznie Średni poziom zaangażowania Kilka razy w tygodniu 7 10 35 53 2,15 Raz w tygodniu 19 8 12 39 1,24 1 2 razy w miesiącu 19 3 13 35 1,00 Kilka razy w roku 10 11 13 34 1,15 W ogóle nie uczestniczy 11 6 14 31 0,91 Ogółem 16 8 13 37 1,18 CBOS, I 2016 (N=1063) 12
Kapitał społeczny a religijność Udział w praktykach religijnych Średni wskaźnik kapitału społecznego mierzony na skali 0 7* Odchylenie standardowe Kilka razy w tygodniu 4,89 1,70 Raz w tygodniu 4,06 1,71 1 2 razy w miesiącu 3,83 1,63 Kilka razy w roku 3,33 1,82 W ogóle nie uczestniczy 3,12 1,79 Ogółem 3,77 1,79 * Zliczano jedynki w siedmiu wymiarach kapitału społecznego: z zakresu zaufania, norm i powiązań, które wcześniej zrekodowano na kategorie 0 1 CBOS, I 2016 (N=1063) 13
Kapitał społeczny a religijność Analiza wariancji F(4)=17,412, p<0,001 Test Levene a=1,503; p=0,199 Test post hoc Tukey a (I) Udział w prakt. religijnych Kilka razy w tygodniu Raz w tygodniu 1 2 razy w miesiącu Kilka razy w roku W ogóle nie uczestniczy (J) Udział w prakt. Różnica średnich religijnych (I-J) Istotność Raz w tygodniu,83288 *,018 1 2 razy w miesiącu 1,06243 *,003 Kilka razy w roku 1,56341 *,000 W ogóle nie uczestniczy 1,77405 *,000 Kilka razy w tygodniu -,83288 *,018 1 2 razy w miesiącu,22955,622 Kilka razy w roku,73054 *,000 W ogóle nie uczestniczy,94117 *,000 Kilka razy w tygodniu -1,06243 *,003 Raz w tygodniu -,22955,622 Kilka razy w roku,50099,059 W ogóle nie uczestniczy,71162 *,003 Kilka razy w tygodniu -1,56341 *,000 Raz w tygodniu -,73054 *,000 1 2 razy w miesiącu -,50099,059 W ogóle nie uczestniczy,21064,771 Kilka razy w tygodniu -1,77405 *,000 Raz w tygodniu -,94117 *,000 1 2 razy w miesiącu -,71162 *,003 Kilka razy w roku -,21064,771 14
Kapitał społeczny a religijność Regresja logistyczna (kontrast wskaźnikowy) Zmienna zależna: wartość wskaźnika kapitału Istotność Iloraz szans społecznego Poniżej średniej = 0, Powyżej średniej = 1 Udział w praktykach religijnych (kategoria referencyjna: w ogóle nie uczestniczy 0,00 Kilka razy w tygodniu 0,00 7,58 Raz w tygodniu 0,00 2,98 1 2 razy w miesiącu 0,00 2,68 Kilka razy w roku 0,11 1,40 Wielkość wariancji wyjaśnionej przez model jednozmiennowy: R 2 Negelkerkego 0,074 15
Zaangażowanie społeczne a religijność Uczestnictwo w praktykach religijnych Odsetki respondentów, którzy w 2015 roku udzielali pomocy charytatywnej Liczba form pomocy: 0 form 1 2 formy 3 formy Średnia na skali 0 3 Kilka razy w tygodniu 7 72 21 1,89 Raz w tygodniu 20 70 10 1,41 1 2 razy w miesiącu 25 64 10 1,30 Kilka razy w roku 24 66 10 1,32 W ogóle nie uczestniczy 28 62 10 1,27 Ogółem 22 67 11 1,37 CBOS, I 2016 (N=1063) 16
Zaangażowanie społeczne a religijność Czy zdarzyło się Panu(i) kiedykolwiek / w ubiegłym roku (2015) dobrowolnie i nieodpłatnie pracować na rzecz swojego środowiska, kościoła, osiedla, wsi, miasta albo też pracować społecznie na rzecz potrzebujących? Udział w praktykach religijnych Odpowiedzi twierdzące Kilka razy w tygodniu 34% 77% Raz w tygodniu 23% 66% 1 2 razy w miesiącu 18% 52% Kilka razy w roku 18% 55% W ogóle nie uczestniczy 11% 45% Kiedykolwiek Ogółem 20% 59% W ubiegłym roku CBOS, I 2016 (N=1063) 17
Zaangażowanie społeczne a religijność Regresja logistyczna (kontrast wskaźnikowy) Zmienna zależna: Czy w ubiegłym roku (2015) pracował(a) Pan(i) dobrowolnie i nieodpłatnie na rzecz swojego środowiska, kościoła, osiedla, wsi, Istotność Iloraz szans miasta albo na rzecz potrzebujących? Nie = 0, Tak = 1 Udział w praktykach religijnych (kategoria referencyjna: w ogóle nie uczestniczy 0,00 Kilka razy w tygodniu 0,00 4,31 Raz w tygodniu 0,00 2,57 1 2 razy w miesiącu 0,05 1,88 Kilka razy w roku 0,05 1,81 Wielkość wariancji wyjaśnionej przez model jednozmiennowy: R 2 Negelkerkego 0,029 CBOS, I 2016 (N=1063) 18
2. Religijność a aktywność społeczno-polityczna Polaków 19
Aktywność społeczno-polityczna osób najbardziej zaangażowanych w praktyki religijne na tle ogółu badanych Czy w ciągu ostatniego roku lub może wcześniej: podpisał(a) Pan(i) petycję 39 18 18 15 66 43 % Praktykujący kilka razy w tygodniu Ogół badanych przekazał(a) Pan(i) pieniądze lub zbierał(a) fundusze na działalność społeczną 28 11 14 6 80 59 bojkotował(a) lub celowo kupował(a) Pan(i) pewne produkty z powodów politycz nych, etycznych bądź ochrony środowiska 24 5 10 5 84 69 pisał(a) Pan(i) w internecie na tematy dotyczące lokalnych spraw Pana(i) miejscowości lub okolicy, w której Pan(i) mieszka (chodzi o działania nieodpłatne) pisał(a) Pan(i) w internecie na tematy polityczne, np. na forach, blogach, w serwi sach społecznościowych, np. Facebook, Twitter (chodzi o działania nieodpłatne) kontaktował(a) się Pan(i) lub próbował(a) się Pan(i) skonta ktować z politykiem lub urzędnikiem administracji państwowej w celu wyrażenia własnych poglądów 14 7 2 86 91 9 4 87 6 2 92 16 9 73 6 3 91 uczestniczył(a) Pan(i) w spot kaniu bądź zgromadzeniu politycznym 9 11 78 4 6 90 angażował się Pan(i) w kampanię przed wyborami parlamentarnymi lub wyborami prezydenckimi, np. zbierał(a) podpisy na rzecz jakiejś partii, jakiegoś kandydata, rozdawał(a) ulotki (chodzi o działania nieodpłatne) 9 4 87 3 2 94 brał(a) Pan(i) udział w demonstracji 4 7 85 2 5 92 kontaktował(a) się Pan(i) z media mi lub występował(a) Pan(i) w mediach w celu wyrażenia własnych poglądów 7 91 22 95 kandydował(a) Pan(i) w wyborach, np. samorządowych, parlamentarnych 4 96 13 96 przekazał(a) Pan(i) pieniądze lub zbierał(a) fundusze na działalność polityczną 98 11 98 Tak, w ciągu ostatniego roku Tak, ale wcześniej niż w ciągu ostat niego roku Nie Dane: styczeń 2016 Pominięto odpowiedzi Trudno powiedzieć 20
Średnia liczba aktywności społeczno-politycznych wśród: osób najbardziej zaangażowanych w praktyki religijne: 2,31 ogółu badanych: 1,28 w ostatnim roku przed badaniem wśród: osób najbardziej zaangażowanych w praktyki religijne: 1,52 ogółu badanych: 0,75 Dane: styczeń 2016 21
Aktywność społeczno-polityczna Polaków i jej determinanty Odsetki uczestniczących w przynajmniej jednej formie działalności społeczno-politycznej Podstawowe/gimnazjalne 18% 29% Wykształcenie Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe 22% 37% 35% 51% 64% 78% Wiek 18-24 lata 25 34 35 44 45 54 55 64 65 lat i więcej 24% 28% 37% 39% 37% 47% 49% 44% 57% 59% 52% 54% kiedykolwiek w ciągu ostatniego roku Miejsce zamieszkania Wieś Miasto do 19 999 20 000 99 999 100 000 499 000 27% 34% 39% 41% 39% 46% 54% 54% 500 000 i więcej mieszk. 55% 73% Dochody na jedną osobę Do 649 zł Od 650 do 999 zł Od 1000 do 1399 zł Od 1400 do 1999 zł 23% 27% 35% 36% 35% 45% 50% 55% 2000 zł i więcej 59% 71% Poglądy polityczne Lewica Centrum Prawica Trudno powiedzieć 23% 46% 38% 42% 32% 49% 59% 61% Udział w praktykach religijnych Kilka razy w tygodniu Raz w tygodniu 1 2 razy w miesiącu Kilka razy w roku 32% 32% 40% 46% 44% 59% 54% 76% W ogóle nie uczestniczy 43% 56% Ogół 36% 50% Dane: styczeń 2016 22
Społeczno-demograficzne predyktory udziału w wyborach Deklarowany udział wyborach Iloraz szans Mężczyzna (kategoria referencyjna kobieta) 1,322 Wiek 55 + (kategoria referencyjna młodsi) 1,573 Duże miasto, 500 tys. mieszkańców i więcej (kategoria referencyjna pozostałe miejscowości) 1,609 Wykształcenie wyższe (kategoria referencyjna pozostałe poziomy wykształcenia 2,831 Dobre warunki materialne (kategoria referencyjna złe i przeciętne warunki materialne) 1,384 Prawicowe poglądy polityczne (kategoria referencyjna poglądy lewicowe, centrowe, nieskrystalizowane) 3,364 Lewicowe poglądy polityczne (kategoria referencyjna poglądy prawicowe, centrowe, nieskrystalizowane) 2,006 Udział w praktykach religijnych kilka razy w tygodniu (kategoria referencyjna udział w praktykach religijnych rzadziej niż kilka razy w tygodniu) 1,608 Deklarowany udział w wyborach wśród: uczestniczących w praktykach religijnych kilka razy w tygodniu: średnio 80% ogółu badanych: średnio 66% Dane zagregowane: I VIII 2016 23
Społeczno-demograficzne predyktory udziału w wyborach Deklarowany udział wyborach Iloraz szans Mężczyzna (kategoria referencyjna kobieta) 1,244 Wiek 55 + (kategoria referencyjna młodsi) 1,489 Duże miasto, 500 tys. mieszkańców i więcej (kategoria referencyjna pozostałe miejscowości) 1,559 Wykształcenie wyższe (kategoria referencyjna pozostałe poziomy wykształcenia 2,531 Dobre warunki materialne (kategoria referencyjna złe i przeciętne warunki materialne) 1,484 Prawicowe poglądy polityczne (kategoria referencyjna poglądy lewicowe, centrowe, nieskrystalizowane) 3,149 Lewicowe poglądy polityczne (kategoria referencyjna poglądy prawicowe, centrowe, nieskrystalizowane) 1,692 Udział w praktykach religijnych kilka razy w tygodniu (kategoria referencyjna udział w praktykach religijnych rzadziej niż kilka razy w tygodniu) 1,346 Dane zagregowane: V X 2015 24
Kim są osoby deklarujące, że kilka razy w tygodniu uczestniczą w praktykach religijnych? Płeć 53 kobiety 68 mężczyźni 32 47 Praktykujący kilka razy w tygodniu (%) Ogół badanych (%) Wiek Miejsce zamieszkania Wykształcenie Ocena warunków życia Poglądy polityczne Poparcie dla PiS wśród: 18 24 25 34 35 44 45 54 55 64 65+ 7 12 13 16 19 34 11 19 18 15 18 miasto: wieś do 19 999 36 12 40 12 podst./gimn. zasad.zawod. średnie wyższe 19 21 33 27 20 25 30 25 złe raczej złe ani dobre, ani złe raczej dobre dobre 6 35 39 5 41 33 2 4 24 21 lewica centrum prawica Trudno powiedzieć 4 14 61 21 15 25 32 28 17 16 19 20 000 99 999 100 000 499 999 500 000 + uczestniczących w praktykach religijnych kilka razy w tygodniu średnio 65% ogółu badanych średnio 36% 18 17 11 11 Dane zagregowane: I VIII 2016 25
Dziękujemy za uwagę 26