Spis treści Autorzy........................... V 1. 2. 3. Wstęp............................ IX CZĘŚĆ I Wprowadzenie do chorób zakaźnych...1 Zarys epidemiologii chorób zakaźnych..........................3 Występowanie, szerzenie się i zwalczanie chorób zakaźnych.......................... 3 Wiesław Magdzik Wprowadzenie do epidemiologii chorób zakaźnych............................... 13 Andrzej Zieliński Gruźlica w Polsce i na świecie............... 20 Jan Kuś Epidemiologia molekularna................ 26 Andrzej Zieliński, Małgorzata Sadkowska-Todys Mechanizmy odporności oraz podstawy czynnej immunoprofilaktyki w chorobach zakaźnych..............32 Janusz Ślusarczyk Właściwości i mechanizmy działania preparatów ludzkich immunoglobulin do stosowania dożylnego (IVIG)......39 Bożena Bucholc 4. Zakażenia wirusowe człowieka.......46 Waldemar Halota 5. Gorączka nieznanego pochodzenia...51 Jacek Juszczyk 6. Choroby o nieznanej etiologii udział czynników zakaźnych...............57 7. Nowe i powracające choroby zakaźne...........................63 Waldemar Halota 8. Bioterroryzm i obrona biologiczna....67 9. Krzysztof Chomiczewski Zasady rozpoznawania chorób zakaźnych.........................79 Anna Piekarska, Krzysztof Tomasiewicz 10. Odrębności kliniczne, diagnostyczne i lecznicze wybranych zakażeń wirusowych i bakteryjnych u dzieci...87 Iwona Mozer-Lisewska, Arleta Kowala- -Piaskowska, Wojciech Służewski 11. Metody diagnostyki laboratoryjnej....98 Znaczenie patobiochemii i medycyny laboratoryjnej w diagnostyce różnicowej zakażeń bakteryjnych i wirusowych.......... 98 Ewa Wysocka, Mirosława Zowczak-Drabarczyk, Kalina Maćkowiak, Lech Torliński Diagnostyka bakteriologiczna.............. 119 Alfred Samet, Marek Bronk, Anna Śledzińska Diagnostyka serologiczna w chorobach zakaźnych............................... 131 Janusz Ślusarczyk Techniki molekularne..................... 136 Janusz J. Stańczak Endoskopia w diagnostyce i terapii chorób zakaźnych............................... 140 Krzysztof Simon Radioizotopowa diagnostyka procesów zapalnych............................... 146 Małgorzata Kobylecka, Leszek Królicki 12. Zakażenia szpitalne (obecnie zakażenia zakładowe)............. 155 Danuta Dzierżanowska XI
13. Zakażenia chirurgiczne............ 166 Krzysztof Bielecki 14. Zakażenia w transplantologii....... 178 Magdalena Durlik, Jadwiga Mészáros, Bartłomiej Matłosz 15. Medycyna podróży................ 192 Danuta Prokopowicz 16. Antybiotykoterapia w chorobach zakaźnych....................... 207 Alfred Samet, Jolanta Komarnicka 17. Bakteriemie, posocznica, wstrząs septyczny....................... 214 Jacek Juszczyk 18. Zakażenia przenoszone drogą krwi............................ 226 Małgorzata Pawłowska 19. Zakażenia perinatalne............. 234 Małgorzata Pawłowska 20. Najczęściej występujące ekspozycje zawodowe u pracowników medycznych...................... 244 Anna Boroń-Kaczmarska, Małgorzata Kłys-Rachwalska CZĘŚĆ II Choroby narządów i układów...... 251 21. Ośrodkowy układ nerwowy........ 253 Ostre i przewlekłe bakteryjne zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.............. 253 Witold Przyjałkowski Gruźlica ośrodkowego układu nerwowego... 264 Dariusz Lipowski Wirusowe zakażenia ośrodkowego układu nerwowego.............................. 269 Dariusz Lipowski 22. Udział węzłów chłonnych w patologii chorób zakaźnych i pasożytniczych.. 280 Wanda Kocięcka 23. Zmiany oczne w przebiegu chorób zakaźnych....................... 291 Piotr Karol Borkowski, Joanna Brydak-Godowska 24. Skóra i tkanka podskórna.......... 305 Klinika wybranych niepożądanych reakcji polekowych............................. 305 Ryszard Żaba Wysypki w przebiegu chorób wirusowych... 321 Małgorzata Szczepańska-Putz Zapalenie tkanki podskórnej, ropne zapalenie skóry, ropnie i inne zakażenia skóry........ 325 Małgorzata Szczepańska-Putz 25. Zakażenia górnych dróg oddechowych.................... 330 Choroba przeziębieniowa................. 330 Wojciech Kukwa, Andrzej Kukwa Zapalenie zatok.......................... 334 Wojciech Kukwa, Elżbieta Jeżewska, Andrzej Kukwa Zapalenia ucha środkowego............... 339 Anna Ścińska-Bieńkowska, Andrzej Kukwa, Wojciech Kukwa Zapalenia gardła o etiologii wirusowej...... 345 Elżbieta Jeżewska, Andrzej Kukwa Zapalenia gardła o etiologii bakteryjnej..... 350 Elżbieta Jeżewska, Andrzej Kukwa Zapalenia gruczołów ślinowych............ 360 Elżbieta Jeżewska, Andrzej Kukwa Głębokie zapalenia tkanek miękkich szyi: ropień okołomigdałkowy, ropień zagardłowy i ropień przestrzeni przygardłowej.......... 369 Anna Ścińska-Bieńkowska, Andrzej Kukwa Bóle, zawroty głowy i upośledzenia słuchu w niektórych chorobach zakaźnych......... 372 Andrzej Kukwa 26. Zakażenia dolnych dróg oddechowych.................... 378 Ryszarda Chazan XII
Wirusowe zakażenia dolnych dróg oddechowych............................ 380 Bakteryjne zapalenie płuc................. 387 Atypowe zapalenia płuc................... 393 Grzybice dolnych dróg oddechowych....... 397 Diagnostyka laboratoryjna zakażeń dolnych dróg oddechowych............... 401 27. Układ pokarmowy................ 404 Zapalenia błony śluzowej żołądka.......... 404 Krzysztof Simon, Sylwia Serafińska Zakażenie Helicobacter pylori i konsekwencje kliniczne................................ 408 Tomasz Mach Zapalenie jelita cienkiego i jelita grubego.... 415 Krzysztof Simon, Sylwia Serafińska Zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego............................... 419 Aneta Cybula-Walczak, Alicja Wiercińska-Drapało Samoistne bakteryjne zapalenie otrzewnej... 422 Paweł Migdalski Infekcyjne zapalenie trzustki............... 425 Krzysztof Simon, Monika Pazgan-Simon 28. Serce i naczynia krwionośne....... 432 Zapalenie osierdzia....................... 432 Joanna Syska-Sumińska, Adrian Lewandowski, Mirosław Dłużniewski Zapalenie mięśnia sercowego.............. 437 Iwona Grzywanowska-Łaniewska, Kamila Adach, Mirosław Dłużniewski Infekcyjne zapalenie wsierdzia............. 442 Wioletta Dyrla, Marek Kuch, Mirosław Dłużniewski Gorączka reumatyczna zwężenie zastawki mitralnej............................... 448 Ewa Burbicka, Wojciech Braksator, Mirosław Dłużniewski Zaburzenia rytmu serca w chorobach zakaźnych............................... 455 Jarosław Król, Monika Tomaszewska-Kiecana, Łukasz Zieliński, Mirosław Dłużniewski 29. Zakażenia w położnictwie i ginekologii..................... 460 Ewa Czeczuga-Semeniuk, Monika Zbucka- -Krętowska, Sławomir Wołczyński 30. Układ moczowy.................. 467 Stanisław Czekalski 31. Choroby przenoszone drogą płciową......................... 478 Beata Młynarczyk-Bonikowska, Sławomir Majewski Epidemiologia i problemy zdrowia publicznego związane z chorobami przenoszonymi drogą płciową........................... 478 Zapalenia cewki moczowej i narządu rodnego................................ 480 Kiła.................................... 483 Opryszczka narządów płciowych........... 487 Zakażenia wywołane przez genitalne typy HPV............................... 490 Ziarniniak weneryczny................... 494 32. Zakażenie HIV/AIDS............. 496 Epidemiologia HIV/AIDS ze szczególnym uwzględnieniem krajów rozwijających się... 496 Magdalena Rosińska Patogeneza, klinika i zakażenia oportunistyczne.......................... 500 Andrzej Gładysz, Brygida Knysz, Jacek Gąsiorowski, Małgorzata Inglot, Weronika Rymer, Bartosz Szetela, Katarzyna Fleischer Leczenie antyretrowirusowe............... 529 Andrzej Horban, Piotr Pulik Problemy ginekologiczne u kobiet zakażonych HIV......................... 543 Tomasz Niemiec Zakażenia HIV w pediatrii................ 548 Magdalena Marczyńska Diagnostyka zakażenia HIV u noworodka.. 552 Janusz J. Stańczak Postępowanie z dzieckiem zakażonym HIV terapia............................ 552 Magdalena Marczyńska XIII
Spis treści Autorzy........................... V Wstęp............................ IX 33. Medycyna geograficzna........... 555 Medycyna geograficzna ze szczególnym uwzględnieniem medycyny tropikalnej...... 555 Danuta Prokopowicz Chikungunya nowa zoonoza w Europie.. 568 Aleksandra Czyrznikowska, Wojciech Dębiński, Józef Piotr Knap, Izabela Kucharska, Anna Świątecka Gorączka Zachodniego Nilu............... 573 Elżbieta Samorek-Salamonowicz 34. Wybrane jednostki chorobowe przywlekane z krajów o ciepłym i gorącym klimacie................ 576 Pełzakowica (ameboza, amebiasis, amoebosis).............................. 576 Zimnica (malaria)........................ 582 Leiszmanioza........................... 590 Jerzy Jaroszewicz Filariozy................................ 593 Trąd ( lepra)............................. 599 Janusz Firek Dur brzuszny............................ 602 Dury rzekome........................... 606 35. Borelioza z Lyme i inne choroby przenoszone przez kleszcze........ 608 Transmisja i krążenie patogenów odkleszczowych, rola zmieniającego się środowiska............................. 608 Joanna M. Zajkowska Borelioza z Lyme......................... 616 Ludzka anaplazmoza granulocytarna....... 622 Babeszjoza.............................. 626 Odkleszczowe zapalenie mózgu............ 628 36. Wybrane parazytozy przewodu pokarmowego.................... 632 Glistnica ( ascariosis)...................... 632 Tasiemczyce ( taenioses)................... 634 Włosogłówczyca......................... 636 Owsica................................. 638 Giardioza............................... 640 Choroba tęgoryjcowa ( ancylostomosis)...... 642 Rzadkie zespoły biegunkowe wywołane przez pierwotniaki....................... 643 XI
37. Wybrane parazytozy tkankowe..... 651 Toksoplazmoza.......................... 651 Bogumiła Milewska-Bobula, Bożena Lipka Toksokaroza............................. 659 Piotr Karol Borkowski Włośnica............................... 661 Bąblowica.............................. 667 Wągrzyca............................... 671 38. Choroby wywołane przez wirusy DNA i RNA...................... 674 Choroby wywołane przez wirusy Herpes..... 674 Wirusy DNA II: papowawirusy............ 686 Poliomawirusy........................... 686 Wirusy DNA III: adenowirusy, poksywirusy i parwowirusy........................... 688 Adenowirusy............................ 688 Maria Pokorska-Śpiewak Pokswirusy.............................. 690 Maria Pokorska-Śpiewak Papillomawirusy......................... 695 Parwowirusy............................ 695 Wirusy RNA I: pikornawirusy............. 699 Enterowirusy: wirusy polio, Coxsackie A, B i ECHO............................. 699 Rynowirusy............................. 709 Różyczka (rubella, German measles, three-day measles)..................... 710 Grypa.................................. 713 Lidia B. Brydak Odra (morbilli, measles, rubeola)........... 723 Świnka, nagminne zapalenie ślinianek przyusznych (parotitis epidemica, mumps).............................. 726 Paragrypa............................... 730 Joanna Siennicka Zakażenie RSV.......................... 731 Joanna Siennicka Wirusy RNA V Inne wirusy RNA........................ 732 RABDOWIRUSY Wścieklizna.......................... 732 KORONAWIRUSY Zespół ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej (SARS)................... 738 Anna Świątecka, Wojciech Dębiński, Józef Piotr Knap Retrowirusy i zakażenia retrowirusowe (inne niż HIV)........................ 742 Maria Pokorska-Śpiewak KALICIWIRUSY Wirus Norwalk....................... 747 Gorączki krwotoczne (arenawirusy, filowirusy, buniawirusy, flawiwirusy).... 748 Infekcja hantawirusowa................... 752 Józef Piotr Knap, Anna Nowakowska Limfocytowe zapalenie opon i splotów naczyniówkowych (LCM; choroba Amstronga-Walgrena, ang. Lymphochoriomeningitis; łac. Choriomeningitis lymphocytaria)..... 756 Józef Piotr Knap REOWIRUSY Reowirusy, orbiwirusy i rotawirusy...... 758 39. Ptasia grypa..................... 761 Elżbieta Samorek-Salamonowicz XII
40. Wirusowe zapalenie wątroby....... 770 Wirusowe zapalenie wątroby typu A........ 770 Marta Wawrzynowicz-Syczewska Wirusowe zapalenie wątroby typu E........ 774 Marta Wawrzynowicz-Syczewska Wirusowe zapalenie wątroby typu B........ 777 Wirusowe zapalenie wątroby typu D (HDV)................................. 789 Wirusowe zapalenie wątroby typu C........ 792 Jacek Juszczyk Zapalenia wątroby spowodowane innymi wirusami................................ 803 Anatol Panasiuk Tężec (tetanus)........................... 869 Ryszard Strzelecki Wąglik ( anthrax)......................... 873 Jerzy Jaroszewicz Inwazyjna choroba meningokokowa........ 876 Waleria Hryniewicz, Dariusz Lipowski, Anna Skoczyńska Haemophilus influenzae................... 883 Jacek Wysocki Krztusiec ( pertussis)...................... 889 Jacek Wysocki Czerwonka bakteryjna ( shigellosis)......... 894 Inne salmonellozy........................ 898 Toksyczne uszkodzenie wątroby w praktyce lekarza chorób zakaźnych................. 809 Choroby wywołane przez Vibrio cholerae i inne gatunki Vibrio...................... 901 Alicja Wiercińska-Drapało 41. Choroby prionowe u człowieka..... 819 Jerzy Kulczycki 42. Choroby wywołane przez bakterie.. 825 Zakażenia gronkowcowe.................. 825 Waleria Hryniewicz Zakażenia paciorkowcowe................. 832 Barbara Kowalik-Mikołajewska Błonica ( diphtheria)...................... 843 Małgorzata Szczepańska-Putz Listerioza............................... 848 Dariusz Lipowski Różyca ( erysipeloid)...................... 853 Zakażenia wywołane przez Clostridium perfringens, zgorzel gazowa, zatrucie pokarmowe Zakażenia wywołane przez Clostridium difficile, rzekomobłoniaste poantybiotykowe zapalenie jelit..................................... 855 Gayane Martirosian Botulizm, zatrucie jadem kiełbasianym (botulismus)............................. 865 Jolanta Niścigorska-Olsen Bruceloza............................... 908 Dżuma................................. 910 Tularemia............................... 911 Jersinioza............................... 914 Zakażenia wywołane przez Campylobacter i Helicobacter............................ 918 Monika Pazgan-Simon, Krzysztof Simon Zakażenia pałeczką okrężnicy Escherichia coli........................... 920 Zachorowania wywołane przez enterokrwotoczne szczepy Escherichia coli EHEC (STEC/VTEC) i zespół hemolityczno-uremiczny (HUS).... 924 Rodzaje: Klebsiella, Proteus, Serratia........ 928 Marta Wróblewska Gram-ujemne pałeczki niefermentujące: Pseudomonas aeruginosa.................. 935 Marta Wróblewska XIII
Rodzaj Mycobacterium.................... 940 Zofia Zwolska Mikobakteriozy.......................... 947 Ewa Rowińska-Zakrzewska Gruźlica................................ 952 Ewa Rowińska-Zakrzewska Leptospirozy............................ 962 Legionelloza (Legionellaceae).............. 965 Mikoplazmowe zapalenie płuc i inne........ 969 Actinomycetaceae promienica i inne aktynomikozy........................... 972 Rząd Rickettsiales........................ 984 Erlichiozy.............................. 988 Zakażenia Bartonella spp. (bartonellozy).... 991 Zakażenia Coxiella burnetii (gorączka Q).... 997 43. Grzybice........................ 1000 Układowe zakażenia grzybicze............ 1000 Jadwiga Mészáros, Magdalena Durlik Grzybice skóry i paznokci................ 1008 Romuald Maleszka, Violetta Ratajczak-Stefańska Chlamydiozy............................ 975 Edyta Podsiadły XIV