Opinia Krajowej Rady Kuratorów w sprawie Warszawa, dnia 2 grudnia 2013r. Strategii systemu wymiaru sprawiedliwości na lata 2014-2020. Uwagi i propozycje zmian w dokumencie Pomimo ogromnego potencjału kompetencyjnego i organizacyjnego kuratorów sądowych, na który wskazują Minister Sprawiedliwości i Prokurator Generalny w swoim słowie wprowadzającym do Strategii Systemu Wymiaru Sprawiedliwości, w samym opracowaniu brak perspektywy kuratorów sądowych jako jednego z podmiotów systemu wymiaru sprawiedliwości czy choćby podsystemu w ramach podmiotu sądy. Znaczenie społeczne Kuratorskiej SłuŜby Sądowej (kuratorów dla dorosłych i kuratorów rodzinnych), wielość i róŝnorodność zadań wykonywanych na rzecz sądów rodzinnych i karnych, ale takŝe prokuratury i słuŝby więziennej, nieustanny bezpośredni kontakt z obywatelem, specyficzna misja przemawiają za uznaniem kuratora sądowego za jeden z podmiotów w systemie wymiaru sprawiedliwości. Kodeks karny wykonawczy ustanowił sądowego kuratora zawodowego organem postępowania wykonawczego obok sądu, prezesa sądu, sędziego i dyrektora zakładu karnego i innych (art. 2 k.k.w.). W samym tylko roku 2012 do kuratorów dla dorosłych wpłynęło ogółem 307.811 spraw, w tym 124.784 dozory (warunkowe zawieszenie i warunkowe przedterminowe zwolnienie), 138.026 spraw kary ograniczenia wolności, 10.334 sprawy związane z kontrolą dozoru elektronicznego, a ponadto 328.731 wywiadów środowiskowych na rzecz sądów (82%), prokuratury (1,5%) i zakładów karnych (16%). W tym samym okresie do kuratorów rodzinnych wpłynęło 92.061 spraw: 57.583 nadzory, 23.419 kontrole w opiece prawnej, 1.102 sprawy dotyczące kontaktów z dziećmi i 1.563 sprawy dotyczące przymusowego odebrania dziecka, a ponad to 341.113 wywiadów środowiskowych na potrzeby sądu /Źródło dane ze Statystyki MS S40 za 2012r./ Kuratorzy sądowi w ciągu jednego roku przekraczają progi ponad miliona gospodarstw domowych. Dla tych wszystkich obywateli są oni uosobieniem wymiaru sprawiedliwości, w szczególności sądu. Kuratorzy pełnią waŝną misję społeczną; pomagają skazanym w ich społecznej readaptacji (kuratorzy sądowi, a nie CZSW jak błędnie podano w punkcie 13) oraz uczestniczą w systemie ochrony prawnej udzielanej rodzinie i dziecku przez sąd rodzinny. Wykonują zadania o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym związane z wykonaniem orzeczeń sądów karnych i rodzinnych, ale takŝe zbierają informacje niezbędne sądowi podczas orzekania. Strona 1 z 7
Badania opinii publicznej przeprowadzone na zlecenie Ministerstwa Sprawiedliwości wykazały, Ŝe dla 73% respondentów znana jest instytucja kuratora sądowego, ponad 2/3 pozytywnie ocenia działania kuratorów, a tylko 8% ocenia je negatywnie. /Źródło - Raport z badania opinii publicznej przeprowadzonego przez TNS OBOP dla MS-u z lipca 2011r. Wizerunek wymiaru sprawiedliwości, ocena reformy wymiaru sprawiedliwości, aktualny stan świadomości społecznej w zakresie alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów oraz praw osób pokrzywdzonych przestępstwem / Te czynniki przemawiają za potraktowaniem Kuratorskiej SłuŜby Sądowej jako odrębnego podmiotu. JednakŜe słuŝba kuratorska pracuje na potrzeby sądownictwa, mieści się w jego strukturze organizacyjnej (posiada własną specyfikę organizacyjną) i podlega słuŝbowo prezesowi sądu okręgowego. Te czynniki przemawiałyby za włączeniem kuratorów do strategii jako pod-systemu w podmiocie określonym jako sądy. NiezaleŜnie od dokonanego wyboru sprawy słuŝby kuratorskiej powinny stać się przedmiotem strategii. Dla klarowności tworzonej strategii i ze względu na specyfikę oraz skalę zadań Kuratorskiej SłuŜby Sądowej, korzystniejszą opcją wydaje się potraktowanie jej jako odrębnego podmiotu w wymiarze sprawiedliwości, pamiętając jednocześnie o jej organizacyjnym usytuowaniu w sądach. Takie rozwiązanie spełnia kryteria patrzenia na system wymiaru sprawiedliwości określone w punkcie 2. W konsekwencji przyjęcia powyŝszych załoŝeń proponujemy następujące zmiany: 1) W przypisie 1 (pkt 2, s. 8) proponujemy dodanie po nazwie Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury nazwy Kuratorską SłuŜbę Sądową. 2) W punkcie 10 zdanie 3 powinno brzmieć: Do systemu wymiaru sprawiedliwości zaliczono sądy, prokuraturę, Kuratorską SłuŜbę Sądową, SłuŜbę Więzienną, Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury oraz Ministerstwo Sprawiedliwości. 3) W punkcie 11 naleŝy takŝe określić, jak na system wymiaru sprawiedliwości (SWS) spojrzeć z perspektywy postępowania cywilnego. W pierwszym zdaniu tego punktu wymiar sprawiedliwości opisano jako sekwencję zdarzeń. Jednak w zdaniu 2 sekwencję tę ograniczono do postępowania karnego, co pozostawia poza obszarem strategii nie mniej waŝne problemy postępowania cywilnego, a w jego ramach takŝe sądownictwa rodzinnego. Dziedzina sądownictwa rodzinnego i jego organów pomocniczych / wykonawczych (kuratorzy rodzinni / RODK) wymagają powaŝnej refleksji i rozwiązania palących problemów odnoszących się do praw rodziny, praw rodziców, praw dziecka, ubezwłasnowolnienia, opieki i kurateli (w rozumieniu kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Sprawy te mają dla ogółu obywateli nie mniejsze znaczenie niŝ zagadnienia karnoprawne i muszą zostać odpowiednio potraktowane, jeŝeli chcemy mówić o ochronie konstytucyjnych praw rodziny i dziecka oraz o ochronie rodziny i dziecka w perspektywie ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską konwencji międzynarodowych. Strona 2 z 7
4) W punkcie 12 naleŝałoby uszczegółowić zdanie pierwsze w taki sposób, aby nie było wątpliwości, Ŝe sprawiedliwe orzeczenia sądów oznaczają nie tylko te orzeczenia, które kończą fazę postępowania rozpoznawczego, ale równieŝ te które wydawane są w postępowaniu wykonawczym. Aktualnie problemem zarówno sądów karnych, jak i rodzinnych jest to, Ŝe ogromna część obowiązków sędziów w nich orzekających przypada na postępowanie wykonawcze. Z niewiadomych powodów obowiązki sądów związane z wykonaniem orzeczeń nie są brane pod uwagę przy określaniu standardów obciąŝenia. Ogromnym problemem jest brak odpowiednich regulacji kodeksowych normujących powstępowanie wykonawcze w sprawach cywilnych, które podlegają wykonaniu poprzez wykonanie (sprawy opiekuńcze) w odróŝnieniu od spraw wykonywanych w drodze egzekucji. Brak odpowiednich regulacji postępowania wykonawczego w sprawach opiekuńczych, dotyka nie tylko sądów, ale w szczególności kuratorów rodzinnych, którzy te orzeczenia realizują, a takŝe obywateli, którzy nie wiedzą, jakie obowiązki nakłada na nich orzeczenie sądu i jakie przysługują im prawa. Uznanie równouprawnienia orzecznictwa w fazie rozpoznawczej i wykonawczej, musi spowodować podjęcie zasygnalizowanego wyŝej problemu unormowania postępowania wykonawczego w sprawach opiekuńczych. 5) W punkcie 13 zdanie 3 powinno otrzymać brzmienie: Ta probacyjna funkcja systemu jest realizowana przede wszystkim przez Kuratorską SłuŜbę Sądową. W aktualnym brzmieniu pkt 13 zawiera błąd rzeczowy. SłuŜba Więzienna w Polsce (i nigdzie na świecie) nie zajmuje się probacją, ale wykonaniem kary w izolacji więziennej. Świadczy o tym takŝe treść rozdziału X K.k.w, w szczególności art. 78). Probacją, czyli wykonaniem orzeczeń w warunkach wolności dozorowanej, w których wykonanie kary pozbawienia wolności zawieszono na okres próby albo warunkowo zwolniono skazanego z odbywania reszty kary i ustalono okres próby, zajmuje się jak sugeruje nazwa słuŝba probacyjna róŝna od słuŝby więziennej. W Polsce słuŝba ta nosi nazwę Kuratorska SłuŜba Sądowa. KaŜdego roku wpływa do wykonania przez kuratorów 150% aktualnej populacji więziennej i ponad 100.000 samoistnych kar jaką jest kara ograniczenia wolności. Zadaniem słuŝby probacyjnej w Polsce (czyli kuratorów dla dorosłych) jest pomoc w społecznej readaptacji skazanego, to kuratorzy, a nie SłuŜba Więzienna, wypełniają funkcję readaptacyjną względem skazanych (art. 171 2 K.k.w.). Oprócz kuratorów te zadanie realizują takŝe osoby, organizacje, stowarzyszenia i instytucje wykonujące dozór TakŜe System Dozoru Elektronicznego (SDE) opiera się przede wszystkim na zawodowych kuratorach sądowych i na sądach penitencjarnych (szerzej w uwagach do pkt 61). Kuratorska SłuŜba Sądowa wykonuje jednak nie tylko zadania o charakterze probacyjnym, ale takŝe związane z wykonaniem Strona 3 z 7
orzeczeń sądów rodzinnych dotyczących ograniczenia władzy rodzicielskiej, kontaktów rodziców (i innych bliskich) z dzieckiem i przymusowego odebrania dziecka. Na wizerunek i autorytet władzy sądowniczej wpływa takŝe poziom wykonania orzeczeń. W tej dziedzinie Kuratorska SłuŜba Sądowa, biorąc pod uwagę liczbę i róŝnorodność zadań, pełni obecnie kluczową rolę. 6) W punkcie 18 w zdaniu ostatnim naleŝy po słowie sądownictwa dodać Kuratorskiej SłuŜby Sądowej. Odwołując się do podstawowych praw konstytucyjnych warto przypomnieć wskazania wynikające z art. 47, 48, 71 i 72, które odnoszą się do działalności sądów rodzinnych, które udzielają ochrony prawnej dziecku i rodzinie. 7) W punkcie 32 naleŝy rozwaŝyć rozszerzenie o treści wynikające z art. 47, 48, 71 i 72 Konstytucji RP. Te normy uzasadniają pozycję obywatela w ramach wymiaru sprawiedliwości, nie tylko prawo do sądu, ale takŝe prawna ochrona rodziny i dziecka 8) W punkcie 35 w ostatnim zdaniu po słowie prokuratury naleŝy dodać; Kuratorskiej SłuŜby Sądowej. Przyjazność i podejście edukacyjne do podopiecznych (stron, klientów sądu) jest cechą charakterystyczną i elementem codziennej działalności kuratorów sądowych. Dla większości osób oddanych pod dozór i nadzór kuratora, czy w innych sposób mających z nim kontakt kurator jest uosobieniem sądu. Osoby te w pierwszej kolejności do kuratora zwracają się po porady prawne dotyczące nie tylko ich sytuacji i wykonywanego środka, ale równieŝ dotyczące pomocy społecznej, leczenia odwykowego, prawa pracy. 9) W punkcie 41 jako włączanie się wymiaru sprawiedliwości w funkcjonowanie społeczności lokalnej naleŝy wspomnieć o działaniach kuratorów sądowych wykraczających poza ustawowy zakres ich obowiązków polegających a polegających na odbywaniu spotkań-pogadanek z młodzieŝą szkolną i wywiadówek edukacyjnych z ich rodzicami czy aktywne włączanie się kuratorów w prace gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. 10) W punkcie 42 jak przykład polityki Community Court naleŝy wspomnieć o tym, Ŝe to kuratorzy sądowi wykonują czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonania kary ograniczenia wolności oraz pracy społecznie uŝytecznej orzeczonej w zamian za nie uiszczoną grzywnę. Prace te wykonywane są w miejscach wskazanych przez organy władzy lokalnej oraz lokalnych instytucji, organizacji, stowarzyszeń i fundacji pozwalają na racjonalne stosowanie kar nieizolacyjnych i przynoszą poŝytek społeczności lokalnej. W I półroczu 2013r. skazani nadzorowani przez kuratorów sądowych przepracowali łącznie 4.770.944,508 godzin na potrzeby społeczności lokalnych./źródło Statystyka MS S40 za I półrocze 2013roku/ Strona 4 z 7
11)W punkcie 47, w tych samych badaniach poziom zadowolenia z działań kuratorów deklarowało 66% ankietowanych. /Źródło - Raport z badania opinii publicznej przeprowadzonego przez TNS OBOP dla MS-u z lipca 2011r. Wizerunek wymiaru sprawiedliwości, ocena reformy wymiaru sprawiedliwości, aktualny stan świadomości społecznej w zakresie alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów oraz praw osób pokrzywdzonych przestępstwem /. 12) W punktach 48, 56 brak treści odsyłacza 10, 11 13)Ramka System Dozoru Elektronicznego zawiera uproszczenie sugerujące, Ŝe SDE składa się do 2 elementów: centrali monitorowania systemu i sądu. Tymczasem zgodnie z ustawą z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego, centrala monitorowania systemu wykonuje czynności materialno-techniczne, m.in. rejestruje przypadki naruszeń warunków nałoŝonych przez sąd (art. 59). O takich przypadkach informuje drogą elektroniczną kuratora sądowego i sąd penitencjarny (art. 63). Czynności o charakterze merytorycznym, w tym niektóre decyzje wykonuje kurator sądowy (art. 56, 57, 74, 78, 21-22a, 25). Zadaniem sądowego kuratora zawodowego jest pomoc w readaptacji społecznej skazanego, kontrola ścisłego wykonywania przez skazanego nałoŝonych na niego obowiązków i poleceń ma na celu wychowawcze oddziaływanie i zapobieganie powrotowi do przestępstwa. Sądowy kurator zawodowy, któremu powierzono czynności w SDE nawiązuje niezwłocznie kontakt ze skazanym, informując go o jego obowiązkach i uprawnieniach, moŝe teŝ składać wnioski o ustanowienie, rozszerzenie lub zmianę obowiązków, o których mowa w art. 8 ust. 2, albo o zwolnienie od wykonywania tych obowiązków, albo o uchylenie zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. W czasie wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego sądowy kurator zawodowy składa stosowne wnioski oraz co najmniej raz w miesiącu zawiadamia sąd penitencjarny o zachowaniu skazanego, w szczególności o tym, czy wykonuje on nałoŝone obowiązki i przestrzega porządku prawnego. Ponadto niezwłocznie zawiadamia sąd penitencjarny o kaŝdym przypadku naruszenia przez skazanego porządku prawnego lub nałoŝonego na skazanego obowiązku, w szczególności o popełnieniu przez skazanego przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Kurator zawodowy informuje sędziego penitencjarnego takŝe o kaŝdym przypadku nieprawidłowości w funkcjonowaniu upowaŝnionego podmiotu dozorującego, o którym dowiedział się, wykonując czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Dokonany w ramce skrót myślowy nadmiernie upraszcza działanie systemu naczyń połączonych wymiaru sprawiedliwości poprzez pominięcie jednego z istotnych naczyń Strona 5 z 7
Kuratorskiej SłuŜby Sądowej. W konsekwencji ewentualne problemy organizacji redukuje się do problemów technicznych systemu, a koszty jego funkcjonowania ogranicza do kosztów centrali monitorowania. Kuratorzy wykonują wymienione wyŝej czynności w SDE bez kosztów dla całego systemu?! Schemat działania SDE Centrala Monitorowania Exigo Sąd Penitencjarny Zespół KSS 14) W punkcie 68 w zdaniu 3, po wyraŝeniu sądownictwu powszechnemu, naleŝy dodać: Kuratorskiej SłuŜbie Sądowej. 15) W punkcie 70 dodać słupek pt. Kuratorska SłuŜba Sądowa, w którym zapisać Podniesienie kompetencji komunikacyjnych kuratorów sądowych oraz Przejrzystość i dostępność dla obywatela procedur postępowania słuŝby w sprawach opiekuńczych 16) Po punkcie 73 naleŝy dodać kolejny (tu roboczo 73a), w którym określony zostanie cel Kuratorskiej SłuŜby Sądowej w perspektywie obywatela, np. Podniesienie kompetencji komunikacyjnych kuratorów sądowych, przejrzystość i dostępność dla obywatela procedur postępowania słuŝby w sprawach opiekuńczych (przymusowe odebranie dzieci, kontakty rodzic dziecko). W tym miejscu powinny zostać podjęte działania w celu odpowiedniego uregulowania zakresu obowiązków i praw kuratorów rodzinnych w postępowaniu wykonawczym sądu rodzinnego, które to powinny znaleźć się w odpowiedniej części kodeksu postępowania cywilnego (analogicznie do praw i obowiązków komorników sądowych w postępowaniu egzekucyjnym). Strona 6 z 7
17) W punkcie 77 dodać słupek pt. Kuratorska SłuŜba Sądowa, w którym zapisać uregulowanie prawne kompetencji działania oraz wytworzenie adekwatnych i standaryzowanych procedur wykonywanych zadań 18)W punkcie 80 dodać słupek pt. Kuratorska SłuŜba Sądowa, w którym zapisać: Podniesienie kompetencji zawodowych w płaszczyźnie pedagogiczno-psychologicznej oraz Poprawa wizerunku kuratora 19) W punkcie 94 brak informacji o uczestnictwie w pracy zespołów roboczych przedstawicieli Kuratorskiej SłuŜby Sądowej. Efekt tego braku uwidacznia się w uwagach przedstawionych powyŝej. 20) W karcie ZKW strategii dla CZSW 3/3 perspektywa finansowa: A. Miesięczne wydatki na jednego skazanego odbywającego karę w SDE ogranicza się wyłącznie do kosztów generowanych przez Centralę Monitorowania. Całkowicie pomija się koszty pracy kuratorów w ponad 10.000 spraw, które do nich wpłynęły. Przewodniczący Krajowej Rady Kuratorów Henryk Pawlaczyk Strona 7 z 7