Emisja rtêci podczas termicznej obróbki paliw

POLITYKA ENERGETYCZNA Tom 14 Zeszyt 2 211 PL ISSN 1429-6675 Micha³ WICHLIÑSKI*, Rafa³ KOBY ECKI*, Zbigniew BIS** Emisja rtêci podczas termicznej obróbki paliw STRESZCZENIE. W pracy przedstawiono wyniki badañ emisji rtêci podczas nagrzewania i spalania próbek wêgla kamiennego i brunatnego. Wyniki wskazuj¹, e rtêæ w badanych próbkach wystêpuje w postaci nastêpuj¹cych zwi¹zków: HgO, Hg (SO 4 )O 2,Hg 2 SO 4,HgO 2 oraz HgCl 2. W efekcie przeprowadzonych badañ ustalono tak e, i w trakcie obróbki termicznej rtêæ zawarta w wêglu wydzielana jest w pocz¹tkowej fazie nagrzewania ziaren paliwa oraz odgazowania i spalania czêœci lotnych. Tym samym istniej¹ potencjalne mo liwoœci usuwania rtêci w temperaturach poni ej temperatury zap³onu pozosta³oœci koksowej (t.j. oko³o 4 o C). Badania wykaza³y ponadto, e wydzielenie rtêci z paliwa do fazy gazowej poprzedza³o emisjê innych sk³adników spalin, przede wszystkim CO i CO 2. S OWA KLUCZOWE: wêgiel, rtêæ, obróbka termiczna, precombustion Wprowadzenie Zasoby wêgla s¹ ogromne i doœæ równomiernie rozmieszczone na Ziemi, niestety jego spalanie wi¹ e siê z emisj¹ dwutlenku wêgla oraz innych zanieczyszczeñ gazowych [5], których ograniczenie wymuszaj¹ coraz bardziej restrykcyjne przepisy ochrony œrodowiska. Poczyniono wiele w celu ograniczenia emisji dwutlenku siarki, py³u, czy tlenków azotu; obecnie zaœ d¹ y siê do ograniczenia emisji dwutlenku wêgla, a kolejnym wyzwaniem bêdzie ograniczenie emisji metali ciê kich, takich jak rtêæ, kadm i o³ów. W niektórych * Dr in., ** Prof. dr hab. in. Politechnika Czêstochowska, Wydzia³ In ynierii i Ochrony Œrodowiska, Katedra In ynierii Energii, Czêstochowa; e-mail: michal.wichlinski@gmail.com, rafalk@is.pcz.czest.pl 191

krajach (np. w USA) obowi¹zuj¹ ju regulacje prawne, dotycz¹ce emisji rtêci z procesów spalania, zaœ prace w tym zakresie prowadzone s¹ tak e m.in. w Unii Europejskiej i Japonii. Rtêæ wprowadzana jest do œrodowiska g³ównie w efekcie spalania paliw sta³ych (rys. 1). Dla krajów takich jak Polska, w których jak podaje Grudziñski [6] ponad 9% energii elektrycznej by³o w 29 roku produkowane ze spalania wêgla, problem ograniczenia emisji rtêci jest wiêc szczególnie istotny, tym bardziej, e szereg publikacji wskazuje na wystêpowanie prawdopodobnej korelacji miêdzy spalaniem wêgla a ³adunkiem rtêci w œrodowisku [19, 2], zaœ wed³ug prognoz Chmielniaka [9] w roku 2 iloœæ energii wytworzonej przez szeroko rozumiane technologie wêglowe bêdzie prawie dwukrotnie wy sza ni w roku 2. Rys. 1. Emisja rtêci ze Ÿróde³ antropogenicznych w Europie w 2 roku [1] Fig. 1. Emission of mercury from anthropogenic sources in Europe in 2 [1] Mimo, e rtêæ w wêglu wystêpuje w stosunkowo niewielkich iloœciach (rzêdu,1 g/kg [2]), to bior¹c pod uwagê strumienie spalanego paliwa, typowa elektrownia wêglowa emituje rocznie do atmosfery oko³o 5 kg Hg [], co w skali œwiata daje emisjê oko³o 15 ton/rok [4]. Rtêæ mo e byæ emitowana w trzech g³ównych formach: jako rtêæ elementarna Hg,rtêæ dwuwartoœciowa Hg 2+ i rtêæ zwi¹zana na cz¹stkach popio³u Hg (p). Najwiêkszy problem, z punktu widzenia ograniczenia emisji, stanowi rtêæ elementarna, która jest s³abo rozpuszczalna w wodzie i mo e utrzymywaæ siê w postaci gazowej w atmosferze przez okres kilku lat.pozosta³edwieformyniestanowi¹ takiego zagro enia, gdy Hg 2+ jest dobrze rozpuszczalna w wodzie i mo e byæ ³atwo usuwana ze spalin np. w instalacji mokrego odsiarczania, zaœ rtêæ zwi¹zana z cz¹stkami popio³u jest ³atwo usuwana w elektrofiltrze. 192

Niewiele jest danych na temat zwi¹zków, w jakich rtêæ wystêpuje w wêglu. Poszczególne publikacje skupiaj¹ siê raczej jedynie na ustaleniu, czy rtêæ jest w formie zwi¹zków organicznych czy te nieorganicznych. Ustalenie, w jakim zwi¹zku znajduje siê rtêæ oraz kiedy nastêpuje jej wydzielenie z paliwa w trakcie jego nagrzewania i spalania jest jednak istotne z punktu widzenia mo liwoœci ograniczania emisji rtêci do atmosfery za pomoc¹ metod tzw. precombustion, stosunkowo tanich i polegaj¹cych przede wszystkim na oddzia³ywaniu na paliwo przed jego wprowadzeniem do komory paleniskowej. Wiedza na temat form i zwi¹zków w jakich rtêæ wystêpuje w wêglu pozwoli na okreœlenie optymalnej temperatury obróbki termicznej, tak aby umo liwiæ wydzielenie rtêci przy jednoczesnym ograniczeniu utraty czêœci lotnych zawartych w paliwie. Wiele wyników badañ (m.in. [2, 1, 12, 1, 14]) wskazuje, e najwiêcej rtêci w wêglu zwi¹zane jest z pirytem; jednak e oprócz pirytu Ÿród³em rtêci mog¹ byæ tak e zwi¹zki organiczne oraz np. sfaleryt [15]. W pracy [18] autorzy wskazuj¹ na wystêpowanie korelacji pomiêdzy siark¹ pirytow¹ a rtêci¹, dowodz¹c, e rtêæ zwi¹zana z pirytem (Hg pyr )jestg³ówn¹ form¹ Hg w wêglu. Obecnoœæ rtêci w pirycie mo e byæ skutkiem kilku procesów, m.in. tego, e piryt mo e zawieraæ mikrointruzje cynobru, b¹dÿ te e rtêæ mo e byæ izomorficznie w³¹czona w piryt podczas jego formowania w roztworach hydrotermalnych, ewentualnie z powodu w³aœciwoœci elektrochemicznych i sorpcyjnych pirytu, który mo e poch³aniaæ rtêæ z otoczenia w temperaturach przekraczaj¹cych 2 o C. Autorzy pracy [16] zak³adaj¹, e rtêæ wystêpuje w wêglu w postaci rtêci zwi¹zanej z siarczkami, i³ami oraz zwi¹zkami organicznymi twierdz¹c jednoczeœnie, e w przebadanych przez nich wêglach o wysokiej zawartoœci siarki (œrednio oko³o 2,%) istnieje korelacja pomiêdzy zawartoœci¹ rtêci a zawartoœci¹ poszczególnych form siarki, przy czym zawartoœæ rtêci maleje w nastêpuj¹cej kolejnoœci: siarka pirytowa, siarka zwi¹zana z siarczanami, siarka zwi¹zana ze zwi¹zkami organicznymi. Z kolei w pracach [7 8] autorzy dowodz¹, e znaczne iloœci rtêci zawartej w wêglu emitowane jest w temperaturach 2 o C, co wskazuje na prawdopodobne wystêpowanie rtêci zwi¹zanej ze zwi¹zkami organicznymi oraz w postaci cynobru. Przedstawione skrótowo dane literaturowe wskazuj¹ na potencjalne mo liwoœci wydzielania zwi¹zków rtêci w efekcie obróbki termicznej paliwa w niskich temperaturach, nie przekraczaj¹cych 4 C. Jednak e z punktu widzenia technicznej realizacji procesu termicznej obróbki paliwa istotne jest przede wszystkim ustalenie jak szybko i w trakcie którego etapu procesu nagrzewania i spalania wêgla zachodzi wydzielenie rtêci. Uzyskaniu informacji eksperymentalnych na ten temat poœwiêcono badania, których wybrane wyniki przedstawiono w niniejszej pracy. 1. Metodyka badañ Do badañ emisji rtêci podczas termicznej obróbki i spalania paliw sta³ych wybrano trzy próbki wêgli: dwie próbki, A i B, nale a³y do grupy wêgli kamiennych, próbkê C zaœ stanowi³ wêgiel brunatny. Wyniki analizy technicznej i elementarnej próbek przedstawiono w tabeli 1. 19

TABELA 1. Analiza techniczna i elementarna wêgli u ytych w badaniach TABLE 1. Proximate and ultimate analysis of coals used in the experiments Oznaczenie Jednostka Wêgiel kamienny A Wêgiel kamienny B Wêgiel brunatny C Wilgoæ przemijaj¹ca W ex % 8,4 6,1 1, Wilgoæ higroskopijna W h %,1 7,1 15,9 Popió³ A a % 24,8 24,8 5,6 Czêœci lotne VM a % 26,2 2,2 9,6 Fixed carbon FC a % 45,6 47,2 8,7 Ciep³o spalania Q s a Wartoœæ opa³owa Q i a Zawartoœæ siarki S t a kj/kg 26 246 24 8 21 522 kj/kg 25 295 2 794 2 181 % 1,4,58,5 Zawartoœæ pierwiastka wêgla C a % 51,5 5, 5, Zawartoœæ rtêci Hg a ng/g 11 79 21 Oznaczania zawartoœci rtêci w wêglach oraz w gazach wydzielaj¹cych siê w efekcie obróbki termicznej próbek dokonywano przy u yciu spektrometru LUMEX RA-915+ wraz z przystawk¹ RP-91C, dzia³aj¹cego na zasadzie pomiaru stê enia rtêci realizowanego z zastosowaniem spektroskopii zeemanowskiej z wysokoczêstotliwoœciow¹ modulacj¹ polaryzacji œwiat³a, bez koniecznoœci akumulacji rtêci na z³otym sorbencie. Spektrometr umo - liwia oznaczanie zawartoœci rtêci w próbkach sta³ych oraz w próbkach gazowych on-line. Zestaw pomiarowy pokazano na rysunku 2. Wiêcej szczegó³ów technicznych zawiera instrukcja obs³ugi analizatora [17]. Badania laboratoryjne emisji rtêci w trakcie nagrzewania i spalania próbek paliw przeprowadzone zosta³y na dwóch stanowiskach ogrzewanych elektrycznie. Pierwszym stanowiskiem by³ poziomy piec przep³ywowy, w którym na ramieniu termowagi umieszczano próbkê wêgla, poddawan¹ nagrzewaniu i spalaniu. Zastosowana konfiguracja uk³adu pieca oraz organizacja przep³ywu gazów umo liwia³a ci¹g³e œledzenie oraz rejestracjê zmian masy próbek nie zak³ócon¹ przep³ywem gazów. Jednoczeœnie mo liwe by³o oznaczanie zawartoœci rtêci w gazach odlotowych. Drugim stanowiskiem laboratoryjnym wykorzystanym w badaniach by³o pionowe stanowisko z warstw¹ fluidaln¹, w którym mo liwy by³ jednoczesny pomiar zmian zawartoœci rtêci, dwutlenku wêgla, tlenku wêgla, tlenu oraz dwutlenku siarki w gazach odlotowych w trakcie spalania wêgla. Rozpoznania form rtêci wystêpuj¹cych w badanych wêglach dokonano wykorzystuj¹c dyfraktometr rentgenowski XRD Seifert T-T. W badaniach zastosowano promieniowanie k co o d³ugoœci fali,1792 nm. 194

Rys. 2. Spektrometr do oznaczania zawartoœci rtêci Lumex RA-915+ wraz z przystawk¹ RP-91C Fig. 2. Mercury spectrometer Lumex RA-915+ with the additional setup RP-91C 2. Wyniki badañ Na rysunkach 4 pokazano rentgenogramy wybranych próbek wêgla. Wyniki wskazuj¹ na wystêpowanie rtêci w postaci nastêpuj¹cych zwi¹zków: HgO, Hg (SO 4 )O 2,Hg 2 SO 4, HgO 2 oraz HgCl 2. Tlenek rtêci (HgO montroydite), wystêpuje w z³o ach hydrotermalnych i sk³ada siê wagowo z oko³o 92% rtêci i oko³o 8% tlenu [5]. Jego pe³ny rozpad nastêpuje w temperaturze oko³o 5 o C, choæ mo e zachodziæ czêœciowo nawet w 25 o C [11]. Z kolei w sk³ad cz¹steczki Hg (SO 4 )O 2 (schuettidite) wchodzi Hg (wagowo ok. 8%), siarka (ok. 4%) oraz tlen (ok. 1%). Zwi¹zek ten tworzy siê na skutek utleniania cynobru (HgS) przez œwiat³o s³oneczne [5] i ulega dekompozycji w temperaturze 17 29 o C. HgCl 2 (sublimat) ulega dekompozycji w niskich temperaturach, t.j. 7 22 o C, z maksimum w temperaturze oko³o 12 o C [11], natomiast Hg 2 SO 4 ulega termicznej dekompozycji w doœæ szerokim zakresie temperatur (12 48 o C) z maksimum w 28 o C [11]. Na rysunkach 5 7 pokazano wyniki badania kinetyki wychodzenia rtêci przeprowadzone w stanowisku z poziomym przep³ywem gazów. Próbki wêgli umieszczano na ramieniu termowagi i wprowadzano do stanowiska nagrzanego wstêpnie do wymaganej temperatury, dokonuj¹c rejestracji ubytku masy próbek wêgli oraz zmian stê enia rtêci w gazach odlotowych. Analiza wyników wskazuje, e emisja rtêci nastêpuje natychmiast po wprowadzeniu próbki do stanowiska i nak³ada siê czêœciowo na okres wychodzenia czêœci lotnych. Czas emisji rtêci by³ jednak znacznie krótszy ni czas spalania próbek i wynosi³ oko³o 5 sekund dla wêgla A oraz oko³o 75 sekund dla wêgli B i C. Czasy spalania próbek paliw wynosi³y 195

4 5 Intensywnoœæ [imp/s] 25 2 15 1 5 2 4 6 8 1 12 14 K¹t 2-theta Rys.. Dyfraktogram próbki wêgla kamiennego (wêgiel A) Fig.. XRD profile of the hard coal sample (coal A) odpowiednio oko³o 175s w przypadku wêgli kamiennych oraz oko³o 8s w przypadku próbki wêgla brunatnego. Krótszy w porównaniu do czasu spalania czas wychodzenia 6 5 Intensywnoœæ[imp/s] 4 2 1 2 4 6 8 K¹t 2-theta Rys. 4. Dyfraktogram próbki wêgla brunatnego (wêgiel C) Fig. 4. XRD profile of the lignite sample (coal C) 196

[Hg] [ng/m n ] 1.22.2 8.18 Hg Ubytek masy.16 6.14.12 4.1.8.6 2.4.2 5 1 15 2 25 5. 4 Czas [s] Rys. 5. Zmiany masy próbki wêgla oraz stê enia rtêci w spalinach. Wêgiel A, próbka spalana w powietrzu w temperaturze 85 C Fig. 5. The mass loss of coal sample and the variation of the concentration of mercury in the flue gas. Coal A, combustion in air at 85 o C Masa [g] [Hg] [ng/m n ] 4 2 1 Hg Ubytek masy, 5 1 15 2 25 5 Czas [s],18,16,14,12,1,8,6,4,2 Masa [g] Rys. 6. Zmiany masy próbki wêgla oraz stê enia rtêci w spalinach. Wêgiel B, próbka spalana w powietrzu w temperaturze 85 C Fig. 6. The mass loss of coal sample and the variation of the concentration of mercury in the flue gas. Coal B, combustion in air at 85 o C rtêci wskazuje, e jej emisja zachodzi w pocz¹tkowym etapie nagrzewania paliwa oraz spalania czêœci lotnych. 197

[Hg] [ng/m n ] 6 5 4 2 1, 5 1 15 2 25 5 Czas [s] Hg Ubytek masy,2,18,16,14,12,1,8,6,4,2 Masa [g] Rys. 7. Zmiany masy próbki wêgla oraz stê enia rtêci w spalinach. Wêgiel C, próbka spalana w powietrzu w temperaturze 85 C Fig. 7. The mass loss of coal sample and the variation of the concentration of mercury in the flue gas. Coal C, combustion in air at 85 o C Wyniki badañ emisji rtêci oraz innych wybranych sk³adników spalin podczas spalania wêgla w temperaturze 85 o C w stanowisku z warstw¹ fluidaln¹ pokazano na rysunkach 8 1. Jak widaæ na rysunku 8 rtêæ wydziela siê praktycznie natychmiast po wprowadzeniu próbki wêgla do kolumny fluidalnej; koniec procesu wychodzenia rtêci nast¹pi³ praktycznie po 2 s od wprowadzenia próbki. Z kolei proces spalania, sygnalizowany wzrostem stê enia CO oraz spadkiem stê enia O 2, rozpocz¹³ siê dopiero w koñcowej fazie emisji rtêci, czyli po oko³o 1 s od wprowadzenia próbki wêgla do kolumny fluidalnej. Pojawienie siê maksimum emisji CO 2 dopiero po oko³o 15 s œwiadczy, e w pocz¹tkowym okresie proces spalania by³ niezupe³ny. Maksymalna chwilowa zawartoœæ rtêci w spalinach wynosi³a oko³o 7 ng/m n, zaœ stê enie CO dochodzi³o do 45 ppm. Emisja CO 2 by³a niewielka i nie przekracza³a 7%. Na rysunku 9 pokazano przebiegi zmian stê eñ wybranych sk³adników spalin w trakcie spalania próbki wêgla B. Podobnie jak poprzednio (rys. 8), emisja Hg nast¹pi³a natychmiast po wprowadzeniu wêgla do kolumny fluidalnej, choæ w tym przypadku koncentracja rtêci w spalinach by³a du o ni sza i wynios³a maksymalnie 4 ng/m n. Wzrost stê enia CO zarejestrowano dopiero po oko³o 2 s od wprowadzenia próbki, zaœ jego maksymalna zawartoœæ w spalinach dochodzi³a do 25 ppm. Wzrost emisji dwutlenku wêgla zarejestrowano dopiero po oko³o 2 s; podobnie jak w poprzednim przypadku (rys. 8) maksymalna zawartoœæ tego gazu w spalinach nie przekracza³a 7%. Zmiany zawartoœci rtêci oraz innych gazów w spalinach podczas nagrzewania i spalania wêgla C pokazano na rysunku 1. Kszta³t krzywych jest podobny jak w przypadku wêgli kamiennych A i B (por. rys. 8 9). 198

[O 2 ]*1 [%], [CO]/1 [ ppm], [SO 2 ]*1 [ppm], [CO 2 ]*1 [%] 5 4 2 1 2 4 6 Czas [s] 8 6 4 2 ] [Hg] [ng/mn Rys. 8. Przebiegi zmian stê enia wybranych gazów w spalinach podczas spalania wêgla A w stanowisku z warstw¹ fluidaln¹. Materia³ warstwy: piasek kwarcowy, temperatura 85 o C Fig. 8. The concentration of some chosen gaseous species in the flue gas during the combustion of coal A in the fluidized bed apparatus. Bed solids: quartz sand, bed temperature 85 o C [O 2 ]*1 [%], [CO]/1 [ppm], [SO 2 ]*1 [ppm], [CO 2 ]*1 [%] 4 2 1 2 4 6 Czas [s] 5 4 2 1 ] [Hg] [ng/mn Rys. 9. Przebiegi zmian stê enia wybranych gazów w spalinach podczas spalania wêgla B w stanowisku z warstw¹ fluidaln¹. Materia³ warstwy: piasek kwarcowy, temperatura 85 o C Fig. 9. The concentration of some chosen gaseous species in the flue gas during the combustion of coal B in the fluidized bed apparatus. Bed solids: quartz sand, bed temperature 85 o C Przedstawione wyniki badañ potwierdzaj¹, e w trakcie obróbki termicznej rtêæ zawarta w wêglu wydzielana jest w pocz¹tkowej fazie nagrzewania ziaren paliwa oraz odgazowania i spalania czêœci lotnych. Wyniki badañ wskazuj¹ tym samym na potencjalne mo liwoœci usuwania z wêgla rtêci w temperaturach poni ej temperatury zap³onu pozosta³oœci kok- 199

[O 2 ]*1 [%], [CO]/1 [ppm], [SO 2 ]*1 [ppm], [CO 2 ]*1 [%] 6 5 4 2 1 2 4 Czas [s] 8 6 4 2 ] [Hg] [ng/mn Rys. 1. Przebiegi zmian stê enia wybranych gazów w spalinach podczas spalania wêgla C w stanowisku z warstw¹ fluidaln¹. Materia³ warstwy: piasek kwarcowy, temperatura 85 o C Fig. 1. The concentration of some chosen gaseous species in the flue gas during the combustion of coal C in the fluidized bed apparatus. Bed solids: quartz sand, bed temperature 85 o C sowej, gdy rozpad prawie wszystkich (z wyj¹tkiem HgO) zwi¹zków rtêci, które zosta³y zidentyfikowane w badanych wêglach (por. rys. 4) nastêpuje w temperaturach poni ej 4 o C. Wyniki badañ wykaza³y, e rtêæ wydzielana by³a z paliwa praktycznie natychmiast po wprowadzeniu próbki do komory spalania i jej wydzielenie poprzedza³o emisjê innych sk³adników gazowych. Podsumowanie Opieraj¹c siê na przedstawionych w niniejszym artykule wynikach badañ mo na sformu³owaæ nastêpuj¹ce wnioski: 1. W przebadanych próbkach wêgli kamiennych i brunatnych rtêæ wystêpuje w postaci zwi¹zków takich jak: HgO, Hg (SO 4 )O 2,Hg 2 SO 4,HgO 2, HgCl 2. 2. Z wyj¹tkiem HgO, temperatury rozpadu poszczególnych zwi¹zków rtêci mieszcz¹ siê w zakresie poni ej temperatury zap³onu wêgla, co stwarza potencjalne mo liwoœci usuniêcia rtêci z wêgla przed jego wprowadzeniem do komory paleniskowej.. Wykazano (por. rys. 5 1), e rtêæ uwalniania jest z wêgla praktycznie natychmiast po wprowadzeniu próbki paliwa do stanowiska laboratoryjnego. 4. Wydzielenie rtêci poprzedza emisjê innych gazowych sk³adników spalin (CO i CO 2 ). Potwierdzaj¹ to wyniki przedstawione na rysunkach 8 1. 2

Literatura [1] PACYNA E.G., PACYNA J.M., FUDA A J., STRZELECKA-JASTRZAB E., H AWICZKA S., PANASIUK D., 26 Mercury emissions to the atmosphere from anthropogenic sources in Europe in 2 and their scenarios until 22. Science of the Total Environmental 7, 147 156. [2] YUDOVICH Y.E., KETRIS M.P., 25 Mercury in coal: a review Part 1. Geochemistry, Coal Geology 62. [] G ODEK A., PACYNA J., 29 Mercury emission from coal-fired power plants in Poland. Atmospheric Environment 4, 5668 567. [4] SWAIN E.B., JAKUS P.M., RICE G., LUPI F., MAXSON P.A., PACYNA J.M., PENN A., SPIEGEL S.J., VEIGA M.M., 27 Socioeconomic consequences of mercury use and pollution. Ambio Vol. 6, No. 1, Month 27. [5] MALKO J., 27 Tendencje w wytwarzaniu energii elektrycznej rola wêgla. Polityka Energetyczna t. 1, z. spec. 2, 1 24. [6] GRUDZIÑSKI Z., 21 Konkurencyjnoœæ wytwarzania energii elektrycznej z wêgla brunatnego i kamiennego. Polityka Energetyczna t. 1, z. 2, 157 17. [7] HIGUERAS P., OYARZUN R., BIESTER H., LILLO J., LORENZO S., 2 A first insight into mercury distribution and speciation in soils from the Almaden mining district, Spain. Journal of Geochemical Exploration 8. [8] HIGUERAS P., OYARZUN R., LUNAR R., SIERRA J., PARRAS J., 1999 The Las Cuevas deposit, Almaden district (Spain): an unusual case of deep-seated advanced argillic alteration related to mercury mineralization. Miner. Depos. 4. [9] CHMIELNIAK T., 27 Nowe technologie wykorzystania pierwotnych sta³ych noœników energii. Polityka Energetyczna t. 1, z. spec. 2, 25 9. [1] YANG H., XU Z., FAN M., BLAND A.E., JUDKINS R.R., 27 Adsorbents for capturing mercury in coal-fired boiler flue gas. Journal of Hazardous Materials 146, 1 11. [11] LOPEZ-ANTON M.A., YUAN Y., PERRY R., MAROTO-VALER M., 21 Analysis of mercury species present during coal combustion by thermal desorption, Fuel 89. [12] RUCH R.R., GLUSKOTER H.J., KENNEDY E.J., 1971 Illinois State Geological Survey Environment Geology Notes 4. [1] TOOLE-O`NEIL B., TEWALT S.J., FINKELMAN R.B., AKRES D.J., 1999 Mercury concentration in coal-unraveling the puzzle. Fuel 78, 47-54. [14] DIEHL S.F., GOLDHABER M.B., HATCH J.R., 24 Modes of occurrence of mercury and other trace elements in coals from the warrior field. Black Warrior Basin, Northwestern Alabama, international Journal of Coal Geology 59, 19 28. [15] MUKHERJEE A.B., ZEVENHOVEN R., BHATTACHATYA P.,SAJWAN K.S., KIKUCHI R., 28 Mercury flow via coal and coal utilization by-products: A global perspective, Resources, Conservation and Recycling 52, 571 591. [16] ZHENG L., LIU G., CHOU C.-L., 27 The distribution, occurrence and environmental effect of mercury in Chinese coals. Science of the Total Environmental 84. [17] Instrukcja obs³ugi analizatora rtêci LUMEX RA-915+, LUMEX Ltd, 24. [18] FINKELMAN R.B., BRAGG L.J., TEWALT S.J., 199 Byproduct recovery from high-sulfur coals. Processing and Utilization of High-Sulfur Coals, vol. III. Elsevier, Amsterdam. 21

[19] KOBY ECKI R., WICHLIÑSKI M., BIS Z., 27 Emisja rtêci ze spalania polskich wêgli energetycznych. Wspó³czesne Technologie i Urz¹dzenia Energetyczne (J. Taler (Ed.)), I Konferencja NaukowoTechniczna WTiUE 27, Kraków. [2] KLOJZY-KARCZMARCZYK B., MAZUREK J., 27 Zanieczyszczenie gleby zwi¹zkami rtêci w zasiêgu oddzia³ywania konwencjonalnej elektrowni na paliwo wêglowe. Polityka Energetyczna t. 1, z. spec. 2, Kraków, 59 62. Micha³ WICHLIÑSKI, Rafa³ KOBY ECKI, Zbigniew BIS Emission of mercury during thermal treatment of fuels Abstract The paper presents the results of the investigation focused on the determination of mercury emission during heating and combustion of hard coal and lignite samples. The results indicated the following mercury compounds in the investigated samples: HgO, Hg (SO 4 )O 2,Hg 2 SO 4,HgO 2 and HgCl 2. It was found that mercury was evolved during the initial phase of sample thermal treatment (i.e. the heating, devolatilization and/or combustion of the volatiles) thus indicating that it is possible to remove the mercury compounds from the coal samples at temperatures much lower than the char ignition temperature (roughly 4 o C). The results also indicated that the emission of gaseous mercury during the heating and combustion of coal preceded the emission of other flue gas components, particularly CO and CO 2. KEY WORDS: coal, mercury, thermal treatment, precombustion