OLGA MARIA PIASKOWSKA Sprostowanie b³êdnych danych personalnych oskar onego zawartych w wyroku. Glosa do wyroków S¹du Najwy szego z dnia 8 wrzeœnia 2009 r., IV KK 256/09 1 oraz z dnia 3 lutego 2010 r., IV KK 351/09 2. Rozpoczynaj¹c rozwa ania nale y wskazaæ na jedn¹ z podstawowych ról powierzonych ustawowo S¹dowi Najwy szemu, a mianowicie dbania o zapewnienie zgodnoœci z prawem i jednolitoœci orzecznictwa s¹dowego (art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o S¹dzie Najwy szym 3 ). Jak s³usznie wskazuje W. Sanetra warunkiem jednolitoœci orzecznictwa s¹dów ni szych instancji jest jednolitoœæ orzecznictwa samego S¹du Najwy szego. Spe³niaj¹c obowi¹zek zapewnienia jednolitoœci orzecznictwa, sam S¹d Najwy szy nie mo e dopuszczaæ do tego, aby jego rozstrzygniêcia by³y rozbie - ne. 4 Stanowisko W. Sanetry sk¹din¹d jak najbardziej s³uszne i godne aprobaty w praktyce nie zawsze zdaje siê byæ zauwa ane, choæ ustawa o S¹dzie Najwy szym przewiduje procedurê maj¹c¹ na celu zapewnienie jednolitoœci orzecznictwa w ramach SN. Wed³ug art. 60 1 ustawy je eli w orzecznictwie s¹dów powszechnych, s¹dów wojskowych lub S¹du Najwy - szego ujawni¹ siê rozbie noœci w wyk³adni prawa, Pierwszy Prezes S¹du Najwy szego mo e przedstawiæ wniosek o ich rozstrzygniêcie S¹dowi Najwy szemu w sk³adzie siedmiu sêdziów lub innym odpowiednim sk³adzie. Maj¹c na uwadze powy sze nale y przejœæ do zasadniczych rozwa añ, a mianowicie omówienia stanowiska zaprezentowanego przez S¹d Najwy - szy w dwóch wyrokach, tj. w wyroku S¹du Najwy szego z dnia 8 wrzeœnia 1 Biul. PK 2009 Nr 8, poz. 10. 2 Biul. PK 2010 Nr 3, poz. 20. 3 Dz.U. Nr 240, poz. 2052 z póÿn. zm. 4 W. Sanetra, O roli S¹du Najwy szego w zapewnianiu zgodnoœci z prawem oraz jednolitoœci orzecznictwa s¹dowego, PS 2006, Nr 9, s. 21. PROKURATOR 2(46)-2011 109
Olga Maria Piaskowska 2009 r., IV KK 256/09 5 oraz z dnia 3 lutego 2010 r., IV KK 351/09 6. Wymienione wy ej orzeczenia dotycz¹ zagadnienia istotnego dla praktyki dopuszczalnoœci usuniêcia omy³ki w wyroku s¹du karnego w trybie sprostowania wówczas, gdy dotyczy ona personaliów oskar onego. Stan faktyczny w sprawie IV KK 256/09 przedstawia siê nastêpuj¹co: Prokurator Rejonowy w T., po przeprowadzeniu postêpowania przeciwko Tadeuszowi I., oskar y³ go o czyn z art. 178a 2 k.k. Do aktu oskar enia za³¹czono wniosek o wydanie wobec Tadeusza I. wyroku skazuj¹cego i orzeczenie uzgodnionych z nim kar oraz œrodka karnego (art. 335 1 k.p.k.), który zosta³ uwzglêdniony na posiedzeniu s¹du w dniu 24 paÿdziernika 2005 r. Jednoczeœnie w rubrum wyroku wskazano, i w dniu 24 paÿdziernika 2005 r. S¹d rozpoznawa³ sprawê Tadeusza I., syna Józefa i Stanis³awy z domu K., urodzonego 24 stycznia 1952 r. w L. oskar onego o zachowanie opisane w akcie oskar enia, natomiast w czêœci dyspozytywnej w punkcie 1 za winnego uznano oskar onego Roberta M. i jemu wymierzono karê pozbawienia wolnoœci oraz zastosowano œrodki karne. Wyrok wydany przez S¹d Rejonowy w T. o wskazanej wy ej treœci nie zosta³ zaskar ony przez strony i uprawomocni³ siê w pierwszej instancji z dniem 22 listopada 2005 r. Od tego wyroku kasacjê z³o y³ Prokurator Generalny, zaskar aj¹c go w ca³oœci na korzyœæ skazanego Roberta M., wnosz¹c o uchylenie zaskar onego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania S¹dowi Rejonowemu w T. W kasacji wskazano na ra ¹ce i maj¹ce istotny wp³yw na treœæ wyroku naruszenie przepisu prawa procesowego, tj. art. 17 1 pkt 9 k.p.k., a polegaj¹ce na uznaniu Roberta M. za winnego pope³nienia przestêpstwa z art. 178a 2 k.k. i wymierzeniu mu na podstawie tego przepisu kary, pomimo braku skargi uprawnionego oskar yciela, co stanowi bezwzglêdn¹ przyczynê uchylenia orzeczenia przewidzian¹ w art. 439 1 pkt 9 k.p.k. Kasacja zosta³a uwzglêdniona jako oczywiœcie zasadna i orzeczeniem z 8 wrzeœnia 2009 r. S¹d Najwy szy uchyli³ zaskar ony wyrok i umorzy³ postêpowanie karne wobec Roberta M. (pkt I wyroku). W punkcie II natomiast przekaza³ sprawê oskar onego Tadeusza I. do rozpoznania S¹dowi Rejonowemu w T. S¹d Najwy szy stan¹³ na stanowisku, i niedopuszczalne jest dokonanie zmiany w wyroku imienia i nazwiska oskar onego w trybie art. 105 k.p.k., nawet wówczas gdy z analizy akt sprawy wynika, i nast¹pi- 5 Biul. PK 2009 Nr 8, poz. 10. 6 Biul. PK 2010 Nr 3, poz. 20. 110
Sprostowanie b³êdnych danych personalnych oskar onego zawartych w wyroku ³o ono wskutek oczywistej omy³ki, albowiem poprawienie tego rodzaju omy³ki prowadzi do ingerencji w merytoryczn¹ treœæ rozstrzygniêcia. W uzasadnieniu wskaza³, i jak wynika z analizy akt sprawy pope³nienie stanowi¹cego przedmiot postêpowania czynu zarzucono Tadeuszowi I. i wobec tego w³aœnie oskar onego wniesiono do S¹du Rejonowego w T. akt oskar enia. Oskar ony Tadeusz I. uczestniczy³ w postêpowaniu, by³ powiadomiony o czynnoœciach podejmowanych w toku postêpowania s¹dowego i do jego osoby odnosi siê wstêpna czêœæ wyroku. Tymczasem w czêœci dyspozytywnej orzeczenia, w wyniku zast¹pienia nazwiska Tadeusza I. nazwiskiem Roberta M., dosz³o do skazania Roberta M. za pope³nienie przestêpstwa opisanego w art. 178a 2 k.k., jak równie do orzeczenia wobec niego grzywny i œrodków karnych. W konsekwencji zaskar onym wyrokiem skazano Roberta M., który nie by³ oskar onym w tej sprawie o pope³nienie przestêpstwa, a wiêc skazanie nast¹pi³o wobec osoby, co do której brak by³o skargi uprawnionego oskar yciela (art. 14 1 k.p.k.). S¹d Najwy szy wskaza³, i niew¹tpliwie uchybienie zaistnia³o na skutek oczywistej omy³ki, jednoczeœnie nie jest to omy³ka tego rodzaju, i jej sprostowanie w trybie art. 105 k.p.k. jest dopuszczalne. Omy³ka, jaka nast¹pi³a w zaskar onym orzeczeniu dotyczy bowiem merytorycznych elementów wyroku, tj. to samoœci oskar onego, a w takiej sytuacji procesowej procedura sprostowania w ogóle nie mo e byæ zastosowana, konieczne zatem sta³o siê wniesienie œrodka odwo³awczego. W konsekwencji s³usznie wskaza³ Prokurator Generalny, e w sprawie dosz³o do uchybienia o charakterze bezwzglêdnej przes³anki odwo³awczej wymienionej w art. 439 1 pkt 5 k.p.k. w zw. z art. 17 1 pkt 9 k.p.k. Natomiast stan faktyczny w sprawie IV KK 351/09 wygl¹da nastêpuj¹co : Prokurator Rejonowy w T., po przeprowadzeniu postêpowania przeciwko Adrianowi U. oskar y³ go o czyn z art. 288 1 k.k. Do aktu oskar enia za³¹czono, z³o ony na podstawie art. 335 1 k.p.k., wniosek o wydanie wobec Adriana U. wyroku skazuj¹cego i orzeczenie uzgodnionych z nim kar oraz zobowi¹zania do naprawienia szkody wniosek zosta³ uwzglêdniony na posiedzeniu s¹du w dniu 21 kwietnia 2009 r. Jednoczeœnie w rubrum wyroku wskazano, i w dniu 21 kwietnia 2009 r. S¹d rozpoznawa³ sprawê Adriana U., podaj¹c prawid³owe dane dotycz¹ce jego rodziców, nazwiska panieñskiego matki oraz daty i miejsca urodzenia, natomiast w czêœci dyspozytywnej s¹d w punkcie 1 uzna³ za winnego oskar onego Mariusza N. i jemu wymierzono karê pozbawienia wolnoœci, zastosowano œrodki karne oraz zobowi¹zano do naprawienia szkody. PROKURATOR 2(46)-2011 111
Olga Maria Piaskowska Wyrok wydany przez S¹d Rejonowy w T. nie zosta³ zaskar ony przez strony i uprawomocni³ siê w pierwszej instancji z dniem 29 kwietnia 2009 r. Od tego wyroku kasacjê z³o y³ Prokurator Generalny, zaskar aj¹c go w ca³oœci na korzyœæ skazanego Mariusza N., wnosz¹c o uchylenie zaskar onego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania S¹dowi Rejonowemu w T. W kasacji wskazano na ra ¹ce i maj¹ce istotny wp³yw na treœæ wyroku naruszenie przepisu prawa procesowego, tj. art. 17 1 pkt 9 k.p.k., a polegaj¹ce na uznaniu Mariusza N. za winnego pope³nienia czynu z art. 288 1 k.k. i wymierzeniu mu na podstawie tego przepisu kary, pomimo braku skargi uprawnionego oskar yciela, co stanowi bezwzglêdn¹ przyczynê uchylenia orzeczenia przewidzian¹ w art. 439 1 pkt 9 k.p.k. Kasacja zosta³a oddalona jako oczywiœcie bezzasadna. S¹d Najwy szy wskaza³, i w sprawie nie zachodzi bezwzglêdna przyczyna odwo³awcza o której mowa w art. 439 1 pkt 9 k.p.k., gdy dopuszczalne jest poprawienie b³êdnych danych personalnych oskar onego w trybie sprostowania. Wskaza³ równie na uwarunkowania procesowe powoduj¹ce koniecznoœæ oddalenia kasacji, a mianowicie regulacji przewidzianej w art. 524 3 k.p.k. W sprawie Mariusza N. S¹d Najwy szy stan¹³ na stanowisku, i w sprawie nie zachodzi bezwzglêdna przyczyna odwo³awcza w postaci art. 439 1 pkt 5 k.p.k. w zw. z art. 17 1 pkt 9 k.p.k., albowiem z ca³oœci zgromadzonego w sprawie materia³u dowodowego wynika, i sprawa toczy³a siê przeciwko Adrianowi U. To w³aœnie przeciwko niemu wniesiono akt oskar enia, to on bra³ udzia³ w czynnoœciach procesowych i wreszcie to jego dotyczy³a czêœæ wstêpna orzeczenia. Tym samym wskazanie w czêœci dyspozytywnej wyroku, e skazuje siê Mariusza N. podczas gdy sprawa toczy³a siê przeciwko Adrianowi U., który by³ w sprawie oskar onym, stanowi oczywist¹ omy³kê pisarsk¹, a nie b³¹d co do to samoœci oskar onego. Tym samym, pomimo i omy³ka dotyczy merytorycznej czêœci orzeczenia dopuszczalne jest jej sprostowanie w trybie art. 105 k.p.k. Ocena stanowiska zaprezentowanego przez S¹d Najwy szy w obu orzeczeniach Odnosz¹c siê do stanowiska zaprezentowanego przez S¹d Najwy szy w zaprezentowanych orzeczeniach, a to wyroku z dnia 8 wrzeœnia 2009 r., IV KK 256/09 oraz z dnia 3 lutego 2010 r., IV KK 351/09, nale y w pierwszej kolejnoœci wskazaæ, i zapad³y one na tle analogicznego stanu faktycznego w odstêpie czasowym zaledwie kilku miesiêcy. Tymczasem stanowisko S¹du Najwy szego w obu tych orzeczeniach skrajnie siê od siebie 112
Sprostowanie b³êdnych danych personalnych oskar onego zawartych w wyroku ró ni, pomimo i dotyczy one tego samego zagadnienia, a to dopuszczalnoœci sprostowania danych personalnych oskar onego w wyroku. Taki stan rzeczy w sposób jednoznaczny pokazuje rozbie noœci, jakie w praktyce wywo³uj¹ zmiany danych osobowych oskar onego zawartych w wyroku w trybie art. 105 k.p.k. Trzeba w tym miejscu zauwa yæ, i dopuszczalnoœæ poprawienia danych osobowych oskar onego w tym trybie stanowi³a kwestiê sporn¹ w orzecznictwie S¹du Najwy szego, jednak e dotychczas orzeczenia odnosi³y siê do ró nego stanu faktycznego sprawy i innych zarzutów podnoszonych w œrodkach odwo³awczych 7. W przedstawionych orzeczeniach stan faktyczny jest analogiczny, skargi kasacyjne s¹ oparte na to samej podstawie, natomiast stanowisko s¹du skrajnie ró ne. W pierwszym wyroku s¹d dopatrzy³ siê bezwzglêdnej przyczyny odwo³awczej, a wiêc znacz¹cego naruszenia prawa, w drugim uzna³ natomiast, e brak jest podstaw do wzruszenia orzeczenia, gdy mo e ono zostaæ poprawione w trybie sprostowania. Przeciwstawnoœæ zaprezentowanych w tych orzeczeniach stanowisk S¹du Najwy szego wymaga zatem omówienia, albowiem dotycz¹ one kwestii istotnej dla praktyki. Rozwa enie tej problematyki pozwoli na dokonanie oceny zasadnoœci stanowisk zaprezentowanych przez S¹d Najwy szy w tych orzeczeniach. Stosownie do treœci art. 105 1 k.p.k. oczywiste omy³ki pisarskie i rachunkowe oraz w obliczeniu terminów w orzeczeniu lub zarz¹dzeniu albo w ich uzasadnieniu mo na sprostowaæ w ka dym czasie. W œwietle dyspozycji wskazanego przepisu pojawiaj¹ siê dwa pytania a mianowicie: po pierwsze, co nale y rozumieæ pod pojêciem omy³ka oraz po drugie, jaka omy³ka bêdzie nosi³a cechê oczywistoœci. Olga Maria Piaskowska absolwentka WPiA Uniwersytetu Œl¹skiego w Katowicach, asystent sêdziego w Izbie Cywilnej S¹du Najwy szego 7 W przedmiocie niedopuszczalnoœci sprostowania takiej omy³ki patrz: postanowienie SN z dnia 22 sierpnia 1970 r., III KZ 76/70, OSNKW 1970, Nr 11, poz. 149; wyrok SN z dnia 8 wrzeœnia 2009 r., IV KK 256/09, Biul. PK 2009 Nr 8, poz. 10. W przedmiocie dopuszczalnoœci sprostowania takiej omy³ki patrz: postanowienie SN z dnia 11 wrzeœnia 2008 r., IV KO 75/08, OSNwSK 2008, Nr 1 poz. 1811; postanowienie SN z dnia 16 grudnia 2009 r., IV KK 347/09, OSNwSK 2009, Nr 1, poz. 2572. PROKURATOR 2(46)-2011 113