Przewodnik po Kudowie Zdroju i okolicach 1
Kudowa Zdrój 2009 r. Jeśli chcą Państwo sprawdzić, co kryje się w przepięknych okolicach i w samej Kudowie Zdroju, gorąco namawiam Państwa do zwiedzenia poniższych atrakcji turystycznych: Kudowa Zdrój, Błędne Skały, Szczeliniec Wielki, Czermna kaplica czaszek, Pstrażna ruchoma szopka, Duszniki Zdrój, Zieleniec, Torfowisko batorowskie, Szczytna skalne grzyby, Białe Skały, Karłów Wambierzyce sanktuarium maryjne, kalwaria, skansen, muzeum i mini zoo, 2
Kudowa Zdrój Doskonałe walory przyrodo-lecznicze, sąsiedztwo przepięknych Gór Stołowych, malownicze szlaki rowerowe i turystyczne, unikalne, obiekty muzealne i kulturowe, nowoczesne zaplecze sportowe oraz sąsiedztwo granicy z Czechami powoduje, że Kudowa Zdrój cieszy się zasłużonym zainteresowaniem zarówno wśród kuracjuszy jak i turystów. Wszyscy, którzy cenią sobie ciszę i spokój polecamy malowniczy Park Zdrojowy z unikalnymi źródłami mineralnymi. Obecnie przywracamy XIX wieczny oryginalny charakter tego przepięknego miejsca. Przyjeżdżajcie, zwiedzajcie, wypoczywajcie i cieszcie się pięknem Kudowy Zdroju i okolic. Warte zobaczenia są także : Park Rekreacji Rodzinnej "Colorado" Położony jest w najstarszej części Kudowy - Czermnej tuż przy granicy z Republiką Czeską. Park składa się z placu zabaw, strzelnicy, części wypoczynkowogastronomicznej oraz miejsca na ognisko.. Podstawową częścią parku jest plac zabaw wyposażony w zabawki dmuchane: dużą zjeżdżalnię (9m), poduchę do skakania, zamek, suchy basen z piłeczkami oraz małą zjeżdżalnię dla najmniejszych dzieci. Strzelnica położona jest w lesie, w wydzielonej części parku. Można tam ćwiczyć celne oko i pewną rękę strzelając z łuków i wiatrówek pneumatycznych będących na wyposażeniu parku lub własnych. Na terenie parku można wypocząć na ławkach przy stolikach. Bar oferuje ciepłe i zimne przekąski, napoje, kawę i herbatę. Z ławek opiekunowie mogą obserwować bawiące się dzieci. Dawne rzemiosła Mimo iż coraz więcej powstaje prywatnych muzeów i skansenów, to jednak tak wielkiej kolekcji narzędzi i wyrobów rzemieślników (szewców, krawców, rymarzy, kaletników, bednarzy, kołodziejów i kowali) prawdopodobnie nie znajdziecie nigdzie indziej. Przewodnikami po zbiorach są profesjonaliści, doskonale znający te zanikające zawody 3
i potrafiący opowiadać o nich w sposób zajmujący i nietuzinkowy. Wizyta z pewnością będzie niezapomnianą przygodą zarówno dla młodszych, jak i starszych. Park Linowy Doświadczeni instruktorzy MountainEmotion zabiorą Ciebie i Twoich pracowników w świat wysokościowych emocji. Dzięki połączeniu technik wysokościowych oraz zabaw psychologicznych wykreują prawdziwych przywódców w grupie, pokażą ludzi z inicjatywą. Aqua Park Nowoczesny kompleks pływacki składający się z basenu pływackiego (6 torów), basenu rekreacyjnego ze sztuczną rwąca rzeką oraz brodzik dla dzieci. Atrakcja są : zjeżdżalnia wodna (92 m), sauny, solarium, jaquzzi, gejzery, siłownia, aerobik, fitness club, restauracja, kręgielnia. Na miejscu również kręgielnia i pizzeria. Serdecznie zapraszamy. Muzeum Zabawek Wyjątkowa ekspozycja kolekcji zabawek z XIX i XX wieku. Odnajdziemy tu piękne lalki, mebelki, miniatury urządzeń i przedmiotów codziennego użytku, samochodziki, klocki, skarbonki, okręty i wiele innych zabawek z różnych krajów i kontynentów. Na uwagę zasługują piękne stare pozytywki, które swym brzmieniem mogą zaczarować każdego... Warto popatrzyć jakimi zabawkami bawili się nasi rodzice i dziadkowie kiedy jeszcze nie było zalewu tandety zza wielkiego muru. Muzeum Żaby Pierwsze w Polsce Muzeum poświęcone Żabom we wszelkiej postaci. Muzeum mieści się budynku obok Dyrekcji Parku Narodowego Gór Stołowych. Zapoczątkowane zbiorami przekazanymi z Berlina ze Stowarzyszenia Kudowa & Kultur. Dziś możemy podziwiać eksponaty od zabawek po preparaty różnej wielkości. Muzeum jest często odwiedzane przez dzieci i młodzież szkolną. Posiada kolekcję ponad 3000 eksponatów pochodzących z blisko 20 krajów świata i 6 kontynentów. 4
Ruchoma Szopka Ruchoma Szopka w Czermnej to dzieło twórcy samouka Frantiska Stepana który rozpoczął rzeźbić swoje dzieło w wieku zaledwie 15 lat, scyzorykiem w lipowym drewnie. Po dwudziestych latach żmudnej pracy wykonał 25o figurek, które poruszane ręcznie stanowiły szopkę. Figurki z szopki przedstawiają sceny z życia pasterzy, mieszczan oraz narodzin Jezusa Chrystusa. W latach 1930-1938 roku Franciszek Stepan dobudował drewniane organy składające się z 270 piszczałek oraz 10 rejestrów. Twórczość Frantiszka Stepana to przykład niesamowitej pasji i cierpliwości w drodze do upragnionego celu. Rzecz do przemyślenia zwłaszcza w czaszach dzisiejszych kiedy wszystko ma być pstryk i gotowe... Szlak Ginących Zawodów Gospodarstwo składające się z kilku drewnianych chat wiejskich, wiatraka, pracowni garncarskiej oraz ptasiego mini zoo ze strusiem emu ( chętnie jedzącym z ręki). W jednej z chat odbywają się pokazy wypieku chleba tradycyjną metodą na zakwasie w piecu chlebowym. Smakowi takiej kromki chleba posmarowanego smalcem trudno się oprzeć... Każdy ze zwiedzających ma możliwość spróbowania toczenia naczyń glinianych na kole garncarskim. W ogromnym drewnianym szałasie można biesiadować przy ognisku nawet w czasie deszczu. W pogodne ciepłe dni można podziwiać szybowce unoszące się nad górami po czeskiej stronie. Park Zdrojowy Centralnym miejscem Kudowy Zdrój odwiedzanym przez turystów i kuracjuszy jest Park Zdrojowy. Założony w XVIII wieku w miejscu wypływania źródeł mineralnych u podnóża góry zwanej Parkową swój najbujniejszy rozkwit notował w latach 20-tych XX wieku. Bogata zróżnicowana w zależności od pory roku roślinność parku obfituje w agawy, kaktusy, opuncje, draceny, saganowce i rododendrony.schodząc do Parku Zdrojowego od strony ul. Zdrojowej mijamy Pijalnię Wód Mineralnych wraz z Salą Koncertową. W Pijalni warto zwrócić uwagę na freski A.Molnara obrazujące Dolny Śląsk początku XX wieku. Na przeciwko u podnóża góry Parkowej położony jest budynek Zwany Zameczkeim wybudowany w 1772 roku, obecne sanatorium. Obok dominuje wspaniała bryła Sanatorium Polonia mieszcząca w swym wnętrzu min. Teatr Zdrojowy im.s.moniuszki. Kaplica Czaszek Wielki wspólny grobowiec ofiar wojen Śląskich z lat 1740-1742 i 1744-1745 oraz chorób zakaźnych z XVIII wieku którego ściany i sufit wyłożone są 3 tysiącami czaszek i kości ludzkich. Pod podłoga spoczywa dalsze kilkadziesiąt (20-30 tys) szczątków ludzi. Kaplica wybudowana została w 1776 roku przez księdza Wacława Tomaszka, któremu budowa kaplicy, zbieranie szczątków, dezynfekcja i impregnacja oraz układanie szczątków zajęły osiem lat... Kaplica jest wyjątkowym obrazem przemijalności i 5
kruchości człowieka w której spotkały się szczątki dawnych rodzin, przyjaciół i wrogów. Raz w roku o północy z 14 na 15 sierpnia odprawia się w Kaplicy Czaszek mszę św. za wszystkich którzy w niej spoczywają oraz za wszystkich którzy umarli na wskutek chorób lub w wyniku nieszczęśliwych wypadków. Kaplica Czaszek to jedyny tego typu obiekt w Polsce i jeden z trzech w Europie. Park Narodowy Gór Stołowych Góry Stołowe to jedno z najpiękniejszych i najatrakcyjniejszych pasm górskich w Polsce. W ich obrębie znajduje się Park Narodowy Gór Stołowych. Góry Stołowe ciągną się od doliny Bystrzycy Dusznickiej na północnym zachodzie, aż po rejon Mieroszowa i Krzeszowa, gdzie mają także inną nazwę: Zawory. Łączna długość pasma wynosi 42 km. Północno wschodni kraniec wyznacza rzeka Ścinawka, a zachodni doliny rzek Metui i jej prawego dopływu Jivki (w Czechach). Największą popularnością wśród turystów cieszą się partie Gór Stołowych znajdujące się w rejonie Polanicy, Dusznik, Kudowy i Karłowa (Park Narodowy Gór Stołowych), mniej osób odwiedza tereny leżące po czeskiej stronie (Broumovskie Ściany i Teplicko- Adršpachskie Skały). Pasmo Gór Stołowych to jedyny w Polsce przykład gór płytowych, zbudowanych z górnokredowych piaskowców, leżących w dwóch głównych poziomach. Piaskowce stanowiły dno morza, które w wyniku ruchów górotwórczych, zostało wypiętrzone na wysokość kilkuset metrów. Pomiędzy nimi występują pokłady nieprzepuszczalnych margli. Na skutek erozji przyroda wyrzeźbiła w skałach piaskowca fantastyczne formy skalne, tworzące zespoły o wysoce atrakcyjnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych ( Błędne Skały czy najwyższy szczyt Szczeliniec Wielki). Góry Stołowe widziane z odległości kilkunastu kilometrów mają charakter płaskiego stołu (skąd pochodzi nazwa), o pionowych krawędziach opadających niekiedy kilkaset metrów w dół, w kierunku Kotliny Kłodzkiej i doliny rzeki Bystrzycy Dusznickiej. W budowie geologicznej i rzeźbie tych gór dominują piaskowce. Pochodzą z permu (okresu ery paleozoicznej) i liczą sobie ok. 300 milionów lat. Rozwój rzeźby tego obszaru rozpoczął się z chwilą wycofania się morza, które zalewało obecny obszar w okresie kredy (ok. 140 mln - 67 mln lat temu ). Na dnie morza osadzały się i zespalały piasek i różne szczątki organiczne. W wyniku zmieniających się warunków powstały w sumie trzy warstwy płyt skalnych. Od dołu są to kolejno: piaskowce poziomu dolnego, warstwa margli oraz piaskowiec górnego piętra. Ruchy górotwórcze tzw. orogenezy alpejskiej (67-2 mln lat temu) spowodowały popękanie Sudetów, wypiętrzenie pewnych ich partii oraz powstanie wielu uskoków. 6
Rejon Kudowy Zdroju obfituje w atrakcje turystyczne zarówno w samym kurorcie jak i jego okolicy. Dlatego korzystając z pobytu w Kudowie warto zaplanować jednodniowe wycieczki i zobaczyć ciekawe miejsca, po drugiej stronie granicy w Czechach. Polecamy: Partnerskie miasto Nachod gdzie zwiedzić możemy zamek, galerie oraz muzeum. Doskonale zrekonstruowane bunkry z lat 30 XX wieku oraz skalne miasto Adesprah i Teplicke Skalne Mesto, a także całoroczne ZOO safari w Dvur Kralove. Jeśli chcą Państwo zimy w środku lata polecić możemy całoroczne sztuczne lodowisko w Nachodzie. Do Parku narodowego Gór Stołowych zaliczamy dwa najpiękniejsze pomniki przyrody Szczeliniec Wielki oraz Błędne Skały Błędne Skały Nazwa niepowtarzalnego labiryntu skalnego obejmującego grzbiet Skalniaka (915 m n.p.m.) wyrzeźbionego w górnokredowych piaskowcach ciosowych przez wodę i wiatry, wykorzystujące niejednakową ich odporność na wietrzenie. Znajdują się w Parku Narodowym Gór Stołowych. Dojazd z Kudowy Zdrój w kierunku Karłowa lub czerwonym szlakiem ok. 2,5 godz. Powstałe blokiskalne na powierzchni 21,14 ha tworzą kilkusetmetrową trasę turystyczną o niepowtarzalnym uroku, którą zwiedzając często dosłownie przeciskamy się pomiędzy skałami wąskimi szczelinami. Wysokość korytarzy waha się w granicach 6-8 m, szerokość jest różna - miejscami wynosi tylko kilkadziesiąt centymetrów. Nawet podczas deszczu przechodzi się znaczny odcinek drogi pod skalnymi parasolami. Ta forma wietrzenia nie ma żadnego odpowiednika w Polsce. Rezerwat przyrody utworzono tu w 1957 r. Przejście labiryntu zajmuje ok. 35 minut, osobom z tuszą dłuuużej... Szczeliniec Wielki Szczeliniec Wielki to najwyższe wzniesienie Gór Stołowych (919 m n.p.m.), najłatwiej dostępne ze wsi Karłów - 12 km od Kudowy Zdroju. Na szczyt prowadzi droga zbudowana z 682 kamiennych stopni ( ok. 40 min.). Płaski wierzchołek to ogromny labirynt powstały w naturalny sposób z oryginalnie uformowanych form skalnych. Nazwy nadane najciekawszym formom pochodzą od ich charakterystycznych kształtów. Na szczycie znajduje się kilka punktów widokowych, skąd przy dobrej widoczności można zobaczyć całą Ziemię Kłodzką, a także pasmo Sudetów wraz z Karkonoszami. Na szczycie działa schronisko z bufetem (obecnie remontowane). Czynne: codziennie 9.00 18.00. Wstęp do labiryntu: normalny 5 zł, ulgowy 2,5 zł w kasie obok schroniska. Skały Szczelińca stanowią również doskonałe miejsce wspinaczkowe. 7
Z miasteczek warte zobaczenia są także miejscowości typowo lecznicze jak Duszniki Zdrój, oraz religijne jak Wambierzyce z bazylika Maryjna. Duszniki Zdrój to położone wśród malowniczej scenerii Gór Orlickich i Bystrzyckich miasteczko, którego początek istnienia sięga jeszcze czasów średniowiecza. Początkowo miasto miało charakter osady rzemieślniczo-handlowej. Dopiero w XVIII w. nastąpił rozkwit miasta jako uzdrowiska, po tym jak oficjalnie zbadano znane już w na początku XV w. źródło wody mineralnej. Wówczas Duszniki stały się miejscem wyjątkowym na mapie Europy, do którego tłumnie przybywali zacni ówczesnego świata. Ale zacznijmy od początku. Pierwsze wzmianki pisane o osadzie nad Bystrzycą Dusznicką pochodzą z 1324 r. Najprawdopodobniej w pierwszej połowie XIV w. otrzymała ona prawa miejskie. Rozwój swój miasto zawdzięczało m.in. położeniu na szlaku handlowym łączącym Śląsk z Czechami. Na przełomie X i XI w. wzniesiono na wzgórzu Gomoła drewnianą warownię strzegącą strategicznej przełęczy Polskie Wrota. W wiekach późniejszych zbudowano w miejscu dawnej budowli zamek murowany złożony z zabudowań mieszkalnych i gospodarczych oraz wysokiej 30-metrowej wieży. Była to siedziba właścicieli dóbr feudalnych Homole - Panowiców. Ich stanowe dominium obejmowało dwa miasta: Duszniki i Lewin oraz 21 wsi. W okresie wojen religijnych zamek opanowali husyci i osadzili w nim swoją załogę. Opuszczony w 1560 r. zaczął popadać w ruinę. Z dawnej warowni do dnia dzisiejszego pozostał fragment muru obwodowego oraz część wieży ok. 10-metrowej wysokości. Duszniki pozostawały własnością prywatną aż do likwidacji dominium homolskiego w 1595 r. W Dusznikach przebywało wielu wybitnych Polaków, którzy pozostawili po sobie interesujące opisy i widoki dawnego uzdrowiska. Znakomitym gościem był król Jan Kazimierz, który podążając po abdykacji do Francji, zatrzymał się 17.08.1669 r. w zajeździe "Pod Czarnym Niedźwiedziem". W 1818 r. przebywał na kuracji Józef Elsner za którego namową w dniu 3.08.1826 r. przyjechał do Zdroju jego wybitny uczeń Fryderyk Chopin z matką i siostrami. Pobyt i kuracje kompozytora ukoronowały dwa koncerty na cele dobroczynne. Duszniki rozsławili również: pisarz Fryderyk Skarbek, poeta i kaznodzieja Karol Bołoz Antonowicz, poeci Roman Zmorski, Zygmunt Bogusz Stęczyński, Zygmunt Krasiński i Karl von Holtei. Po dziś dzień w Dusznikach odbywają się coroczne Festiwale Chopinowskie. W tym roku odbedzie się 64 - ty festiwal w terminach 7-15 sierpnia. Poza tym zapraszamy do zwiedzania muzeum papiernictwa, dworku Chopina, pijalni wód mineralnych oraz wieczorami kolorowej fontanny, której dźwięki rozbrzmiewają w późnych godzinach popołudniowych. 8
Jeśli będą Państwo w okolicach Dusznik proszę poświęcić troszeczkę czasu na zwiedzenie Zieleńca oraz położonych w pobliskich lasach torfowiskach zwanych batorowskimi od miejsca, w których występują. Zieleniec jest największym ośrodkiem narciarskim w Kotlinie Kłodzkiej (jednym z większych w Sudetach). Jest dzielnicą Dusznik Zdroju. Leży na wysokości ok. 950 m. n. p. m. w paśmie Gór Orlickich. Panuje tam specyficzny mikroklimat (jedyny taki w Polsce) - zbliżony do alpejskiego. Ze względu na szczególny układ ciśnieniowy mas powietrza, tutejszy mikroklimat wymusza na organiźmie ludzkim zwiększenie produkcji czerwonych ciałek krwi, co w efekcie znacznie poprawia samopoczucie osób nawet kilka dni przebywających w Zieleńcu. Północne stoki Zieleńca, doskonałe tereny narciarskie oraz duża ilośc opadów w okresie zimowym (1300 mm w ciągu roku z czego 40% przypada na okres od listopada do marca) sprawiają, że śnieg leży blisko 150 dni. Zieleniec oferuje 20 wyciągów, których zdolność transportowa wynosi ok. 11000 osób/godzinę. Dla lubiących nocne jazdy przygotowanych jest 8 oświetlonych stoków. Trasy zjazdowe Zieleńca są bardzo zróżnicowane pod względem techniki jazdy: od bardzo łatwych (np. szkoły narciarskie ADAM-SKI, LE-SKI) do bardzo trudnych (np. JODŁA). Dlatego każdy znajdzie coś dla siebie. Dla snowboarderów otwarto SnowPark. Trasy zjazdowe i wyciągi są tak rozmieszczone, że mamy możliwość (nie ściągając nart czy deski z nóg) przejechania z jednego końca Zieleńca na drugi i z powrotem. Przedstawiamy Państwu najświeższy kalendarz imprez rowerowych, które odbędą się w sezonie letnim 2009 w Górach Orlickich. Tegoroczną nowością w kalendarzu są zawody odbywające się u naszych południowych sąsiadów tuż po drugiej strony nieistniejącej już przecież granicy. Niestety w tym roku w Zieleńcu nie odbędą się żadne zawody w extremalnej odmianie kolarstwa "downhill"., rekompensuje to mnogość imprez w rowerowych maratonach. Zapraszamy do zapoznania się z kalendarzem na sezon letni 2009. Rezerwat przyrody Wielkie Torfowisko Batorowskie (niem. See Wiesen) - florystycznoleśny rezerwat przyrody na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych. Położone na wierzchowinie środkowego piętra Gór Stołowych, przy Kręgielnym Trakcie, na południe od doliny Czerwonej Wody. Rezerwat ma powierzchnię 39,53 ha, leży na wysokości 705-715 m n.p.m. i obejmuje torfowisko wysokie zarastające lasem świerkowo-sosnowym. Na terenie rezerwatu występują takie ciekawostki florystyczne jak: wierzba lapońska, widłak torfowy, wrzosiec bagienny, rosiczki i turzyce, brzoza omszona, sosna błotna. Przez rezerwat nie prowadzi żaden szlak turystyczny, jedynie jego południowo-wschodnim skrajem leśną drogą przechodzi żółty szlak z Dusznik- Zdroju do Karłowa. 9
W XIX wieku część torfowiska została zmeliorowana i torfowisko zamarło, a na jego teren wkroczył las świerkowy. W 1938 roku utworzono na jego terenie rezerwat przyrody, w 1958 r. ponownie utworzono tu rezerwat torfowiskowy "Wielkie Torfowisko Batorowskie". Obecnie teren znów się zabagnił. Niedaleko Wielkiego Torfowiska Batorowskiego leżało niegdyś Małe Torfowisko Batorowskie, zostało ono jednak osuszone i całkowicie zniszczone. Objęte ochroną ścisłą i warte zobaczenia sa: rosiczka długolistna (Drosera anglica) rosiczka pośrednia (Drosera intermedia) rosiczka okrągłolistna (Drosera rotundifolia) wrzosiec bagienny (Erica tetralix) listera sercowata (Listera cordata) widłak torfowy (Lycopodium innundatum) sosna błotna (s. drzewokosa, Pinus uliginosa) wierzba borówkolistna (Salix myrtilloides) (wymarły) Wartym zobaczenia miejscem jest miasteczko Szczytna, choć nie ono osobiście, lecz przylegle do niego atrakcje natury nieożywionej. Na trasie wędrówek spotkać możemy Szczytnik, Skały Puchacza, Narożnik oraz wcześniej wspomniane skalne grzyby. Szczytnik Góra Szczytnik liczy 589 m n.p.m. i usytuowana jest ponad miastem Szczytna. Na jej szczycie znajduje się neogotycki zamek Hochbergów z XIX w. oraz liczne formy skalne porozrzucane malowniczo na wzgórzu. Nieopodal znajduje się kalwaria górska, z wyrytymi w piaskowcu płaskorzeźbami, tworzącymi poszczególne stacje drogi krzyżowej. Charakterystycznym obiektem widokowym jest skała zwana Widoczkiem. Znajduje się ona zaraz przy wejściu do parku okalającego Zamek. Rozciąga się z niej malowniczy widok na miasto oraz okalające je pasma górskie: Gór Bystrzyckich oraz Gór Stołowych. Na górę prowadzi z miasta żółty szlak turystyczny. Wejście na Szczytnik zajmuje z miasta około 40 min (1,3 km). Wejście na sam szczyt możliwe jest także ścieżką leśną, która bierze swój początek przy krańcu łąki u podnóża góry. Podejście, chociaż krótsze niż prowadzące szlakiem, jest jednak strome i może przysporzyć pewnych trudności. Skały Puchacza, wznoszące się na wysokość 730 m n.p.m., to odsłonięte kilkudziesięcio metrowe urwisko skalne, będące poeksploatacjnym wyrobiskiem pozostałym po dawnym kamieniołomie piaskowca. Został on uruchomiony w 2. połowie XIX wieku i czynny był do II wojny światowej. Ze szczytu prowadzi droga, dawniej wykorzystywana do trasportu skał piaskowych. Skały usytuowane są na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych, na północny wschód od Łężyc, między Narożnikiem a 10
Urwiskiem Batorowskim. Na krawędzi urwiska znajduje się punkt widokowy z panoramą na Obniżenie Dusznickie, Góry Bystrzyckie, Orlickie, Wzgórza Lewińskie oraz na Urwisko Batorowskie. W okolicy Skał Puchacza spotykają się szlaki turystyczne: niebieski prowadzący z Karłowa przez Przełęcz Lisią do Dusznik Zdr. (3,1 km z Łężyc) a także zielony prowadzący z Karłowa wzdłuż Urwiska Batorowskiego do Batorowa (5,1 km z Batorowa). Narożnik, szczyt w Górach Stołowych o wysokości 851 m n.p.m., usytuowany jest na południowym wschodzie od Lisiej Przełęczy, oddzielającej go od masywu Skalniaka. Ku zachodowi i południu Narożnik opada pionowymi ścianami, co stanowi atrakcję dla wspinaczy (znajduje się tu ponad 100 dróg). Z wierzchołka rozciąga się wspaniała panorama Gór Stołowych, Obniżenia Dusznickiego, Gór Bystrzyckich oraz Gór Orlickich. Na szczyt prowadzi niebieski szlak turystyczny z Łężyc do Karłowa. Pielgrzym jest wysokim bastionem skalnym o wysokości 672 m n.p.m., zbudowanym z dwóch baszt piaskowca. Stanowi on dobry punkt widokowy na Wambierzyce, Wzgórza Ścinawskie oraz dalsze pasma Sudetów Środkowych. Do Pielgrzyma można dojść niebieskim szlakiem, z Wambierzyc do Polanicy Zdroju a także żółtym z Batorowa. Skalne grzyby to skały położone między Batorowem a Karłowem. Oryginalnie ukształtowane kamienie znajdują się na wysokości około 680-700 metrów n.p.m. i są rozciągnięte nieregularnie na długości około 2 km. Powstały jako wypiętrzone dno dawnego morza. Cechą charakterystyczną tych skał jest ich piętrowe ustawienia na sobie, dzięki czemu tworzą przeróżne kształty takie jak: grzyby, maczugi, bramy... Część skał posiada swoje własne nazwy takie jak: "Głowa Psa", "Dwa Borowiki", "Prawdziwek", "Krucza Skała", "Rogacz"... Nie jest to jedno wielkie skupisko skał, dlatego też należy ich "szukać" wśród rosnących drzew. Do Skalnych Grzybów możemy dotrzeć: czerwonym szlakiem Wambierzyce - Kudowa-Zdrój - Polanica-Zdrój niebieskim szlakiem Polanica - Radków - Przełęcz między Szczelińcem Wielkim i Małym żółtym szlakiem Radków - Duszniki-Zdrój Najłatwiej dotrzeć żółtym szlakiem od Batorowa. Znajdując się w tak malowniczym zakątku mamy możliwość zwiedzenia także Białych Skal, które sa prawdziwy rarytasem na miarę samego Szczelinca. Tutaj roztacza się widok na panoramę bystrzycka, kłodzką a nawet sama kudowska. Z wierzchołka Narożnika zobaczymy trasę, która przybyliśmy w te tereny, a dla bardziej wytrwałych polecamy wycieczkę wokół Białych Skal, z których można przejść do skalnych grzybów i dalej. 11
Sa to skały leżące na wysokości około 800 metrów n.p.m. pomiędzy Karłowem a Batorowem. Nazywane są również Białym Kamieniem albo Białymi Ścianami. Osiągają wysokość do 20-30 metrów i rozciągają się na przestrzeni około 1 km. Powstały w wyniku długotrwałego procesu erozyjnego i działań mechanicznych, gdzie ważną rolę, odegrała woda. Formy skalne utworzone z porozcinanego głębokimi szczelinami stoliwa tworzą kształty murów i wieżyc. Część z nich posiada własne nazwy takie jak: "Bubek", "Zielony Król", "Zielona Dama", "As Atu", "Kibic"... Zbudowane są z piaskowców ciosowych o jasnym zabarwieniu. Na skałach występuje sporo mszaków i porostów, co wpływa na znaczne ich zwilgocenie. Do Białych Skał możemy dotrzeć: zielonym szlakiem Kudowa-Zdrój - Batorów - Polanica-Zdrój żółtym szlakiem Radków - Batorów - Duszniki-Zdrój Najłatwiej dotrzeć od strony Karłowa, z parkungu na Lisiej Przełęczy, przy Drodze 100 Zakrętów. A jeśli już wspominamy Karłów, to jadąc droga stu zakrętów prowadząca z Kudowy Zdroju do Karłowa, któremu za chwileczkę poświecimy troszeczkę czasu, możemy zwiedzić Fort Karola. Fort Karola to w rzeczywistości pozostałości fortu na Górze Ptak koło Lisiej Przełęczy. Fort wybudowano w 1790 r., z rozkazu króla Prus Fryderyka Wilhelma II jako niewielką strażnicę na granicy Prus i Austrii z kilkuosobową załogą, strzegącą drogi do Kudowy-Zdroju (Szosa Stu Zakrętów). Budowniczym Fortu Karola (nazwanego tak na cześć cesarza Karola VI) był w roku 1790 Kapitan CK minerów Bonawentura von Rauch. W XIX w. fort został opuszczony i zaczął popadać w ruinę. Do chwili obecnej zachowały się jedynie fragmenty muru z resztkami bramy i oknem, schody oraz platforma widokowa. Sama Lisia Przełęcz stanowi niewielkie obniżenie, o łagodnych zboczach i podejściach, wcinające się w piaskowcowe podłoże, oddzielające wzniesienie Ptak (841 m n.p.m.) od Narożnika (830 m n.p.m.). Przez przełęcz prowadzi widokowa droga wojewódzka nr 387 z Karłowa do Kudowy-Zdroju zwana Szosą Stu Zakrętów. Na przełęczy znajduje się niewielki parking oraz miejsce odpoczynku z wiatą turystyczną. Otoczenie przełęczy porośnięte jest lasem regla dolnego. Podążając szlakami mamy możliwość dojść do Lawina Kłodzkiego obejrzeć wiadukt zbudowany w 1905 roku, do Karłowa oraz do Rakowa. Historia Karłówa sięga 1730 r.. w którym to roku został założony przez cesarza Karola VI, ostatniego męskiego potomka z dynastii Habsburgów. Na początku miejscowość zamieszkiwali Czesi (ziemia kłodzka była od wieków częścią Królestwa Czech). Pierwszego sołtysa wraz z dwoma ławnikami mianowano w 1737 r., a o randze tego 12
urzędu świadczy pieczęć z wizerunkiem św. Michała Archanioła trzymającego wagę sprawiedliwości. Dopiero, gdy z polecenia króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II w roku 1790 przyjechał świeżo upieczony absolwent wojskowej Akademii Inżynieryjnej w Poczdamie, porucznik Gustaw von Rauch, późniejszy generał i pruski minister wojny, by na górze Ptak wznieść warownię (zwaną obecnie Fortem Karola), o tej leśnej osadzie za sprawą ówczesnego sołtysa Franza Pabla usłyszał świat. We wspomnianym czasie mieszkający tu ludzie utrzymywali się jedynie ze zbieractwa i ścinki drzew. Karłów jest prześlicznie położony i, mimo obecności luksusowego ośrodka, oferuje prawdziwą "górską" atmosferę. We wsi zachowały się XIX-wieczne domy królewskich leśniczych i gajowych, a budynek poczty i sklepu przywodzi na myśl miasteczka z westernów. Drogą odbijającą tuż za ośrodkiem PZU można dojechać (dojść) do ukrytej w załomie granicy Ostrej Góry, gdzie kiedyś była wieś, a teraz działa ośrodek wypoczynkowy wojska, strażnica Straży Granicznej i przejście turystyczne do czeskiego Machowa uroczej osady o charakterze letniskowym (trzy knajpki z tanimi obiadami w pierwszej od granicy wynalazek, piwo maestro, pyszne i... piękne). Podążając szlakiem zabytków kotliny kłodzkiej i Sudetów trafiamy do Wambierzyce. Najważniejszym miejscem w Wambierzycach jest sanktuarium Maryjne wraz z kalwaria założona w latach 1683-1708 przez Daniela Osterberga, ruchoma szopka oraz skansen ginących zawodów. Wambierzyce to niewielka miejscowość (ok. 1000 mieszkańców), należąca do gminy Radków, usytuowana malowniczo między trzema wzgórzami, w dolinie potoku Cedron u podnóża Gór Stołowych, oddalona o 21 km na południowy zachód od Kłodzka. W centrum króluje barokowa bazylika z ukoronowaną w 1980 roku XIII wieczną figurka Wambierzyckiej Królowej Rodzin. Wambierzyckie Sanktuarium Maryjne zwane Dolnośląską Jerozolimą, czyli bazylika, Kalwaria z 74 kaplicami oraz ruchoma szopka, stanowi prawdziwą perłę wśród zabytków Ziemi Kłodzkiej. Najstarsze dokumenty pisane w języku łacińskim z roku 1417 podają pierwotną nazwę Wambierzyc: Albertvilla, czyli po niemiecku Albertsdorf. Z biegiem czasu uproszczono wymowę na Albendorf. Przybywający tu licznie Czesi przyjęli własną nazwę tego pielgrzymkowego miejsca: Vamberice. W roku 1945 wyraźnie czeski źródłosłów posłużył do ustalenia polskiej nazwy Wambierzyce. Pierwotna ustna tradycja spisana w XVIII wieku odsłania początki kultu Maryjnego w Wambierzycach. W pierwszych latach XIII stulecia niewidomy Jan z Raszewa odzyskał wzrok modląc się przed figurką Maryi z Dzieciątkiem umieszczonej na potężnej lipie. Wieść o cudownym wydarzeniu rozchodzi się bardzo szybko. Przed figurkę zaczynają napływać 13
coraz większe grupy pielgrzymów. Dla ułatwienia praktyk religijnych u stóp lipy z figurką wybudowano kamienny ołtarz, kropielnicę i lichtarz (przechowywane obecnie w krużgankach bazyliki). Od początku istnienia życie miejscowości toczyło się w cieniu uroczystości religijnych i pielgrzymek. Kult maryjny w Wambierzycach zapoczątkowali i podtrzymywali w ciągu następnych stuleci pątnicy, którzy przybywali z Czech, Moraw, Austrii, Opolskiego i Górnego Śląska. Wielka encyklopedia Herdera podaje, że rokrocznie przybywało do Wambierzyc ok. 200 tys. pielgrzymów. Obecna świątynia została wybudowana w latach 1715-1720. Konsekracja kościoła nastąpiła w roku 1720, w 1721 wykonano we wnętrzu ławki, w 1724 ukończono budowę schodów przed fasadą, a w 1725 rzeźbiarz Karol Sebastian Flaker wykonał ołtarz główny i ambonę. Na początku XX wieku zainstalowano na fasadzie oświetlenie 1390 żarówek rozmieszczonych w charakterystycznych miejscach głównych podziałów architektonicznych. Duże zainteresowanie zwiedzających budzi ruchoma szopka. Mieści się ona w budynku u podnóża Kalwarii. Tradycje budowy ruchomych szopek w Wambierzycach sięgają XVIII wieku. Obecna szopka powstała w drugiej połowie XIX wieku, a jej twórcą jest Longinus Wittig, ślusarz z zawodu a rzeźbiarz z zamiłowania. Traktując struganie lipowych figurek jako życiowe hobby Longinus przez 28 lat wyrzeźbił ok. 800 postaci, z tego 300 jest ruchomych. Napęd stanowi zachowany w dobrym stanie technicznym mechanizm zegara wagowego. Obok pięciu scen o tematyce religijnej (Boże Narodzenie, sceny z życia Jezusa, święta Rodzina i sceny Męki Pańskiej) dwie sceny przedstawiają pionowy przekrój kopalni węgla kamiennego oraz zabawę ludową. Skansen, Muzeum i Mini-ZOO zostało założone przez właściciela tamtejszego gospodarstwa Mariana Gancarskiego, który zbierał przedmioty użytkowe i narzędzia używane przez okolicznych mieszkańców od XVIII w. do lat 70-tych XX w. Ekspozycja została podzielona na kilkanaście działów, wśród których znajduje się m.in. zbiór żelazek, wystawa maszyn i urządzeń rolniczych, wyposażenie domostw i warsztatów, rzeźby, wystawa minerałów, ekspozycja poświęcona dawnemu szkolnictwu, rekonstrukcja chodnika górniczego, także zbiory starych monet i banknotów. W zwierzyńcu można zobaczyć m.in. jelenia, daniele, sarny, strusie, dziki, bażanty, kozy, nutrie ryby w oczkach wodnych. Życzę miłego zwiedzania i niezapomnianych chwil, które z pewnością głęboko zapadną w Państwa pamięci. 14