Afektywny wymiar typografii mgr. M. Ciesielska, dr R. Szczepanowski SWPS Wrocław
} 1. inspiracja 2. o typografii w pigułce 3. dwutorowy proces przetwarzania informacji: jak i co? 4. jak płynność percepcyjna łączy się z afektem? 5. czy istnieje emocjonalne życie liter? 6. podsumowanie
Juvenis A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z a b c d e f g h Josef Týfa na Bezníku, 2001 i j k l m n o p q r s ß t u v w x y z + fi fl @!? & : p. 38 39 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Helvetica piękna, ponadczasowa, bardzo czytelna, nadaje się prawie do wszystkiego, nastrój, barwa, nowoczesny, porządek, najbardziej neutralna, orzeźwiająca i emocjonująca, elegancka, wydajna, przystępna, szczerzy i odpowiedzialni, czysto, oficjalnie, wydajnie, podniecony czy wzruszony, kocham, lubię, przyjemność, jest powietrzem, jest gruba, interesujące, indywidualnych, idealna równowaga, bezpieczeństwo, perfum miasta, moralnie przeciwna, inspirująca, ma osobowość, ma ducha i może przekazywać nastrój, witalność, subiektywność, kontrowersje, zdenerwowanie, obsesja, nuda, globalny potwór, świeża
antykwa lata 30. Anglia pismo neogotyckie lata 30. Niemcy
Typografia to kongenialne projektowanie ułatwiające czytanie, odbiór treści oraz orientację w strukturze informacji. J. Mrowczyk
Typografia jest dla literatury tym, czym wykonanie utworu muzycznego dla kompozycji: istotnym aktem interpretacji, pełnym rozlicznych okazji do wykazania się głębokim zrozumieniem lub tępotą. R. Bringhurst
Typografia ma być kryształowym kielichem, a nie bogato zrobionym złotym naczyniem, którego forma odciąga od zawartości. B. Warde
Co? Jak?
Jak? Fluencja Jakość Płynność Dynamika
Płynność (subiektywne doświadczenie) dotyczy łatwości lub trudności, z którą nowa, zewnętrzna informacja może być przetwarzana. (Jacoby, Kelley, Dywan 1989)
uproszczony schemat procesu przetwarzania na podstawie Alter, Oppenheimer, 2009 lingwistyczne przetwarzanie ocena prawdy percepcyjne przetwarzanie przestrzenne przetwarzanie płynność ocena lubienia ocena zaufania etc. etc.
płynność lingwistyczna > ocena wartości Alter, Oppenheimer, 2006 Table 1. Yield on $1,000 investment (in $) Period of trading Fluent basket (n = 10 shares) Disfluent basket (n = 10 shares) Difference in profit (% of investment) 1 day 1,153.10 1,040.50 112.60** (11.26) 1 week 1,155.70 1,037.20 118.50** (11.85) 6 months 1,367.80 1,090.80 277.00** (27.70) 1 year 1,358.90 1,025.90 333.00* (33.30) Investing in a basket of the 10 most fluently named shares would have yielded a significantly greater return than investing in a basket of the 10 most disfluently named shares. **, difference is significant, P 0.05. *, difference is significant, P < 0.10.
płynność percepcyjna > prawdopodobieństwo Simmons, Nelson, 2006 Zadanie badanych polegało na przewidzeniu wyniku meczu piłki nożnej. Osoby które otrzymywały mniej czytelny formularz (font Haettenschweiler) były mniej pewne, że faworyt wygra, niż badani, którzy mieli bardziej czytelny formularz (font Tahoma) Haettenschweiler Tahoma
płynność percepcyjna > decyzja kupna Novemsky, Dhar, Schwarz, Simonson 2007 Badani, którzy otrzymywali nieczytelny opis telefonu częściej odraczali decyzję (47 %) niż badani, którym przedstawiono czytelny opis (17 % odroczonych decyzji).
Płynność percepcyjna wiąże się z szybkością i dokładnością procesów niskiego poziomu związanych z identyfikacją bodźca. (Jacoby, Kelley, Dywan 1989)
Wysoka płynność jest odbierana jako przyjemna przez odbiorcę (Winkelman i Cacioppo 2001) i to odczucie może służyć jako podstawa oceny (Winkelman 2003) płynność bodziec afekt ocena percepcyjna
Afekt to chwilowa, przedświadoma reakcja organizmu, która dotyczy procesów o niskiej intensywności, pojawia się bezpośrednio w reakcji na jakiś sygnał.
Cechuje go tylko pobudzenie i znak (np. przyjemne, przykre), a w zachowaniu przejawia się w tendencji do obiektu lub od obiektu. Badania Murphy i Zajonca (1994) wykazały, że ocena afektywna bodźca wyprzedza poznanie. (por. A. Kolańczyk 2004)
Cechy bodźca wpływające na płynność percepcyjną: Jak? Ekspozycja Poprzedzanie (torowanie) Kontrast, klarowność i czas trwania Symetria Prototypowość za: Winkelman, Huber, Olszanowski (2011)
cechy bodźca wpływające na płynność percepcyjną ekspozycja punkt fiksacji wyświetlanie podprogowe pusty ekran bodziec ocena +- docelowy Efekt ekspozycji polega na tym, że powtórzenie zwiększa lubienie początkowo neutralnego bodźca. Zajonc (1968)
cechy bodźca wpływające na płynność percepcyjną poprzedzanie (torowanie) Poprzedzanie zwiększa płynność i preferencje. kontrast, czas trwania Większy kontrast wpływa na preferencje, a dłużej pokazywane bodźce były bardziej lubiane. (Reber, Schwarz, Winkielman (2004)
cechy bodźca wpływające na płynność percepcyjną symetria 1 2 3 Wyniki wykazały, że symetryczne figury są oceniana jako bardziej atrakcyjne, były także łatwiejsze do identyfikacji. (Reber i Schwarz, 2006) Najwyższe oceny otrzymywały wzory symetryczne o orientacji pionowej, następnie wzory symetryczne o orientacji poziomej. (Palmer i Hemenway, 1978)
cechy bodźca wpływające na płynność percepcyjną prototypowość - uśrednione piękno rodzina A mix A i B rodzina B Fotografie będące mieszanką twarzy dwóch przedstawicieli rodziny były oceniane jako najbardziej atrakcyjne. W grupie, która musiała wcześniej dokonać klasyfikacji spadła ocena atrakcyjności twarzy uśrednionych. (Halberstadt i Winkielman, 2001)
I TY POGRAPHY
cechy typografii wpływające na płynność percepcyjną ekspozycja Otas dolorem quatque re qui soluptur, autem sitam veliatet ipit, sante niae cusae persper ibusament es adiorunt lique magniet dolesciendam quiati blam, oditate que doloreped quam ut eum exped maionse cusam, ullestoriae non endae lab ilxerempe sin consecum experio. Lis dusam nonsequia sunt harum, officima alique eate quis nit fuga. Voluptatibus reror accaestio veliae offici aboraerro torundu cillent volum sent iure et ent litae dolore preped eaturionsed que nihitate eate seque pe nullaut et molorum et erum lacienis enis pa dolum quid Times New Roman Times When your local Juvenis When your local Haria voluptat. Ipsapit quaestiori omnihilla ditatque qui occuptatem dolorepero tota et voluptam in et, comnis ea num sitis quisci officitia dendi occusam dit autaturio vit laborro imporeh enimil illacius earum et modisin cus eaque dolo voluptinum vita quo volorro et eum volupisitiam arum rerunt quostium doluptatur, volorrum voloreium, omnimi, sequibu sciumenieni rerum consequo derumquam faceatibus cor alique labor aut volectatur? Quidit lantem eos ea quat. Upti tem di desto etur re num audae asperio. Nam sequi utate vendeliquiae nimpos atias idus.
cechy typografii wpływające na płynność percepcyjną prototypowość grafem
cechy typografii wpływające na płynność percepcyjną poprzedzanie/torowanie bouma ATLANTYDA Atlantyda Atlantyda
cechy typografii wpływające na płynność percepcyjną kontrast/klarowność Arial ABCDEFGHIJKLMNOPRSTUWXYZ abcdefghijklmnoprstuwxyz Juvenis ABCDEFGHIJKLMNOPRSTUWXYZ abcdefghijklmnoprstuwxyz
cechy typografii wpływające na płynność percepcyjną kontrast/klarowność Arial wydłużenia górne aperatura a t k g y H x c s wydłużenia dolne Juvenis wydłużenia górne aperatura a t k g y H x c s wydłużenia dolne
cechy typografii wpływające na płynność percepcyjną kontrast/klarowność Juvenis Essum quatemod mod quam fuga. Os alitio testiam lacercit, temodit ationseque pedigen delibusdae pe doluptatium quisimus is ipicius aut etur? Conem nones as voloreped et, nihil ipide custis mos seditas moloribus, volor reium re prorepe rumquae. Porepersped milluptat modit untis autemquatus aped quis cus saecestotas que perum uta volenia sam volorec erunt, occusantem di cusant quibusam, tem iumquam, quidusam si int incillanis sit aut ius. Uciist quam ut iunt latem eaquis estorer umenihi llessit molorpor aliti seritaspiet quuntissit, sim fugit, nimagnita eos dolorum volendunt, quibeat exerferspid quo idisseque rerovidebis quiaeca eptaerro cus maximinim earum doluptur, sim exerovitas aut quam verias maximus ea quos molupta spereium ne dolore re omnis num rem re, sim es molorat unt voluptur autem sectotatur, sunt. Inienit, tem re eaque poruptur? Facipidendem eos et essit dolutatio debis eum quuntur? Arial Essum quatemod mod quam fuga. Os alitio testiam lacercit, temodit ationseque pedigen delibusdae pe doluptatium quisimus is ipicius aut etur? Conem nones as voloreped et, nihil ipide custis mos seditas moloribus, volor reium re prorepe rumquae. Porepersped milluptat modit untis autemquatus aped quis cus saecestotas que perum uta volenia sam volorec erunt, occusantem di cusant quibusam, tem iumquam, quidusam si int incillanis sit aut ius. Uciist quam ut iunt latem eaquis estorer umenihi llessit molorpor aliti seritaspiet quuntissit, sim fugit, nimagnita eos dolorum volendunt, quibeat exerferspid quo idisseque rerovidebis quiaeca eptaerro cus maximinim earum doluptur, sim exerovitas aut quam verias maximus ea quos molupta spereium ne dolore re omnis num rem re, sim es molorat unt voluptur autem sectotatur, sunt. Inienit, tem re eaque poruptur? Facipidendem eos et essit dolutatio debis eum quuntur?
cechy typografii wpływające na płynność percepcyjną kontrast/klarowność Juvenis Arial
cechy typografii wpływające na płynność percepcyjną symetria Garamond c e o Didot c e o Didot Italic c e o oś humanistyczna oś racjonalistyczna oś humanistyczna
Afekt wypływa na ocenę i zachowanie oraz stanowi zasadniczą motywacją. Jak wykazano na znak afektu (+, -) wpływa jakość bodźca, czyli płynność przetwarzania. Bodźce o wysokiej płynności są bardziej lubiane przez odbiorców. Świadome projektowanie testu, uwzględniające różne media (papier, tablet, ekran monitora, rzutnik) może wpływać na chęć odbiorcy do zapoznana się z nim. Jest to istotne w świecie, w którym komunikaty wizualne są wszechobecne, a decyzje o zapoznaniu się z nimi są podejmowane błyskawicznie. Ocena afektywna bodźca ma większy wpływ na nasze decyzje w przypadku kierowania się hedonistycznymi powodami np. gdy przeglądamy prasę przy porannej kawie, lub gdy szukamy na allegro nowego zegarka. Jednak szczególną grupą odbiorców słowa pisanego są dzieci, które w dużej mierze kierują się przyjemnością, bardzo łatwo się zniechęcają i tracą motywację do działania gdy coś sprawia im trudność. Dlatego uwzględnienie afektywnego oddziaływania typografii jest szczególnie ważne w przypadku dzieci, które żyją w świecie gdzie dynamika pojawiania się nowych bodźców wymusza podejmowanie szybkich decyzji.