Zatrudnianie osób niepełnosprawnych w obiektach użyteczności publicznej opracował mgr inż. Marek Skorus 1
Podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę zatrudnia osób niepełnosprawnych jest ustawa z dnia 27 sierpnia 1997r. O rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.) 3
Określenie niepełnosprawności Ustala się trzy stopnie niepełnosprawności, które stosuje się do realizacji celów określonych ustawą znaczny umiarkowany lekki 4
Ze społecznego punktu widzenia określenie niepełnosprawności było by niepełne bez dodania dodatkowej grupy osób o ograniczonej zdolności do samodzielnego pełnienia ról społecznych, a mianowicie - osób w podeszłym wieku, - kobiet w zaawansowanej ciąży, - czy np. osoby okresowo kontuzjowanej będącej w trakcie leczenia ortopedycznego. 5
Zaliczenie do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności osoby niepełnosprawnej nie wyklucza możliwości zatrudnienia tej osoby u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej, ale zapewniającego przystosowanie danego stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej 6
Dofinansowanie pracodawcy zatrudniającego niepełnosprawnych Pracodawcy zatrudniającemu osoby niepełnosprawne i osiągającemu wskaźnik zatrudnienia tych osób co najmniej 6% (w przeliczeniu na pełne etaty) przysługuje ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych dofinansowanie do wynagrodzeń tych pracowników wypłacane raz na miesiąc 7
Pracodawca, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudni osoby niepełnosprawne, może otrzymać, na wniosek, ze środków Funduszu zwrot kosztów: - poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób, stosownie do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności, - adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej funkcjonowanie w zakładzie pracy, - rozpoznania przez służby medycyny pracy w/w potrzeb, Warunkiem zwrotu tych kosztów, jest uzyskanie pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy o utworzonym stanowisku pracy, wydanej na wniosek starosty. 8
Ocena stanowiska składa się z dwóch zasadniczych części: 1) oceny przygotowania pracownika do pracy na danym stanowisku, 2) oceny dostosowania stanowiska do potrzeb osoby niepełnosprawnej oraz wyposażenia stanowiska. Podczas oceny pracownika sprawdzeniu podlega w szczególności: - poprawność sporządzenia umowy o pracę, - kwalifikacje pracownika do wykonywania określonej pracy, - orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku, - zaświadczenie o odbyciu szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. 9
W trakcie oceny stanowiska sprawdzeniu podlega: - dostosowanie pomieszczenia pracy do rodzaju pracy (produkcji), przede wszystkim położenia, wysokości, powierzchni i kubatury, - dostosowanie dróg komunikacyjnych do potrzeb osoby niepełnosprawnej, - wyposażenie pomieszczeń w ogrzewanie, źródła światła, środki ochrony zbiorowej przed czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi powstającymi w trakcie procesu pracy, - pomiar natężenia oświetlenia, - pomiar skuteczności wentylacji grawitacyjnej i mechanicznej, - występowanie czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy oraz sposoby ograniczania ich wpływu na pracownika, - 10
- stan instalacji energetycznych, w tym stan ochrony przeciwporażeniowej instalacji elektrycznej, protokoły oględzin instalacji gazowych, ciśnieniowych i stan ochrony przed substancjami żrącymi lub gorącymi, - stan ochrony przeciwpożarowej, w tym wyposażenie w sprzęt gaśniczy i oznakowanie dróg ewakuacyjnych, - stan techniczny maszyn i urządzeń będących na wyposażeniu stanowiska, - kompletność dokumentacji eksploatacyjnej, - dostosowanie maszyn i urządzeń do potrzeb pracownika, - instrukcje bezpiecznej pracy na stanowisku roboczym, - prawidłowość pozycji roboczej pracownika. 11
Obiekty pracy Obiekt w którym zatrudnione są osoby niepełnosprawne uznaje się za spełniający warunki dostępności dla osób niepełnosprawnych, jeżeli pomieszczenia, infrastruktura i otoczenie (teren) obiektu zapewniają bezpieczne i samodzielne użytkowanie przez te osoby, oraz jeżeli posiada: 1) utwardzone dojścia do budynku i ciągi piesze; 2) drzwi wejściowe do budynku, w tym skrzydło zasadnicze, oraz do pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, rehabilitacji, żywienia, gabinetów lekarskich oraz w ciągach komunikacyjnych, o szerokości w świetle co najmniej 0,9 m oraz o wysokości co najmniej 2 m, bez progu lub z progiem nie wyższym niż 0,02 m; 3) powierzchnię przed drzwiami wejściowymi pozbawioną odbojów, skrobaczek, wycieraczek lub innych urządzeń wystających ponad poziom wejścia do budynku lub wpuszczonych poniżej poziomu; 12
4) skrzydła drzwiowe oznakowane w sposób widoczny i wykonane z materiałów zapewniających bezpieczeństwo użytkowników - w szczególności w przypadku stłuczenia wypełnienia skrzydła drzwi; 5) stopnie schodów bez nosków i podcięć, o nawierzchni wykonanej z materiałów niepowodujących poślizgu lub zabezpieczonej taśmą antypoślizgową; 6) schody służące do pokonania wysokości większej niż 0,5 m, zaopatrzone w balustrady z wypełnieniem płaszczyzn pionowych od strony otwartej, zabezpieczającym przed wypadnięciem osób; 7) schody o szerokości biegu ponad 4 m zaopatrzone w balustradę pośrednią; 8) przy schodach obustronne poręcze przedłużone na początku i na końcu o 0,3 m, zakończone w sposób zapewniający bezpieczne użytkowanie; 13
9. osłony otworów na powierzchniach ciągów komunikacyjnych wewnętrznych i zewnętrznych znajdujące się w płaszczyźnie tych ciągów, a otwory w tych osłonach o średnicy nie większej niż 0,02 m; 10. pomieszczenia higieniczno-sanitarne wyposażone w odpowiednie uchwyty i siedziska niezbędne do korzystania z urządzeń; 11. nawierzchnię w zewnętrznych i wewnętrznych ciągach komunikacyjnych, pomieszczeniach sanitarnohigienicznych, rehabilitacji, żywienia, gabinetów lekarskich i innych pomieszczeniach ogólnego przeznaczenia oraz pochylni wewnętrznych i zewnętrznych wykonaną z materiałów niepowodujących poślizgu; 12. balustrady od strony przestrzeni otwartej przy pochylniach i balkonach z wypełnieniem płaszczyzn pionowych, zabezpieczającym przed wypadnięciem osób; 13. podnośnik lub dźwig umożliwiający osobom niepełnosprawnym samodzielną komunikację między kondygnacjami w obiektach, o liczbie kondygnacji większej niż dwie, zawierającym pomieszczenia, o których mowa była uprzednio, oraz pomieszczenia obsługi biurowej uczestników turnusów i inne pomieszczenia ogólnego przeznaczenia; 14. miejsca postojowe ze stanowiskami zarezerwowanymi dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne.
15
Inną powierzchnię zajmuje osoba poruszająca się na wózku, a inną osoba poruszająca się o lasce. Inny jest zasięg operacyjny i zdolność do podejmowania czynności w miejscu pracy. Znajomość tych danych pozwala na takie zorganizowanie stanowiska pracy, by pracownik wykonywał pracę w sposób wydajny, przynoszący zysk, a jednocześnie, by praca nie stanowiła zbyt dużego obciążenia dla organizmu osoby niepełnosprawnej. Funkcjonalność miejsca pracy ma wobec osoby niepełnosprawnej fundamentalne znaczenie, gdyż w przypadku braku przystosowania stanowiska do rodzaju dysfunkcji organizmu pracownik niepełnosprawny nie jest w stanie niekiedy w ogóle podjąć pracy, gdy w podobnej sytuacji osoba w pełni sprawna może odczuwać tylko dyskomfort prowadzonej działalności. 16
Odcinki o długościach A - do 15 m B - powyżej 15 m
Odcinki o długościach A - do 15 m B - powyżej 15 m
Dojście do obiektu zakładu powinno być dostępne bez stopni. Różnicę poziomów należy pokonać poprzez zastosowanie pochylni. Pochylnia musi być tak rozwiązana, by nie pogarszała warunków komunikacji dla innych osób. Przy usytuowaniu pomieszczeń pracy dla inwalidów w parterze budynku należy rozważyć możliwość ukształtowania pochylni umożliwiającej bezpośrednie wejście do tych pomieszczeń. Na drodze od drzwi wejściowych do dźwigu nie powinno być stopni (chyba, że charakter zatrudnienia uniemożliwia zatrudnianie osób z dysfunkcją narządów ruchu). Zaleca się stosowanie drzwi jednoskrzydłowych o szerokości użytkowej 90 do 95 cm. Drzwi powinny być uruchamiane przez fotokomórkę albo przez kontakt podłogowy. 19
Pracownik na wózku inwalidzkim Człowiek niepełnosprawny musi mieć więcej miejsca do wykonywania codziennych czynności, np. na obrót wózkiem potrzebuje koła o średnicy 150 cm. Zmniejsza się natomiast przestrzeń dla niego łatwo dostępna. Dla człowieka na wózku taką granicą jest zasięg rąk w pozycji siedzącej. Zatem pomieszczenia pracy powinny mieć nieskomplikowany rozkład na jednym poziomie (bez progów!) oraz co ważniejsze z dużym (szerokim) korytarzem. Drzwi wejściowe i wewnętrzne nie mogą być węższe niż 90 cm. Podłogi powinny być w miarę możliwości jednolite i wykonane z materiału nie śliskiego. Wyłączniki światła powinny być umieszczone na wysokości 100-130 cm od podłogi (a oprócz tego automatycznie włączający się czujnik ruchu). 22
Wymiary gabarytowe wózka inwalidzkiego
Obiekt uznaje się za spełniający warunki dostępności dla osób z dysfunkcją narządu ruchu, jeżeli posiada (poza czynnikami wymienionymi wyżej): 1) utwardzone dojścia do budynku i ciągi piesze o szerokości minimalnej 1,5 m; 2) furtki w ogrodzeniu otwierające się do środka działki, pozbawione progów, o szerokości nie mniejszej niż 0,9 m; 3) pochylnie przeznaczone dla osób niepełnosprawnych, spełniające warunki określone w przepisach odrębnych, zapewniające dostęp do drzwi wejściowych obiektów pracy, jeżeli dostęp z poziomu terenu jest niemożliwy, a także niwelujące różnice poziomów w zakresie jednej kondygnacji, w przypadku braku urządzeń obsługujących różnice poziomów; 4) poziomą przestrzeń manewrową o wymiarach przynajmniej 1,5 m na 1,5 m umożliwiającą manewrowanie wózkiem inwalidzkim przed wejściem do budynku; 24
5) podnośnik lub dźwig umożliwiający osobom niepełnosprawnym na wózku inwalidzkim samodzielną lub z pomocą opiekuna komunikację między kondygnacjami w obiektach pracy o liczbie kondygnacji większej niż jedna, zawierającym pomieszczenia pracy i inne pomieszczenia ogólnego przeznaczenia na różnych kondygnacjach; 6) pomieszczenia higienicznosanitarne o powierzchni zapewniającej swobodę manewrowania wózkiem inwalidzkim, wyposażone w uchwyty umożliwiające przemieszczanie się z wózka inwalidzkiego na sedes, ławkę lub siedzisko pod natryskiem (jeśli charakter pracy tego wymaga); 7) przynajmniej jedno okno w pokojach pracy zaopatrzone w urządzenie umożliwiające jego otwarcie i regulację otwarcia, zamontowane nie wyżej niż 1,2 m od poziomu podłogi; 25
27
32
34
Pomieszczenia higieniczno-sanitarne i socjalne Przebieralnie i szatnie Gdy konieczne jest rozbieranie się w kabinach, kobiety i mężczyźni powinni mieć łatwy dostęp do przynajmniej jednej kabiny dla każdej z tych grup. Kabiny powinny mieć następujące wymiary: 0,80 m (równolegle do wejścia) i 1,30 m (prostopadle do wejścia) dla kabiny bez drzwi 0,80 m x 1,60 m dla kabiny zamykanej drzwiami Wieszaki powinny być usytuowane na wysokości maks. 1,30 m od podłogi 35
38
Ustępy Osoby o ograniczonych możliwościach ruchowych powinny mieć możliwość korzystania z odpowiednich urządzeń sanitarnych. Na każdym piętrze dostępnym dla wszystkich powinny znajdować się jedna toaleta damska i jedna toaleta męska z kabiną, przeznaczone dla osób niepełnosprawnych poruszających się na wózku. W kabinie tej należy zapewnić swobodny dostęp do muszli ustępowej, z boku lub z przodu, poza zasięgiem otwartych drzwi o powierzchni 0,80 x 1,30 m. Wysokość muszli ustępowej powinna wynosić od 0,47 do 0,52 m (średnia wysokość: 0,50 m). Wskazane jest zainstalowanie poręczy. 39
40
41
Zgodnie z treścią rozp. Ministra Infrastruktury z 12.04.2002r. W sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690 ze zm.) za budynek użyteczności publicznej należy rozumieć budynek przeznaczony na potrzeby administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki, wychowania, opieki zdrowotnej, społecznej lub socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, w tym usług pocztowych lub telekomunikacyjnych, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym, morskim lub wodnym śródlądowym, oraz inny budynek przeznaczony do wykonywania podobnych funkcji; za budynek użyteczności publicznej uznaje się także budynek biurowy lub socjalny,", 42
A jak wygląda rzeczywistość? 43
45
50