Uprawnienia kontrolne wspólnika (akcjonariusza) oraz kontrola wykonywana w ramach działalności Rady Nadzorczej Katowice, 8 listopada 2011 r. Aleksandra Chrzanowska Agenda 1. Indywidualne uprawnienia kontrolne wspólników w spółce z o.o. 2. Realizacja prawa do informacji akcjonariusza w spółkach akcyjnych. 3. Kontrola spółki akcyjnej, wykonywana w ramach rady nadzorczej a wpływ akcjonariusza na zakres wykonywanej kontroli.
Ad. 1 Indywidualne uprawnienia kontrolne SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ kontrola w spółce z o.o. moŝe być realizowana bezpośrednio przez wspólnika lub pośrednio przez organy (radę nadzorczą lub komisję rewizyjną). prawo indywidualnej kontroli wspólników jest rozwiązaniem specyficznym dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest to prawo indywidualne, ale nie osobiste, przysługujące kaŝdemu wspólnikowi niezaleŝnie od ilości posiadanych udziałów w spółce prawo indywidualnej kontroli przysługuje z mocy ustawy -niezaleŝnie czy zostało zastrzeŝone w umowie spółki. jest to prawo względne, w sytuacjach wskazanych w ustawie moŝliwe jest jego ograniczenie albo wyłączenie SPÓŁKA AKCYJNA odpowiednikiem prawa indywidualnej kontroli jest prawo do informacji akcjonariusza co do zasady kontrola w spółce akcyjnej dokonywana jest w ramach rady nadzorczej wskazuje się na trzy sposoby wykonywania przez akcjonariusza prawa do informacji: w formie ustnej na walnym zgromadzeniu, poza nim, w formie pisemnej oraz w sposób stanowiący syntezę dwu poprzednich Ad. I. Zakres indywidualnych uprawnień kontrolnych Prawo kontroli przysługuje jedynie wspólnikowi spółki z o.o. MoŜliwe jest jednak, iŝ w wyniku umowy, uprawnienie to przejdzie na zastawnika lub uŝytkownika udziału. Wykonując przysługujące mu prawo kontroli wspólnik, sam lub z upowaŝnioną przez siebie osobą, moŝe w kaŝdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla swego uŝytku lub Ŝądać wyjaśnień od zarządu (uprawnienia mogą być więc realizowane alternatywnie lub łącznie). Kodeks nie precyzuje jakich ksiąg i dokumentów kontrola moŝe dotyczyć, naleŝy uznać Ŝe wspólnik ma wgląd we wszystkie dokumenty, nawet te opatrzone klauzulą poufności. Z istoty bilansu wynika, iŝ musi on być sporządzony na piśmie. NaleŜy jednak odróŝnić bilans sporządzony przez wspólnika dla własnego uŝytku od bilansu sporządzonego przez zarząd i udostępnianego wspólnikom w związku z zwyczajnym zgromadzeniem wspólników. Bilans moŝe być przedstawiany na zgromadzeniu wspólników niezaleŝnie od zarządu. MoŜe go opracować sam wspólnik lub upowaŝniona przez niego osoba posiadająca odpowiednie do tego kwalifikacje.
Ad. I. Zakres indywidualnych uprawnień kontrolnych Granice prawa kontroli nie są nieograniczone. NaduŜycie prawa indywidualnej kontroli, jego uciąŝliwość dla spółki, moŝe stanowić powód Ŝądania wyłączenia wspólnika. Zarząd spółki moŝe odmówić wspólnikowi realizacji uprawnień kontrolnych, jeŝeli istnieje uzasadniona obawa, Ŝe wykorzysta on informację w celach sprzecznych z interesami spółki i przez to wyrządzi jej szkodę. W przypadku odmowy wglądu do ksiąg i dokumentów lub nie udzielenia wyjaśnień, moŝna Ŝądać rozstrzygnięcia sprawy w drodze uchwały wspólników. Uchwała musi być jednak podjęta w terminie miesiąca od dnia złoŝenia Ŝądania rozstrzygnięcia sprawy. (wymagana bezwzględna liczba głosów a w przypadku głosowania pisemnego-uchwała jednomyślna wspólników) Ad. I. Zakres indywidualnych uprawnień kontrolnych Wspólnik, któremu odmówiono prawa kontroli moŝe równieŝ złoŝyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia wyjaśnień lub udostępnienia wglądu ksiąg lub dokumentów. JeŜeli w spółce ustanowiono radę nadzorczą lub komisję rewizyjną moŝliwe jest wyłączenie albo ograniczenia prawa indywidualnej kontroli. Nie następuje to automatycznie, wraz z powołaniem organów spółki. Wyraźny zapis musi znaleźć się w umowie spółki. W przypadku konieczności dokonania tej zmiany odpowiednia uchwała wymagać będzie uzyskania zgody wszystkich wspólników. Nie jest dopuszczalne wyłączenie prawa kontroli tylko w odniesieniu do niektórych wspólników.
Ad. II Prawo do informacji jest prawem mniejszości (indywidualnym), niezaleŝnym od reprezentowanego kapitału zakładowego, i polega na udzielaniu informacji w następstwie zadawanych pytań. Zakres podmiotowy uprawnionych jest szeroki. Informacji mogą Ŝądać takŝe akcjonariusze, którzy nie w pełni pokryli swoje akcje, akcjonariusze posiadający akcje nieme, jak równieŝ zastawnik i uŝytkownik akcji Prawo do informacji stanowi dla inwestorów podstawę podjęcia racjonalnej decyzji inwestorskiej. Prawo to nie moŝe zostać ograniczone na mocy postanowień statutowych. Ad. II 1. Realizowane na walnym zgromadzeniu zakres zadanego pytania moŝe dotyczyć jedynie spraw, które znalazły się w porządku obrad walnego zgromadzenia zarząd udziela informacji ustnie. W przypadku gdyby zarząd zobowiązał się do udzielenia informacji na piśmie, naleŝy to zaznaczyć w protokole ze zgromadzenia. Przepis ten nie stanowi podstawy do kontrolowania spółki, w szczególności Ŝądania okazania dokumentów. uprawnienie nie moŝe być naduŝywane w taki sposób, aby w znaczącym stopniu utrudniać lub wręcz uniemoŝliwiać realizację innych zadań albo funkcji walnego zgromadzenia akcjonariuszy
Ad. II Zarząd odmawia udzielenia informacji, jeŝeli mogłoby to wyrządzić szkodę spółce, spółce z nią powiązanej, w szczególności przez ujawnienie tajemnic technicznych, handlowych lub organizacyjnych przedsiębiorstwa. Członek zarządu moŝe odmówić udzielenia informacji, jeŝeli udzielenie informacji mogłoby stanowić podstawę jego odpowiedzialności karnej, cywilnoprawnej bądź administracyjnej. Udzielenie konkretnej informacji musi być uzasadnione dla oceny sprawy objętej porządkiem obrad walnego zgromadzenia. Ad. II 2. Udzielanie odpowiedzi poza walnym zgromadzeniem W przypadku gdy spółka udostępnia informacje na stronie internetowej poprzez odpowiednie wydzielenie miejsca na zadawanie pytań i udzielanie odpowiedzi, to uznaje się, iŝ odpowiedź jest udzielona, gdy odpowiednie informacje są udostępnione w takim miejscu. Dotyczy to zarówno spółek publicznych, jak i niepublicznych. Poza walnym zgromadzeniem prawo do informacji związane moŝe być z jego przebiegiem lub dotyczyć innych spraw. W przypadku spraw związanych z walnym zgromadzeniem Zarząd obowiązany jest udzielić informacji w przeciągu 2 tygodni. W przypadku Ŝądania akcjonariusza do udzielenia informacji o spółce poza walnym zgromadzeniem, zarząd obowiązany jest udzielić informacji na piśmie- brak terminu instrukcyjnego do udzielenia odpowiedzi. Odpowiedź powinna być udzielona w takim czasie, jaki jest potrzebny zarządowi na przygotowanie odpowiedzi, czyli bez uzasadnionej zwłoki.
Ad. II PrzedłuŜanie terminów, "markowanie" udzielenia odpowiedzi moŝe zostać potraktowane jako naruszenie przez zarząd prawa akcjonariusza do informacji. To w końcu moŝe być podstawą odpowiedzialności organizacyjnej, a jeŝeli akcjonariusz poniesie szkodę, równieŝ odpowiedzialności odszkodowawczej. Obowiązek udzielenia informacji nie ma charakteru absolutnego. Zarząd odmawia udzielenia informacji w przypadkach, o których mowa w stosunku do odpowiedzi zadawanych na walnym zgromadzeniu W przypadku gdy zarząd udzielił informacji pisemnie poza walnym zgromadzeniem, w dokumentacji przedkładanej najbliŝszemu walnemu zgromadzeniu, zarząd ujawnia na piśmie informacje udzielone akcjonariuszowi poza walnym zgromadzeniem wraz z podaniem daty ich przekazania i osoby, której udzielono informacji. Informacje przedkładane najbliŝszemu walnemu zgromadzeniu mogą nie obejmować informacji podanych do wiadomości publicznej oraz udzielonych podczas walnego zgromadzenia. Ad. II Art. 429. 1. Akcjonariusz, któremu odmówiono ujawnienia Ŝądanej informacji podczas obrad walnego zgromadzenia i który zgłosił sprzeciw do protokołu, moŝe złoŝyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia informacji. 2. Wniosek naleŝy złoŝyć w terminie tygodnia od zakończenia walnego zgromadzenia, na którym odmówiono udzielenia informacji. Akcjonariusz moŝe równieŝ złoŝyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie spółki do ogłoszenia informacji udzielonych innemu akcjonariuszowi poza walnym zgromadzeniem.
Ad. II Odmiennie regulowane jest prawo do udzielania informacji przez spółki publiczne. Artykuł 56 i n. ustawy z 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych reguluje problematykę udzielania informacji w sposób następujący: Art. 56. 1. Emitent papierów wartościowych ( ) jest obowiązany, do równoczesnego przekazywania Komisji, spółce prowadzącej ten rynek regulowany oraz do publicznej wiadomości: 1) informacji poufnych, w rozumieniu art. 154 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, zwanych dalej "informacjami poufnymi"; 2) informacji bieŝących i okresowych: a) zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 60 ust. 2 - w przypadku emitentów papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu na rynku oficjalnych notowań giełdowych w rozumieniu przepisów ustawy o obrocie instrumentami finansowymi lub na rynku regulowanym innego niŝ Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego, albo b) zgodnie z postanowieniami regulaminów, o których mowa w art. 61 - w przypadku emitentów papierów wartościowych dopuszczonych wyłącznie do obrotu na rynku giełdowym niebędącym rynkiem oficjalnych notowań giełdowych lub obrotu na rynku pozagiełdowym. Ad. III Zasadą jest powoływanie i odwoływanie członków rady nadzorczej przez walne zgromadzenie- statut moŝe przyznać indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi osobiste uprawnienia. W szczególności mogą one dotyczyć prawa powoływania lub odwoływania członków zarządu, rady nadzorczej. Powołanie do pełnienia funkcji nie ma charakteru delegacji uprawnień, nie tworzy teŝ Ŝadnych przyszłych więzi między podmiotem, który zgłosił kandydaturę/wyznaczył członka organu. Członek rady nadzorczej ponosi odpowiedzialność zarówno odszkodowawczą, organizacyjną i karną za swoje działania. Nie ma natomiast systemu odpowiedzialności dla tych, którzy powołują, zgłaszają kandydaturę czy teŝ wskazują daną osobę. Dlatego teŝ członek rady nadzorczej, który staje się wykonawcą poleceń podmiotu zewnętrznego, nie jest zwolniony od odpowiedzialności za działania niezgodne z interesem spółki.
Ad. III Wykonywany nadzór przez członka rady nadzorczej jest nadzorem właścicielskim, ale dokonywanym w imieniu spółki, a nie poszczególnych jej wspólników. Członek rady nadzorczej jest obowiązany działać tylko i wyłącznie w interesie spółki, a nie jakiegokolwiek innego podmiotu. Wykonywanie instrukcji wspólników w realizacji nadzoru jest niedopuszczalne i stanowi ingerencję w sprawy spółki. Przyjąć więc naleŝy, Ŝe podobnie jak walne zgromadzenie (i rada nadzorcza) nie moŝe wydawać wiąŝących poleceń zarządowi dotyczących prowadzenia spraw spółki, tak wspólnicy/akcjonariusze nie mają prawa wydawania poleceń w zakresie nadzoru. Ad. III W ramach sprawowania nadzoru właścicielskiego akcjonariusz moŝe korzystać z wszystkich form, jakie daje mu kodeks spółek handlowych. Dotyczy to równieŝ wspólników mniejszościowych i ochrony ich praw. Prawidłowa realizacja nadzoru właścicielskiego nie powinna odbywać się poprzez próbę ingerencji w pracę rady nadzorczej, poprzez wymuszanie składania informacji przez członka rady nadzorczej wspólnikowi, ale poprzez samodzielną realizację prawa do informacji przez wspólnika.
Ad. III Wzmocnienie uprawnień kontrolnych akcjonariusza zostało zagwarantowane poprzez moŝliwość wyboru rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielnymi grupami. Do wyboru rady nadzorczej w trybie głosowania grupami potrzebny jest wniosek akcjonariuszy (równieŝ jednego) reprezentujących co najmniej 20% kapitału zakładowego (cały kapitał). Nie moŝna w statucie podwyŝszyć tego poziomu. Ad. III Delegowanie członków rady do samodzielnego wykonywania czynności nadzorczych wykonywany indywidualnie przez członka rady nadzorczej nadzór jest nadzorem właścicielskim, ale dokonywanym w imieniu spółki, a nie poszczególnych jej akcjonariuszy wymagana uchwała rady nadzorczej wskazująca członka rady nadzorczej i zakres czynności delegowanie do samodzielnego wykonywania czynności nadzorczych moŝe dotyczyć wyłącznie określonej grupy czynności nie moŝe mieć charakteru stałego Wykonywanie czynności nadzorczych przez członka rady wybranego w drodze głosowania oddzielnymi grupami całość czynności nadzorczych moŝna realizować indywidualnie i na stałe w przypadku wyboru odrębnymi grupami kaŝda grupa ma prawo delegować jednego spośród wybranych przez siebie członków rady do stałego indywidualnego wykonywania czynności nadzorczych w przypadku delegowania przez grupę nie trzeba dookreślać rodzajów czynności nadzorczych, do jakich członek rady zostaje upowaŝniony, gdyŝ czynności te obejmują cały zakres działań nadzorczych członkowie delegowani przez grupę mają prawo do uczestniczenia w posiedzeniach zarządu
Ad. III KaŜdorazowo członek rady nadzorczej zobowiązany jest działać w interesie spółki, nie zaś interesów akcjonariusza, czy akcjonariusza mniejszościowego- nawet jeśli został wybrany w drodze głosowania odrębnymi grupami. Nadzór w spółce jest sprawowany w interesie spółki, jako podmiotu prawa przez osoby, które do pełnienia funkcji zostały powołane. Dopiero poprzez działanie w interesie spółki chroniony jest interes akcjonariuszy/wspólników. Odpowiedzialność członka rady nadzorczej jest odpowiedzialnością osobistą Dziękuję za uwagę.