Identyfikacja osób i zwłok (metody kryminalistyczne, biologiczne i medyczno sądowe)

Identyfikacja osób i zwłok (metody kryminalistyczne, biologiczne i medyczno sądowe)

WYBRANE METODY IDENTYFIKACJI OSÓB I ZWŁOK 1. Oględziny osób, zwłok. 2. Okazanie: - zwłok, - przedmiotów zabezpieczonych przy zwłokach, - dokumentów, - znaków szczególnych. 3. Medyczno biologiczne i kryminalistyczne metody: - porównywanie kodu genetycznego DNA, - porównywanie odbitek linii papilarnych, - identyfikacja stanu uzębienia i innych danych odontologicznych,

- porównywanie zdjęć rentgenowskich, - metoda superprojekcji, - implantoskopia (przebyta zabiegi lecznicze i chirurgiczne). 4. Antropometryczne metody: - odtwarzanie wizerunku na podstawie czaszki (metoda Gierasimowa), - odtworzenie przyżyciowego wyglądu twarzy pośmiertnie zniekształconych zwłok (system POL-SIT).

WSPÓŁCZESNE METODY IDENTYFIKACJI OSÓB I N.N. ZWŁOK 1. Porównywanie profilu genetycznego DNA. 2. Porównywanie odbitek linii papilarnych. 3. Identyfikacja stanu uzębienia i innych danych odontologicznych. 4. Metoda identyfikacji radiologicznej. 5. Porównywanie zdjęć rentgenowskich elementów ciała. 6. Porównywanie danych medycznych. 7. Badania osteologiczno antropologiczne.

8. Metody biometryczne. 9. Metody nienaukowe. 10. Okazanie N.N. zwłok. Powyższą klasyfikację stworzono podczas V Konferencji Komisji Interpolu do spraw Identyfikacji Ofiar Katastrof masowych i Klęsk Żywiołowych w Lyonie w 1993 roku.

Stosowane współcześnie w kryminalistyce metody służące identyfikacji nieznanych zwłok i szczątków są w różnym stopniu wiarygodne. NAJBARDZIEJ WIARYGODNE METODY IDENTYFIKACJI 1. Porównanie kodu genetycznego DNA. 2. Porównanie odcisków palców. 3. Badania uzębienia i innych danych odontologicznych. 4. Metoda radiologiczna. 5. Porównanie danych medycznych (przebyte zabiegi).

6. Porównanie znaków szczególnych (blizny, tatuaże, znamiona). 7. Porównanie danych rysopisowych (metoda ta bywa zawodna, za jej szczególną odmianę można uznać superprojekcję, która polega na nakładaniu na siebie dwóch negatywów zdjęć fotograficznych. Negatyw zdjęcia zwłok i negatyw zdjęcia osoby zaginionej. Analizie poddaje się punkty antropologiczne). 8. Identyfikacja rzeczy osobistych. 9. Identyfikacja na podstawie dokumentów znalezionych przy zwłokach. 10. Rozpoznanie przez rodzinę.

Ww. Metody należą do najczęściej stosowanych ale nie jedynych. Niekiedy w praktyce wykorzystuje się także inne metody m. in. 1. Poroskopię (jest to metoda pomocnicza daktyloskopii polegająca na badaniu rysunku otworów potowych i łojowych znajdujących się na przebiegu listewek). 2. Cheirowenoskopie (metoda polegająca na badaniu przebiegu żył skórnych). 3. Retinoskopie (metoda polegająca na badaniu przebiegu naczyń na dnie oka). 4. Cheiloskopie. 5. Otoskopie (identyfikacja na podstawie małżowiny usznej).

6. Szwajcarski system identyfikacji zwłok. 7. Kalifornijski system identyfikacji zwłok na podstawie uzębienia. 8. Metodę Gierasimowa (zidentyfikowanie zwłok (twarzy) dzięki rekonstrukcji miękkich części twarzy za pomocą masy plastycznej (obecnie rekonstrukcja komputerowa). Krytyka metody z uwagi na brak możliwości precyzyjnego odtworzenia zażyciowego ciężaru ciała oraz niemożliwości wyeliminowania wyobraźni osoby modelującej).

PROBLEMY WYNIKAJĄCE Z BRAKU MATERIAŁU PORÓWNAWCZEGO DO BADAŃ Kiedy zgon następuje stosunkowo niedawno i znana jest osoba bliska mogąca dokonać identyfikacji to sytuacja jest prosta. W przypadku zabójstw, kiedy zwłoki są oszpecone przez sprawcę (np. usunięte zostały z ciała blizny, znaki szczególne, tatuaże, odcięte palce w celu uniemożliwienia ustalenia tożsamości), lub zaszły procesy gnilne, doszło do działania zwierząt proces identyfikacji jest znacznie utrudniony.

Identyfikacja komplikuje się jeszcze bardziej gdy doszło do dekapitacji. W oględzinach zwłok i szczątków można wyodrębnić ściśle powiązane ze sobą elementy: 1. Badanie medyczno sądowe (określenie czasu śmierci, przyczyny i mechanizmu powstania obrażeń). 2. Działania kryminalistyczne.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 lipca 2016 roku w sprawie przetwarzania informacji przez Policję, określa m. in. tryb gromadzenia i sposoby przetwarzania w zbiorach danych informacji o: - osobach podejrzanych o popełnienie przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego, - nieletnich dopuszczających się czynów zabronionych, - osobach i zwłokach ludzkich o nieustalonej tożsamości lub usiłujących ukryć swoją tożsamość, - Osobach stwarzających zagrożenie (ustawa z 22 listopada 2013r. o postepowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzającymi zagrożenie życia, zdrowia, lub wolności seksualnej innych osób), - osobach poszukiwanych, ukrywających się, - Osobach zaginionych, - Osoby wobec których zastosowano środki ochrony, pomocy przewidziane w ustawie z dnia 28 listopada 2014r. O ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka.

Gromadzenie, przetwarzanie i wykorzystywanie informacji znajdujących się w zbiorach informacji, a więc materiału porównawczego pozwala niekiedy na ustalenie tożsamości nieznanych zwłok lub szczątków. Im obszerniejsze bazy tym więcej informacji mogą dostarczyć. W związku z powyższym bazy powinny być maksymalnie rozbudowane i w takim kierunku powinno iść ustawodawstwo.

Konsekwencje wynikające z niemożności ustalenia tożsamości nieznanych zwłok, szczątków Konsekwencje natury prawnej, konsekwencje natury emocjonalnej. 1. Z zakresu prawa cywilnego: - Brak możliwości uregulowania spraw spadkowych i rodzinnych, - Dotychczasowe umowy i zobowiązania pozostają aktualne,

2. Z zakresu prawa ubezpieczeniowego: - Brak możliwości uzyskania odszkodowania. 3. Z zakresu prawa karnego i procedury: - Problemy z ustaleniem sprawcy czynu, - Dalsze prowadzenie postepowań mimo, że sprawca zmarł (okoliczność kiedy niezidentyfikowane zwłoki należą do przestępcy), - W sytuacji kiedy ofiara jest osobą poszukiwaną przez policję to poszukiwania będą nadal prowadzone, sprawa nie zostanie.

Konsekwencje emocjonalne: - Nie pogodzenie się z niepewnym losem zaginionego, ofiary, - Brak możliwości pożegnania się, zorganizowania pogrzebu, - Ciągłe poszukiwania zaginionego, ofiary. Konsekwencje prawne ściśle łączą się z art. 29 k.c., art. 30 k.c.

ODONTOLOGIA KRYMINALISTYCZNA ODONTOSKOPIA KRYMINALISTYCZNA ODONTOLOGIA jest dyscypliną zajmująca się naukowym badaniem zębów, ich budową, rozwojem. Zaadaptowana przez kryminalistykę występuje pod nazwą odontologii kryminalistycznej. Podstawą badań jest wykorzystanie stomatologii w medycynie sądowej i prawie. W literaturze można też spotkać określenie ODONTOSKOPIA, które oznacza oglądanie, badanie i porównywanie zębów oraz pozostawionych przez nie śladów.

Można zatem stwierdzić, że odontologia kryminalistyczna jest pojęciem szerszym zawierającym w sobie odontoskopię, stomatologię, antropologię, medycynę sądową. W węższym znaczeniu odontologia to gałąź nauki zajmująca się badaniem morfologii oraz wymiarów zębów i wszystkich związanych z tym obiektem elementów.

W Polsce obie dziedziny badawcze zajmujące się zębami (odontologia i odontoskopia) wykazują pewne odrębności, która najpełniej można zobrazować poprzez określenie ich możliwości badawczych.

Odontologia (szerokie ujęcie) pełni w kryminalistyce dwie funkcje: 1. Identyfikacja zwłok i szczątków ludzkich na podstawie uzębienia. 2. Identyfikacja sprawców przestępstw i ofiar na podstawie śladów zębów pozostawionych na miejscu zdarzenia (odontoskopia). Wydanie rzetelnej i właściwej ekspertyzy odontologicznej wymaga od biegłych umiejętności łączenia informacji dentystycznych z różnymi dziedzinami wiedzy.

Możliwości badawcze odontologii: 1. Ustalenie pochodzenia zębów ludzkie, zwierzęce. 2. Określenie cech uzębienia (człowieka żywego, zwłok). 3. Określenie rodzaju zęba, zębów w sytuacji znalezienia fragmentów czaszki. 4. Identyfikacja zwłok na podstawie uzębienia.

5. Określenie wieku przyżyciowego na podstawie zębów. 6. Określenie płci człowieka. 7. Ustalenie DNA na podstawie badań miazgi zębowej. 8. Ustalenie cech leczenia zębów. 9. Określenie cech protetycznych, protezy zębowe, mostki, korony, implanty. 10. Prowadzenie rejestrów stomatologiczych umożliwiających identyfikację zwłok.

Identyfikacja zwłok i szczątków na podstawie stanu uzębienia (odontologia) jest szczególnie przydatna w przypadku: - zwłok spalonych, niekiedy rozkawałkowanych, - w stanie rozkładu gnilnego, zeszkieletowanych. Podstawę stanowi posiadanie i wykorzystanie dokumentacji stomatologicznej m. in. kart stomatologicznych z opisem z diagramami i zdjęciami rentgenowskimi zębów (pojedynczych sztuk, całej szczęki, żuchwy), modeli gipsowych.

Wnioski oparte na analizie morfologicznej i anatomicznej uzębienia są w stanie wskazać: - płeć, wiek, rasę, pochodzenie, sytuacje finansową, przebyte choroby, ewentualnie zawód. Zróżnicowanie cech identyfikacyjnych zębów powoduje, ze trudno wyznaczyć grupę własności rozróżniających jedno uzębienie od drugiego. Zaproponowano trzy grupy własności: układ zębów, cechy ogólne i cechy szczególne.

Dla badań identyfikacyjno porównawczych szczególne znaczenie ma opis przedstawiający: - Obecność zębów stałych, mlecznych, mądrości, - Braki i ubytki w uzębieniu, - Stany chorobowe, stany po leczeniu zębów, - Wypełnienia ubytków plombami, - Nieprawidłowości zgryzu, - Sztuczne uzupełnienia (protezy, mostki, koronki), - Stan powierzchni żującej.

4 rodzaje/ typy wniosków opartych o badania odontologiczne: 1. Identyfikacja pozytywna, dane zażyciowe i pośmiertne odpowiadają sobie w wystarczającej ilości detali, nie występują rozbieżności. 2. Identyfikacja prawdopodobna dane AM i PM maja cechy zgodne, jednak stan zębów lub karta dentystyczna nie są wystarczające aby wynik był pozytywny. 3. Niewystarczająca ilość dowodów aby ustalić tożsamość (m. in. materiał porównawczy). 4. Wykluczenie dane pośmiertne i zażyciowe są sprzeczne.

Wspomaganie komputerowe. Różne programy funkcjonujące na świecie i wspomagające ekspertyzy zębów. W Polsce brak jest centralnego banku danych, który mógłby stanowić bazę identyfikacji odontologicznej. Podczas badań są wykorzystywane obrazy z uwzględnieniem metody 2D, 3D.

ODONTOSKOPIA to dział techniki kryminalistycznej zajmujący się identyfikacją człowieka na podstawie śladów zębów, (odontometria). Literatura zagraniczna operuje także nazwami: dentystyka sądowa, odontoskopia sądowa. Nazwy te mogą być używane zamiennie. Możliwości badawcze odontoskopii: 1. Ogólne badania śladów zębów mające na celu ustalenie czy dany ślad pochodzi od zębów człowieka, czy zwierzęcia. Ustalenie jakie zęby odwzorowały się na śladzie i czy ślad nadaje się do identyfikacji.

2. Identyfikacja człowieka na podstawie śladów zębów. 3. Ustalenie sposobu pozostawienia śladu zębów rekonstrukcja. 4. Możliwości identyfikacji na podstawie DNA.

Rodzaje śladów zębów W literaturze dotyczącej odontologii sądowej w zasadzie nie przytacza się katalogu rodzajów śladów zębów. Autorzy operują takimi pojęciami jak ślady zębów, ślady ugryzienia a analizę mechanizmu powstania danego śladu omawia się biorąc pod uwagę konkretny przypadek. Ślady zębów na przedmiotach mogą mieć postać: 1. Śladów nadgryzienia. - Ślad wgłębiony, - Ślad poślizgu.

2. Śladów nadgryzienia. 3. Śladów przegryzienia. Jeśli chodzi natomiast o ciało człowieka (żywego, zwłok), można wyróżnić: 1. Ślady ugryzienia, - powierzchniowe, - Głębokie. 2. Ślady odgryzienia.

Ujawnienie i zabezpieczenie śladów zębów występuje łącznie. Samo ujawnienie nie nastręcza problemów gdy ślad jest widoczny na przedmiocie znalezionym na miejscu zdarzenia. Zabezpieczenie: - procesowe, - techniczne, zależy od rodzaju przedmiotu, obiektu na jakim ślad pozostawiono, można wyróżnić: 1. Ślady zębów na produktach spożywczych, - Trwałych (nie ulegają łatwemu zepsuciu), - Nietrwałych (łatwo się psują).

2. Ślady zębów na innych przedmiotach, gdy np. sprawca użył zębów jako narzędzia do przecięcia, zgniecenia, rozerwania. 3. Ślady zębów na ciele człowieka, - żywego, - na zwłokach.

Pobieranie materiału porównawczego Pobieranie materiału porównawczego art. 74 2 k.p.k. Najlepszym materiałem jest pobranie przez protetyka odlewu gipsowego podejrzanego, odlew szczęki i żuchwy. Współcześnie stosowane masy gipsowe są wysokiej jakości i otrzymuje się bardzo dobrej jakości odwzorowania.

Ekspertyza odontoskopijna Badania od strony technicznej należy rozpocząć od oględzin materiału przesłanego do badań. 1. Wstępna analiza. 2. Wstępne badanie cech identyfikacyjnych układu zębów. 3. Badania ogólne cech identyfikacyjnych zęba. 4. Badania szczegółowych cech identyfikacyjnych. 5. Ponowne badanie cech identyfikacyjnych układu zębów.

SZWAJCARSKI I KALIFORNIJSKI SYSTEM IDENTYFIKACJI NA PODSTAWIE UZĘBIENIA Szwajcarski system identyfikacji zwłok ludzkich opiera się na zakodowanej informacji wygrawerowanej na złotej blaszce i umieszczonej wewnątrz zęba. Blaszka zatopiona jest w plombie wykonanej z ognioodpornego materiału dentystycznego o czerwonej barwie. Kolor umożliwia szybką i łatwą lokalizację blaszki z kodem. Blaszka (dysk) ma średnicę 2 mm, grubość 0,25mm. Temperatura topnienia dysku waha się w przedziale 1360 1480.

Identyfikacja na podstawie wskazanego systemu jest możliwa tak długo, jak długo istnieje ząb. Pozytywna identyfikacja sprawdza się w przypadkach, kiedy szczątki ludzkie są w znacznym stopniu spalone lub w stanie rozkładu. Kalifornia była pierwszym stanem USA, który rozszerzył system identyfikacji zwłok wykorzystując badania uzębienia. Utworzono agencje przyjmujące i rejestrujące zgłoszenia osób zaginionych z obowiązkiem przesyłania zapisów stanu uzębienia tych osób na kartach stomatologicznych jeśli nie zostały odnalezione w przeciągu 30 dni od zgłoszenia zaginięcia.

Obecnie wypełnione karty stomatologiczne są częścią kartoteki osób zaginionych i nie zidentyfikowanych. W kalifornijskim systemie także wprowadzono mikrodyski z zapisaną informacją. Dyski są konstruowane z metalu lub plastiku i mogą być umieszczane w plombie zęba w miejscu widocznym.

PORÓWNYWANIE ZDJĘĆ RENTGENOWSKICH ELEMENTÓW CIAŁA Zdjęcia rentgenowskie wykonane pośmiertnie porównuje się z odpowiednimi przyżyciowymi zdjęciami RTG jeżeli istnieją podstawy, że może to być identyfikowana ofiara. Oczywiście na zdjęciach muszę być pewne elementy charakterystyczne. Analiza kośćca aby określić wiek, płeć, wzrost obejmuje: - Kości czaszki, - uzębienie, - miednicę

- Kości udowe, piszczelowe, obojczykowe, łopatki, - Trzony kręgowe, - Stan zaawansowania kostnienia szkieletu. Metoda ta opiera się na porównaniu zmian patologicznych kośćca biorąc pod uwagę radiografię. Zanim przystąpi się do porównania należy zdobyć wiedzę, czy osoba doznała kiedykolwiek urazów np. kończyn, kręgosłupa, czy robione były jakieś zdjęcia a ich wyniki są dostępne w placówkach leczniczych, domu rodzinnym.

Wówczas takie zdjęcia można porównać ze zdjęciami zrobionymi zwłokom o nieznanych personaliach.

IDENTYFIKACJA ZWŁOK NA PODSTAWIE BADAŃ RENTGENOWSKICH SZWÓW KOSTNYCH CZASZKI Jest to metoda, która może być przydatna w praktyce zaproponowana na podstawie wnikliwych wyników badań. Celem trwających badań jest znalezienie właściwej metody jednoznacznie identyfikującej czaszki o takim stopniu efektywności, jaką ma metoda identyfikacji na podstawie śladów linii papilarnych.

W ramach prowadzonych badan wybrano 320 czaszek, poddając obserwacji: - Budowę kości i innych cech, które posłużyły do pomiarów szerokości i wysokości wewnętrznych struktur kości twarzowych. Badania wykazały zróżnicowanie czaszek a szczegółowa analiza szwów sklepienia czaszek ujawniła, że wzór szwu na zewnętrznej powierzchni czaszki jest mocno zindywidualizowany. Wzory szwów na czaszkach różnią się na tyle, że bez trudności można je identyfikować.

TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA Korzystanie z tomografii komputerowej pozwala na uzyskanie warstwowych przekrojów poprzecznych ciała ludzkiego z dużą rozdzielczością obrazu. Tak otrzymane dane są analizowane przez komputer, na monitorze tkanki są przedstawione w kolorze szarym różne odcienie szarości. Tomografia ma zastosowanie w diagnostyce obrazowej patologii kośćca.

Jedną z możliwości identyfikacji jest analiza porównawcza układu kostno stawowego w zakresie wad wrodzonych lub nabytych cech indywidualnych. Zmiany są uwidocznione techniką rentgenowskiej diagnostyki obrazowej. W celach identyfikacyjnych można wykorzystać prawie wszystkie elementy kośćca ludzkiego w obrazie radiogramów.

Diagnostyka obrazowa umożliwia: - wizualna ocenę z określeniem rodzaju uszkodzenia jego typu i charakteru kości zmienionej chorobowo, - Szczegółową analizę porównawczą przebiegu procesów patologicznych i naprawczych, - Wskazanie indywidualnych cech osobowych w postaci: wgnieceń kości, guzów kości, ubytków, złamań, blizn kostnych, itp. zmian.

IMPLANTOSKOPIA Jest to metoda, która stwarza możliwości identyfikacji zwłok. W kryminalistyce mówi się o niej jako sądowo lekarska identyfikacja na podstawie biomateriałów. Biomateriały ciała obce wszczepione do organizmu człowieka w celach leczniczych, np. łączniki, implanty, protezy, stabilizatory, ale także sztuczne zastawki serca, metalowe stabilizatory płytkowe kości.

METODY BIOMETRYCZNE Do identyfikacji osób o nieustalonej tożsamości można także wykorzystać metody biometryczne. Należy pamiętać, że różnią się one stopniem wiarygodności. Elektroniczne przetwarzanie danych do porównywania obrazów. Porównywanie zdjęć pośmiertnych i ze zbiorów prywatnych (najlepsze są zdjęcia sygnalityczne wykonane krótko przed zdarzeniem) za pomocą biometrycznego komputerowego algorytmu. Zdjęcia fotograficzne są przetwarzane przy użyciu skanera na moduły cyfrowe i zapisywane w pamięci komputera.

METODY NIENAUKOWE Jeśli zawodzą metody wskazane wcześniej, bądź nie można ich zastosować należy wykorzystać metody nienaukowe: - Porównywanie znaków szczególnych na ciele ofiary: tatuaże, piegi, zmarszczki, blizny, brak organów, wady wrodzone, zmiany chorobowe, - Porównywanie danych rysopisowych z zeznań świadków, znajomych, bliskich, - Identyfikacja rzeczy osobistych ujawnionych przy zwłokach: zegarki, biżuteria, części ubioru, itd., - Identyfikacja na podstawie dokumentów znalezionych przy zwłokach.