Pedosfera i biosfera Zadanie 1. (2 pkt) Wyjaśnij rolę lasu w ochronie gleby przed erozją Zadanie 2. (1 pkt) Jest to największy europejski gryzoń. Na terenach bagnistych, przy niskich brzegach, zwierzęta te z gałęzi, resztek roślin zielnych i błota wznoszą domki w kształcie kopców, o wysokości do 2 metrów i szerokości do 12 metrów. Wewnątrz znajduje się komora mieszkalna, zawsze położona powyżej poziomu wody. Przy niskim stanie wody zwierzęta wznoszą tamy spiętrzające wodę tak, aby wejście do domku znajdowało się pod wodą. Podaj nazwę zwierzęcia i domku budowanego przez nie. Podaj przykład jednego parku narodowego w Polsce, w którym te zwierzęta żyją.... Zadanie 4. (2 pkt) Poniżej przedstawiono opisy czterech zbiorowisk leśnych. Wskaż, który z opisanych typów lasu występuje na Wieżycy A. Gatunki zasiedlające to wierzba, topola, olsza, jesion; występuje na glebach żyznych okresowo zalewanych przez wodę. B. Żyzne lasy liściaste i mieszane z przewagą buka, a także dąb, grab, sosna; występuje na siedliskach o podłożu gliniastym. C. Widny las ubogi w podszyt, drzewostan buduje sosna; występuje na siedliskach ubogich, o podłożu piaszczystym. D. Warstwę drzew tworzy olsza czarna z jesionem, brzozą omszoną; w skład podszytu wchodzą gatunki bagienne, np. trzcina pospolita; tworzą się w lokalnych zagłębieniach terenu często zabagnionych. Zadanie 5. (3 pkt) Wybierając z podanych przykładów, uzupełnij tabelę, wpisując: literę oznaczającą właściwy typ gleby, jej charakterystykę i obszar występowania. Typy gleb: a) bielicoziemne, b) brunatnoziemne, c) czarnoziemne. Charakterystyka gleb: A. Cechuje ją czerwona barwa całego profilu. Poziom próchniczny o małej miąższości mimo dużego przyrostu masy roślinnej; wykorzystywane pod uprawę np. kawy, trzciny cukrowej. B. Mają dobrze rozwinięty poziom próchniczny, dużą żyzność, powstają na skałach zawierających węglan wapnia, w lecie wymagają nawodnień; wykorzystywane do uprawy winnej latorośli, owoców cytrusowych. C. Dobrze wykształcony poziom próchniczny o dużej miąższości dochodzący do 1 m, bardzo zasobne w składniki pokarmowe, powstają na skałach zawierających związki wapnia, głównie na podłożu lessowym; wykorzystywane do uprawy np.: pszenicy, buraków cukrowych. Obszary występowania: a) Nizina Zachodniosyberyjska, b) Indonezja, c) Nizina Francuska. Zadanie 6. (1 pkt) Podkreśl dwa regiony (spośród wymienionych), które charakteryzują się stosunkowo dużym udziałem żyznych gleb w Polsce.
Pojezierze Lubuskie, Nizina Podlaska, Kujawy, Polesie Lubelskie, Wyżyna Sandomierska, Wyżyna Lubelska, Wyżyna Śląska, Nizina Mazowiecka. Zadanie 8. (2 pkt.) Tajga, obok wilgotnego lasu równikowego, należy do największych pod względem powierzchni, formacji leśnych na Ziemi. Wyjaśnij zależność między jej biorożnorodnością a warunkami klimatycznymi i glebowymi. Wyjaśniając, podaj dwa przykłady zależności. Korzystaj z zamieszczonych danych meteorologicznych, profilu glebowego oraz własnej wiedzy. Źródło: Kondracki J., Geografia fizyczna Polski, PWN, Warszawa, 1978. Zadanie 9. (3 pkt) Spośród przedstawionych typów genetycznych gleb wybierz dwa, które charakteryzują się dużą przydatnością rolniczą. Uzasadnij swój wybór. Wybór typów genetycznych gleb 1)... 2)... Uzasadnienie... Zadanie 10. (3pkt) Uzupełnij brakujące elementy tabeli ilustrującej współzależność elementów środowiska. Wykorzystaj niżej zamieszczone dane. Klimat: zwrotnikowy suchy, umiarkowany ciepły suchy, podzwrotnikowy śródziemnomorski Roślinność: tajga, tundra
Gleby: bielicowe, tundrowe, cynamonowe, czarnoziem Zadanie 11. (2 pkt) Nad brzegami rzek, strumieni i jezior, na bagnach i torfowiskach żyją w stadach rodzinnych bobry. Budują tamy i nadwodne domki, tzw. żeremia, ryją podziemne korytarze z wejściem pod wodą. Przekształcają środowisko i zostawiają widoczne ślady swej bytności. Podaj trzy przykłady przekształceń środowiska będących konsekwencją budowy tam i żeremi przez bobry. 1... 2... 3.... Zadanie 12. (6 pkt) Na profilach glebowych przedstawiono pięć typów gleb występujących w Polsce. Oznaczenia poziomów glebowych: A0 - poziom ściółki leśnej, A1 - poziom akumulacyjny próchnicy, A2 - poziom wymywania, B - poziom wmywania, (B) - poziom brunatnienia, C - skała macierzysta. Oznaczenia barw podane w nawiasach: bi białawy, p popielaty, bsz brunatnoszary, b - brunatny, br - brunatnordzawy, cz - czarny, csz ciemnoszary, sz szary. Na podstawie zamieszczonych profili glebowych i własnej wiedzy uzupełnij tabelę. Przydatność rolniczą gleb określ w skali ocen: niska, średnia, wysoka, bardzo wysoka. Zadanie 13. (6 pkt) Mapa przedstawia przestrzenne zróżnicowanie intensywności erozji wodnej na świecie.
a) Wymień trzy krainy geograficzne (z różnych regionów świata) o intensywnej wodnej erozji gleb. 1... 2... 3... b) Wymień dwie przyczyny zróżnicowania intensywności erozji gleb. 1... 2... c) Zaproponuj dwa działania zapobiegające procesom erozji gleb. 1... 2.... Zadanie 14. (2 pkt) Podaj, analizując diagram, dwie przyczyny wynikające z działalności człowieka, które wpłynęły na strukturę gatunkową lasów w Polsce. I. II. Zadanie 15. (2 pkt) Opisy przedstawiają charakterystyki formacji roślinnych na świecie. Rozpoznaj te formacje i ich numer umieść w tabeli. 1. Typowe dla tej formacji są kserofity i sukulenty. W czasie deszczów pojawiają się efemerydy.
2. Roślinność jest przeważnie niska: karłowate wierzby, brzozy, mchy i porosty. 3. Formacja leśna dla której typowymi przedstawicielami są drzewa iglaste: świerk, sosna, jodła i modrzew. 4. Są to wiecznie zielone lasy z wielogatunkowym drzewostanem. 5. Charakterystyczne rośliny tej formacji to: trawy, pojedyncze drzewa i kolczaste zarośla. Zadanie 16. (3 pkt) Wymienione obszary występowania formacji roślinnych przyporządkuj do formacji w tabeli, w zadaniu 15 Borneo, Kotlina Kongo, Nowa Ziemia, północne wybrzeże Alaski, Sahara, południowy Sudan, Syberia, Wielka Kotlina. Zadanie 17. (3 pkt) Na mapie Europy (zał. 1), przedstawione jest rozmieszczenie formacji roślinnych. Podaj nazwy formacji oznaczonych kolejno numerami: 1 -... 2 -... 3 -... 4 -... 5 -... Zadanie 20. (1 pkt) Charakterystyczne zwierzęta Australii to (podkreśl właściwy zestaw): a) kangury, tygrysy, pardwy; b) kolczatki, dziobaki, strusie emu; c) lamy, słonie, krokodyle; d) psy dingo, niedźwiedzie, jaki. Zadanie 21. (2 pkt) Na podstawie schematu wypisz piętra roślinne w polskich Tatrach, odpowiadające określonym wysokościom bezwzględnym. wys. n.p.m. piętro roślinne poniżej 1200 m... 1200-1550 m... 1550-1800 m... 1800-2200 m...
powyżej 2200 m... Zadanie 23. (2 pkt) Rozmieszczenie różnych gatunków drzew w Polsce jest wynikiem procesu rozszerzania się lub kurczenia ich zasięgu. Przyporządkuj na podstawie map gatunki drzew (buk, jarząb szwedzki, jodła, modrzew polski, świerk, sosna) do granic ich zasięgów w Polsce. A -... B -... C -... D -... E -... F -... Zadanie 26 (4 pkt)
Zadanie 28. (5 pkt) Uzupełnij poniższe związki przyczynowo-skutkowe, tak aby przedstawiały schemat: Skała macierzysta typ gleby urodzajność wykorzystanie rolnicze (uprawy) Np. gliny lodowcowe gleby brunatne średnio urodzajne uprawa: np. jęczmień a) nanosy w dolnym biegu rzeki......... b)... bielicowe...... Zadanie 29. (4 pkt) Rysunek przedstawia profil glebowy. a) Wpisz na rysunku brakujące nazwy poziomów glebowych. b) Podaj nazwę typu genetycznego gleby przedstawionej na profilu oraz nazwę strefy klimatycznej, w której te gleby występują. Typ gleby (genetyczny)..., strefa klimatyczna.... Zadanie 30. (2 pkt) Na podstawie poniższych informacji podaj nazwę pięter roślinnych występujących w Polsce: a) Występuje powyżej górnej granicy lasu, a poniżej hal w Tatrach:... b) Występuje bezpośrednio powyżej piętra lasów mieszanych jodłowo. bukowych w Sudetach i w Tatrach.:... c) Występuje powyżej piętra lasów bukowych (i zarośli olchy kosej) w Bieszczadach:... Zadanie 31. (4 pkt) Uzupełnij tabelę, korzystając z mapy. Przyporządkuj każdemu z czterech zaznaczonych na mapie (cyframi 1-4) obszarów, podane niżej cechy dotyczące klimatu i roślinności.
Typ klimatu: równikowy wybitnie wilgotny; umiarkowany chłodny; subpolarny. Formacja roślinna: tajga; sawanna; las równikowy. Charakterystyczne (typowe) rośliny: wysokie trawy i akacje; mchy i porosty. Zadanie 32. (1 pkt) Zaznacz, wybierając spośród podanych, trzy określenia, dotyczące funkcji lasów w Tatrzańskim Parku Narodowym. A. Zatrzymują część wód opadowych, opóźniają ich spływ, zmniejszając skutki ewentualnych powodzi. B. Są źródłem drewna dla przemysłu drzewnego. C. Chronią glebę przed erozją i obniżaniem poziomu wód gruntowych. D. Dostarczają dla celów przemysłowych owoców runa leśnego. E. Wydzielają tlen i olejki eteryczne oraz oddziałują korzystnie na zdrowie człowieka. F. Są miejscem polowań na występującą w nich zwierzynę. Zadanie 33. (1 pkt) Podaj typ gleby, której skałą macierzystą jest less i oceń jej stopień żyzności. Typ gleby:... Ocena: Zadanie 34. (3 pkt) Zadania wykonaj na podstawie zamieszczonego tekstu i własnej wiedzy. Wilgotne nizinne lasy równikowe są formacją roślinną charakterystyczną dla strefy klimatów równikowych wybitnie wilgotnych, w których średnia roczna temperatura powietrza utrzymuje się w granicach 24-280C. Maksymalne temperatury powietrza rzadko przekraczają 350C, a temperatury minimalne praktycznie nie spadają poniżej 150C. W ciepłym klimacie równikowym opady atmosferyczne występują przez cały rok. Są to
przeważnie gwałtowne opady konwekcyjne, występujące zwykle we wczesnych godzinach popołudniowych. Tego rodzaju opady nazywa się najczęściej deszczami zenitalnymi. Na większości obszarów występowania wilgotnych lasów równikowych średnie sumy opadów wahają się w granicach 1500-2000 mm. W wielu miejscach są notowane jednak opady nawet kilkakrotnie wyższe. Przesycone wilgocią powietrze, połączone z upałem równikowego Słońca, podsyca wegetację przez cały rok. Nowa zielona szata bezzwłocznie zastępuje liście, które tu i ówdzie opadają. Luki powstałe po zwalonym starym drzewie natychmiast zajmują młodsze rośliny, dążąc do światła, które z trudem dociera do niższych pięter lasu. Skutecznie zasłaniają je poziomo ułożone korony drzew. Śmigłe pnie drzew osiągają kilkadziesiąt metrów wysokości, a ich korzenie nie wyrastają pod ziemią, ale zaczynają się nad jej powierzchnią. Bogactwo życia roślinnego w wilgotnych lasach równikowych zdaje się wskazywać na żyzność gleb. Tymczasem pod względem zawartości próchnicy i soli mineralnych są to gleby bardzo słabe. To, że jednak lasy tam rosną, przypisać należy stałemu zasilaniu gleby natychmiast rozkładającym się substancjom organicznym. Szybki obieg materii warunkuje istnienie najbogatszego ekosystemu Ziemi. Wystarczy jednak przerwać obieg materii pomiędzy koronami drzew i glebą, by spowodować całkowitą degradację lasu. Trwające od dziesięcioleci wycinanie wilgotnych lasów równikowych jest zagrożeniem dla zachowania równowagi w środowisku geograficznym. Zmniejszanie się powierzchni tych lasów pozbawia naturalnego środowiska ludność tubylczą, wpływa na zmianę ich życia. A przecież lasy te, ze względu na wielkość biomasy, dostarczają do atmosfery w czasie fotosyntezy duże ilości tlenu. Dlatego mają znaczący wpływ na bilans tlenu na Ziemi. Zmniejszanie ich powierzchni powoduje wzrost dwutlenku węgla w atmosferze. Wilgotne lasy równikowe zmieniają więc jej skład chemiczny. Mogą wpływać na zmiany klimatu w skali lokalnej i globalnej. Mimo to na obszarach wilgotnych lasów równikowych prowadzi się hodowlę i wypas bydła, zakłada plantacje np.: kawy, kakao, eksploatuje się surowce mineralne, realizuje różne inwestycje np.: budowę dróg i zapór wodnych. Na podstawie: Makowski J., Występowanie lasów tropikalnych, UW, Warszawa, 2001. Wilczyńscy E i B., Geografia, BGW, Warszawa, 1997. a) Podaj trzy przykłady współzależności między elementami środowiska przyrodniczego w strefie klimatów równikowych. 1.... 2.... 3.... b) Podaj dwa przykłady wzajemnych relacji człowiek środowisko. 1.... 2.... Zadanie 35. (2 pkt) Zaznacz litery, którymi oznaczono: a) typ gleby, która najczęściej wykształca się z piasków wydmowych, b) nazwę drzewa charakterystycznego dla borów porastających piaski wydmowe. Zadanie 36. (3 pkt) Wymień cztery przyczyny intensywnego wycinania lasów równikowych. 1.... 2.... 3.... 4.... Zadanie 37. (1 pkt) Przyporządkuj skałom macierzystym najbardziej charakterystyczne dla nich typy gleb, wybierając je z podanych poniżej.
Typy gleb: bielice, czarnoziemy, mady, rędziny. Zadanie 38. (2 pkt) Rozpoznaj na podstawie opisu duże kompleksy leśne w Polsce, wybierając z podanych poniżej. Wpisz ich nazwy do tabeli. Kompleksy leśne: Bory Dolnośląskie, Bory Tucholskie, Puszcza Niepołomicka, Puszcza Piska, Puszcza Kampinoska, Puszcza Białowieska. Zadanie 39*. (2 pkt) Uzupełnij tabelę. a) Wpisz po jednym charakterystycznym typie gleby dla każdego z podanych obszarów. Typ gleby dobierz z niżej podanych. czarnoziemy, gleby bielicowe, mady, rędziny b) Dokonaj oceny przydatności dla rolnictwa podanych typów gleb. Zadanie 40*. (2 pkt) Mapa przedstawia rozmieszczenie roślinności na Ziemi.
Uzupełnij tabelę. a) Wpisz obok każdego opisu formacji roślinnej jej nazwę. b) Dobierz do każdego z opisów właściwą literę, którą oznaczono przykład obszaru występowania danej formacji roślinnej. Zadanie 41. (2 pkt) Przyporządkuj podanym nazwom typów genetycznych gleb właściwe im charakterystyki, wpisując do tabelki odpowiednie numery (1 5).
Charakterystyka wybranych gleb: 1. mają duży poziom próchniczy, występują na obszarach stepowych w klimacie umiarkowanym, ciepłym i kontynentalnym 2. występują na obszarach suchych sawann w klimacie podrównikowym okresowo wilgotnym na podłożu skał magmowych 3. odznaczają się niewielką warstwą próchniczą na osadach polodowcowych, przy udziale drzew iglastych w klimacie umiarkowanym chłodnym i wilgotnym 4. tworzą się najczęściej w deltach rzek i korytach rzecznych w wyniku wytrącania substancji mineralnych i organicznych wód wylewających z rzek 5. powstają najczęściej pod roślinnością łąkową lub darniowo-leśną, mają grubą warstwę próchnicy, są glebami śródstrefowymi Zadanie 42*. (1 pkt) Strefowość roślinna wynika z występowania strefowości klimatycznej. Uzupełnij wykres wpisując we właściwe miejsca nazwy podanych poniżej stref roślinnych. Strefy i piętra roślinne: las podzwrotnikowy, las iglasty, wieczny śnieg, tropikalna dżungla, las liściasty. Źródło: Geografia, J. Stasiak, Z. Zaniewicz, Gdynia 2006. Zadanie 43. (2 pkt) Uzupełnij tabelę, przyporządkowując każdemu typowi klimatu po jednej charakterystycznej dla niego formacji roślinnej wybranej z poniższych. Formacje roślinne: sawanny, wilgotne lasy równikowe, tundra, lasy liściaste strefy umiarkowanej, tajga, roślinność śródziemnomorska.
Zadanie 44. (2 pkt) Przyporządkuj Nizinie Gangesu i Nizinie Czarnomorskiej odpowiedni typ klimatu i typ gleby, decydujące o wysokiej przydatności rolniczej tych obszarów. Typ gleby: bielicowa, czarnoziem, aluwialna (mada), laterytowa. Typ klimatu: umiarkowany kontynentalny, zwrotnikowy monsunowy, podzwrotnikowy morski, równikowy wilgotny. Zadanie 45. (1 pkt) Na mapie Polski zaznaczono główne rejony występowania typu gleby, która wytworzyła się na obszarach zarastających bagien i zanikających jezior. Zaznacz nazwę typu gleby, której występowanie przedstawiono na mapie. A. czarne ziemie B. czarnoziemy C. brunatne D. bielice Zadanie 46*. (2 pkt) a) Zaznacz na rysunku trzy piętra roślinne, występujące na terenie Bieszczadów. Użyj symboli wybranych z legendy.
b) Podaj przykład wpływu warunków klimatycznych na zróżnicowanie roślinności górskiej.