Część I: Zawrat - Kozia Przełęcz. Orla Perć

Orla Perć Orla Perć zaczynająca się na Zawracie (niektórzy błędnie uznają jej początek już od Świnicy) i kończąca się na Przełęczy Krzyżne jest jedynym tego rodzaju szlakiem w Tatrach Przebiega przepaściastym, wysokogórskim terenem, na dłuższych odcinkach samą granią lub w jej pobliżu W wielu miejscach jej pokonanie bez zainstalowanych tu sztucznych ułatwień (stalowych klamer, łańcuchów, drabinek itp) byłoby dla turystów nie możliwe, a i tak uchodzi ona za najtrudniejszy znakowany szlak turystyczny w Tatrach Polskich Był on miejscem wielu wypadków spowodowanych zwykle załamaniem pogody, strącaniem kamieni przez idących, a przede wszystkim przecenieniem przez turystów swych sił i umiejętności, niewłaściwym ubraniem, obuwiem i ekwipunkiem oraz brakiem doświadczenia Inicjatorem budowy Orlej Perci był Franciszek Henryk Nowicki, taternik i młodopolski poeta, który do idei tej zapalił wielkiego miłosnika Tatr księdza Walentego Gadowskiego On to w latach 1903-6 osobiście szlak wytyczył, a częściowo też samodzielnie oznakował i pokrył część kosztów jego budowy (współuczestniczyło w tym przedsięwzięciu Towarzystwo Tatrzańskie) W późniejszych latach szlak wielokrotnie modernizowano Dawniej do Orlej Perci zaliczano również drogę z Krzyżnego przez Wołoszyn na Polanę pod Wołoszynem, obecnie jednak fragment ten jest wyłączony z ruchu turystycznego, okresowo zamykany bywa też fragment wiodący przez Buczynową Grań Cała grań od Zawratu po Krzyżne jest nazywana Granią Orlej Perci Prowadzi nią znakowany na czerwono szlak turystyczny Część I: Zawrat - Kozia Przełęcz długość : 0,8 km podejścia : 205 m zejścia : 225m czas przejścia bez odpoczynków : 1 h 15 min - 1 h 30 min 1 / 15

szlak prowadzi ponad 400m wysokości ścianami nad polodowcowymi kotłami Dolin : pod Kołem, Pustą i Kozią Zawrat - 2159 m npm Wąska przełęcz powstała w strefie uskokowej, ograniczona od zachodu Zawratową Turnią, a od wschodu Małym Kozim Wierchem Wielki Żleb spadający z przełęczy ku północy nosi nazwę Zawratowego Żlebu i kończy się w kotlinie Zmarzłego Stawu Jego wschodnim, skalistym obrzeżem prowadzi niebiesko znakowany szlak do Murowańca Tenże szlak sprowadza również na południową stronę do Doliny Pięciu Stawów Polskich Pierwszego turystycznego wejścia dokonali w roku 1842 Jakub Krauthofer i przewodnik Jan Para W 1952 roku z wielką pompą niebieskiemu szlakowi przebiegajacemu przez Zawrat nadano nazwę szlaku Lenina na cześć wodza rewolucji, który miał nim wędrować w czasie swego pobytu na Podhalu Do niebieskich znaków domalowywano wówczas czerwone gwiazdki, które turyści i górale skrupulatnie wydrapywali Mały Kozi Wierch - 2228 m npm Z Zawratu przez łatwe spiętrzenie grani, wygodnym chodnikiem przez dwa garby (2182m i 2204m) i w końcu stromiej skałkami na wierzchołek Wspaniała, rozległa panorama Mały Kozi Wierch jest trójgraniowym, rozłożystym, granitowym masywem, który znajduje się pomiędzy pd-wsch częścią Doliny Gąsiennicowej (na pn), a Dolinką Pustą oraz Dolinką pod Kołem (na pd) W jego bocznym, południowym grzbiecie, który rozdziela Dolinkę pod Kołem od Pustej Dolinki znajduje sie Kołowa Czuba (2105m), która od szczytowych partii Małego Koziego Wierchu oddziela Przełęcz Schodki (2065m) Dwie szerokie turnie we wschodniej grani Małego Koziego Wierchu noszą nazwę Zmarzłych Czub (2193m, 2189m), które od południa posiadają stromą 160m ścianę opadającą w kierunku Dolinki Pustej Zmarzłe Czuby od głównego wierzchołka oddziela głęboko wcięta Zmarzła Przełączka Wyżnia, w której nieraz przez całe lato leży płat zlodowaciałego śniegu Pólnocna sciana Małego Koziego Wierchu jest ok 200m wysoka w lini spadku wierzchołka i jest przecięta trzema wybitnymi żlebami mającymi częściowo charakter kominów Lewy żleb spadający ze Zmarzłej Przełączki Wyżniej nazywa się Żydowskim Żlebem 2 / 15

i oddziela właściwy masyw Małego Koziego Wierchu od Zmarzłych Czub Prawy i środkowy żleb opada od Zmarzłych Czub Prowadzą nimi dość trudne drogi taternickie Orla Perć od Małego Koziego Wierchu przechodzi na pólnocną stronę grani, gdzie przez ciąg łańcuchów, w ładnej wspinaczce podciętą skałą doprowadza do pierwszej ze Zmarzłych Czub i dalej granią za pomocą łańcuchów doprowadza do Zmarzłej Przełęczy Pierwsi odnotowani w kronikach zdobywcy : 10071892 Janusz Chmielowski i Jakub Gąsiennica Szustak Zmarzła Przełęcz - 2126m npm To najniższe obniżenie grani pomiedzy Świnicą a Granatami Od zachodu ogranicza ją Mały Kozi Wierch ze Zmarzłymi Czubami, od wschodu Zamarła Turnia Przełęcz ma dwa siodła - wschodnie i zachodnie - o mniej wiecej podobnych wysokosciach Siodła rozdzielone są małą turniczką We wschodnim (głównym) siodle tkwi 3-metrowej wysokości maczuga skalna tzw chłopek, doskonale widoczny z obu stron grani Od południa przełęcz opada stromym urwiskiem (ok 75m) do Dolinki Pustej Widok na Tatry ze Zmarzłej Przełęczy jest nieco ograniczony lecz za to wspaniale prezentuje się z niej południowa ściana Zamarłej Turni Pierwszego wejścia dokonali w sierpniu 1842 roku Jakub Krauthofer i Jan Para Zamarła Turnia - 2179m npm To jeden z mniej okazałych szczytów w grani Orlej Perci pomiędzy Zmarzłą a Kozią Przełeczą Posiada dwa niewiele różniące się od siebie wysokością wierzchołki Sławny ten szczyt zawdzięcza rozgłos swej południowej ścianie, przez której skrzesane urwiska prowadzi droga, uchodząca przez wiele lat za najtrudniejszą w Tatrach Ściana ta opada ku Dolince Pustej 140-metrowymi zerwami O południowej ścianie napisano powieść (" W potrzasku " Sergiusz Piasecki), nakręcono dwa filmy (" Zamarła Turnia " SSprudin), licznym wypadkom na niej poświęcone są wiersze Juliana Przybosia i Jalu Kurka Wspinaczka drogą zdobywców była przez długie lata sprawdzianem górskich umiejętności, swoistym tatrzańskim uniwersytetem - kusiła i pięknem scenerii i ekspozycją, i gładkością granitowych płyt, i trudnościami, i na końcu sławą zdobywcy Z czasem jednak zrodził się "mit Zamarłej" jako ściany krwiożerczej i mściwej, żądnej ofiar Po raz pierwszy zdobyli ją w roku 1910 HBednarski, JLesicki, LLoria i SZdyb Mimo, że obecnie pd ściana Zamarłej pokryta jest siatką dróg wspinaczkowych poprowadzonych w pionie, a nawet w poziomie przez ścianę (Rysa Bronikowskiego, Zaciecie 3 / 15

Komarnickich, Górny i Dolny Trawers), straciła swoją dawną rangę ale nadal stanowi pewien symbol i wyzwanie zwłaszcza dla początkujacych taterników Wejście na szczyt Zamarłej Turni od pólnocnej strony nie jest zbyt trudne, ale Orla Perć omija wierzchołek pólnocnym stokiem doprowadzając do Koziej Przełeczy Orla doprowadza jedynie na taras podszczytowy, z którego prowadzi nieznakowana droga na wierzchołek przez stosunkowo niewysoki już pas szczytowych ścianek Nazwę Zamarłej Turni stworzył poeta Franciszek Henryk Nowicki Pierwszego wejscia na szczyt Zamarłej Turni dokonali w roku 1904 Józef Bajer, Ignacy Król i Ludwik Pręgowski Kozia Przełęcz - 2137m npm Jest to wąska, głęboko wcięta skalista przełęcz o tektonicznych założeniach pomiedzy Zamarłą Turnią, a Kozimi Czubami Jest pierwszym od zachodu miejscem, w którym można opuścić Orlą Perć i to na obie strony grani (do Pustej Dolinki na pd i do Dolinki Koziej na pn - żółty szlak) Zejście z pionowego uskoku Zamarłej Turni na Kozią Przełecz umozliwia 12-metrowa stalowa drabinka, jedno z efektowniejszych ułatwień na Orlej Perci Dalej za pomocą łańcuchów po skalistych załupach droga doprowadza do Koziej Przełeczy Widok z niej jest oryginalny, ale ograniczony przez otaczające szczyty i wyrastające jak spod ziemi ogromne mury Kozich Czub Kozia Przełęcz (jak równiez Kozie Czuby i Kozi Wierch) nazwę swą wzięła od występujących niegdyślicznie w tej okolicy kozic Jest jednym z nielicznych dostępnych miejsc w Tatrach Polskich zbudowanych z melonitów będących efektem wietrzenia i kruszenia skał metamorficznych Pierwszego wejscia na Kozią Przełęcz dokonał w roku 1860 Szymon Tatar Część II: Kozia Przełęcz - Żleb Kulczyńskiego 4 / 15

długość : 1,2 km podejścia : 305 m zejścia : 270 m czas przejścia bez odpoczynków : 2 h 15 min - 2 h 30 min szlak prowadzi granią i partiami podszczytowymi nad Dolinami: Pustą, Kozią, Buczynową Kozie Czuby - 2239m, 2256m, 2266 m npm Kozie Czuby są trójwierzchołkowym masywem pomiędzy Kozim Wierchem, a Zamarłą Turnią Od Koziego Wierchu odgranicza je Kozia Przełęcz Wyżnia, a od Zamarłej Turni - Kozia PrzełęczZ trzech turni w grani główny (najwyższy) wierzchołek stanowi turnia wschodnia Po przejściu Koziej Przełęczy Orla Perć obniża się po gzymsach na stronę południową (Dolinki Pustej), a następnie zawraca w lewo w górę Ukośną załupą z łańcuchami i drabinką szlak wprowadza w południowe ściany Kozich Czub Najpierw ostro w górę urwistym żlebem w ładnej wspinaczce na grzbiet, skąd szlak przechodzi na pólnocną stronę nad kamienną Kozią Dolinkę Od tej też strony szlak doprowadza do głównej kulminacji Kozich Czub Następnie długą, urwistą, częściowo eksponowaną rynną z ubezpieczeniami Orla prowadzi do siodła Koziej Przełęczy Wyżniej (2240m) i dalej w górę, porządnym, skalistym żlebem w efektownej wspinaczce na szczyt Koziego Wierchu Kozie Czuby obdarzone są wspaniałymi urwiskami skalnymi Urwisko północne, opadające do Koziej Dolinki ma ok 200m wysokości, a urwisko południowe, opadajace do Dolinki Pustej - ok 250m wysokości Prowadzą tam liczne drogi taternickie, jednak nie są tak często odwiedzane jak południowa ściana Zamarłej czy Kozi Wierch Jako pierwszy na Kozie Czuby wszedł ksiądz Walenty Gadowski z przewodnikami: Klimkiem Bachledą i Jakubem Wawrytko w roku 1904 Kozi Wierch - 2291 m npm Jest drugim co do wielkości masywem w otoczeniu Doliny Gąsiennicowej (Świnica 2300m) i równocześnie najwyższym szczytem Orlej Perci, jak i najwyższym szczytem położonym w całości na terytorium Polski Od Kozich Czub oddziela go ostro wcięta Kozia Przełęcz Wyżnia, od Czarnych Ścian - Przełączka nad Dolinką Buczynową Kozi Wierch ma całkowicie asymetryczną budowę Ku północy, w stronę Dolinki Koziej opada spod jego wierzchołka i wschodniej grani urwisko o 210m wysokości z licznymi drogami 5 / 15

taternickimi (droga Grońskiego, droga Sokołowskich, filar Leporowskiego, Rysa Zaruskiego) Południowe, choć niższe urwisko, znajduje się po stronie Dolinki Pustej tuż obok ściany Kozich Czub Kontrastem dla tych skalistych urwisk jest stosunkowo łagodnie nachylone, szerokie, trawiaste zbocze po stronie Doliny 5 Stawów Polskich Zbocze to było często odwiedzane przez stada kozic, dlatego cały masyw nazwano Kozim Wierchem Obecnie zboczem tym prowadzi bardzo łatwy, wygodny, czarno znakowany szlak z Doliny 5 Stawów Polskich na szczyt Koziego Wierchu Szlak ten stanowi drugie w kolejności od zachodu zejście z Orlej Perci Widok z Koziego Wierchu jest wspaniały i bardzo rozległy, częściowo podobny do widoku ze świnicy z tą różnicą, że lepiej widać stąd całą Dolinę 5 Stawów Polskich z otoczeniem oraz szczyty nad Dolinką Buczynową, natomiast mniej widoczne stają się Tatry Zachodnie Pierwsze znane wejście turystyczne miało miejsce w roku 1867, a dokonał tego ksiądz Eugeni usz Janota i Maciej Sieczka Przełączka nad Buczynową Dolinką - 2225 m npm To niewielkie wcięcie w długiej grani łączącej Kozi Wierch z Granatami, mniej więcej w miejscu, gdzie grań tworzy załamanie, a dokładniej między Czarnymi Ścianami (2245m), a Buczynową Strażnicą (2242m) Z Koziego Wierchu Orla Perć obniża sie o około 70m na południową stronę grzbietu, przekracza skalne żeberka i trawersem wraca na grań, skąd prowadzi na stronę pólnocną, omijając z prawej strony szczyt Buczynowej Strażnicy Przełączka nad Buczynową Dolinką ku pn-wschodowi opada urwiskiem ok 375m wysokim z wybitnym żlebem, który w dole jest podcięty wysoką Ścianą Od strony pn-zachodniej z przełączki Orla Perć prowadzi w kierunku Czarnych Ścian, wchodząc najpierw w szerokie koryto Żlebu Kulczyńskiego Pierwszego wejścia na Przełaczkę nad Buczynową Dolinką dokonali w 1893 roku Władysław Kulczyński i Szymon Tatar Żleb Kulczyńskiego Szeroki żleb opadający ku Koziej Dolince, stanowi trzecie z kolei zejście z Orlej Perci Żlebem tym prowadzi czarny szlak przez kamieniste pustkowia Koziej Dolinki, doprowadzając do wylotu dolnych partii Rysy Zaruskiego Dalej eksponowanym kominem przy użyciu łańcuchów i klamer oraz przez skalną rynnę szlak doprowadza do wyraźnie podciętego Żlebu Kulczyńskiego, a nim w górę do połączenia z Orlą Percią Nazwę swą zawdzięcza Władysławowi 6 / 15

Kulczyńskiemu, wybitnemu przyrodnikowi, taternikowi i zasłużonemu działaczowi Towarzystwa Tatrzańskiego, który po raz pierwszy wraz z Szymonem Tatarem przeszedł ów żleb, wchodząc dalej na Kozi Wierch Było to w roku 1893 Część III: Żleb Kulczyńskiego - Skrajny Granat długość : 0,8 km podejścia : 180 m zejścia : 115 m czas przejścia bez odpoczynków : 45 min - 1 h szlak prowadzi granią Granatów ponad Dolinami : Kozią, Gąsiennicową, Buczynową Czarne ściany Czarne Ściany - są masywem ograniczającym od wschodu najwyższe partie pd-wsch części Doliny Gąsienniciwej, od zachodu ogranicza je Buczynowa Dolinka Jego zwieńczeniem jest wąska, skalista grań z licznymi turniami i turniczkani, z których najwyższa ma wysokość 2245m Od Koziego Wierchu, a ściślej od Buczynowej Strażnicy oddziela go Przełączka nad Buczynową Dolinką, a od Zadniego Granatu - Zadnia Sieczkowa Przełączka Od Żlebu Kulczyńskiego Orla Perć biegnie poziomą półką, doprowadzając do stóp stromego 20-metrowego kominka i dalej do szczerbiny przy Czarnym Mniszku (2178m) Szlak prowadzi zachodnimi stokami Czarnych ścian z widokiem na Dolinę Gąsiennicową i Kościelec, doprowadzając do Zadniej Sieczkowej Przełączki (2190m) i dalej trawersem zachodniego zbocza Zadniego Granatu do miejsca, w którym odłącza się zielony szlak łącznikowy, prowadzacy przez Kozią Dolinkę w kierunku Zmarzłego Stawu Jest to czwarte z kolei zejście 7 / 15

z Orlej Perci Granaty - są rozłożystym, trójwierzchołkowym masywem, który wraz z Czarnymi ścianami oddziela pd-wsch część Doliny Gąsiennicowej od Buczynowej Dolinki Od Koziego Wierchu oddziela go Przełęcz nad Buczynową Dolinką, od Wierchu pod Fajki - Pańszczycka Przełęcz, a od Orlej Baszty - Granacka Przełęcz Zadni Granat - 2239 m npm To najwyższy, południowy szczyt masywu Od Czarnych Ścian oddziela go Zadnia Sieczkowa Przełączka, od Pośredniego Granatu - Pośrednia Sieczkowa Przełączka Od Zadniej Sieczkowej Przełączki Orla Perć prowadzi nieco poniżej grani Czarnych Ścian od strony zachodniej wprost na szczyt Zadniego Granatu Zadni Granat opada ku pd-zachodowi (do Koziej Dolinki) szerokim i na ogół dość łagodnym, trawiaso-piarżystym zboczem, podciętym jednak w swej prawej części urwiskami dochodzącymi aż do wielkiego progu Żlebu Kulczyńskiego Prawe ograniczenie owego zbocza tworzy wybitne żebro, kulminujące w grani Czarnych Ścian Wysokość tego żebra wraz z jego dolnymi urwiskami wynosi ok 230m Przez pn-zachodnie żebro Zadniego Granatu prowadzi trudna i eksponowana droga taternicka - droga Staszla W tym też kierunku opada z Zadniego Granatu znany taternikom Żleb Staniszewskiego, posiadajacy częściowo charakter komina Znane drogi taternickie prowadzą też Rysą Rzepeckich, mającą charakter rynny i drogą Stanisławskiego pomiędzy Pośrednim i Skrajnym Granatem Pośredni Granat - 2235 m npm Jest środkowym szczytem masywu Od Zadniego Granatu oddziela go Pośrednia Sieczkowa Przełaczka, od Skrajnego Granatu - Skrajna Sieczkowa Przełączka Z Zadniego Granatu Orla Perć prowadzi cały czas granią wprost na szczyt, który od północy rozcięty jest głębokim kominem Szlak sprowadza na lewo od komina i w urozmaiconej wspinaczce omija zęby w grani, przechodząc przez szczelinę Ze Skrajnej Sieczkowej Przełączki opada ku zachodowi słynny z wypadków Żleb Drege'a nazwany imieniem jednej z jego ofiar (1911r) Żleb ten ma około 400m wysokości Górna jego część opadająca z przełączki jest łagodna i trawiasta, dopiero niżej przeradza się w przewieszony, bardzo stromy 8 / 15

komin skalny 180-metrowej wysokości Ta niewinnie wyglądająca górna część nieraz zwabiała niebaczych turystów wędrujących Orlą Percią, a pragnacych skrócić sobie zejście do doskonale widocznego Czarnego Stawu Gąsiennicowego Dolny wylot Żlebu Drege'a (rynny) znajduje sie tuż na lewo od wylotu Żlebu Staniszewskiego Skrajny Granat - 2226 m npm To najniższy z Granatów Jest punktem, w którym główna gałąź bocznego, wschodniego grzbietu świnicy skręca pod kątem prostym ku wschodowi Dlatego też ten kopulasty szczyt, ze względu na jego zwornikowe położenie uznany jest za główny wierzchołek całego masywy Granatów Od Pośredniego Granatu oddziela go Skrajna Sieczkowa Przełączka, skąd piarżystą stromą percią szlak doprowadza na sam wierzchołek Od Orlej Baszty na wschodzie oddziela ten szczyt Granacka Przełęcz Od Skrajnego Granatu ku pólnocy odchodzi boczna grań, ciągnąca się przez Wierch pod Fajki (nazwa tego szczytu pochodzi od małych turniczek o fantastycznych kształtach - fajek), aż po Żółta Turnię Skrajny Granat góruje ponad trzema dolinami : Gąsiennicową, Buczynową i Pańszczycą W kierunku tej ostatniej opadają ściany wysokości 320m Ku Buczynowej Dolince Granaty (wraz z Czarnymi Ścianami) opadają murem skalnym ok 600m długim i wysokim na ok 220m (w linii spadku Skrajnego Granatu) do ok 420m (w linii spadku Czarnych Ścian) Mur ten, choć na ogół urwisty, posiada rozległe partie trawiaste Trawersowe zbocza Granatów zarówno po wschodniej jak i zachodniej stronie są mocno podcięte długimi i niebezpiecznymi urwiskami, częsciowo w ogóle nie widocznymi z Orlej Perci Od strony Doliny Gąsiennicowej odchodzi na Skrajny Granat żółto znakowany szlak od Czarnego Stawu, prowadząc najpierw trawiasto-piarżystym zboczem Żółtej Turni, a potem skalnym Zboczem Wierchu pod Fajki i wygodnymi stopniami (w końcówce łańcuch) doprowadza na Szczyt Skrajnego Granatu Stanowi on piąte zejście z Orlej Perci Skrajny Granat użycza zdecydowanie najpiękniejszego i najrozleglejszego z wszystkich Granatów widoku na Tatry Nazwa 'Granaty' powtarza się w Tatrach (Siedem Granatów, Granaty Wielickie) Jej pochodzenie nie jest ostatecznie ustalone i być może było różne w poszczególnych wypadkach Może wiązać się z występującymi w skałach półszlachetnymi kamieniami - granatami Jednak w przypadku tego granitowego masywu, ma prawdopodobnie inną, nie wyjasnioną dotąd genezę Pierwszego turystycznego wejścia na wszystkie wierzchołki Granatów dokonali w 1867 roku ksiądz Eugeniusz Janota i Bronisław Gustawicz z przewodnikiem Maciejem Sieczką Na cześć tego ostatniego, zostały nazwane wzmiankowane wcześniej Sieczkowe Przełączki 9 / 15

Część IV: Skrajny Granat - Krzyżne długość : 1,5 km podejścia : 330 m zejścia : 445 m czas przejścia bez odpoczynków : 2 h 15 min - 2 h 30 min Szlak prowadzi Buczynową Granią ponad Dolinami: Roztoki, Buczynową, Pańszczycą Granacka Przełęcz - 2145 m npm Jest wąską głęboko wciętą, skalistą przełęczą, oddzielającą masyw Granatów od masywu Orlej Baszty, a ściślej wierzchołek Skrajnego Granatu od Wielkiej Orlej Turniczki Orla Perć ze Skrajnego Granatu schodzi do uskoku grani, skąd dalej, dość eksponowanym zboczem z ubezpieczeniami doprowadza do Granackiej Przełeczy Pierwszego wejścia na Granacką Przełęcz dokonał Janusz Chmielowski w roku 1899 Orla Baszta - 2175 m npm To pierwszy od zachodu szczyt w Buczynowej Grani o kształcie zrujnowanej baszty Od Granackiej Przełeczy Orla Perć biegnie północnym, eksponowanym zboczem nad Doliną Pańszczycy, trawersując ciemne i urwiste ściany Wielkiej Orlej Turniczki (2160m) oraz Małej Orlej Turniczki Pomiędzy turniczkami znajduje się Orla Przełączka Wyżnia Szlak dalej doprowadza do skalno-trawiastej przełączki o dwóch siodełkach poniżej szczytu Orlej Baszty - jest to Orla Przełączka Niżna, skąd południowym grzbietem prowadzi w kierunku wierzchołka Orlej Baszty, ostatecznie omijając go po południowej stronie Doskonale widoczna jest stąd Buczynowa Dolinka, Stawiarska ściana, a nad nią Przedni Staw Polski Południowa ściana Orlej Baszty, opadajaca ku Dolince Buczynowej ma ok 200m wysokości, natomiast pólnocna ściana, opadajaca do Doliny Pańszczycy ma ok 100m wysokości i silnie ukośną podstawę, którą prowadzą drogi taternickie Nazwa szczytu została nadana przez taterników, choć niektóre żródła podają, że ochrzcił ją Fra nciszek Henryk Nowicki 10 / 15

Pierwszego turystycznego wejścia na Orlą Basztę dokonał Janusz Chmielowski w 1902 roku Pościel Jasińskiego - 2125 m npm To dość szerokie, trawiaste obniżenie grani pomiędzy uskokiem wschodniej grani Orlej Baszty, a pierwszą z szeregu turniczek tworzacych grań Buczynowych Czub Od strony Orlej Baszty Orla Perć obniża się, dochodząc do stromego, ubezpieczonego 12-metrowego kominka, którym prowadzi na samą przełęcz Od strony południowej (Buczynowej Dolinki) Pościel Jasińskiego opada stromym urwiskiem 110m wysokim Od strony pólnocnej (Doliny Pańszczycy) urwiska Orlej Baszty zlewają się z urwiskami Buczynowych Czub, poprzez które prowadzi wiele dróg taternickich na ową przełęcz Co do nazwy Pościeli Jasińskiego istnieją dwie wersje Wg pierwszej niejaki kapitan Jasiński, zaskoczony nocą na tej przełęczy, musiał na niej zanocować Wg drugiej wersji kłusownik Jasiński z Poronina podczas polowania na kozice, dostał się na tę przełęcz i spędził na niej kilka nocy nadaremnie szukając zejścia, aż w końcu spadł w przepaść od strony Buczynowej Dolinki i roztrzaskał się o skały Pierwszego znanego wejscia turystycznego dokonał Janusz Chmielowski i przewodnik Jędrz ej Wala w 1895 roku Buczynowe Czuby To kilkudziesięciometrowy, pozębiony odcinek grani, złożony z szeregu turniczek i zębów skalnych, ciagnący się pomiędzy Pościelą Jasińskiego (na zachodzie), a Przełęczą Nowickiego (na wschodzie) W środkowej części tego grzebienia znajduje się jedna wybitniejsza turniczka (2124m) Szlak prowadzi eksponowaną, ubezpieczoną droga, najpierw po stronie północnej, a nastepnie zwraca się ku pd i dociera do kolejnego obniżenia w grani tj do Przełęczy Nowickiego Pierwsze wejście na Buczynowe Czuby datowane jest na rok 1929, a dokonały tego Zofia Galicówna-Kamińska i Marzena Skotnicówna 11 / 15

Przełęcz Nowickiego - 2105 m npm Najniższa przełęcz, a właściwie siodełko w grzbiecie łączącym Orlą Basztę z Wielką Buczynową Turnią, ściślej między tą ostatnią a Buczynowymi Czubami Przełęcz ta stanowi środek Buczynowej Grani Dawniej, jedna z dróg wiodących na tę przełęcz od pólnocy była znakowana, jako dostęp do Orlej Perci z Doliny Pańszczycy, jednakże z powodu urwistości terenu i kruchych skał, żadna z dróg od pólnocy nie nadaje się dla turystów tej kategorii, do której zalicza się dziś większość zwiedzających Orlą Perć Z tej samej przyczyny Przełęcz Nowickiego nie stanowi dogodnego połączenia obu sąsiadujących dolin, nawet dla nieco zaawansowanych turystów Chyba że z Doliny Pańszczycy osiągnie się ją nie wprost, lecz pośrednio, najpierw przez Pościel Jasińskiego (drogi taternickie) Nazwa przełęczy pochodzi od nazwiska autora "Sonetów tatrzańskich" i taternika - Franciszka Henryka Nowickiego Jako pierwsi na Przełecz Nowickiego weszli w roku 1902 ksiadz Walenty Gadowski, Francisz ek H Nowicki, Antoni Panek i Józef Budz Wielka Buczynowa Turnia - 2182 m npm To najwyższy szczyt w grani Buczunowych Turni, wznoszacy się pomiedzy Przełęczą Nowickiego, a Buczynową Przełeczą Z Przełęczy Nowickiego Orla Perć mocno obniża się południowym zboczem Wielkiej Buczynowej Turni, omijając ten szczyt i schodząc ku wielkiemu piarżystemu żlebowi spadajacemu z Buczynowej Przełęczy W zachodniej grani Wielkiej Buczynowej Turni, ponad Przełęczą Nowickiego wznosi się niewielka, ostra, śmiała w kształtach turniczka, zwana Budzową Igłą, oddzielona od właściwego masywu Wielkiej Buczynowej Turni Budzową Przełączką W środkowym (głównym) żebrze południowej ściany Wielkiej Buczynowej Turni znajduje się kilka turniczek, z których najwybitniejsza i zarazem najwyższa nazywa się Buczynową Turniczką (2065m) Przechodzi przez nią Orla Perć Wielka Buczynowa Turnia jest czasem odwiedzana przez turystów, gdyż przez jej wierzchołek prowadzi "trudniejszy wariant" Orlej Perci, zresztą od dawna już nie znakowany Południowymi stokami, omijając wierzchołek przebiega "łatwiejszy wariant" Orlej Perci, obecnie znakowany na czerwono 12 / 15

Widok z wierzchołka Wielkiej Buczynowej Turni jest piękny, rozległy i bardzo zbliżony do widoku z Krzyżnego Wielka Buczynowa Turnia opada ku Dolinie Pańszczycy swą wielką, szeroką scianą ok 300m wysoką, natomiast ku Dolince Buczynowej - jej sciana ma wysokość 310m i ma postawę o silnie ukośnym przebiegu, co powoduje, że w lewej części wysokość ściany wynosi zaledwie 200m W południowej ścianie wyodrębnia się kilka żeber, z których środkowe jest najwybitniejsze i najdłuższe - w nim wznosi się Buczynowa Turniczka Pierwsze wejście na Wielką Buczynową Turnię miało miejsce w roku 1902, a dokonali go ksiądz Walenty Gadowski i Antoni Panek Buczynowa Przełęcz - 2127 m npm Jest wąską, głęboko wciętą przełęczą pomiędzy Wielką Buczynową Turnią na zachodzie, a Małą Buczynową Turnią na wschodzie Przez przełęcz prowadzi wspomniany wcześniej "trudniejszy wariant" Orlej Perci, dziś zamknięty dla turystów Ku Dolince Buczynowej opada z Buczynowej Przełęczy wielki, piarżysty żleb, który przekracza ubezpieczony czerwony szlak Orlej Perci Pierwszego wejścia na Buczynową Przełęcz dokonali ksiądz Walenty Gadowski i Jędrzej Para w 1900 roku Mała Buczynowa Turnia - 2172 m npm To dwuwierzchołkowy szczyt pomiędzy Buczynową Przełęczą, a Małą Buczynową Przełączką Wyższym wierzchołkiem jest północno-wschodni Od strony Buczynowej Przełęczy szlak prowadzi południowym, stromym, trawiastym trawersem aż na sam szczyt Mała Buczynowa Turnia opada ku Dolinie Pańszczycy trzema ścianami, które nie są od siebie wyraźnie rozgraniczone żadnymi wybitnymi żebrami czy grzędami, lecz jedynie załamaniem się ścian Prowadzą nimi drogi taternickie (droga Schielów i Znamięckiego, droga Prażmowskiego) Z Małej Buczynowej Turni Orla Perć prowadzi dalej po południowej stronie grani, omijając po lewej stronie Małą Buczynową Przełączkę (2125m), stanowiącą małe wcięcie w grani pomiędzy pn-wschodnim wierzchołkiem Małej Buczynowej Turni a Turnią Ptak Pierwsze znane wejście turystyczne - ksiądz Walenty Gadowski i Jędrzej Para w roku 1900 Zastanawiajace jest pochodzenie nazw : Buczynowe, Buczynowa Dolinka Z pewnością nie chodzi tu o buki, które na granitowym podłożu, ani na takich wysokościach nie byłyby w stanie wyrosnąć Witold HParyski sugeruje, że to zniekształcona forma nazwiska Budz (Buc) popularnego 13 / 15

wśród podhalańskiej ludności - podobno jakiś pasterz o tym nazwisku zabił się gdzieś w urwiskach ponad dolinką i został w niej pochowany Inna teoria głosi, że w narzeczach bałkańskich "bucziło" czy też "buczało" oznacza wodospad (Siklawa) Od tej nazwy mogła zostać utworzona "Bucziłowa Dolinka" i wyniku charakterystycznej dla Tatr wędrówki nazw - została przeniesiona na obecną Buczynową Dolinkę, Buczynowe Turnie itd Turnia Ptak - 2135 m npm Lub po prostu Ptak - oryginalna w kształcie turniczka, należąca do grupy Buczynowych Turni, a wznoszaca się pomiędzy Małą Buczynową Przełączką i Przełaczką pod Ptakiem Nazwa Ptaka nawiązuje do jego kształtu, dawniej mówiono na niego też Pióro Orla Perć omija tę turnię trawersami od południa, dochodząc niemalże do Przełączki pod Ptakiem (2105m), która obok Przełęczy Nowickiego jest jednym z najgłębszych obniżeń Buczynowej Grani Pierwszego wejscia na Turnię Ptak dokonał w roku 1908 Roman Kordys Krzyżne - 2112 m npm Jest szeroką, trawiastą przełęczą położoną między Kopą pod Krzyżnem, a Małym Wołoszynem Stanowi ona (a w zasadzie porośnięta trawą równinka, położona tuż na pn-wschód od właściwej przełęczy) punkt węzłowy dla grani Koszystej Nad Krzyżnem więc, dotyczczasowa Buczynowa Grań rozwidla się na grań Koszystej (ku północy) i grań Wołoszynów (ku wschodowi) Stąd właśnie, od krzyżowania się grzbietów górskich, pochodzi jej nazwa Od Przełączki pod Ptakiem Orla Preć prowadzi południowymi stokami Buczynowej Grani, omijając po lewej stronie ostatni ku wschodowi wysunięty wyskok grzbietowy - Kopę pod Krzyżnem (2135m) i doprowadzając wprost na przełęcz Krzyżne było od dawna niezwykle popularne wśród turystów, ze względu na roztaczajacy się z niego widok, który uchodzi za jeden z najpiękniejszych w całych Tatarch Dla jeszcze rozleglejszego widoku (zwłaszcza na otoczenie Doliny Białki, Roztoki i 5 Stawów Polskich), wchodzono na pobliski wierzchołek (główny) Wołoszyna, dziś jednak szlak ten jest zamknięty dla ruchu turystycznego Popularne było niegdys oglądanie wschodów słońca z przełęczy, co w latach 1880-1915 ułatwiało małe, kamienne schronisko Towarzystwa Tatrzańskiego im Maksymiliana Nowickiego, stojące na wzmiankowanej wcześniej równince (do dzisiaj są zachowane resztki murów) Niegdyś na Krzyżne wchodzono najczęściej przez Dolinę Waksmundzką, później przez Pańszczycę i z Doliny 5 Stawów Polskich Ten ostatni szlak (z Hali Gąsiennicowej do rozstaju nad Wielkim Stawem) obecnie jest zaopatrzony w żółte znaki i stanowi ostatnie, szóste z kolei 14 / 15

zejście z Orlej Perci, która kończy się w tym właśnie miejscu (koniec czerwonego szlaku) Przejście przez Krzyżne stanowi najłatwiejsze i najdogodniejsze połączenie Doliny Gąsiennicowej do Doliny 5 Stawów Polskich Przełęcz Krzyżne znalazła się również w literaturze tatrzańskiej (Zofia Urbanowska "Róża bez kolców ", KPrzerwa-Tetmajer " Jak dziwnego Juhasa zatańcowało " w zbiorze nowel " Na skalnym Podhalu ", Jerzy Młodziejowski " Moja tatrzańska symfonia ") Pierwsze turystyczne wejście na Przełęcz Krzyżne miało miejsce w 1838 roku, a dokonał go Lu dwik Zejszner, jednak przejscie to było znane góralom już dużo wcześniej Bibliografia: Witold HParyski - Tatry Wysokie cz3 Bedeker tatrzański - wydanie zbiorowe PWN MJagiełło - Wołanie w Tatrach JNyka - Tatry Wysokie - przewodnik Tatry Wysokie - przewodnik - Wyd Kurier Geograficzny Mapy: Tatry Wysokie - Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego Wojska Polskiego 1:10 000, "Orla Perć - via ferrata" 1: 5 000 - wyd Sygnatura Opis Orlej Perci opracowała Iga 15 / 15