Spalanie odpadów i wypalanie traw zagraża naszemu środowisku i ludziom

Podobne dokumenty
Ochrona Środowiska. Autor: Tomasz Buchta

Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej ul. Podchorążych Warszawa STOP pożarom traw!

Stop pożarom traw krótka historia/ Marzec 2017

NOWE ZASADY DOTYCZĄCE SEGREGACJI ODPADÓW.

Stop pożarom traw krótka historia/ Marzec 2017

UWAGA!!! ODPADY OPAKOWANIOWE PRZED WRZUCENIEM DO WORKA NALEŻY OPRÓŻNIĆ Z ZAWARTOŚCI I UMYĆ

1. Nieruchomości zamieszkałe. 2. Nieruchomości niezamieszkałe ODPADY PRZEMYSŁOWE

System gospodarki odpadami na terenie gminy Karpacz po 1 lipca 2013r. w świetle zapisów znowelizowanej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w

Wspólny System Segregacji Odpadów

Uchwałą Rady Miasta Olszyna ustalono wysokość opłat za tak zwaną OPŁATĘ ŚMIECIOWĄ :

Od 1 lipca obowiązują nowe przepisy dotyczące segregacji śmieci. Mieszkańcy będą musieli dzielić odpady na co najmniej cztery kategorie.

Domy jednorodzinne Opublikowano na Odpady Toruń (

GDZIE I JAK CZĘSTO ODDAWAĆ POSZCZEGÓLNE RODZAJE ODPADÓW

WYPALANIE TRAW JEST NAPRAWDĘ NIEBEZPIECZNE, ALE TEŻ NIEDOZWOLONE!

1. Nieruchomości zamieszkałe. 2. Nieruchomości niezamieszkałe ODPADY PRZEMYSŁOWE

ZASADY SEGREGOWANIA ODPADÓW KOMUNALNYCH

Podstawowe wytyczne selektywnego zbierania odpadów komunalnych w Gminie Rojewo

Nowy system gospodarki odpadami komunalnymi

Budynki wielorodzinne

Segregacja odpadów. Odpady suche worek koloru żółtego

GMINA CEWICE HARMONOGRAM WYWOZU ODPADÓW KOMUNALNYCH: SEGREGOWANYCH I ZMIESZANYCH. LIPIEC GRUDZIEŃ 2018r. Cewice

lub Pojemnik niebieski lub żółty odpady surowcowe 2 SEGREGOWANIE 3 oplaca sie wszystkim

Zasady optymalnej segregacji

ODPADY czyli przedmioty i substancje stałe oraz ciekłe (które nie są ściekami), powstałe w wyniku działalności przemysłowej, gospodarczej lub

Pożary traw w 2015 roku

Segregacja śmieci jak to robić? Jak segregować odpady komunalne?

Sortuj z głową! Czysty Szczecinek

ABC segregacji odpadów komunalnych. Gdzie wyrzucić konkretny odpad?

ODPADY KOMUNALNE ZMIESZANE

SEGREGUJ ŚMIECI PŁAĆ MNIEJ ZMIANA GOSPODARKI ŚMIECIOWEJ

NOWE ZASADY SEGREGACJI ODPADÓW

SEGREGACJA NIE JEST TRUDNA!

Spalanie odpadów i wypalanie traw zagraża naszemu środowisku

ZASADY POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI KOMUNALNYMI

Jak segregwać odpady?

SEGREGUJ TO SIĘ OPŁACA! Poradnik z zakresu segregacji odpadów komunalnych

Wrocław, dnia 5 czerwca 2017 r. Poz UCHWAŁA NR XXVI/492/17 RADY GMINY KOBIERZYCE. z dnia 26 maja 2017 r.

SEGREGACJA SUROWCÓW WTÓRNYCH

HARMONOGRAM WYWOZU ODPADÓW KOMUNALNYCH DLA GMINY WRÓBLEW

UWAGA!!! W dniu wywozu należy wystawić przed posesję pojemnik do godz. 7:00. Zbiórka gabarytów odbędzie się w dniu: i

Wypalanie traw i nieużytków zabronione i niebezpieczne

1. o dostępnych systemach zwrotu, zbierania i odzysku, w tym recyklingu, odpadów opakowaniowych

Temat lekcji: Recykling, czyli ze starego coś nowego cz I

Wykraczamy poza horyzont...

2019 rok zabudowa wielorodzinna

GDZIE I JAK CZĘSTO ODDAWAĆ POSZCZEGÓLNE RODZAJE ODPADÓW

Gospodarowanie odpadami komunalnymi na terenie gminy Łomża

Zakład Gospodarki Odpadami Komunalnymi Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością CENNIK. za przyjęcie i zagospodarowanie odpadów w

Nowe zasady segregacji śmieci

Wszyscy wytwarzamy odpady i wszyscy wspólnie musimy dążyć do właściwego z nimi postępowania

Se-Lekcja. Dobre rady na odpady, Czyli jak segregować aby niczego nie zmarnować

Informacja o systemie odbioru odpadów komunalnych w Gminie Końskowola

Praktyczny poradnik: Jak segregować odpady? Wykonały: Dominika Frejek Marta Firmanty

Nowe zasady segregacji śmieci już za kilka dni. To musisz wiedzieć

NOWY SYSTEM GOSPODARKI

Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego RADY NA ODPADY

Szanowni mieszkańcy gminy Kłodawa.

JAK NALEŻY SEGREGOWAĆ ŚMIECI?

UWAGA!!! ZMIANA HARMONOGRAMU!!!

RZUCHOWA, WOŹNICZNA, RYCHWAŁD

Uwaga! Nie trzeba myć kubeczków po jogurtach, opakowań po kosmetykach (chyba, Ŝe znajduje się w nich jeszcze sporo jedzenia)

Nowy system gospodarowania odpadami. Informacje dla Zarządców Wspólnot oraz Spółdzielni Mieszkaniowych. Piaseczno, kwietnia 2013 r.

Tak bardzo kochamy nasze lasy...??? Czyżby - skoro tak je zaśmiecamy!!!

2018 rok zabudowa wielorodzinna

Stanowisko Ministerstwa Środowiska w związku z ustalonymi zasadami segregowania odpadów. W związku z zapytaniami ze strony właścicieli nieruchomości

Jak prawidłowo segregować odpady?

Jak segregowac odpady?

Z dniem 1 stycznia 2012 roku weszła w ycie Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czysto ci i porz

Dane merytoryczne do wykonania ulotek i plakatu w III etapie konkursu pt. GRABÓW NAD PROSNĄ NIE ODPAD(Y)A: Nie lubimy śmieci uczymy się je segregować

Odpady, segregacja, recykling. Powiślańska Regionalna Agencja Zarządzania Energią Kwidzyn 2012

ZASADY SEGREGACJI ODPADÓW KOMUNALNYCH OBOWIĄZUJĄCE NA TERENIE GMINY MAŁOGOSZCZ NALEŻY WRZUCAĆ:

Załącznik nr 2a do SIWZ

Jak segregować Segregacja odpadów komunalnych Segregacji podlegają:

Temat lekcji: Ekologiczne grzechy główne Cz.I

Gospodarowanie odpadami komunalnymi na terenie gminy Łomża

URZĄD MIEJSKI w Kuźni Raciborskiej ul. Słowackiego Kuźnia Raciborska

O P I S P R Z E D M I O T U Z A M Ó I A W I E N

SEGREGACAJA SIĘ OPŁACA

Urząd Miejski w Rabce-Zdroju

Na czym polega segregacja?

SEGREGACJA SIĘ OPŁACA

Nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi

Jeśli masz wątpliwości, gdzie wyrzucić konkretny odpad, zobacz podpowiedzi poniżej.

Wspólny System Segregacji Odpadów

ZAGROŻENIA POŻAROWE SPOWODOWANE WYPALANIEM TRAW

Wrocław, dnia 30 września 2014 r. Poz UCHWAŁA NR XLV/655/14 RADY GMINY KOBIERZYCE. z dnia 26 września 2014 r.

Przyrodę szanuję śmieci segreguję!

ZASADY SEGREGACJI ODPADÓW

UCHWAŁA NR XL/759/18 RADY GMINY KOBIERZYCE. z dnia 29 czerwca 2018 r.

JAK PRAWIDŁOWO SEGREGOWAĆ ODPADY?

Projekt edukacyjny ko k -wo w jow o n w i n c i y. y.r E R a E k a t k y t wa w c a JA J

ŁOCHÓW. Uchwały Rady MIEJSKIEJ SYSTEM GOSPODARKI ODPADAMI. Urząd MiEJSKI w Łochowie. Wydział ds. Gospodarki Odpadami

Segregując odpady dbasz o środowisko!

JAK PRAWIDŁOWO SEGREGOWAĆ ODPADY

PORADNIK segregacja odpadów komunalnych w gminie Skaryszew.

LUBCZA, WOLA LUBECKA

Selektywna zbiórka odpadów na terenie Gminy Wilków

SYSTEM GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI

Ś M I E C I CO, GDZIE I JAK?

Transkrypt:

Spalanie odpadów i wypalanie traw zagraża naszemu środowisku i ludziom

Nie pal odpadów w domowych piecach! Nie pal odpadów na powierzchni ziemi!

W domowych piecach i kotłowniach nie wolno spalać: plastikowych pojemników i butelek po napojach, zużytych opon, innych odpadów z gumy, przedmiotów z tworzyw sztucznych, elementów drewnianych pokrytych lakierem, sztucznej skóry, opakowań po rozpuszczalnikach czy środkach ochrony roślin, opakowań po farbach i lakierach, pozostałości farb i lakierów, plastikowych toreb z polietylenu, papieru bielonego związkami chloru z nadrukiem farb kolorowych, odzieży, obuwia, sztucznej skóry, styropianu, przewodów, kabli.

Dymiące kominy Dymy wydostające się z kominów domów mogą wyglądać bardzo różne. W zależności od tego co jest spalane w piecach domowych, dymy przybierają różne zabarwienie: biały dym jest bezpieczny powstaje w wyniku spalania drewna, gazu, oleju i węgla dobrej jakości; ciemno szary dym powstaje w wyniku spalania paliw stałych, takich jak węgiel, czarny dym powstaje w wyniku spalania paliw stałych złej jakości lub wilgotnego drewna. Powoduje dużą zawartość pyłów i sadzy w powietrzu; dym o niejednolitej barwie, bladopomarańczowy/bury powstaje w wyniku spalania odpadów różnego pochodzenia, to znak, że do pieca wrzucone są plastiki, puszki, stare ubrania itp. Jest bardzo niebezpieczny dla naszego środowiska i zdrowia.

Odpady w warunkach domowych palone są w niskich temperaturach. A to powoduje wydzielanie się zanieczyszczeń, w dymie z kominów możemy znaleźć: - tlenek i dwutlenek węgla, - dwutlenek siarki, - metale ciężkie, - kadm, - chlorowodór i cyjanowodór, to tylko część szkodliwych substancji, jakie powstają przy spalaniu w przydomowych instalacjach grzewczych.

Spalając w domowych warunkach polichlorek winylu, z którego wykonane są: wykładziny, butelki, otoczki kabli, folie - powstaje chlorowodoru.

Spalając piankę poliuretanową (czyli paląc odpady tj. buty, odzież, meble) do powietrza emitowany jest cyjanowodór.

Nie można spalać również sklejek czy płyt wiórowych, gdyż emitowany jest do środowiska formaldehyd.

Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia jest spalanie odpadów z tworzyw sztucznych np. typu PET, worków foliowych, odpadów z gumy czy lakierowanych materiałów. W wyniku spalania tego typu odpadów emitowane są rakotwórcze dioksyny, których toksyczny wpływ na zdrowie może objawić się dopiero po kilkudziesięciu latach np. w postaci chorób nowotworowych.

Jak szkodzą? Dioksyny są niezwykle trwałymi związkami, w glebie rozkładają się przez 10 lat. W organizmie człowieka odkładają się w wątrobie i tkance tłuszczowej. Powodują powstawanie: - chorób nowotworowych, - uszkadzają system odpornościowy, - niszczą składniki układu hormonalnego. Dioksyny nie należą do szybkich zabójców. Ich toksyczny wpływ na zdrowie może objawić się dopiero po kilkunastu latach.

Beztrosko paląc odpady, powodujemy przenikanie dioksyn do naszego otoczenia. Dioksyny na trwałe wnikają w: - mury, - glebę, - roślinność. Dostają się do organizmów ludzi i zwierząt. Najbardziej zagrożeni są ci, którzy przebywają najbliżej, a więc sami autorzy oszczędnego pozbywania się odpadów oraz najbliżsi ich sąsiedzi.

Z ustawy o odpadach jasno wynika, że palenie odpadów jest możliwe tylko w spalarniach odpadów. Dla porównania: podczas spalania odpadów w paleniskach domowych jest emitowanych ponad 700 razy więcej dioksyn niż podczas spalania odpadów w profesjonalnej spalarni.

Tymczasem każdego roku, szczególnie w sezonie grzewczym gospodarni palacze wykorzystując do ogrzewania odpady komunalne regularnie zatruwają nasze środowisko.

Jak ty możesz temu zapobiec? Jak właściwie powinniśmy postępować z odpadami? Pozbywać się odpadów zgodnie z prawem czyli SEGREGOWAĆ ODPADY

A jak należy prawidłowo segregować odpady?

Do niebieskiego pojemnika lub do worka oznaczonego napisem PAPIER lub będącego w kolorze niebieskim WRZUCAMY: - gazety, książki, katalogi, zeszyty - papierowe worki i torby - papier szkolny, biurowy - kartony i tekturę oraz zrobione z nich opakowania Ważne!!! Papier nie może być mokry lub zatłuszczony. Tylko czysty papier nadaje się do dalszego przetworzenia.

Do niebieskiego pojemnika lub do worka oznaczonego napisem PAPIER lub będącego w kolorze niebieskim NIE WRZUCAMY: - kartony i tektura pokryta folią aluminiową (opakowania typu tetrapak po mleku i napojach) - tłusty i zabrudzony papier (papierowe opakowania po maśle, margarynie, twarogu) - kalki i papier termiczny i faksowy - tapety - odpady higieniczne (waciki, pieluch itp.)

Do żółtego pojemnika lub do worka oznaczonego TWORZYWA SZTUCZNE, OPAKOWANIA WIELOMATERIAŁOWE, METAL lub będącego w kolorze żółtym WRZUCAMY: - puste, odkręcone i zgniecione butelki plastikowe po napojach (np. typu PET), - plastikowe zakrętki - puste butelki plastikowe po kosmetykach i środkach czystości - plastikowe opakowania po żywności (np. po jogurtach, serkach, kefirach, margarynach) - folia i torebki z tworzyw sztucznych - puszki po napojach, konserwach - drobny złom żelazny oraz drobny złom metali kolorowych (np. narzędzia) - opakowania wielomateriałowe (kartony po mleku i sokach).

Do żółtego pojemnika lub do worka oznaczonego TWORZYWA SZTUCZNE, OPAKOWANIA WIELOMATERIAŁOWE, METAL lub będącego w kolorze żółtym NIE WRZUCAMY: - opakowań po olejach samochodowych i smarach - puszek po farbach, - baterii, sprzętu AGD, opakowań po aerozolach, - leków i blistrów po lekach, - opakowań po środkach chwasto i owadobójczych.

Do pojemnika zielonego/białego lub do worka oznaczonego SZKŁO lub będącego w kolorze zielonym WRZUCAMY: - butelki i słoiki po napojach i żywności, - butelki po napojach alkoholowych, - szklane opakowania po kosmetykach.

Do pojemnika zielonego/białego lub do worka oznaczonego SZKŁO lub będącego w kolorze zielonym NIE WRZUCAMY: - porcelana i ceramika, doniczki, - żarówki, lampy neonowe, fluorescencyjne i rtęciowe, reflektory, izolatory, - szkło stołowe, szkło okularowe, szkło żaroodporne, - fajans, - ekrany i lampy telewizorowe, - lustra, szyby samochodowe i okienne.

Do pojemnika brązowego lub do worka oznaczonego BIO lub będącego w kolorze brązowym WRZUCAMY: - trawa - gałęzie (pocięte na kawałki o długości do 50 cm) - części roślin - odpady kuchenne (resztki owoców i warzyw, filtry do kawy i torebki po herbacie, resztki chleba, skorupki od jajek) - wiórki pochodzące z hodowli zwierzątek domowych

Ważne!!! Kompost doskonałej jakości można uzyskać tylko z odpadów organicznych. Jedna torebka foliowa wrzucona do odpadów bio może zniszczyć nawet 200 kg kompostu. Jeśli tylko możesz, wrzucaj odpady bio w torebkach papierowych do pojemników lub zawinięte w gazetę. Jeśli korzystasz z worka w domku jednorodzinnym, staraj się, aby trafiały do niego tylko odpady organiczne nie wynoś obierek z każdego dnia w oddzielnej torebce foliowej. Jeśli mieszkasz w domku jednorodzinnym i masz możliwości załóż kompostownik. Twoje rośliny będą zadowolone, a Ty zaoszczędzisz na kupowaniu ziemi ogrodniczej.

Do pojemnika brązowego lub do worka oznaczonego BIO lub będącego w kolorze brązowym NIE WRZUCAMY: - pojemników z resztkami żywności, - gazet i magazynów, - oleju spożywczego, - kości, - jogurtów i mleka (w postaci płynnej).

Niepotrzebne, niezniszczone ubrania i buty można umieszczać w pojemnikach na odzież używaną. Zniszczone ubrania i buty, z wyjątkiem ubrań roboczych oraz ochronnych, a także sprzętu BHP, należy wrzucać do pojemnika na odpady zmieszane.

Odpady wielkogabarytowe, odpady niebezpieczne oraz zużyty sprzęt.

Segreguj odpady..

WYPALANIE TRAW to ogólny termin oznaczający wzniecenie ognia na obszarach: - nieużytków, - trawiastych i uprawnych w celu pozbycia się pozostałości uschniętej roślinności.

Wypalanie w Polsce Wypalanie roślinności stosowane bywa jako forma: - oczyszczania terenów nieużytków rolnych, - wczesnowiosenny i późnojesienny sposób oczyszczania pastwisk, - sposób na letnie oczyszczanie pól po zbiorach. Zwyczaj ten utrzymuje się głównie na obszarach zaniedbanych rolniczo oraz nieużytkach. ALE CORAZ WIECEJ POŻARÓW TRAW POWSTAJE NA OBRZEŻACH MIAST

PRAWO Ustawa o ochronie przyrody określa [ : Zabrania się wypalania łąk, pastwisk, nieużytków, rowów, pasów przydrożnych, szlaków kolejowych oraz trzcinowisk i szuwarów. Kto: (...) wypala łąki, pastwiska, nieużytki, rowy, pasy przydrożne, szlaki kolejowe, trzcinowiska lub szuwary podlega karze aresztu albo grzywny.

Zagrożenie pożarowe Efektem wypalania są często niekontrolowane pożary, skutkujące nieraz dużymi stratami materialnymi, a nawet ofiarami śmiertelnymi, spowodowane przerzuceniem się ognia na zabudowania lub lasy. Przełom zimy i wiosny to okres, kiedy wyraźnie wzrasta liczba pożarów łąk i nieużytków rolnych. W latach 2012-2014 w województwie mazowieckim było ich ponad 23,9 tys. i objęły teren ponad 11 tys. ha.

Dlaczego ludzie wypalają trawy? Ludzie wypalają trawy aby pozbyć się chwastów i ich nasion. Traktują to również jako formę oczyszczania nieużytków rolnych, pastwisk i pól po zbiorach. Pamiętaj!!!! Wypalanie traw to nie najtańszy środek na szkodniki.

Mimo zakazów i konsekwencji prawnych wypalanie traw jest w Polsce częste. Zwalczanie tej praktyki jest przedmiotem apeli i akcji edukacyjnych przeprowadzanych przez: - służby leśne, - Państwową Straż Pożarną, - organizacje ekologiczne przy współudziale młodzieży szkolnej. Od 2004 r. sprzymierzeńcem w walce z wypalaniem traw stały się przepisy dotyczące dopłat rolniczych. Uznaje się w nich, że wypalanie traw jest działaniem wbrew tzw. dobrej kulturze rolnej, a rolnicy dopuszczający się takich praktyk mogą zostać pozbawieni dopłat bezpośrednich i rolnośrodowiskowych z funduszów Unii Europejskiej.

Pożary niszczą przyrodę Pożar traw oznacza zniszczenie miejsc lęgowych wielu gatunków gnieżdżących się na ziemi i w krzewach ptaków. Palą się gniazda już zasiedlone, a zatem z jajeczkami lub pisklętami (np. tak lubianych przez wszystkich skowronków). Płomienie niszczą miejsca bytowania zwierzyny łownej: - bażantów, - kuropatw, - zajęcy, - a nawet saren, jeleni czy dzików.

W pożarach traw ginie wiele pożytecznych zwierząt kręgowych: płazy żaby, ropuchy, Jaszczurki Ssaki: Krety, jeże, zające, lisy, borsuki, kuny, nornice, badylarki, ryjówki i inne drobne gryzonie).

Wypalanie traw stanowi zagrożenie pożarowe dla lasów Największe zagrożenie pożarowe lasu występuje w okresie wczesnej wiosny i lata wtedy nawet jedna iskra wystarczy aby las się zapalił. Dzieje się tak dlatego, gdyż w tym okresie jest duże promieniowanie słoneczne i wysoka temperatura. A to właśnie w tym czasie głównie są wypalane trawy. W lasach jak również w odległości do 100m od granicy lasu zabronione jest wykonywanie czynności mogących wywołać pożar. Wypalanie traw jest największym zagrożeniem w tym wypadku.

Niejednokrotnie od palącego się poszycia gleby, zajmują się torfowiska. Pożary torfu są wyjątkowo trudne do ugaszenia, mogą trwać nawet kilka miesięcy. Torfowiska na regenerację potrzebują kilku tysięcy lat. Często pożar traw przenosi się na sąsiadujące lasy, niszcząc bezpowrotnie cenne drzewostany. Spalony las regeneruje się kilkadziesiąt lat. Torfowisko jeden z typów mokradeł, siedlisk na tyle uwodnionych, że występuje tam specyficzna roślinność i zachodzą procesy akumulacji osadów organicznych. Jest to teren stale podmokły, o podłożu trudno przepuszczalnym, pokryty zbiorowiskami roślin bagiennych i bagienno-łąkowych.

Wypalanie traw wyjaławia ziemię Ziemia na wypaleniskach wbrew temu, co sądzą zwolennicy wypalania traw staje się jałowa. Ogień hamuje asymilację azotu z powietrza oraz proces gnicia pozostałości roślinnych, które tworzą urodzajną warstwę gleby. Przy wypalaniu giną mrówki. Owady te zjadając resztki roślinne i zwierzęce ułatwiają rozkład masy organicznej i wzbogacają warstwę próchnicy, przewietrzają glebę. Jedna kolonia mrówek może zniszczyć do 4 milionów szkodliwych owadów rocznie.

W pożarach traw giną biedronki, zjadające mszyce. Ogień uśmierca dżdżownice, które mają pozytywny wpływ na strukturę gleby i jej właściwości. Płomienie i dym zabijają pszczoły i trzmiele, co powoduje zmniejszenie liczby zapylonych kwiatów, a w konsekwencji obniżenie plonów roślin. Wypalona łąka potrzebuje kilku lat na regenerację.

Zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi Wysuszone trawy palą się bardzo szybko, wystarczy zmiana kierunku wiatru, żeby pożar wymknął się spod kontroli i przeniósł na zabudowania. Co roku w pożarach wywołanych wypalaniem traw giną ludzie. Inni tracą dobytek całego życia. Płonące trawy w przydrożnych rowach oraz w pobliżu infrastruktury kolejowej to także zagrożenie dla kierowców i podróżnych. Co roku dym z płonących nieużytków jest przyczyną groźnych kolizji drogowych. Może powodować także zatrucia.

Wypalanie traw to przestępstwo Ustawa o ochronie przyrody i ustawa o lasach zabrania wypalania traw na łąkach, pozostałości roślinnych na nieużytkach, skarpach kolejowych i rowach przydrożnych. Sprawcy podpalenia grozi grzywna do 5 tys. zł, a w przypadku spowodowania pożaru stanowiącego zagrożenie dla życia, zdrowia czy mienia, od roku do 10 lat więzienia.

Wypalanie traw jest niebezpieczne, nieopłacalne, szkodliwe i karalne!