Zagadnienia wieczystoksięgowe nieruchomości gruntowych stanowiących własność Skarbu Państwa

Aleksander Oleszko Rejent" * rok 7. nr 12(80) grudzień 1997r. Zagadnienia wieczystoksięgowe nieruchomości gruntowych stanowiących własność Skarbu Państwa W okresie PRL podmiotem własności nieruchomości państwowych z punktu widzenia prawa cywilnego było państwo, a nie poszczególne organizacje państwowe. Konstrukcja ta wynikała z przyjętej jeszcze przed wydaniem kodeksu cywilnego zasady jedności mienia ogólnonarodowego (jedności państwowej własności socjalistycznej), którą potwierdziła Konstytucja z 1952 r. W orzecznictwie sądowym została ona sformułowana przede wszystkim w motywach uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16.10.1961 r. (OSN 1962, poz. 41), według której zasada jednolitego funduszu własności państwowej oznaczała, iż państwo było jedynym właścicielem całego mienia państwowego i zachowało do tego mienia pełnię uprawnień właściciela, niezależnie od tego, w czyim zarządzie mienie to się znajdowało. W szczególności państwo zachowało uprawnienia właścicielskie także co do mienia znajdującego się w zarządzie przedsiębiorstw państwowych, a więc odrębnej od Skarbu Państwa osoby prawnej. Zasadę tę kodeks cywilny wyrażał expressis verbis w przepisach art. 128 1 i 2 i w jego pierwotnym brzmieniu, obowiązującym do dnia 01.02.1989 r. W praktyce wieczystokięgowej oznaczało to, że państwowa osoba prawna (np. przedsiębiorstwo państwowe, zjednoczenie przedsiębiorstwa państwowego, zrzeszenie przedsiębiorstw państwowych, bank państwowy) w razie nabycia nieruchomości od właściciela (innego niż Skarb Państwa) 23

Aleksander Oleszko w drodze czynności prawnej, nie stawało się jej właścicielem. Właścicielem był Skarb Państwa, a państwowej osobie prawnej, która posiadała ten grunt, przysługiwało tzw. prawo zarządu. Konstrukcja ta znajdowała wyraz w dokonywanych wpisach w dziale II łamie 3 księgi wieczystej, w którym zgodnie z 17 ust. 1 pkt 1 w zw. z 24 pkt 1 rozp. wyk. z 1992 r. 1, jeżeli nieruchomość była w zarządzie państwowej jednostki organizacyjnej, oprócz Skarbu Państwa jako właściciela nieruchomości wpisywało się także tę jednostkę jako zarządcę. Praktyka ta ukształtowana została pod wpływem orzecznictwa Sądu Najwyższego, które jednoznacznie akcentowało, iż prawo zarządu nieruchomości państwowej podlegające wpisowi do księgi wieczystej powinno być ujawnione w dziale drugim, ponieważ nie jest to wpis obciążający nieruchomość, lecz ujawniający, kto jest uprawniony do wykonywania w imieniu własnym własności państwowej. W istocie - konkludował Sąd Najwyższy - jest to bardziej szczegółowy wpis prawa własności (orzeczenie SN z dnia 14.06.1993 r. I CR 336/63 z glosą S. Breyera, OSPiKA 1966, nr 5, poz. 97). Prawo zarządu" ujawniane było w księgach wieczystych jeszcze po znowelizowaniu art. 128 k.c. przez ustawę z 31.01.1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 3, poz. 11) i zniesieniu zasady jednolitego funduszu własności państwowej. Stosownie do ówczesnego brzmienia tego przepisu własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługiwała Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym". Przepis ten obowiązywał od dnia 01.02.1989 r. do 30.09.1990 r., tj. do chwili jego uchylenia przez ustawę z dnia 28.07.1990 r. ozmianie ustawy-kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321). W okresie tym, oprócz Skarbu Państwa jako podmiotu prawa cywilnego, również inne państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną w zakresie nabywania własności nieruchomości na swoją rzecz. Oznaczało to, iż te inne (poza Skarbem Państwa) państwowe osoby prawne uzyskały legitymację do ujawnienia nabytej nieruchomości w drodze czynności prawnych w księdze wieczystej jako właściciel (zob. uchwałę składu 7 sędziów SN z dnia 18.06.1991 r. III CZP 38/91, OSNCP 1991, nr 10-12, 1 Zmiana ta została wprowadzona przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21.03.1983 r. w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 19, poz. 84). 24

Zagadnienia wieczystoksięgowe.. poz. 118). Myśl tę wyraziłexpressis verbis art. 3 ustawy z dnia 29.09.1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464). Jednakże w praktyce sądów rejonowych, ilekroć ujawnionym w księdze wieczystej jako właściciel był Skarb Państwa, który mimo nowelizacji art. 128 k.c. w drodze decyzji administracyjnej oddawał nadal w zarząd nieruchomość innej państwowej osobie prawnej, wówczas prawo zarządu" wpisywano na rzecz tejże osoby prawnej w dziale drugim łamie 3 księgi wieczystej. Podnoszono bowiem, iż mimo nowelizacji art. 128 k.c., pozostał nadal w nie zmienionym brzmieniu art. 141 k.c., wedle którego ten, kto sprawował zarząd wydzielonych części mienia ogólnonarodowego, obowiązany był zarządzać nimi w sposób zapewniający najlepsze wykonanie zadań, ze względu na które został mu powierzony zarząd. Dopiero z dniem 01.10.1990 r. praktycznie ustały" wpisy prawa zarządu" odnośnie do własności nieruchomości Skarbu Państwa, dokonywane w związku z konstrukcją przepisu art. 128 k.c. W praktyce wieczystoksięgowej spotykamy się jednak z umowami przeniesienia własności nieruchomości zawartym pod rządem obowiązywania art. 128 k.c. w jego pierwotnym brzmieniu, w których jako nabywcę określa się przedsiębiorstwo państwowe z zawartym w akcie notarialnym wnioskiem o ujawnienie jako właściciela tego właśnie przedsiębiorstwa 2. W niektórych wypadkach wnioski zostały uwzględnione, a wpisy w księgach wieczystych ujawniająjako właściciela przedsiębiorstwo państwowe. W innych znowu sytuacjach, po wejściu w życie ustawy z dnia 29.09.1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464) oraz uwłaszczeniu przedsiębiorstwa państwowego prawem użytkowania wieczystego na podstawie art. 2 wskazanej ustawy, przedsiębiorstwo to żąda zmiany powyższego wpisu na podstawie dołączo- 2 Chodzi zwłaszcza o umowy sprzedaży nieruchomości zawarte na podstawie art. 6 ustawy z dnia 12.03.1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U. z 1961 r. Nr 18, poz. 94 ze zm.), która została uchylona z dniem 31.07.1985 r. na podstawie art. 89 pkt 3 ustawy z dnia 29.04.1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127). Stosownie do art. 2 ust. 2 uchylonej ustawy nabywcą mógł być organ administracj i państwowej, instytucja państwowa lub przedsiębiorstwo państwowe. W tym ostatnim wypadku, wbrew art. 6 ustawy z 1958 r., gdy nieruchomość nabywało" przedsiębiorstwo państwowe, wówczas nabywcę tego traktowano mylnie jako podmiot prawa własności zamiast Skarb Państwa. 25

Aleksander Oleszko nej do wniosku decyzji uwłaszczeniowej i ujawnienia w miejsce prawa własności przedsiębiorstwa, prawa użytkowania wieczystego, twierdząc, iż dotychczasowy wpis wymaga tylko aktualizacji przy nie zmienionym prawie własności Skarbu Państwa, zgodnie z ówczesną zasadą jedności własności państwowej, co do którego dotychczasowy wpis w oczywisty sposób mylnie został dokonany". Nie ulega bowiem wątpliwości, iż właścicielem nabytej przez przedsiębiorstwo nieruchomości był zawsze Skarb Państwa. Wreszcie mamy do czynienia z wnioskami żądającymi założenia księgi wieczystej i dokonania wpisu prawa własności na rzecz przedsiębiorstwa państwowego na podstawie dołączonej umowy przeniesienia własności zawartej przed dniem 01.02.1989 r., a więc gdy obowiązywała zasada jedności własności państwowej. Każda ze wskazanych sytuacji wymaga oceny w świetle aktualnego stanu prawnego. W szczególności chodzi o ocenę dokonanych już wpisów ujawniających jako właściciela nieruchomości przedsiębiorstwo państwowe. Zniesienie zasady jednolitego funduszu własności państwowej wymaga także ustosunkowania się do ujawnionych w księdze wieczystej wpisów prawa zarządu" na rzecz przedsiębiorstw państwowych (państwowych osób prawnych) co do nieruchomości Skarbu Państwa. Chodzi mianowicie o dwie podstawowe kwestie. Pierwsza odnosi się do oceny skutków wpisu prawa zarządu" na rzecz przedsiębiorstw państwowych w zakresie postępowania uwłaszczeniowego, przewidzianego w art. 2 ust. 1-3 ustawy z dnia 29.09.1990 r.; druga - możliwości wykreślenia wpisu prawa zarządu". Odnosząc się do wpisów ujawniających przedsiębiorstwo państwowe jako właściciela w sytuacjach obowiązywania zasady jedności własności państwowej (art. 128 k.c. w pierwotnym brzmieniu), należy stwierdzić, iż wpisy te są wadliwe. Jeżeli wpis w dziale drugim księgi wieczystej ujawnia przedsiębiorstwo państwowe jako właściciela, wykreślenie tego wpisu i ujawnienie Skarbu Państwa jako aktualnego uprawnionego może nastąpić tylko na podstawie stosownego dokumentu (art. 46 ust. 1 w zw. z art. 31 ustawy o ks.w.i hip.). Usunięcie tej niezgodności możliwe jest tylko w drodze powództwa wszczętego na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy. Legitymowanym czynnie jest Skarb 26

Zagadnienia wieczystoksięgowe.. Państwa, legitymację bierną wyznacza treść wpisu ujawniająca nieaktualnego właściciela. Nie do zaakceptowania jest zdarzająca się praktyka, polegająca na wykreśleniu dotychczasowego wpisu prawa własności na rzecz przedsiębiorstwa państwowego i wpisaniu jako właściciela Skarb Państwa oraz tegoż przedsiębiorstwa jako użytkownika wieczystego gruntu na podstawie uwłaszczeniowej decyzji administracyjnej wydanej w trybie art. 2 ustawy z dnia 29.09.1990 r. Ujawnionemu w księdze wieczystej prawu własności na rzecz przedsiębiorstwa państwowego, chociażby wpis ten był niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym, nie można przeciwstawiać dowodu z innego dokumentu, który w przewidzianym trybie nie może wykazać następstwa prawnego po osobie wpisanej jako właściciel (art. 34 ustawy o ks.w.i hip.). Takim dokumentem w każdym razie nie jest decyzja uwłaszczająca przedsiębiorstwa państwowe prawem wieczystego użytkowania. Innej natomiast oceny wymagałby złożony obecnie wniosek o wpis prawa własności na rzecz przedsiębiorstwa państwowego na podstawie dołączonej umowy, zawartej pod rządem obowiązywania art. 128 k.c. w jego pierwotnym brzmieniu. Skoro nabycie własności mogło wówczas nastąpić wyłącznie na rzecz Skarbu Państwa, przeto wydaje się, iż mimo że w akcie notarialnym oznaczono mylnie jako właściciela przedsiębiorstwo, sąd w ramach kognicji z art. 46 ustawy o ks.w.i hip. władny jest dokonać stosownej oceny treści umowy. Istnieje w tej mierze powszechna zgodność, że państwo zachowywało wobec nabytego mienia pełnię uprawnień właścicielskich, niezależnie od tego, w czyim zarządzie nieruchomość się znajdowała. Ponieważ chodzi o ujawnienie prawa własności na podstawie umowy, której charakter co do rozporządzenia nie wywołuje żadnych wątpliwości, sąd powinien zawiadomić o jego wpłynięciu kierownika właściwego urzędu rejonowego, celem zadośćuczynienia obowiązkowi z art. 35 ust. 1 ustawy o ks.w.i hip. Można także bronić poglądu, iż wbrew żądaniu, sąd byłby uprawniony do wpisu Skarbu Państwa jako właściciela, a zawiadomienie o wpisie powinno zostać doręczone zarówno przedsiębiorstwu jako wnioskodawcy, jak i ujawnionemu właścicielowi (art. 51 ustawy o ks.w.i hip.). Sąd, dokonując wpisu prawa własności, w żadnym wypadku nie powinien ujawniać prawa zarządu na rzecz tegoż przedsiębiorstwa. W chwili wpisu 27

Aleksander Oleszko prawa własności na rzecz Skarbu Państwa prawo zarządu" już nie istnieje wobec zniesienia zasady jedności własności państwowej. Nie można podzielić argumentu tych przedsiębiorstw państwowych, które żądają obecnie wpisu na ich rzecz zarządu, gdyż dowód z takiego wpisu w księdze wieczystej mógłby mieć istotne znaczenie dla postępowania uwłaszczeniowego co do nieruchomości, którą przedsiębiorstwo to nabyło pod rządem obowiązywania art. 128 k.c. Wprawdzie przesłanką uwłaszczenia państwowych osób prawych z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29.09.1990 r. jest, by grunty, budynki i inne trwałe urządzenia stanowiące własność Skarbu Państwa były w dniu 05.12.1990 r. w zarządzie tych osób prawnych, ale dla potrzeb uwłaszczenia istotne jest uregulowanie sposobu dokumentowania sprawowania zarządu. W tej kwestii podstawowe znaczenie ma 4 pkt 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16.03.1991 r. w sprawie przepisów wykonawczych uwłaszczenia osób prawnych nieruchomościami będącymi w ich zarządzie lub użytkowaniu (Dz.U. Nr 23, poz. 97 ze zm.). Jeżeli był już dokonany wpis zarządu, to trzeba pamiętać, iż jest tylko jednym z takich dowodów. Jednakże ujawniony wpis zarządu nie przesądza o tym, że w dniu 05.12.1990 r. przedsiębiorstwu państwowemu zarząd ten przysługiwał. Tak więc sam wpis prawa zarządu nie przesądza w żadnym wypadku uprawnień uwłaszczeniowych" przedsiębiorstwa państwowego, jeżeli nie zostanie wykazane w postępowaniu administracyjnym sprawowanie tego zarządu w dniu 05.12.1990 r. I odwrotnie, brak tego wpisu nie pozbawia uprawnionego podmiotu do wszczęcia postępowania uwłaszczeniowego, ilekroć wykaże przesłanki uzasadniające uwłaszczenie. Sąd, dokonując obecnie wpisu prawa własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, nie ma podstaw do ujawnienia na rzecz przedsiębiorstwa państwowego prawa zarządu nawet wówczas, gdy z nabyciem właścicielskim związane było wykonywanie przez to przedsiębiorstwo prawa zarządu. Uchylenie przepisów art. 128 i 141 k.c. sprawiło, iż prawo zarządu w świetle ówczesnej konstrukcji przestało istnieć. Z powołaniem się na moc dowodową wpisu ujawniającego prawo zarządu na rzecz państwowych osób prawnych spotykamy się również wtedy, gdy podmioty te wnioskują obecnie zmianę wpisu w dziale pierwszym księgi wieczystej, twierdząc, iż istnieje niezgodność tego wpisu z rzeczywistym stanem sprawowanego zarządu co do ujawnionej powierzchni gruntu. Jako 28

Zagadnienia wieczystoksięgowe.. dowód uzasadniający powyższe żądanie, dołączają decyzje administracyjne przekazujące daną nieruchomość w zarząd, o powierzchni innej niż wpisana w księdze (najczęściej mniejszej). Uwzględnienie powyższego wniosku nie jest możliwe. Gdyby chodziło o zmianę powierzchni działki wpisanej w dziale pierwszym księgi wieczystej dla potrzeb postępowania uwłaszczeniowego przedsiębiorstwa, wniosek taki należałoby oddalić. Sprzeczność wpisu co do powierzchni działki z decyzją administracyjną przekazującą nieruchomość w zarząd, nie wyklucza możliwości dowodzenia w postępowaniu uwłaszczeniowym istnienia zarządu co do konkretnego obszaru działki. Przepisy wskazanego już rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16.03.1991 r. odeszły od schematycznego sposobu ustalania zarządu przez zrezygnowanie z wyłącznej wartości dowodowej ksiąg wieczystych co do zawartych w nich wpisach pierwszych. Ustalenie istnienia prawa zarządu co do określonej powierzchni nieruchomości Skarbu Państwa, będącej przedmiotem uwłaszczenia, nie może nastąpić w drodze zmiany wpisu w dziale pierwszym księgi wieczystej, ponieważ dla stwierdzenia tego przewidziano tryb postępowania administracyjnego (Z. Truszkiewicz, [w:] E.Drozd, Z.Truszkiewicz, Komentarz 1995, s. 214). Powracając do charakteru wpisu w księdze wieczystej prawa zarządu, trzeba przypomnieć cyt. już uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 14.06.1963 r., przyjmującą, iż wpis ten należy traktować jako istotną część wpisu prawa własności, na którą rozciągają się skutki wpisu w postaci rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Pogląd ten spotkał się już wtedy z krytyką (glosa S. Breyera, OSPiKA 1966, nr 5, poz. 97). Pomijając fakt, że rękojmia nie obejmuje wpisów w dziale pierwszym księgi co do stwierdzonej w nim powierzchni nieruchomości (działki), to - jak trafnie zauważył S. Breyer - w związku z wejściem w życie kodeksu cywilnego wszystkie dotychczasowe wpisy stały się niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy, ponieważ właścicielem nieruchomości stało się państwo, nie zaś jedna z państwowych osób prawnych, jaką był wówczas Skarb Państwa, mimo jego uprzywilejowania przez art. 34 k.c. Zniesienie zasady jedności własności państwowej ma również i to znaczenie, iż obecnie przedsiębiorstwo państwowe, z ujawnionym nawet w dziale drugim prawem zarządu na jego rzecz, nie ma legitymacji czynnej do złożenia wniosku o zmianę wpisu w dziale pierwszym księgi. Legity- 29

Aleksander Oleszko mowanym jest wyłącznie Skarb Państwa. W tym wypadku tylko właściciel nieruchomości może żądać zmiany wpisu powierzchni nieruchomości, dołączając do wniosku stosowne w tej mierze dokumenty (art. 26 ustawy o ks.w.i hip.). Uwłaszczenie prawem użytkowania wieczystego gruntu części nieruchomości, stanowiącej własność Skarbu Państwa, co do której ujawniony jest w księdze wieczystej zarząd na rzecz uwłaszczonego przedsiębiorstwa państwowego, uzasadnia złożenie przez uwłaszczone przedsiębiorstwo wniosku o odłączenie z dotychczasowej księgi nieruchomości objętej prawem użytkowania wieczystego i urządzenie dla niej nowej księgi oraz dokonanie wpisów w dziale drugim jako właściciela Skarb Państwa w użytkowaniu wieczystym przedsiębiorstwa państwowego z równoczesną odpowiednią zmianą wpisów w dziale I co do zmiany powierzchni nieruchomości oraz w dziale II co do wykreślenia zarządu z księgi dotychczasowej. Niedopuszczalne jest dokonywanie wpisów na podstawie decyzji uwłaszczeniowej, z której treści wynikałoby, że prawo użytkowania wieczystego gruntu przysługujące przedsiębiorstwu państwowemu nie odpowiada powierzchni tej nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa. Wykreślenie prawa zarządu ujawnionego w okresie obowiązywania art. 128 k.c. następuje na podstawie decyzji administracyjnej kierownika rejonowego organu rządowej administracji ogólnej. De lege lata nieruchomościami państwowymi są nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa oraz państwowych osób prawnych (art. 44 1 k.c.), w tym także jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, w których wszystkie udziały są mieniem państwowym. Nieruchomości Skarbu Państwa to nieruchomości państwowe nie będące własnością innych państwowych osób prawnych (art. 34 w zw. z art. 44 1 k.c.). Oznacza to, że każdy z tych podmiotów prawa cywilnego jest uprawniony do ujawniania w księdze wieczystej prawa własności na swoją rzecz. Odstąpienie od zasady jednolitej własności państwowej nie zaprzestało sporów odnoszących się do sposobów oraz form sprawowania zarządu nieruchomościami (terenami) Skarbu Państwa. Chodzi także o ujawnienie zarządu w księdze wieczystej. W świetle art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 29.04.1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości w brzmieniu obowiązującym od dnia 05.12.1992 r. nadanym przez ustawę z dnia 07.10.1992 r. (Dz.U. Nr 91, 30

Zagadnienia wieczystoksięgowe.. poz. 455), grunty stanowiące własność Skarbu Państwa mogą być oddane odpłatnie w zarząd państwowym jednostkom organizacyjnym nie posiadającym osobowości prawnej, a grunty stanowiące własność gminy - komunalnym jednostkom organizacyjnym nie posiadającym osobowości prawnej. Dopuszczenie na gruncie wspomnianej ustawy możliwości ustanowienia zarządu na nieruchomości Skarbu Państwa (gminy) wywołało dyskusje co do oceny charakteru władania nieruchomością oraz dopuszczalności wpisu tego prawa" w księdze wieczystej. Najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego opowiada się wyraźnie przeciwko ujmowania zarządu tylko jako pojęcia technicznego. Upatruje mianowicie wyraźną tendencję ustawodawcy oparcia gospodarowania gruntami Skarbu Państwa na konstrukcji prawa cywilnego, co nie może pozostawać bez wpływu na ocenę charakteru i treści zarządu jako swoistego prawa do gruntu uprawniającego do korzystania, podlegającego ochronie prawnej oraz uprawniającego - w ograniczonym zakresie - do czynności rozporządzających. Zarząd jako odrębna, niekonwencjonalna instytucja prawna w zakresie gospodarowania zasobami gruntów państwowych nie jest bezsprzecznie ograniczonym prawem rzeczowym, wszakże nie sposób ujmować go jedynie jako termin techniczny (techniczno-prawny). Zarząd jest prawem o określonej treści, do którego należy - w sprawach nie uregulowanych w ustawie o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości - stosować przepisy kodeksu cywilnego (art. 7 cyt. ustawy). Zgodnie z tym poglądem, wpisu dokonuje się w dziale drugim księgi wieczystej przez ujawnienie Skarbu Państwa jako właściciela, ze wskazaniem państwowej jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej jako zarządcy, a w sytuacji współzarządu ujawnia się poszczególne jednostki, którym ten współzarząd przysługuje. Wyrazem tego jest stanowisko, iż państwowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej mogą zawrzeć umowę o przekazaniu do współzarządu w określonym udziale gruntu stanowiącego własność Skarbu Państwa (art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 24.04.1985 r.). Brak jest zatem przeszkód do ujawniania w księdze wieczystej współzarządu kilku państwowych jednostek organizacyjnych, ustanowionego na udziale we współwłasności tej nieruchomości, przysługującemu Skarbowi Państwa (tak zwłaszcza uchwała SN z dnia 29.01.1993 r. III CZP 171/92, OSNCP 1993, nr 6, poz. 109; uchwała 31

Aleksander Oleszko z dnia 05.10.1993 r. III CZP 129/93, OSNCP 1994, nr5, poz. 101;uchwała SN z dnia 26.09.1996 r. III CZP 92/96, OSNIC 1997, nr 1, poz. 11). Pogląd ten spotkał się z różnorodną oceną piśmiennictwa. J. Szachułowicz (glosa do uchwały SN z dnia 05.10.1993 r. III CZP 129/93, OSP 1994, nr 11, poz. 205) twierdzi wprost, że ustanowiony w trybie art. 4 ust. 4 w zw. z art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 29.04.1985 r. zarząd na podstawie decyzji administracyjnej jest ograniczonym prawem rzeczowym, zaś na podstawie umowy - prawem obligacyjnym, podlegającym ujawnieniu w dziale trzecim księgi wieczystej. Stanowisko to należy uznać za odosobnione i nietrafne. Zarząd nie jest cywilnoprawnym prawem podmiotowym. Jednostki nie posiadające osobowości prawnej nie mogą być uważane za podmiot jakiegokolwiek prawa podmiotowego (por. Z. Radwański,Prawo cywilne-część ogólna, Warszawa 1993, s. 136). Jak trafnie zauważył E. Drozd, zarządu ustanowionego w trybie ustawy z dnia 29.04.1985 r. w brzmieniu ustawy z dnia 07.10.1992 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 455) nie można wiązać z konsekwencjami wynikającymi z zasady jednolitej własności państwowej. Państwowe jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej do swego funkcjonowania potrzebują nieruchomości i tylko w tym celu oddane są w trybie wskazanej ustawy w zarząd. Brak jest zatem podstaw - wbrew stanowisku Sądu Najwyższego - ażeby to prawo niekonwencjonalne" znajdowało w ogóle jakiekolwiek odniesienie w kodeksie cywilnym. Nie można by się w związku z tym posłużyć żadną analogią do unormowań kodeksowych. Jeżeli nawet jednostki te nabywają w drodze czynności prawnych nieruchomości (art. 9 ustawy o gospodarce gruntami), występują zawsze jako Skarb Państwa. Nieruchomości przez nie nabyte pozostają w ich zarządzie tylko z tego tytułu, że nie mają osobowości prawnej. Jest to zatem zagadnienie strukturalne, nie doktrynalne. Sprawowanie zarządu podlega przepisom rozdziału 4 powyższej ustawy (E. Drozd, [w:] E. Drozd, Z. Truszkiewicz, Komentarz 1995, s. 46-50, 73-75, 162-169). Możliwość wpisu zarządu na nieruchomości Skarbu Państwa na rzecz państwowych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej oraz organów rządowej administracji ogólnej wymaga wskazania na podstawę dokonania takiego wpisu oraz rozważenia zakresu kognicji sądu w postępowaniu o wpis zarządu w dziale drugim księgi wieczystej. 32

Zagadnienia wieczystoksięgowe.. Zgodnie z art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 29.04.1985 r., oddanie gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa w zarząd następuje na podstawie: 1) decyzji rejonowego organu rządowej administracji ogólnej lub 2) umowy o przekazaniu zawartej za zezwoleniem tego organu między państwowymi jednostkami organizacyjnymi nie posiadającymi osobowości prawnej oraz 3) umowy prawa cywilnego skutkującej przeniesienie własności nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, przy czym grunty te pozostają w zarządzie tych jednostek organizacyjnych (art. 9 ustawy). Oddanie w zarząd może nastąpić bądź na podstawie decyzji, bądź ustawy. Jednakże ani decyzja, ani umowa przekazania same przez się nie powodują przejęcia" zarządu nieruchomości. Przejęcie to następuje dopiero na podstawie protokołu zdawczo-odbiorczego ( 14 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16.07.1991 r. sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości - Dz.U. Nr 72, poz. 311 ze zm.). W takim wypadku należałoby przyjąć, iż podstawą wpisu prawa zarządu będą: 1) decyzja rejonowego organu administracji rządowej ogólnej bądź 2) umowa przekazania, a nadto protokół zdawczo-odbiorczy. Tylko w razie zawarcia umowy cywilnoprawnej w trybie art. 9 ustawy zbyteczne jest wydanie decyzji przydzielającej nabytą nieruchomość na własność Skarbu Państwa w zarząd danej jednostce. W takim razie sama umowa będzie stanowiła podstawę ujawnienia prawa własności na rzecz Skarbu Państwa oraz zarządu na rzecz jednostki organizacyjnej. Zawarcie umowy przekazania wymaga zezwolenia odpowiednich organów ze strony Skarbu Państwa. Wprawdzie ustawa nie określa charakteru tego zezwolenia, ale powszechnie przyjmuje się, że powinno ono przybrać postać decyzji administracyjnej. Niepowołanie w umowie przekazania powyższej decyzji ani też niedołączenie jej do wniosku o wpis zarządu sprawia, iż istnieje przeszkoda do wpisu. Decyzji tej nie należy jednak traktować jako przesłanki ważności umowy, ale tylko jako zezwolenie na dojście do skutku umowy. Decyzja może zatem zostać wydana po zawarciu umowy i jej dołączenie do wniosku uzasadni dokonanie wpisu zarządu. Jednakże podstawą wpisu będzie zawsze umowa, a nie decyzja. 33