24 kwietnia 2007 roku minęło 214 lat od chwili nabycia krynickiego zdroju zwanego później "zdrojem głównym" oraz przyległych gruntów o powierzchni powyżej półtora hektara od czternastu krynickich włościan. Nabywcą został Franciszek Stix V. Saunbergen, komisarz obwodowy z Nowego Sącza. Jako przedstawiciel władz austriackiego Gubernium zobowiązany był do składania bieżących sprawozdań o stwierdzonych dobrach i zasobach przejętego terenu. W jednym z nich powiadamia władze zwierzchnie o głośnych już wówczas?krynickich zdrojach?. Właśnie owo sprawozdanie było powodem delegowania do Krynicy prof. Hacqueta, który miał wydać opinię o źródłach, niezwykłych ich właściwościach i wielkiej wartości. Rząd austriacki był zatem dobrze informowany przez swoich urzędników o bogactwach zagarniętego kraju. Znawcy uzdrowiskowej problematyki nie mają wątpliwości, iż z rządowego polecenia w latach 1788-1795 radca górniczy profesor Uniwersytetu Lwowskiego Baltazar Hacquet odbył podróże badawcze po Karpatach, których wynikiem było sprawozdanie ogłoszone w dziele pt.?neuste physicalische Reisen in den Jahren 1788-1795 durch die deutschen u. sarmatischen Karpathen? wydanego w 1796 roku w Norymberdze. Owo sprawozdanie zawiera pierwszy naukowy opis krynickiego zdroju i analizę jego wód. Fakt pobytu w Krynicy został odnotowany przez ówczesną administrację dóbr skarbowych z polecenia prefekta dóbr państwa Muszyna, rachunkiem kosztów podróży i 10-dniowego pobytu w Krynicy. Franciszek Stix V. Saunbergen, jak się okazało był tylko chwilowym nabywcą gruntów i źródeł. Zakupu dokonał jako osoba fizyczna, by nie wzbudzać zainteresowania nabywanym dobrem i zbyt niską jego ceną. Kwota ta mogła stanowić odpowiednie wynagrodzenie jedynie za grunt, a samo źródło oddane zostało praktycznie za darmo. Zawartą transakcję w kilka dni później zatwierdził komisarz Lulla w imieniu dyrekcji skarbowej w Starym Sączu. Tym samym sprzedaż stała się prawomocną. Pragnąc podkreślić historyczne znaczenie tamtego faktu warto zacytować zapis aktu nabycia gruntu, który znajdował się w zarządzie zdrojowym w Krynicy: Zapis, mocą którego my niżej na podpisie wyrażeni poddani wsi Krynicy F. R. Państwa Muszyńskiego z zezwolenia wysoko gruntownej Zwierzchności i stwierdzeniem Prześwietnego c.k. Urzędu Cyrkularnego Wiel. Imci Panu Komisarzowi Cyrkularnemu V. Stix niektóre części gruntu przy tutejszej wodzie kwaśnej, a właśnie od roli Sydorową zwanej, na niej też woda 1 / 9
kwaśna się znajduje, w płaszczyźnie na 1236 sążni kw. za 53 zł. polskie od roli Smerekowej poniżej tejże wody kwaśnej w płaszczyźnie na 1236 sążni kw. za 51 zł. polskich, od roli Pańkowej powyżej tejże studni w płaszczyźnie 1236 sążni kw. za 50 zł. polskich, zaś od roli Sowowej powyżej dopiero namienionego kawałka gruntu w płaszczyźnie na 1224 sążni za 50 zł. polskich. Razem 4920 sążni kw. za 204 zł. polskie. Mówię cztery tysiące dziewięćset dwadzieścia sążni kwadratowych gruntu z naszych rąk tak nazwanych Pomiarków za dwieście cztery złote polskie, wiecznymi czasy wypuszczamy i oraz rzeczoną kwotę kupna 204 zł. pol. jakośmy z rąk tegoż W. Imci P. Komisarza V. Stix gotowo rzetelnie odebrali, niniejszym kwitujemy. Działo się w Krynicy dnia 24 kwietnia 1793 roku. /tu podpisy 14 włościan krynickich/. Jako przytomny tego aktu kupna będący, podpisem mojej własnej ręki stwierdzam: Antoni Tylowicz z miasta Muszyny obywatel. W przytomności Urzędu Miejscowego Wójtowskiego: Piotr Petryszak, wójt. Paweł Petryszak, wójt teraźniejszy. /pieczęć na laku/. Komisarz Stix V. Saunbergen po nabyciu tegoż gruntu zajmuje się przede wszystkim uporządkowaniem najbliższego otoczenia źródła. Zabezpiecza je przed zalewem potoku Kryniczanka, budując tamy pozwalające na przesunięcie koryta potoku dalej od źródła. Wznosi na zakupionym gruncie pierwszy dom drewniany z trzema pokojami dla gości i stajnią dla zdrożonych koni. Stały się one zaczątkiem uzdrowiskowej infrastruktury. W roku 1797 komisarz odchodzi z Krynicy pozostawiając nabyte dobra, po zwrocie kosztów zakupu, zarządowi kameralnemu dóbr Muszyńkich. W nieodległym czasie wymieniony zarząd ogłasza licytację na wydzierżawienie krynickiego zdroju. Niestety, w przeciągu dwóch lat nie zgłasza się żaden dzierżawca, głównie z powodu braku urządzeń kąpielowych. W 1803 roku podejmuje decyzję o budowie domu z sześcioma pokojami oraz 9-komórkami łaziebnymi. Zawarł również umowę z Andrzejem Rothem na budowę karczmy i stajni murowanej kosztem 2596 zł.r. Dopiero wówczas znalazł się pierwszy dzierżawca - Jan Hecht, który objął zakład krynicki za roczną opłatą 251 zł.r. oraz dodatkowo 40 zł.r. za wyszynk wina. Niestety dzierżawa nie przynosiła spodziewanych dochodów i pomimo, iż umowa zawarta była na 12 lat, po roku dzierżawca porzucił Krynicę. Mała frekwencja powoduje, że Gubernium Galicyjskie przysyła komisję celem zdania sprawy ze stanu zdrojowiska. Komisja ta pod przewodnictwem profesora Uniwersytetu Krakowskiego, Schultesa przebywała w Krynicy od 8 do 14 października 1806 roku wydając stosowne projekty i rady jak należy urządzić uzdrowisko. Prof. Schultes dokonuje dokładnej analizy wody ze zdroju głównego, którą ogłasza drukiem w Wiedniu w 1807 roku. Opierając się na doświadczeniach uzdrowisk austriackich i czeskich, udzielił władzom galicyjskim fachowych rad dotyczących dalszego rozwoju zdrojowiska. Rady te zostały przyjęte a projekty stopniowo wprowadzane w życie. Najważniejszymi z nich 2 / 9
były: - budowa dróg łączących Krynicę z Nowym Sączem i Duklą - budowa nowych łazienek i domów mieszkalnych dla pensjonariuszy - ustanowienie stałego lekarza zdrojowego w Krynicy - nowe ocembrowanie zdrojów mineralnych - założenie parku i ustanowienie ogrodnika zakładowego - usypanie wzdłuż całej doliny wału obronnego przeciwko zalewowi Kryniczanki, który służyłby zarazem jako droga wiodąca do Muszyny - założenie fabryki kamionek, dla rozsyłki wody krynickiej. Komisja zalecała już wówczas utworzenie rejonu ochronnego dla zdroju głównego, zabraniając wszelkich robót ziemnych w odległości bliższej jak 150 kroków. 13 czerwca 1807 roku rząd wydaje reskrypt mówiący, iż urządzenia i budowle przeznaczone do celów leczniczych w Krynicy i wokoło niej uznaje się jako zakład kąpielowy. W 1808 roku powstała w Krynicy-Zdroju, pierwsza na ziemiach polskich rozlewnia wody mineralnej. Jej produkcja rozwijała się także w okresie międzywojennym, kiedy istniało w Polsce 9 rozlewni, butelkujących w 1935 roku. ok. 400 tys. litrów wody rocznie. Tak oto rodziła się Krynica jako uzdrowisko. Wielkim dobroczyńcą Krynicy był kolejny już profesor Uniwersytetu Krakowskiego /Jagiellońskiego/ dr Józef Dietl. Kierował on komisją zdrojową zwaną?wiekopomną?, która podjęła decyzję o rozbudowie Krynicy. Realizacje podjęto z wielkim rozmachem i już w roku 1857 odnotowano, że w posiadaniu rządowym znajduje się 17 obiektów zdrojowych z 57 pokojami dla kuracjuszy oraz z 28 łazienkami służącymi do celów zabiegowych. Ponadto w tym czasie powstało w Krynicy kilkanaście pensjonatów prywatnych. W roku 1866 powstał kompleks zakładów zabiegowo - leczniczych wg projektu Feliksa Księżarskiego. Do dzisiaj służą jako podstawa bazy zabiegowej Spółki Akcyjnej Uzdrowisko Krynica-Żegiestów oferując gamę zabiegów, w tym zabiegi hydroterapii? kąpiele mineralne, kąpiele perełkowe, wszystkie na bazie wód mineralnych oraz unikalne w skali europejskiej zabiegi tzw. suche kąpiele gazowe, wykorzystujące naturalny dwutlenek węgla, eksploatowany ze złóż Zubera oraz bogaty zestaw zabiegów borowinowych. W tym okresie staje się modne leczenie wodami tzw. kuracja pitna, wykorzystująca unikalne krynickie wody przede wszystkim Zdrój Główny, Jana, Słotwinkę, Mieczysława. Pozwolę sobie przytoczyć państwu fragment tekstu z roku 1873, który mówił, iż cierpienia wodą krynicką leczą: - niedokrewność wszelkiego rodzaju bez różnicy płci i wieku w ogóle, a w szczególności 3 / 9
blednica - długotrwałe nieżyty żołądka i kiszek na osłabieniu oparte - chroniczny nieżyt mieszkowy kiszek cienkich - nadto wody krynickie leczą drażliwość nerwową z wszelkimi jej odmianami tudzież zołzy i krzywice oparte na niedokrewności. Odpowiedzią na zainteresowanie lecznictwem uzdrowiskowym jest powstanie w roku 1869 w samym sercu krynickiego zdroju pijalni głównej. Pijalnia ta istniała równe 100 lat. Na jej miejscu wzniesiono obecną w 1971r. Pozostałe krynickie pijalnie to: pijalnia Jana wzniesiona w 1923 r. na miejscu wcześniejszych pawilonów nad zdrojami Jana i Józefa. Obecna pijalnia Słotwinka tzw. Pawilon Chiński - znajduje się w Parku Słotwińskim. Pierwotnie stanowiła zadaszenie zdroju głównego. Jest to najstarszy istniejący zabytkowy obiekt w Krynicy zbudowany w 1806r. Jednym z najpiękniejszych architektonicznie obiektów uzdrowiska do dzisiaj pozostaje Stary Dom Zdrojowy, wzniesiony w 1889 r. wg projektu Juliana Niedzielskiego i Jana Zawiejskiego z inicjatywy hrabiego Alfreda Potockiego, zwany niegdyś Dworcem Zdrojowym. Nazwa ta wynikła z faktu, iż przed Stary Dom Zdrojowy zajeżdżały niegdyś dorożki, dyliżanse dowożące kuracjuszy nawet z odległych regionów Polski przez Kraków, Bochnię, Nowy Sącz. Stary Dom Zdrojowy gościł w swoich podwojach wiele znanych osobistości świata kultury i polityki na czele z marszałkiem J. Piłsudskim, co zostało upamiętnione na frontonie obiektu pamiątkową tablicą. W jednej z najpiękniejszych sal balowych ówczesnej Rzeczypospolitej odbywały się największe i najwspanialsze bale i rauty, często na cześć przebywających w Krynicy znakomitych gości. Stopniowy wzrost zainteresowania lecznictwem uzdrowiskowym stworzył potrzebę budowania nowych obiektów sanatoryjnych i tak w latach 1923? 26 wg projektu Władysława Klimczaka powstają Nowe Łazienki Mineralne, w 1939r. wg proj. Witolda Minkiewicza? Nowy Dom Zdrojowy. Krynica na trwałe została zespolona z nazwiskiem Jana Kiepury w 1933 r., kiedy sławny tenor zbudował przy ul. Pułaskiego luksusowy pensjonat? Patria. 4 / 9
Uzdrowisko gościło w dobie swojego rozkwitu przedstawicieli wszystkich stanów i zawodów, luminarzy polskiej nauki, literatury i sztuki, którzy za słowami Stanisława Pagaczewskiego spotykali się u wód. Do nich zaliczymy Aleksandera Fredrę, Marię Konopnicką, Adama Asnyka, Józefa Ignacego Kraszewskiego, Jana Matejkę, Wincentego Pola, Stanisława Wyspiańskiego, Henryka Sienkiewicza, Aleksandra Gierymskiego, Artura Grottgera. W okresie międzywojennym bywali w Krynicy: Ludwik Solski, Helena Modrzejewska, którzy występowali w nieistniejącym już Teatrze Modrzewiowym. Na zaproszenie Jana Kiepury gościła w Patrii księżniczka holenderska Juliana. Tak znakomitych gości zawdzięczała Krynica doskonałej infrastrukturze leczniczej, hotelowej, sportowej i rekreacyjnej, czyniącą z niej najbardziej renomowany europejski kurort. Wiele by móc pisać o dobie rozkwitu uzdrowiska, również o jego trudnych momentach bo i takowe miały miejsce. Ogranicza je skromna powierzchnia? Wiadomości?. Okres powojenny zmienia Krynicę w sposób zasadniczy. Ta, która nosiła miano?perły polskich uzdrowisk? staje się zgrupowaniem ogromnej ilości sanatoriów, branżowych domów wczasowych, pensjonatów, prywatnych kwater. Stałe zwiększanie liczby osób pracujących w Krynicy, a poprzez to mieszkańców /budowa osiedli mieszkaniowych/ spowodowały zmianę i charakter spokojnego niegdyś kurortu, nadając mu cechy wielkomiejskie. Ostanie lata to wręcz przemysłowy bum na wody mineralne powodujący powstanie dziesiątków rozlewni. Okres przemian jakie mają miejsce w ostatnim 10-leciu zmienia oblicze jednego z najpiękniejszych polskich uzdrowisk. Oby te zmiany mogły służyć nie tylko kuracjuszom, również nam - mieszkańcom Krynicy -Zdroju. O historii i teraźniejszości Krynicy "perle polskich uzdrowisk" można by wiele pisać, wiele opowiadać. Jest to ziemia kryjąca w sobie jeszcze dużo tajemnic ziemia, która przechowała również sporo dowodów świadczących o bogatej i ciekawej historii. Bogactwem naturalnym tej ziemi są przede wszystkim wody mineralne. lecznicze właściwości wód mineralnych, znane i cenione od dawna znajdują się w centrum zainteresowania medycyny. Krynickie wody mineralne stanowią bogactwo kraju; przedstawiają wysoką wartość leczniczą i ekonomiczną. Ich działanie lecznicze zostało udowodnione długoletnią obserwacją empiryczną, a w miarę postępu nauk medycznych wielostronnymi badaniami fizykochemicznymi i klinicznymi. Na obszarze administracyjnym uzdrowiska Krynica aktualnie znajdują się 23 ujęcia wody, z tego 7 ujęć ("Zdrój Główny", "Słotwinka", "Jan", "Józef", "Mieczysław", "Tadeusz", " Zuber ") podaje się do kuracji pitnej (krenoterapii) lub używa do produkcji wody butelkowanej. Pozostałe ujęcia 5 / 9
dostarczają wody mineralne do leczenia wziewnego (inhalacje) oraz zabiegów w postaci kąpieli mineralnych kwasowęglowych. Kryniczanka - to krystaliczny dar natury, bijący z głębin ziemi na wprost Pijalni Głównej. Dzieje źródła tej wody sięgają 1745 roku. Pierwszej analizy wody dokonał profesor Uniwersytetu Lwowskiego Baltazar Haquet w 1796 roku. Kryniczanka to bardzo smaczna woda mineralna zalecana w celach zdrowotnych i profilaktycznych. Działa korzystnie na organizm; uspokajając odtruwa go i chroni przed działaniem stresów. Składniki zawarte w Kryniczance (w ilości około 2900 mg/dm ) plasują je na czołowym miejscu wśród krajowych wód mineralnych. Kryniczanka zawiera bioelementy potrzebne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu: sód, potas, lit, wapń, magnez, fluor MAGNEZ (Mg" - 73,20 mg/dm3) -reguluje czynności układu nerwowo-mięśniowego, - działa antystresowo oraz przeciwalergicznie, -jest niezbędnym składnikiem mięśni, zębów oraz kości, - zapobiega chorobom nowotworowym, zawałom miażdżycy naczyń krwionośnych, -pomaga usuwać metale ciężkie z organizmu. WAPŃ - (Ca" - 550,10 mg/dm3) -wchodzi w skład budowy zębów, kości oraz mięśni, -jest niezbędny w prawidłowym funkcjonowaniu układu mięśniowego oraz sercowego, -obniża poziom cholesterolu we krwi, -działa przeciwuczuleniowo. SÓD - (Na' - 59,50 mg/dm3) -steruje gospodarką wodną organizmu, -jest regulatorem ciśnienia osmotycznego, -ważny dla równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. POTAS (K' - 6,50 mg/dm3) -konieczny do normalnej pracy serca, -ma istotne znaczenie w produkcji białek i tłuszczów, -jest podstawowym składnikiem komórki. FLUOR ( F- 0,10 mg/dm') - chroni zęby przed próchnicą, -wchodzi w skład szkliwa zębów oraz tkanki kostnej. Słotwinka - Przewlekłe nieżyty przewodu pokarmowego, choroby wynikające z niedoboru magnezu, m.in.: nerwice, stany stresowe, choroby neurologiczne. Pomaga usunąć metale ciężkie z organizmu. Zuber - Leczenie nadkwasoty. Niezastąpiony w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Jego żółciotwórcze i żółciopędne działanie jest wykorzystywane w leczeniu wątroby i dróg żółciowych, obniża podwyższony poziom cukru we krwi-ma zastosowanie w leczeniu cukrzycy, łagodzi również przykre objawy nadużycia alkoholu. Jan - Bardzo moczopędna, idealna w leczeniu kamicy nerkowej. Stosujemy ją również w leczeniu innych schorzeń nerek i dróg moczowych oraz miażdżycy i cukrzycy, gdyż obniża poziom cholesterolu we krwi. 6 / 9
Co leczymy Korzystne warunki bioklimatyczne (duże nasłonecznienie, osłonięcie od wiatrów, duża zawartość ozonu w powietrzu), naturalny krajobraz (niski stopień urbanizacji), bogactwo wód mineralnych o wysokim stopniu mineralizacji, ponad 200?letnie tradycje przyrodolecznicze,charakterystyczny klimat o cechach klimatu podalpejskiego jak również atmosfera?spotkania u wód? umożliwiają proces regeneracji organizmu w szczególnie korzystnych warunkach. XIX?wieczna architektura, harmonijnie powiązana z zielenią dostarcza przeżyć estetycznych, zaś odpowiednie zagospodarowanie (liczna sieć ścieżek zdrowia o różnej skali trudności, kolej linowo- terenowa i gondolowa, kryte lodowisko, szlaki rowerowe i narciarskie) zapewnia atrakcyjny pobyt. Dysponujemy ponad 600 miejscami noclegowymi w obiektach położonych w centrum Krynicy-Zdroju. Bazą hotelową o wysokim standardzie (1, 2, i 3-osobowe pokoje z łazienką i prysznicem). Posiłki dietetyczne dostosowane do indywidualnych potrzeb klienta. Organizujemy: - pobyty sanatoryjne - pobyty weekendowe z odnową biologiczną - wczasy lecznicze - turnusy rehabilitacyjne Za sprawą wartości wód mineralnych jak również specyficznych walorów klimatu i krajobrazu w Krynicy-Zdroju leczy się następujące schorzenia: - choroby układu moczowego - choroby narządu ruchu - otyłość - choroby układu trawienia - układu nerwowego - choroby kobiece - cukrzycę - choroby serca i układu krążenia 7 / 9
Wieloletnie doświadczenie naszego personelu, wykwalifikowana kadra medyczna, szeroka baza zabiegowa, czyste powietrze, ciekawe tereny rekreacyjne i wiele innych propozycji, których nie sposób wymienić, a które czekają na Państwa w tym jednym z najpiękniejszych zakątków naszego kraju. ZABIEGI LECZNICZE W leczeniu stosuje się szeroki wachlarz zabiegów? wykonywanych przez 7 dni w tygodniu. - Hydroterapeutyczne (kąpiele mineralne z zawartością CO2 pochodzenia naturalnego, masaże podwodne, masaże wirowe, bicze szkockie, kąpiele perełkowe, kąpiele czterokomorowe) - Borowinowe (okłady, tampony, pełne zawijania, galwanoborowina) - Elektrolecznicze (interdyn, diadynamik, jonoforeza, terapuls) - Światłolecznicze (laser, lampy sollux, Bio-V) - Magnetoterapię (magnetotron) - Fonoterapię (ultradźwięki) - Inhalacje - Krioterapię - Kinezyterapię (gimnastyka indywidualna, zbiorowa i specjalistyczna na przyrządach: UGUL, ergometry - Mechanoterapię (masaż suchy klasyczny i segmentarny, terapia manualna, aquavibron) - Basen kąpielowy - Zajęcia psychoterapeutyczne KLIMAT W leczeniu klimatycznym wykorzystuje się możliwość stosowania tych bodźców, których niedobór lub brak stał się przyczyną choroby. Klimat Krynicy zaliczany jest do klimatu górskiego, typowego dla dolin i kotlin śródgórskich. Na uwagę zasługuje duże zróżnicowanie warunków bioklimatycznych na terenie samej Krynicy, co zalicza się do pozytywnych cech uzdrowiska-z uwagi na możliwość wykorzystywania różnych bodźców do celów leczniczych. Podstawowym bodźcem klimatycznym jest niska zawartość tlenu w powietrzu, będąca przyczyną aklimatyzacji, która pomimo początkowo wzmożonych dolegliwości wzmacnia 8 / 9
odporność na inne czynniki obciążające i chorobotwórcze. Działanie bodźcowe tonizuje ujemne skutki domestyfikacji. Wpływa korzystnie na organizm ludzki poprzez: - pobudzenie szpiku kostnego do produkcji krwinek czerwonych - wzmożenie wentylacji płuc - odsunięcie od szkodliwego wpływu niekorzystnych czynników - pobudzenie mechanizmów odpornościowych. Dodatkowym atutem jest czyste powietrze zawierające znaczną ilość ozonu i olejków eterycznych roślin o działaniu bakteriobójczym i uodparniającym. Dobroczynny wpływ ma wysoki stopień zalesienia wpływając kojąco na psychikę, stwarzając lepsze warunki do pełnego wypoczynku. 9 / 9