Dr Marek Rubnikowicz Toruń Muz. Okr. Dr Krzysztof Nierzwicki Dr Andrzej Mycio Toruń UMK Nad złoto cenniejsze... Skarby Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w toruniu Wystawa pod tym tytułem, prezentująca najcenniejszą część zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, miała miejsce w toruńskim Ratuszu Staromiejskim w dniach od 14 czerwca do 12 lipca 2015 r. Pierwotnie wystawę zaplanowano w okresie od 14 do 30 czerwca, jednak z uwagi na duże zainteresowanie przedłużono ją o kolejne 12 dni. Wernisaż wystawy był wraz z uroczystym posiedzeniem Senatu UMK głównym wydarzeniem obchodów 70-lecia Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Organizatorami wystawy była Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu oraz Muzeum Okręgowe w Toruniu. Jej kuratorami byli dyrektor Biblioteki Krzysztof Nierzwicki oraz dyrektor Muzeum Marek Rubnikowicz. Obok społeczności akademickiej z Senatem UMK i rektorem Uczelni Andrzejem Tretynem uroczystość otwarcia wystawy swoją obecnością uświetnili także: prezydent Torunia Michał Zaleski, biskup diecezjalny toruński Andrzej Suski, posłanka Anna Sobecka oraz przewodniczący Rady Miasta Torunia Marcin Czyżniewski, oraz wiele innych znakomitości miasta i regionu. Zaprezentowane na wystawie kodeksy do II wojny światowej należały do Państwowej i Uniwersyteckiej Biblioteki w Królewcu, a prawie wszystkie w XVI w. były własnością ostatniego wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego i pierwszego księcia Prus, Albrechta Hohenzollerna. Pod koniec wojny Niemcy ewakuowali je z Królewca w celu ochrony przed bombardowaniami alianckimi m.in. do Karwin i Słobit leżących koło Pasłęka. Do Torunia książki te trafiły w 1946 r., już ze zbiornicy książek w Pasłęku, w ramach przejmowania tak zwanych zbiorów zabezpieczonych, czyli głównie księgozbiorów byłych niemieckich bibliotek znajdujących się na terenach Ziem Odzyskanych. 132 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)
Najważniejszą częścią wystawy była Srebrna Biblioteka księcia Albrechta Hohenzollerna i jego drugiej żony Anny Marii, która została zaprezentowana w przestrzeni Sali Królewskiej. Na wystawie znalazło się 15 z pierwotnie liczącej 20 opraw kolekcji, które powstały w okresie 1545-1562. 12 opraw pochodzi ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu, natomiast trzy pozostałe są dzisiaj własnością Biblioteki Narodowej w Warszawie, Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu oraz Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Zbiór ten odznacza się wysokimi walorami artystycznymi, stanowi jeden z najcenniejszych zabytków złotnictwa epoki renesansu. Jest zjawiskiem unikatowym, nie znamy bowiem drugiej tak dużej kolekcji książek oprawionych w srebro. Oprócz srebra, które dominuje w oprawach, użyto także żelaza, mosiądzu oraz złota. Kompozycje figuralne przedstawione na oprawach są najczęściej scenami zaczerpniętymi z Pisma Świętego. Z przedstawień świeckich należy przede wszystkim zwrócić uwagę na wizerunki księcia Albrechta, które miały podkreślić rangę i pozycję władcy oraz jego rodu. Dekoracje srebrnych opraw noszą wyraźne cechy zapożyczeń i wpływów grafiki oraz plastyki niemieckiej, niderlandzkiej, a także włoskiej. Jest to jednak specyfika tego gatunku, gdzie o poziomie dzieła świadczy nie oryginalność przedstawienia, ale kunszt jego wykonania. Typowa dla swojego okresu, a mianowicie czasu reformacji, jest treść książek, które kryją srebrne oprawy, w sumie 27 druków i jeden rękopis, z lat 1545-1557. Znajdziemy tu przede wszystkim prace Marcina Lutra, Jana Brenza, Erazma Sarceriusa, Veita Dietricha oraz Filipa Melanchtona. Dominacja wśród druków Srebrnej Biblioteki prac Lutra jest zrozumiała, był on bowiem nie tylko Wielkim Reformatorem, ale także przyjacielem księcia Albrechta. Druki w srebrnych oprawach nie były czytane, książęca para posiadała ich duplikaty oprawione w deski i skórę, z których można było wygodnie korzystać. Srebrna kolekcja służyła wyłącznie celom reprezentacyjnym, miała dodać blasku rezydencji książęcej w Królewcu. W hallu przed Salą Królewską zaprezentowano natomiast efektowne kodeksy rękopiśmienne, rzadkie gotyckie i renesansowe oprawy oraz iluminowane inkunabuły i druki XVI-wieczne. Wśród prezentowanych kodeksów znalazły się tomy z prywatnej biblioteki księcia Albrechta (Kammerbibliothek) humanisty, mecenasa uczonych, gorliwego zwolennika Lutra i jego reformy, a także bezcenne rękopisy z bibliotek konwentów krzyżackich i bibliotek kapitulnych, które książę Albrecht zgromadził w otwartej w 1540 r. dla publiczności bibliotece zamkowej (Bibliotheca Nova). Do biblioteki zamkowej należały m.in. bogato iluminowana Apokalipsa Heinricha von Hesler oraz egzemplarz pierwszego wydania dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium libri VI (Norimbergae, 1543), który zapewne stanowił dar kanonika warmińskiego Jerzego Donnera dla księcia Albrechta. Obecnie rękopisy i stare druki z Królewca stanowią część wspólnego, polsko-niemieckiego dziedzictwa kulturowego. Udostępniane stopniowo w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej służą wszystkim zainteresowanym historią i kulturą zachodniej i środkowo-wschodniej Europy. Fotografie wykonał Piotr Kurek Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15) 133
134 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)
Michał Zaleski Prezydent Torunia, dr Krzysztof Nierzwicki,... Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15) 135
Bp Andrzej Wojciech Suski Ordynariusz Diecezji Toruńskiej,... 136 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)
Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15) 137
138 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)
Katalogi zbiorów specjalnych Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15) 139
140 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)