RAPORT DOT. SKALI ZJAWISKA PRZEMOCY W RODZINIE I PRZECIWDZIAŁANIA MU NA TERENIE WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO w 2012 r. (na podstawie danych przekazanych Wojewodzie Lubuskiemu przez służby i instytucje w ramach realizowanego monitorowania Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie) Wydział Polityki Społecznej Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego Gorzów Wlkp., 2013r.
Spis treści: Wstęp s. 3 I. INFORMACJA O DZIAŁANIACH LUBUSKIEJ POLICJI - analiza i wnioski z realizacji procedury Niebieskie Karty s. 4 II. DZIAŁANIA PROKURATUR OKRĘGOWYCH W GORZOWIE WLKP. I W ZIELONEJ GÓRZE statystyki dotyczące przestępstwa stosowania wobec rodziny przemocy lub groźby bezprawnej s. 12 III. DZIAŁALNOŚĆ SĄDÓW na podstawie informacji złożonych przez Sądy Okręgowe w Gorzowie Wlkp. i Zielonej Górze. s. 16 IV. DZIAŁALNOŚĆ LUBUSKICH PLACÓWEK OŚWIATOWYCH na podstawie informacji udzielonych przez Kuratorium Oświaty w Gorzowie Wlkp.. s. 19 V. REALIZACJA ZADAŃ ZWIĄZANYCH Z PRZECIWDZIAŁANIEM PRZEMOCY W RODZINIE PRZEZ LUBUSKIE JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE POMOCY SPOŁECZNEJ na podstawie sprawozdawczości kierowanej do LUW oraz działań nadzorczo kontrolnych służb Wojewody Lubuskiego.. s. 23 1. Podstawy prawne przeciwdziałania przemocy w rodzinie.s. 23 2. Formy pomocy udzielanej przez gminy i powiaty osobom dotkniętym przemocą w rodzinie i liczba korzystających z tej pomocy (na podstawie sprawozdań z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie za 2011 i 2012 r.).. s. 24 3. Oddziaływania wobec sprawców przemocy w rodzinie podejmowane przez gminy i powiaty s. 27 4. Działalność zespołów interdyscyplinarnych oraz realizacja procedury Niebieskie Karty (na podstawie Sprawozdania jednorazowego infor_przemoc2013)... s. 32 5. Aktywność Samorządu Województwa Lubuskiego na podstawie informacji Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Zielonej Górze...s. 33 6. Działalność nadzorczo kontrolna służb Wojewody Lubuskiego nad jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie...s. 35 2
Wstęp W ramach monitorowania realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie zgodnie z art. 7 ust.1 pkt 4 ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz.1493 z póź. zm.), Wojewoda Lubuski zwrócił się do następujących służb i instytucji: Komendanta Wojewódzkiego Policji z prośbą o udostępnienie wyników analizy Niebieskich Kart założonych przez lubuskich policjantów oraz informację nt. przedsięwzięć podejmowanych przez lubuską Policję na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, Prokuratorów Okręgowych Prokuratur Okręgowych w Gorzowie Wlkp. i Zielonej Górze z prośbą o udostępnienie danych dotyczących działań podejmowanych wobec osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa związanego ze stosowaniem przemocy w rodzinie, oraz o udzielenie informacji na temat innych przedsięwzięć podejmowanych przez Prokuratury na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, Prezesów Sądów Okręgowych w Gorzowie Wlkp. i Zielonej Górze z prośbą o udostępnienie statystyk dotyczących orzeczeń wydanych w 2012r. wobec osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa znęcania się nad rodziną, sprawców skazanych za to przestępstwo, orzeczonych środków karnych oraz środków probacyjnych w związku z tym przestępstwem, jak również informację na temat przedsięwzięć podejmowanych na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, Lubuskiego Kuratora Oświaty z prośbą o udzielenie informacji na temat przedsięwzięć podejmowanych w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie realizowanych przez placówki oświaty, Marszałka Województwa Lubuskiego z prośbą o udzielenie informacji nt. podejmowanych przez Samorząd Województwa Lubuskiego przedsięwzięć w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Nadesłane odpowiedzi, jak również analiza sprawozdań i informacji nadesłanych przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej oraz wyniki działań nadzorczo kontrolnych Wojewody Lubuskiego posłużyły do sporządzenia zbiorczej informacji nt. różnokierunkowych działań podjętych przez lubuskie służby i instytucje w zakresie reagowania, ograniczania i przeciwdziałania zjawisku przemocy w rodzinie na terenie województwa lubuskiego. 3
I INFORMACJA O DZIAŁANIACH LUBUSKIEJ POLICJI z realizacji procedury Niebieskie Karty - analiza i wnioski W celu oceny poziomu realizacji procedury interwencji Policji wobec przemocy w rodzinie pn. Niebieskie Karty w 2012 roku przez poszczególne jednostki KPP/KMP woj. lubuskiego, a także oceny zagrożenia przemocą domową w woj. lubuskim, przeprowadzono analizę danych statystycznych obejmujących 2012 rok w porównaniu z danymi z roku 2011. W analizie wykorzystano dane zawarte w Formularzu Nr III/8: liczba wypełnionych formularzy Niebieska Karta A przez Policję, liczba osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie, liczba osób, co do których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, w tym pod wpływem alkoholu, liczba zatrzymanych osób, co do których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, liczba dzieci umieszczonych u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej, liczba przypadków poszczególnych rodzajów przemocy, rodzaje pomocy udzielonej osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie oraz dane statystyczne z systemu Temida dotyczące liczby postępowań wszczętych, zakończonych i przestępstw stwierdzonych z art. 207 Kodeksu karnego. 1 Analiza danych statystycznych 1. Liczba interwencji Policji wobec przemocy w rodzinie W woj. lubuskim w 2012 roku policjanci wypełnili 2 294 formularzy Niebieska Karta A. W porównaniu z rokiem poprzednim, liczba wypełnionych formularzy spadła o 20 %. Liczba wypełnionych "Niebieskich Kart" przez Policję 20% 2860 2294 Wykres 1 2011 rok 2012 rok 1 Art. 207. 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5; 2. Jeżeli czyn określony w 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10; 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. 4
Spośród wszystkich wypełnionych przez Policję formularzy Niebieska Karta A w 2012 r. w woj. lubuskim, większość (1.960 87%) wszczynała procedurę Niebieskie Karty, tzn. była sporządzona po raz pierwszy w danej rodzinie. 13% (334) formularzy dotyczyło kolejnych przypadków przemocy w rodzinie w trakcie trwającej procedury. formularze wszczynające procedurę 85% formularze dot. kolejnych przypadkó w Wykres 2 2. Miejsce wypełnienia formularzy Niebieska Karta A Osoby, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie w większości zamieszkują miasta. 59% (1.362) formularzy Niebieska Karta A policjanci wypełnili w miastach, natomiast 41% (932) na wsi. Wynika to z większej liczebności mieszkańców miast niż wsi. Miejsce sporządzenia formularza "NK- A" wieś 41% miasto 59% Wykres 3 W porównaniu z 2011 rokiem, wzrosła liczba interwencji Policji wobec przemocy w rodzinie na wsiach i zmniejszyła się w miastach o 3 punkty procentowe. Należy zaznaczyć, że biorąc pod uwagę liczebność mieszkańców miast i wsi w woj. lubuskim, odsetek liczby Niebieskich Kart w stosunku do liczby mieszkańców miast wynosi 0,21% i jest mniejszy niż odsetek liczby Niebieskich Kart w stosunku do liczby mieszkańców wsi, który wynosi 0,25%. Oznacza to, że w większej, choć nieznacznie, grupie mieszkańców wsi niż miast zostały wypełnione formularze Niebieska Karta A. 5
3. Charakterystyka osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie W 2012 roku w woj. lubuskim zanotowano 3.372 osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie, co stanowi spadek o 26% w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego. Zdecydowaną większość spośród osób pokrzywdzonych przemocą stanowią kobiety 65% (2.180). Mężczyźni w grupie pokrzywdzonych stanowią 9% (314). Odsetek ten zmniejszył się o 2 punkty procentowe w ciągu roku. W wyniku przemocy domowej pokrzywdzonych zostało 878 osób małoletnich do 18 roku życia, co stanowi 26% w stosunku do ogółu pokrzywdzonych (spadek o 2 punkty procentowe). małoletni mężczyźni kobiety 1257-28% 878-26% 503-11% 314-9% 2011 rok 2012 rok 2773-61% 2180-65% Wykres 4 Wśród pełnoletnich osób pokrzywdzonych przemocą w rodzinie większość to osoby od 19 do 65 roku życia 95%, t.j. 2.360 osób. Osoby starsze, od 66 roku życia, stanowią 5%, tj. 134 osoby. Pokrzywdzeni według wieku od 19 do 65 lat 95% od 66 lat 5% Wykres 5 Wśród kobiet, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie 95% (2.073) stanowią osoby od 19 do 65 roku życia, natomiast wśród mężczyzn 91% (287). 6
Osoby starsze, w wieku od 66 lat, pokrzywdzone przemocą w 2012 r. w woj. lubuskim to w większości kobiety 107 osób (80% ogółu pokrzywdzonych powyżej 66 roku życia), mężczyźni stanowią 20% pokrzywdzonych powyżej 66 lat, tj. 27 osób. Pokrzywdzeni według płci i wieku od 19 do 65 lat od 66 lat mężczyźni kobiety 287 27 2073 107 Wykres 6 W 2012 r. w woj. lubuskim po interwencjach Policji wobec przemocy w rodzinie 4 dzieci zostało umieszczonych u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej. 4. Charakterystyka osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie W 2012 r. w woj. lubuskim zanotowano 2.303 osoby, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, co stanowi spadek w stosunku roku ubiegłego o 20%. Wśród nich największą grupę stanowili mężczyźni 93% (2.143). Kobiety stosowały przemoc w 7% przypadków (156). W 4 przypadkach (0,2%) osobami stosującymi przemoc były osoby nieletnie. W porównaniu z 2011 rokiem zwiększył się nieznacznie udział kobiet w grupie osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie o 1 pkt procentowy. nieletni mężczyź ni kobiety 8-0% 4-0% 170-6% 156-7% 2691-94% 2143-93% 2011 rok 2012 rok Wykres 7 7
Podczas interwencji Policji wobec przemocy w rodzinie zatrzymane zostały 1.073 osoby, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, co stanowi 47% wszystkich zanotowanych sprawców przemocy. W porównaniu z 2011 r. zatrzymano o 3 punkty procentowe mniej sprawców. Wykres 8 Zatrzymanie osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie 47% - 1073 os. zatrzymani sprawcy przemocy sprawcy przemocy (ogółem) W większości przypadków (1.408-61%) osoby wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie były pod wpływem alkoholu, z czego 97% (1.359) stanowili mężczyźni, a 3% (49) kobiety. W porównaniu z analogicznym okresem roku ubiegłego, udział sprawców działających pod wpływem alkoholu w ogólnej liczbie sprawców spadł o 3 punkty procentowe. Stan trzeźwości osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie pod wpływem alkoholu 61% trzeźwi 39% Wykres 9 371 osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie zostało przewiezionych do izb wytrzeźwień, w tym 4% (16) kobiet i 96% (355) mężczyzn. Natomiast do policyjnych pomieszczeń dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych do wytrzeźwienia zostało przewiezionych 701 osób, w tym 3% (18) stanowiły kobiety, a 97% (683) - mężczyźni. 8
Osoby przewiezione do IW/PDOZ kobiety mężczyźni Wykres 10 96% 97% 4% 3% izby wytrzeźwień PDOZ 5. Liczba przypadków poszczególnych rodzajów przemocy W 2012 r. w woj. lubuskim funkcjonariusze Policji zanotowali 4.669 przypadków poszczególnych rodzajów przemocy. Najwięcej przypadków przemocy psychicznej 2.178 (46%), w dalszej kolejności fizycznej 1.762 (38%) i innego rodzaju zachowań (w tym: niszczenie/uszkodzenie mienia, zabór/przywłaszczenie mienia, groźba karalna/znieważenie, zmuszanie do picia alkoholu, zażywania środków odurzających lub inne działania) 698 (15%). Najmniej ujawniono przypadków przemocy seksualnej 31 (1%). Liczba rodzajów przemocy innego rodzaju zachowania 698-15% seksualna 31-1% psychiczna fizyczna 2178-46% 1762-38% Wykres 11 6. Rodzaje pomocy udzielonej osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą. W wyniku interwencji Policji wobec przemocy w rodzinie w 2012 r. w woj. lubuskim 11 osobom, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą udzielono pomocy w postaci umieszczenia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, 9
4 osoby zostały umieszczone w szpitalu, 14 osobom udzielono pomocy medycznej oraz 95 innego rodzaju pomocy. Żadnej osoby nie umieszczono w ośrodku wsparcia, ośrodku interwencji kryzysowej lub domu dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży. 7. Liczba postępowań przygotowawczych oraz przestępstw stwierdzonych z art. 207 k.k. W województwie lubuskim w 2012 r. wszczęto 1.190 postępowań przygotowawczych z art. 207 k.k., zakończono 1.196, natomiast stwierdzono 664 przestępstw z art. 207 k.k. W porównaniu z 2011 r. liczba postępowań wszczętych i zakończonych wzrosła (dynamikę przedstawia poniższa tabela). Zwiększyła się również liczba przestępstw stwierdzonych o 12%. Liczba postępowań przygotowawczych oraz przestępstw stwierdzonych z art. 207 k.k. okres postępowania wszczęte postępowania zakończone przestępstwa stwierdzone 2011 rok 1.121 1.112 592 2012 rok 1.190 1.196 664 dynamika 106,2 107,6 112,2 Liczba wszczętych postępowań przygotowawczych i przestępstw stwierdzonych z art. 207 k.k. systematycznie rośnie od trzech lat. Największy wzrost można zaobserwować w liczbie przestępstw stwierdzonych. Liczba postęp. przygotow. i przestępstw stw. z art. 207 k.k 2010 r. 2011 r. 2012 r. wszczęte zakończone stwierdzone 10
Podsumowanie W 2012 r. w woj. lubuskim zmniejszyła się liczba wypełnionych przez Policję formularzy Niebieska Karta - A o 20%. Zdecydowana większość (87%) formularzy Niebieska Karta A wypełnionych przez Policję wszczynała procedurę Niebieskie Karty, tzn. była sporządzona po raz pierwszy w danej rodzinie. Większość (59%) formularzy Niebieska Karta A policjanci wypełnili w miastach. Jednak biorąc pod uwagę liczebność mieszkańców miast i wsi w woj. lubuskim, w nieco większej (o 0,04 punkty procentowe) grupie mieszkańców wsi niż miast zostały wypełnione formularze Niebieska Karta A. Zdecydowaną większość spośród osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie stanowią kobiety (65%). W porównaniu do poprzedniego roku zmniejszył się o 2 punkty procentowe odsetek mężczyzn w grupie pokrzywdzonych. Wśród osób, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie zdecydowaną większość (95%) stanowią osoby od 19 do 65 roku życia. 5% wśród ogółu pokrzywdzonych to osoby w wieku 66 lat i starsze. W wyniku interwencji Policji wobec przemocy w rodzinie w 2012 r. w woj. lubuskim 124 osobom, co do których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą udzielono pomocy w postaci umieszczenia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, umieszczenia w szpitalu, udzieleniu pomocy medycznej oraz innego rodzaju pomocy. Wśród osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie największą grupę stanowili mężczyźni (93%). Kobiety stosowały przemoc w 7% przypadków, natomiast w 4 przypadkach (0,2%) osobami stosującymi przemoc były osoby nieletnie. W porównaniu z 2011 rokiem, liczba zatrzymanych osób, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie zmniejszyła się o 3 punkty procentowe i wyniosła 47%. W większości przypadków (61%) osoby wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie były pod wpływem alkoholu, to mniej o 3 punkty procentowe niż w 2011 r. Funkcjonariusze Policji lubuskiej w 2012 r. zanotowali najwięcej przypadków przemocy psychicznej (46%). Na podstawie statystyk można stwierdzić wzrost efektywności pracy Policji w zakresie wszczynania postępowań przygotowawczych z art. 207 k.k. Ich liczba, w porównaniu z 2011 r. zwiększyła się o 6,2%. Jeszcze większemu wzrostowi uległa liczba przestępstw stwierdzonych z art. 207 k.k. o 12,2%. 11
II DZIAŁANIA PROKURATUR OKRĘGOWYCH W GORZOWIE WLKP. I W ZIELONEJ GÓRZE statystyki dotyczące przestępstwa stosowania wobec rodziny przemocy lub groźby bezprawnej Prokuratura Okręgowa w Gorzowie Wlkp. W 2012 r. Na terenie działania Prokuratur Rejonowych Okręgu Gorzowskiego 200 osób zostało oskarżonych o przestępstwa popełnione wobec członka rodziny z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej. 68% postępowań w zakresie spraw dotyczących przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie umorzono lub zostało zakończonych odmową wszczęcia postępowania przygotowawczego. W odniesieniu do 34 podejrzanych o przestępstwa popełnione wobec członka rodziny z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej prokurator wniósł do sądu wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania i wszystkie te wnioski zostały przez sąd rozpatrzone pozytywnie. Wobec 19 podejrzanych o ww. przestępstwo, tytułem środka zapobiegawczego nakazano opuszczenie lokalu zamieszkiwanego wspólnie z pokrzywdzonymi (na podst. art. 275a 3 kpk), natomiast wobec 13 podejrzanych zastosowano dozór Policji z jednoczesnym zobowiązaniem do powstrzymywania się od kontaktu z pokrzywdzonym (na podst. art. 275 2 kpk). W odniesieniu do 5 oskarżonych o stosowanie przemocy wobec członka rodziny prokurator wniósł do sądu o orzeczenie obowiązku powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania lub zakaz zbliżania się do określonych osób, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu lub nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, które to obowiązki lub nakazy mogły być połączone z obowiązkiem zgłaszania się do Policji (na podst. art. 41a 1 i 2 kk). Wobec 135 oskarżonych o przestępstwo stosowania przemocy w rodzinie prokurator wnosił do sądu o orzeczenie obowiązków związanych z poddaniem sprawcy próbie w sytuacji zawieszenia wykonania kary, określonych w kodeksie karnym, w tym: w 62 przypadkach dotyczyły one powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających (art. 72 1 pkt. 5 kk), w 51 przypadkach - innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa. (art. 72 1 pkt. 8 kk), w 9 przypadkach było powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym 12
lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób, (art. 72 1 pkt. 7a kk), w 8 sprawach chodziło o poddanie się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym (art. 72 1 pkt. 6 kk), zaś w 5 przypadkach wnoszono o opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 72 1 pkt. 7b kk). W przypadku składania przez prokuratorów wniosków o warunkowe umorzenie postępowania karnego wobec osób oskarżonych o przestępstwo stosowania przemocy w rodzinie, w ani jednym przypadku nie wnioskowali oni o jednoczesne nałożenie na sprawcę zobowiązania do naprawienia szkody w całości albo w części ani nałożenie ww. obowiązków czy orzeczenie świadczenia pieniężnego lub nawiązki (zgodnie z art. 67 3 kk). Prokuratura Okręgowa w Zielonej Górze W 2012 r. w prokuraturach okręgu zielonogórskiego odnotowano łącznie 1136 postępowań przygotowawczych, których przedmiotem było przestępstwo znęcania się nad rodziną (art. 207 kk). 559 osób było podejrzanych o popełnienie tego przestępstwa, z czego wobec 110 prokuratorzy wnieśli do sądów wnioski o zastosowanie tymczasowego aresztowania (w odniesieniu do 95 z nich sędziowie zastosowani areszt tymczasowy), wobec 54 podejrzanych zastosowano dozór Policji z jednoczesnym zobowiązaniem do powstrzymania się od kontaktu z pokrzywdzonymi (art. 275 2 kpk), wobec 31 osób prokuratorzy zastosowali dozór Policji pod warunkiem opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 275 3 kpk), 29 podejrzanym nakazano tytułem środka zapobiegawczego opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 275a 1 kpk). O przestępstwo stosowania przemocy wobec członków rodziny oskarżono 505 osób. Wobec 198 oskarżonych prokuratorzy wnosili do sądów o orzeczenie obowiązków określonych w kodeksie karnym dotyczących: powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających 148 osób, poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym 34 osoby, powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, powstrzymania się od kontaktowania się lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób 4 osoby, opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym 12 osób oraz innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa 19 osób (art. 72 1 pkt. 5-8). W odniesieniu do 5 oskarżonych 13
o stosowanie przemocy wobec członka rodziny prokurator wniósł do sądu o orzeczenie obowiązku powstrzymywania się od przebywania w ok. w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania lub zakaz zbliżania się do określonych osób, zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu lub nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, które to obowiązki lub nakazy mogły być połączone z obowiązkiem zgłaszania się do Policji (na podst. art. 41a 1 i 2 kk), natomiast wobec 1 oskarżonego prokurator składając wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego wobec osób oskarżonych o przestępstwo stosowania przemocy w rodzinie, wnioskował o jednoczesne założenie na sprawcę zobowiązania do naprawienia szkody w całości albo w części ani nałożenie ww. obowiązków czy orzeczenie świadczenia pieniężnego lub nawiązki (zgodnie z art. 67 3 kk). Przedsięwzięcia Prokuratury Okręgowej w Zielonej Górze o charakterze profilaktycznym i organizacyjnym: wdrażanie do codziennej praktyki prokuratorów wytycznych Prokuratora Generalnego z 21 listopada 2011 r. ustalających zasady postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych Prokuratury w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, realizacja programu autorskiego pn. Niebieska Tarcza, którego zadaniem było wypracowanie interdyscyplinarnego systemu współdziałania wszystkich instytucji zobowiązanych do zapewniania rodzinie bezpieczeństwa oraz ochrony prawnej dla ofiar, wydanie przez Prokuratora Okręgowego polecenia kierownikom podległych jednostek, aby sprawy dot. przemocy w rodzinie były przydzielane prokuratorom o doświadczeniu w tym zakresie, specjalizującym się w tej tematyce, opracowanie metod postępowania w sprawach dot. przemocy w rodzinie polegających na: kierowaniu w drastycznych sytuacjach do sądów wniosków o zastosowanie tymczasowego aresztowania, orzekaniu wobec sprawców zakazu zbliżania się, nakazu opuszczenia lokalu, aktywnym udziale prokuratorów w postępowaniu sądowym, wykonawczym i kontroli sprawowania nadzoru kuratorskiego, sygnalizacji kierowanej do ośrodków pomocy społecznej i sądów Wydziałów Rodzinnych i Nieletnich w każdym przypadku, gdy ofiarą przemocy jest dziecko, inicjowaniu udziału prokuratora w postępowaniach cywilnych i administracyjnych dot. ofiar przemocy w rodzinie, przyjęcie rozwiązań organizacyjnych w kierunku unikania wtórnej wiktymizacji podczas przesłuchań ofiar przemocy, 14
uruchomienie specjalnego numeru telefonu przeznaczonego do szybkiego kontaktu ofiar przemocy w rodzinie z prokuratorem, podjęcie prac w kierunku przygotowania w siedzibach prokuratur pomieszczeń dla dzieci w czasie wykonywania czynności procesowych z rodzicem, udział prokuratora Prokuratury Okręgowej w konferencji zorganizowanej przez Towarzystwo Ochrony Rodziny w Zielonej Górze pn. Problemowo i interdyscyplinarnie wobec przemocy w dniu 7 grudnia 2012 r. wystąpienie Prokuratora Okręgowego podczas konferencji 17 grudnia 2012r. pn. Lubuskie wobec przemocy, w którym zaprezentował on dane statystyczne nt. przemocy w rodzinie z punktu widzenia Prokuratury, działania Prokuratury, problemy związane z interwencją wobec przemocy oraz wnioski, współpraca prokuratorów jednostek okręgu zielonogórskiego z właściwymi jednostkami samorządu terytorialnego oraz organizacjami pozarządowymi w zakresie programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 15
III DZIAŁALNOŚĆ SĄDÓW NA PODSTAWIE INFORMACJI ZŁOŻONYCH PRZEZ SĄDY OKRĘGOWE W GORZOWIE WLKP. I ZIELONEJ GÓRZE Sąd Okręgowy w Gorzowie Wlkp. W 2012 r. Sądy Rejonowe okręgu gorzowskiego (SR w Gorzowie Wlkp., SR w Słubicach, SR w Sulęcinie, SR w Międzyrzeczu oraz SR w Strzelcach Krajeńskich) osądziły łącznie 189 osób za czyny kwalifikowane jako przemoc w rodzinie (wg art. 2 pkt. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r., Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.), z czego najwięcej 118 osób, za znęcanie się nad członkiem rodziny (art. 207 kk). W wyniku tych przestępstw zostało poszkodowanych 230 osób, w tym: 108 kobiet, 82 małoletnich i 40 mężczyzn. Ogółem za stosowanie przemocy w rodzinie skazano 176 osób, wobec 9 osób umorzono postępowanie (w tym wobec 3 warunkowo), zaś 4 uniewinniono. Spośród 176 osób skazanych, zdecydowana większość 165 osób, została skazana na karę pozbawienia wolności, w tym najwięcej 108 osób w wymiarze od 6 mies. do roku. 86% wszystkich kar pozbawienia wolności zostało warunkowo zawieszone. Spośród pozostałych skazanych: 6 osób zostało skazanych na karę ograniczenia wolności a 5 na karę grzywny. Przed zapadnięciem wyroku 7 osób zostało tymczasowo aresztowanych. 31 osób skazano z uwzględnieniem wniosku prokuratora z art. 335 1 kpk, w myśl którego może on dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o wydanie wyroku i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych w Kodeksie karnym za przypisany mu występek, bez przeprowadzenia rozprawy, jeżeli okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte. Natomiast w odniesieniu do 17 skazanych sąd uwzględnił wniosek określony w art. 387 1 kpk, w myśl którego do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania na rozprawie głównej oskarżony, któremu zarzucono występek może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Sądy rejonowe okręgu gorzowskiego orzekły wobec skazanych środki karne polegające na zakazie kontaktowania się z określonymi osobami i zakazie zbliżania się do określonych osób (art. 39 pkt 2bkk) w łącznej liczbie 6 przypadków, zaś w 4 przypadkach środek karny polegający na nakazie opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Wśród orzeczonych obowiązków probacyjnych dominował nakaz 16
powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających (art. 72 1 pkt. 5 kk) zastosowano go wobec 155 skazanych. 89 osób zobowiązano do innego postępowania w czasie próby (art. 72 1 pkt. 8 kk), 16 osobom sędziowie nakazali powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub powstrzymywania się od zbliżania się do nich (art. 72 1 pkt. 7a kk), 9 osób zobowiązano do opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 72 1 pkt. 7b kk), zaś 4 osoby zobowiązano do uczestnictwa w programach korekcyjno edukacyjnych (art. 72 1 pkt. 6b kk). W sytuacji warunkowego zawieszenia kary, sądy rejonowe okręgu gorzowskiego orzekły jednocześnie środki karne i obowiązki wobec skazanych, w tym (wykonane wg stanu w ostatnim dniu okresu sprawozdawczego). Były to środki karne zakaz kontaktowania się z określonymi osobami, zakaz zbliżania się do określonych osób oraz obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach (art. 39 pkt 2bkk) wobec 18 osób oraz obowiązki, m.in.: powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających (art. 72 1 pkt. 5 kk) 449 osób, zobowiązanie do innego postępowania w czasie próby (art. 72 1 pkt. 8 kk) 233 osoby, powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub powstrzymywania się od zbliżania się do nich (art. 72 1 pkt. 7a kk) 43 osoby, powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach (art. 72 1 pkt. 7 kk) 18 osób, uczestnictwo w programach korekcyjno edukacyjnych (art. 72 1 pkt. 6b kk) 7 osób oraz opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym (art. 72 1 pkt. 7b kk) 3 osoby. Sądy rejonowe zarządziły wykonanie warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności w 18 przypadkach rażącego naruszenia porządku prawnego poprzez ponowne używanie przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej zamieszkującej wspólnie ze sprawcą (art. 75 2 kk). Do sądów wpłynęło łącznie 20 takich wniosków, w tym 2 nie zostały uwzględnione. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze W związku z karą orzeczoną z warunkowym zawieszeniem, sądy rejonowe wykonywały orzeczenia dot. obowiązku leczenia odwykowego od alkoholu i środków odurzających oraz leczenia rehabilitacyjnego, terapii (art. 72 1 pkt. 6 kk) wobec 261 osób, 17
zaś wobec 4 osób dot. uczestnictwa w programach korekcyjno edukacyjnych dla sprawców przemocy (art. 72 1 pkt. 6a kk). Sądy rejonowe nałożyły na prawomocnie skazanych środki probacyjne polegające na obowiązku leczenia odwykowego od alkoholu i środków odurzających oraz leczenia rehabilitacyjnego, terapii (art. 72 1 pkt. 6 kk) na 54 osoby a na 3 osoby obowiązek uczestnictwa w programach korekcyjno edukacyjnych. W sytuacji warunkowego zwolnienia sądy orzekły powyższe obowiązki odpowiednio wobec 39 i 7 osób (były to orzeczenia wykonywane w 2012 r.). Wśród orzeczonych środków karnych nałożonych na 27 skazanych na podst. art. 39 pkt. 2b kk, dominował zakaz kontaktowania się z określonymi osobami (16 przypadków), następnie zakaz zbliżania się do określonych osób (10 przypadków), zaś w 1 przypadku orzeczono zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu. Na obszarze Sądu Okręgowego w Zielonej Górze podejmowano działania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie polegające na: współpracy z Urzędem Marszałkowskim Województwa Lubuskiego w organizowaniu seminariów i szkoleń dot. współdziałania służby kuratorskiej i służb socjalnych, stosowaniu Procedury współpracy służby kuratorskiej oraz funkcjonariuszy Policji w stosunku do osób, wobec których wykonywane jest orzeczenie sądu w związku z popełnieniem czynów karalnych polegających na stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej wynikającej z porozumienia Ministra Sprawiedliwości i Komendanta Głównego Policji z dn. 29.11.2010 r. w celu szybszej i właściwej wymiany informacji oraz skuteczniejszej reakcji lub koniecznego oddziaływania wobec sprawców przemocy, uczestnictwie kuratorów sądowych w zespołach interdyscyplinarnych i grupach roboczych, włączaniu się kuratorów sądowych w realizację gminnych programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie na zaproszenie lokalnych samorządów. pełnieniu przez przedstawicieli kuratorskiej służby sądowej, psychologów, pracowników RODK oraz pedagogów dyżurów w trakcie trwania Tygodnia Pomocy Ofiarom Przestępstw w celu udzielania porad także w zakresie przemocy w rodzinie. 18
IV DZIAŁALNOŚĆ LUBUSKICH PLACÓWEK OŚWIATOWYCH na podstawie informacji udzielonych przez Kuratorium Oświaty w Gorzowie Wlkp. Kuratorium Oświaty w Gorzowie Wlkp na przełomie marca i kwietnia 2012 r. oraz w marcu 2013 r. przeprowadziło diagnozę w szkołach i placówkach województwa lubuskiego dotyczącą działań podejmowanych w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w 2011 i 2012 r. W badaniach wzięły udział szkoły podstawowe (ok. 50% lubuskich placówek), 47% - 51 % gimnazjów, 27% - 31 % przedszkoli, 23% - 29% zasadniczych szkół zawodowych 23% - 35% techników, 17% - 25% liceów ogólnokształcących i in. placówki oświatowe i zespoły szkół. Wyniki przeprowadzonych ankiet wskazały, że około 90% badanych szkół i placówek w roku 2011 i 2012 podejmowało działania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie: działania diagnozujące: szkoły i placówki przeprowadzały diagnozy nt. przemocy w pozaszkolnym uczniów, przeprowadzano obserwacje uczniów, wywiady, środowisku szkoły monitorowały sytuację rodzinną uczniów pochodzących z rodzin zagrożonych patologią przemocy lub niewydolnych wychowawczo działania interwencyjne: w sytuacjach podejrzenia istnienia przemocy w rodzinie szkoła lub placówka składała wniosek do miejscowego Sądu Rodzinnego i Nieletnich o wgląd w sytuację rodziny, szkoły i placówki interweniowały w sytuacji, gdy otrzymywały informacje o podejrzeniu stosowania przemocy w rodzinie ucznia. działania pomocowe: pedagog szkolny prowadził rozmowy wspierające z uczniami, wspierano uczniów w ich funkcjonowaniu społecznym, udzielano indywidualnych porad dla rodziców, udzielaniu wszelkich form doradztwa dla uczniów, rodziców i nauczycieli. kierowano na konsultacje z pracownikami Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, rodzice i uczniowie byli kierowani na terapię pedagogiczną, działania profilaktyczne: w szkołach i placówkach były przeprowadzane pogadanki tematyczne na godzinach z wychowawcą klasy, jak również podczas zebrań z rodzicami, 19
w realizacji programu przedmiotu "Wychowanie do życia w rodzinie" uwzględniono jednostki lekcyjne poświęcone temu zagadnieniu, uczniowie byli informowani gdzie i od kogo mogą uzyskać pomoc w trudnych sytuacjach, prowadzone były zajęcia kształtujące umiejętności psychospołeczne, takie jak: radzenie sobie z przykrymi emocjami i stresem, asertywność, rozwiązywanie konfliktów bez przemocy) oraz psychoedukacja polegająca na upowszechnianiu zwłaszcza wśród rodziców i kadry szkoły (w tym niepedagogicznej) wiedzy na temat prawidłowości rozwoju dziecka; rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych i reagowania w sytuacjach trudnych, realizowano projekty i programy profilaktyczne, np. STOP przemocy w rodzinie, warsztaty dla dzieci Mówię NIE, zajęcia edukacyjne promujące wśród dzieci i rodziców prawa dziecka, Zły i dobry dotyk", Kocham nie biję", Szczęśliwy dom, szczęśliwe dzieciństwo",,,znajdź właściwe rozwiązanie", Sposoby radzenia sobie ze złością,,,pije Kuba do Jakuba...", Postaw na rodziny", Rozwiązuję spory bez użycia siły", które poruszały problematykę przemocy w rodzinie często z udziałem przedstawicieli Policji, PPP, OPS, PCPR, kuratorami Sądu Rodzinnego i Nieletnich, kadra pedagogiczna w szkołach i placówkach została zapoznana ze sposobem uruchamiania procedury Niebieskie Karty, wypełniania Niebieskiej Karty-A, pedagodzy szkolni uczestniczyli w pracach zespołów interdyscyplinarnych i realizowanej przez nie procedurze Niebieskie Karty, redagowano gazetki tematyczne umieszczane w gablotach na korytarzach szkolnych. Szkoły i placówki brały udział w projektach i kampaniach ogólnospołecznych. zostały rozpropagowane ulotki informacyjne m.in. z numerami telefonów zaufania dla ofiar przemocy oraz instytucji udzielających wsparcia, szkoły udzielały informacji dot. instytucji pomocowych i sytuacji prawnej, funkcjonowała Procedura postępowania w sytuacji powzięcia podejrzenia o stosowaniu przemocy, współpraca z podmiotami i instytucjami przeciwdziałającymi przemocy w rodzinie poradnie psychologiczno pedagogiczne: konsultacje z pracownikami poradni, kierowanie ofiar przemocy do specjalistów (pedagog, psycholog), opracowanie dla szkól przez pracowników poradni informatora dla osób stosujących przemoc i dla ofiar przemocy, 20
diagnozowanie potrzeby uczniów w zakresie niedostosowania społecznego, prowadzenie zajęć warsztatowych, konsultacji, pogadanek dla rodziców i uczniów oraz terapii młodzieży z rodzin dotkniętych przemocą, działania psychoedukacyjne dla rodziców w zakresie zjawiska agresji i przemocy oraz radzenia sobie z nimi, promowania i rozwijania umiejętności stosowania przez rodziców metod wychowania bez przemocy, opieka psychologiczno pedagogiczną nad dzieci z rodzin z problemem uzależnień, szkolenia dla pedagogów szkolnych w zakresie pomocy osobom zagrożonym przemocą, warsztaty dla nauczycieli, w których uczestnicy uczyli się rozpoznawać przemoc w rodzinie, poznawali sposoby radzenia sobie z takimi sytuacjami i poznawali instytucje, które jej udzielają, ośrodki pomocy społecznej: monitorowanie sytuacji materialnej uczniów, rozpoznawanie występujące przypadki przemocy domowej, analiza jej przyczyn, spotkania pracowników socjalnych na terenie szkoły z rodzicami uczniów w ramach Szkolnych Komisji Opiekuńczo Wychowawczych, wspólne wywiady środowiskowe pedagoga szkolnego z pracownikiem pomocy społecznej oraz wymieniano informacje o rodzinie, wspólna realizacja programów profilaktycznych, współpraca z asystentami rodziny, powiatowe centra pomocy rodzinie: udostępnianie uczniom i rodzicom informacji o bezpłatnych dyżurach placówki dla osób dotkniętych i zagrożonych przemocą, umożliwianie i ustalanie terminów bezpłatnych spotkań z psychologiem i radcą prawnym działającym przy PCPR, informowanie o terapii dla sprawców przemocy, rekrutacja uczniów zagrożonych przemocą do udziału w projektach PCPR, zajęcia prowadzone przez specjalistów w zakresie przemocy w rodzinie oraz organizowano spotkania psychologa z PCPR z uczniami na temat przemocy w rodzinie, konsultacje z pracownikami PCPR, z psychologiem w sprawie dzieci krzywdzonych, pogadanki dla dzieci i rodziców dotyczące informacji, gdzie można zwrócić się o pomoc w przypadku przemocy w rodzinie, szkoły wspólnie z PCPR realizowały projekty w ramach pozyskanych środków. 21
Policja: działania prewencyjne, edukacyjno-profilaktyczne (pogadanki, prelekcje, spotkania specjalistów do spraw nieletnich) skierowane do dzieci i młodzieży realizowane przez policjantów na terenie szkół, udział uczniów w konkursach i projektach profilaktycznych z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie organizowanych przez Policję (konkursy plastyczne, literackie, teatralne), indywidualne konsultacje z przedstawicielami Policji w sytuacji stwierdzenia lub podejrzewania przemocy w rodzinie, doradztwo prawne dla rodzin prowadzone przez policjantów na terenie szkół, dystrybucja na terenie szkół ulotek nt. form przemocy w rodzinie i instytucje wsparcia. 22
V REALIZACJA ZADAŃ ZWIĄZANYCH Z PRZECIWDZIAŁANIEM PRZEMOCY W RODZINIE PRZEZ LUBUSKIE JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE POMOCY SPOŁECZNEJ na podstawie sprawozdawczości kierowanej do LUW oraz działań nadzorczo kontrolnych służb Wojewody Lubuskiego 1. Podstawy prawne przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Z ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) wynikają kompetencje i obowiązki w zakresie profilaktyki zjawiska, reagowania na jego przejawy, ograniczania jego skutków oraz udzielania wsparcia ofiarom przemocy i oddziaływania na jej sprawców. Do zadań wojewody należy: Opracowywanie materiałów instruktażowych, zaleceń, procedur postępowania interwencyjnego w sytuacjach kryzysowych związanych z przemocą w rodzinie dla osób realizujących te zadania, Monitorowanie zjawiska przemocy w rodzinie, Powoływanie i odwoływanie Wojewódzkiego Koordynatora Realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Monitorowanie realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, Nadzór nad wykonywaniem zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie realizowanych przez samorząd gminny, powiatowy i województwa oraz zadań wykonywanych przez podmioty niepubliczne na zlecenie samorządów, Prowadzenie rejestrów jednostek specjalistycznego poradnictwa oraz placówek zapewniających miejsca noclegowe. Do zadań własnych gminy należy: Opracowanie i realizacja gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie, Prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w szczególności poprzez działania edukacyjne służące wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie, Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia, 23
Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych. Do zadań własnych powiatu należy: Opracowanie i realizacja powiatowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie, Opracowanie i realizacja programów służących działaniom profilaktycznym mającym na celu udzielanie specjalistycznej pomocy, zwłaszcza w zakresie promowania i wdrożenia prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie, Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą miejsc w ośrodkach wsparcia, Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą miejsc w ośrodkach interwencji kryzysowej. Do zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat należy: Tworzenie i prowadzenie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, Opracowywanie i realizacja programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie (środki na realizację i obsługę dwóch ostatnich zadań, zapewnia budżet państwa). Do zadań własnych samorządu województwa należy w szczególności: Opracowanie i realizacja wojewódzkiego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, Inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, Opracowywanie programów ochrony ofiar przemocy w rodzinie oraz ramowych programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie, Organizowanie szkoleń dla osób realizujących zadania związane z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie. 2. Formy pomocy udzielanej przez gminy i powiaty osobom dotkniętym przemocą w rodzinie i liczba korzystających z tej pomocy (na podstawie sprawozdań z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie za 2011 i 2012 r.) 24
Punkty konsultacyjne dla ofiar przemocy w rodzinie w gminach: w 2011 z 40 punktów skorzystało 2.691 osób; w 2012 r. z 37 punktów skorzystało 2.066 osób. 60 PUNKTY KONSULTACYJNE (województwo lubuskie) 40 20 51 35 40 37 PUNKTY KONSULTACYJNE 0 w 2009r. w 2010r. w 2011r. w 2012r. 3000 KORZYSTAJĄCY Z PUNKTÓW KONSULTACYJNYCH 2000 1000 0 2691 1955 1891 2066 w 2009r. w 2010r. w 2011r. 2012r. 47 Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie 2 z 20 miejscami całodobowymi: w 2011 r. z pomocy ambulatoryjnej skorzystało 807 osób, zaś stacjonarnej 122 osoby; w 2012 r. z pomocy ambulatoryjnej skorzystało 841 osób, a ze stacjonarnej 97 osób. Liczba osób korzystająca całodobowo z usług Specjalistycznego Ośrodka Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gorzowie Wlkp. Liczba ambulatoryjnych klientów Specjalistycznego Ośrodka Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gorzowie Wlkp. 140 120 100 80 60 40 20 0 119 122 101 97 w 2009r. w 2010r. w 2011r. w 2012r. 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 841 807 525 296 2009 2010 2011 2012 Utrzymanie Specjalistycznego Ośrodka Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gorzowie Wlkp., jedynej tego typu placówki w województwie lubuskim. W 2012 r. Wojewoda przekazał na ten cel 394.000,00 z. (z czego 34.000,00 zł. dodatkowo 2 Jego standard i zadania określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjne (Dz. U. Nr 50, poz. 259). 25
w II kwartale 2012 r.). W dniach 03-07 grudnia 2012 r. w Ośrodku przeprowadzono planowaną kontrolę kompleksową. W toku kontroli nie stwierdzono uchybień pod względem świadczenia klientom, zgodnie ze standardem określonym przepisami prawa, usług w zakresie zabezpieczenia potrzeb bytowych, usług w zakresie interwencyjnym oraz w zakresie dostosowywania zakresu świadczonej pomocy do sytuacji oraz potrzeb ofiar przemocy. Ponadto ustalono, że kwalifikacje specjalistów zatrudnionych w Ośrodku są zgodne ze standardem obowiązującym w tym zakresie. Stwierdzono uchybienia pod względem sposobu planowania pomocy ofierze przemocy w rodzinie, sposobu planowania pracy z dzieckiem przebywającym w placówce oraz udzielania mu pomocy terapeutycznej i socjoterapeutycznej, jak również zatrudniania specjalistów do realizacji wymaganych przepisami prawa zadań związanych z udzielaniem specjalistycznej pomocy socjoterapeutycznej i terapeutycznej dzieciom przebywającym w placówce, w związku z czym wystosowano zalecenia pokontrolne. Dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży z 30 miejscami całodobowymi: w 2011 r. z jego pomocy skorzystało 85 osób, zaś w 2012 r. 81 osób. Ośrodki interwencji kryzysowej: w 2011 r. i w 2012 r. funkcjonowało 8 placówek z łączną liczbą 77 miejsc, z których ambulatoryjnie skorzystało w 2011 r. 1.808 osób, zaś stacjonarnie 189 osób; w 2012 r. 1.352 osoby ambulatoryjnie, a 169 stacjonarnie. Liczba osób korzystająca w OIK całodobowo (województwo lubuskie) Liczba osób korzystająca w OIK ambulatoryjnie (województwo lubuskie) 200 2500 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 189 169 141 139 w 2009r. w 2010r. w 2011r. w 2012r. 2000 1500 1000 500 0 2280 1740 1804 1359 w 2009r. w 2010r. w 2011r. w 2012r. Interwencja kryzysowa w gminach: w 2011 r. objęto nią 1.027 osób (w tym: 302 dzieci, 388 współmałżonków/partnerów i 377 innych osób w rodzinie), zaś w 2012 r. objęto 26
nią 1.195 osób (w tym 325 dzieci, 666 współmałżonków/partnerów i 204 innych osób w rodzinie). Interwencja kryzysowa w powiatach: w 2011 r. objęto nią 2.644 osób (w tym: 685 dzieci, 1.462 współmałżonków/partnerów i 497 innych osób w rodzinie), zaś w 2012 r. objęto nią 2.480 osób (w tym 390 dzieci, 1.480 współmałżonków/partnerów i 610 innych osób w rodzinie). Liczba osób, którym udzielono pomocy w ramach interwencji kryzysowej w latach 2009-2012 (województwo lubuskie) 3000 2500 2296 2644 2480 2000 1500 1000 1266 1075 1195 1027 1724 2009 2010 2011 2012 500 0 gmina powiat Inne formy pomocy udzielone przez gminę: w 2011r. objęto nimi łącznie 478 osób, w tym: 14 osób pomocą w uzyskaniu mieszkania socjalnego, 416 działaniami terapeutycznymi (z czego 55 osób objęto programem ochrony ofiar a 184 programem terapeutycznym); w 2012 r. z innych form pomocy skorzystało łącznie 785 osób, w tym: 10 osób z pomocy w uzyskaniu mieszkania socjalnego, 689 objęto działaniami terapeutycznymi (z czego 28 osób objęto programem ochrony ofiar a 225 programem terapeutycznym). Inne formy pomocy udzielone przez powiat: w 2011r. objęto nimi łącznie 1.977 osób, w tym: 23 osoby pomocą w uzyskaniu mieszkania socjalnego, 901 działaniami terapeutycznymi (z czego 70 osób objęto programem ochrony ofiar a 519 programem terapeutycznym); w 2012 r. z innych form pomocy skorzystało łącznie 2.662 osób, w tym: 5 osób z pomocy w uzyskaniu mieszkania socjalnego, 1.191 objęto działaniami terapeutycznymi (z czego 91 osób objęto programem ochrony ofiar a 425 programem terapeutycznym). 3. Oddziaływania wobec sprawców przemocy w rodzinie podejmowane przez gminy i powiaty: W 2011 r. gminy podjęły działania interwencyjne wobec 144 osób, w tym 13 sprawców izolowano od ofiar, 2 eksmitowano z lokalu a 7 skierowano do wykonywania prac 27
społecznie użytecznych; w roku 2012 gminy podjęły działania interwencyjne wobec 490 osób, w tym 28 sprawców izolowano od ofiar, 3 eksmitowano z lokalu a 8 skierowano do wykonywania prac społecznie użytecznych. W 2011 r. powiaty podjęły działania interwencyjne wobec 92 osób, w tym 41 sprawców izolowano od ofiar a 1 eksmitowano z lokalu; w roku 2012 powiaty podjęły działania interwencyjne wobec 90 osób, w tym 12 sprawców izolowano od ofiar a 2 skierowano do wykonywania prac społecznie użytecznych. Realizacja programów korekcyjno edukacyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie 3 zadania finansowane poprzez budżet Wojewody (ze środków z rezerwy celowej w ramach Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie) W 2011 i 2012 r. wszystkie 14 powiatowych centrów pomocy rodzinie realizowało programy dla sprawców. W 2012 r. do programów udało się pozyskać 250 osób podejrzanych o stosowanie przemocy w rodzinie. Programy ukończyło 178 osób uzyskując zaświadczenie, czyli 70% rekrutowanych są to dane porównywalne z rokiem 2011. W 2012r. Trzy powiaty: międzyrzecki, gorzowski oraz Miasto Gorzów Wlkp. zrealizowały programy w zakładach karnych: w Gorzowie Wlkp., Międzyrzeczu i Słońsku (ogółem programami objęto 47 osadzonych). Na to zadanie zarówno w 2011 r., jak i w 2012 r. Wojewoda Lubuski przekazał kwotę po 318 tys. zł. co umożliwiło realizację programów dla 212 sprawców przemocy w rodzinie rocznie licząc 1.500 zł. na sprawcę. Liczba osób objęta programem korekcyjno edukacyjnym (województwo lubuskie) 245 240 235 230 225 220 215 210 205 200 195 245 226 217 213 w 2009 w 2010r. 2011r. 2012 3 Regulowane rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjne (Dz. U. Nr 50, poz. 259). 28
Na terenie województwa realizowano następujące programy korekcyjno edukacyjne: Program pn. Praca ze sprawcą przemocy w rodzinie źródło POLISH-AMERICAN ASSOCIATION, Program Edukacyjno Korekcyjny dla Sprawców Przemocy w Rodzinie PARTNER, Program korekcyjno edukacyjny dla osób stosujących przemoc w rodzinie, opracowany w oparciu o założenia Programu The Duluth Model, Trening Umiejętności Komunikacyjnych na podstawie Treningu Zastępowania Agresji A. Goldsteina, Program autorski opracowany na podst. Wytycznych Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy Domowej oraz założeń teoretycznych i wskazań praktycznych uzyskanych w trakcie Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Warszawie, Program pn. Komunikowanie się bez złości uwzględniający metody podejścia skoncentrowanego na rozwiązaniach. W ramach programu realizowano zajęcia indywidualne i grupowe prowadzone najczęściej w parach trenerskich w formie: wykładów, warsztatów, ćwiczeń, treningów umiejętności, treningów edukacyjnych, pogadanek, psychodramy, analizy scenek,, odgrywania scenek, analizy indywidualnych przypadków, gier psychologicznych, plastycznych form ekspresji, jak również udzielano poradnictwa rodzinno-wychowawczego. Programy trwały średnio od 3 do 6 miesięcy; w niektórych powiatach do 12 miesięcy. Cele realizowanych programów obejmowały: redukcję zachowań agresywnych, kształtowanie postawy partnerstwa i szacunku wobec innych osób, wzbudzenie postawy odpowiedzialności za stosowanie przemocy; przekazanie treści edukacyjnych dot. zjawiska i przejawów przemocy dążenie do uzyskania przez osoby stosujące przemoc świadomości własnych zachowań przemocowych wobec bliskich, rozpoznanie przez nich sygnałów ostrzegawczych zapowiadających wystąpienie tych zachowań, nabycie nowych umiejętności służących rozwiązywaniu konfliktów, sporów w rodzinie bez użycia agresji. 29
Efekty prowadzenia programów korekcyjno-edukacyjnych: zauważalne przez realizatorów zmiany zachodzące u uczestników min. umiejętność radzenia sobie z narastającą agresją, wzrost krytycyzmu wobec zachowań przemocowych, osłabienie mechanizmów ochronnych (zaprzeczenie i usprawiedliwiania zachowań przemocowych), nabycie przez uczestników wiedzy nt. mechanizmów powstawania agresji i przemocy, nabycie przez uczestników wiedzy i umiejętności, które będą przydatne do radzenia sobie w sytuacjach społecznych, a tym samym pomogą przeciwdziałać powrotowi do stosowania zachowań sprzecznych z prawem wzrost ogólnej aktywności życiowej uczestników, co przejawiało się m.in. w odejmowaniu konkretnych działań w kierunku poprawy swojej sytuacji prawnej, zdrowotnej i rodzinnej 4. Działalność zespołów interdyscyplinarnych 4 oraz realizacja procedury Niebieskie Karty 5 (na podstawie Sprawozdania jednorazowego infor_przemoc2013): W 2012 r. ostatnie gminy dopełniły obowiązku powołania zespołu interdyscyplinarnego. W 64 gminach powoływano grupy robocze w celu rozwiązywania problemów związanych z wystąpieniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach. W wszystkich składach tych zespołów znajdują się przedstawiciele pomocy społecznej i Policji. Przedstawiciele oświaty i gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych zostali powołani w 82 na 83 gminy, zaś przedstawiciele ochrony zdrowia i kuratorzy sądowi w 75 na 83 gminy. Przedstawiciele organizacji pozarządowych znajdują się w 44 zespołach. 4 Standard w tym zakresie wyznaczają art. 9a 9d ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) 5 Procedura ta jest uregulowana rozporządzeniem Rady Ministrów z dn. 13 września 2011 w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta (Dz. U. 209, poz. 1245) 30
Udział w składzie zespołów interdyscyplinarnych przedstawicieli poszczególnych służb 23 Pomoc społeczna 75 83 GKRPA 44 75 82 83 82 Policja Oświata Ochrona zdrowia Organizacja pozarządowa Kuratorzy sądowi Inni Do końca 2012 r. we wszystkich lubuskich gminach powołano zespoły interdyscyplinarne, także w gminach zwlekających z realizacją tego zadania, które pisemnie i podczas kontroli obligowano do natychmiastowego powołania i podjęcia działalności przez takie zespoły (ostatni powołany zespół w Zielonej Górze rozpoczął działalność w styczniu 2013 r.). Służby wojewody na podstawie analizy dokumentacji dotyczącej pracy zespołów interdyscyplinarnych oraz wyjaśnień przyjmowanych w toku czynności kontrolnych w ośrodkach pomocy społecznej, zdiagnozowały problemy w działalności zespołów interdyscyplinarnych, a były to: Trudności w pozyskaniu do zespołu interdyscyplinarnego przedstawicieli wszystkich wskazanych w przepisach prawa służb i instytucji, w szczególności ochrony zdrowia i organizacji pozarządowych; Trudności w egzekwowaniu udziału w posiedzeniach zespołów i grup roboczych, aktywnego, zaangażowanego uczestnictwa; Niskie zaangażowanie przedstawicieli oświaty i ochrony zdrowia w uruchamianie procedury poprzez założenie Niebieskiej Karty-A ; Dodatkowe obowiązki spoczywające na przewodniczącym, które musi wykonywać w ramach swojego zatrudnienia; Niedobór specjalistycznych szkoleń z powodu braku funduszy; Trudności w pracy ze sprawcami przemocy, zwłaszcza w wyegzekwowaniu stawiennictwa na posiedzeniu zespołu. W 2012 r. na terenie województwa lubuskiego procedurę Niebieskie Karty wszczęto 2.531 razy (liczba formularzy Niebieskiej Karty-A przekazanej do przewodniczącego zespołu interdyscyplinarnego). W ramach pracy zespołów interdyscyplinarnych 31
wypełniono 1.319 formularzy Niebieskiej Karty-C, zawierającej diagnozę i plan pomocy ofiarom oraz 976 Niebieskich Kart-D stanowiącej plan działań wobec osoby podejrzewanej o stosowanie przemocy w rodzinie. Słubicki 130 Żarski 99 GW Sulęciński Krośnieński 300 133 Gorzowski 49 Świebodziński ZG Zielonogórski Żagański Strzelecko-drezdenecki 114 Międzyrzecki 71 191 65 217 Nowosolski 262 Wschowski 222 Liczba wszczętych procedur Niebieskie Karty w powiatach Gorzów Wlkp. Zielona Góra 311 195 X Liczba Niebieskich Kart zgodnie ze sprawozdaniem jednorazowym infor_przemoc2013 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Liczba założonych Niebieskich Kart w 2012r. (województwo lubuskie) 2531 1319 976 formularz A formularz C formularz D Dane z jednorazowego sprawozdania z realizacji procedury Niebieskie Karty i działalności zespołów interdyscyplinarnych infor _przemoc 2013 liczba "Niebieskich Kart" Wśród przedstawicieli służb i instytucji uprawnionych do wszczęcia procedury Niebieskie Karty zdecydowanie dominowali policjanci, którzy założyli 2.166 (85,5%) Niebieskich Karta-A, a następnie pracownicy pomocy społecznej 292 (11,5%) Niebieskich Kart-A. Przedstawiciele pozostałych uprawnionych służb i instytucji sporadycznie inicjowali procedurę: pracownicy oświaty 49, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych 21, a ochrony zdrowia tylko 3 razy. Uruchamianie procedury Niebieskie Karty w 2012 r. w na przykładzie wybranego powiatu 400 350 300 250 200 150 100 50 0 17 1 357 9 0 Przedstawiciel zakładający "Niebieską Kartę-A" Dane z jednorazowego sprawozdania z realizacji procedury Niebieskie Karty i działalności zespołów interdyscyplinarnych infor _przemoc 2013 32