Rozdział Lp. Temat I. Podstawy geografii 1. Czym zajmuje się geografia? Poziom wymagań dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący, czym różnice 1. zna imiona lub 1. przedstawia terminu zajmuje się między elipsoidą a nazwiska uczonych ewolucję poglądów geografia geografia fizyczna i geoidą i ich dokonania w na temat kształtu i społeczno- 2. omawia poznaniu kształtu wymiarów podstawowe -ekonomiczna współzależności dyscypliny nauk 2. podaje główne zachodzące między działalności geograficznych cechy kształtu i sferami sfer na sfery wymiarów na życie i funkcjonowanie sfer 4. wymienia gospodarczą źródeł informacji j 2. Współrzędne terminu siatka geograficzna i globusie południki: 0 i 180 oraz półkule wschodnią i zachodnią i globusie równik oraz półkule północną i południową 1. wymienia cechy południków i równoleżników globusie oraz zwrotniki i koła podbiegunowe długość geograficzna, szerokość geograficzna 4. określa położenie punktów i obszarów na 1. odczytuje współrzędne na globusie 2. określa położenie matematyczno- - punktów i obszarów na 3. lokalizuje na globusie i na obiekty na podstawie współrzędnych geograficznych 1. ocenia umiejętności określania współrzędnych geograficznych w życiu 1. podaje zasady działania oraz zastosowania systemu nawigacji satelitarnej GPS 3. Mapa i jej skala mapa, skala mapy, siatka kartograficzna, legenda elementy mapy różnice między siatką geograficzną a siatką kartograficzną 2.rozróżnia rodzaje skali mapy 3. wskazuje skalę mniejszą i większą 4. posługuje się skalą mapy do obliczania odległości w terenie 1. wykazuje skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na 2. przekształca rodzaje skali mapy 1. oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą i odległość na 1. oblicza powierzchnię rzeczywistą, znając skalę mapy i powierzchnię na 4. Rodzaje map. Generaliza - cja terminu plan 2. dokonuje podziału map ze względu na skalę i treść 1. wskazuje różnice między mapą a planem i wskazuje map tematycznych 3. dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych 1. posługuje się w terenie planem, na czym polega generalizacja treści mapy i uzasadnia konieczność jej stosowania 1. wskazuje możliwości praktycznego wykorzystania planów i różnych rodzajów map
5. Przedstawianie zjawisk 1. wymienia metody prezentacji zjawisk metody prezentacji rzeźby terenu wysokość względna, wysokość bezwzględna, poziomica 1. odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych, w tym również odczytuje wysokość bezwzględną 1. oblicza wysokość względną oraz charakteryzuje rzeźbę terenu na podstawie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej wybrane metody prezentacji zjawisk 2. dobiera właściwą metodę do przedstawienia wybranego zjawiska na wybrane metody prezentacji rzeźby terenu 2. rysuje profil terenu, korzystając z rysunku poziomicowego 6. Czytamy mapę 1. analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych i tematycznych 1. identyfikuje położenie odpowiadających sobie obiektów geograficznych na fotografiach, zdjęciach lotniczych oraz mapach topograficznych 1. posługuje się w terenie mapą topograficzną, turystyczną i samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty na i w terenie) 2. lokalizuje na mapach (również konturowych) obiekty na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora, wyspy, morza, państwa itp.) 1. projektuje i opisuje trasy wycieczek na podstawie map turystycznych, samochodowych i topograficznych 1. wykazuje związek między cechami środowiska przyrodniczego a zagospodarowaniem obszaru na podstawie mapy topograficznej II. Ruchy 7. Ruch obiegowy 1. wymienia planety Układu Słonecznego orbita, ruch obiegowy, równonoc wiosenna, równonoc jesienna, przesilenie zimowe, przesilenie letnie daty równonocy wiosennej i jesiennej oraz przesilenia letniego i zimowego 1. wymienia planety Układu Słonecznego, zachowując właściwą kolejność 2. porównuje planety Układu Słonecznego, danych liczbowych 3. podaje cechy ruchu obiegowego 4. podaje następstwa ruchu obiegowego 5.określa wartość kąta nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity 6. podaje przyczynę zmiany kąta padania promieni słonecznych na powierzchnię w ciągu roku 7. wymienia strefy oświetlenia górowanie, widnokrąg 2. przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu oraz w długości trwania dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku astronomicznych pór roku 4. wskazuje na obszary, na których występują dni i noce polarne 5. podaje zaćmienia Słońca i Księżyca zjawiska dnia i nocy polarnej 2. dowodzi związku między ruchem obiegowym a zmianą długości trwania dnia i nocy w ciągu roku 3. dowodzi wpływu nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity na występowanie astronomicznych pór roku 4. przedstawia na ilustracji układ, Słońca i Księżyca podczas zaćmienia Słońca i Księżyca galaktyka, Droga Mleczna, planety karłowate ruchu obiegowego na zmiany w przyrodzie i życie 3. oblicza wysokość Słońca nad widnokręgiem
8. Ruch obrotowy ruch obrotowy, doba, czas słoneczny, czas strefowy, czas urzędowy 1. podaje cechy ruchu obrotowego 2. podaje następstwa ruchu obrotowego przyczynę dnia i nocy 4. wyjaśnia, dlaczego zostały wprowadzone strefy czasowe i międzynarodowa linia zmiany daty strefy oświetlenia różnice między czasem słonecznym a czasem strefowym i urzędowym 3. posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na 4. wymienia nazwy stref czasowych, w których obrębie położona jest Polska 1. posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy, czas słoneczny, czas strefowy 2. omawia zastosowanie gnomonu 3. wskazuje zależność między ruchem obrotowym a rachubą czasu 4. oblicza czas miejscowy, znając różnicę długości j 5. uzasadnia konieczność stosowania czasu strefowego i urzędowego 6. wymienia skutki działania siły Coriolisa, dlaczego międzynarodowa linia zmiany daty nie pokrywa się dokładnie z południkiem 180 ruchu obrotowego na zjawiska przyrodnicze i życie III. Atmosfera i hydrosfera 9. Atmosfera. Temperatura 1.wyjaśnia atmosfera, troposfera, pogoda 2. podaje nazwy gazów wchodzących w skład atmosferycznego klimatotwórcze wpływające na wartość 1. wymienia nazwy warstw atmosfery, zaczynając od warstwy znajdującej się najbliżej powierzchni 2.omawia zmiany w atmosferze, posługując się ilustracją obszary o najwyższej i najniższej temperaturze poszczególne warstwy atmosfery 2. sporządza klimatogram, danych 3. wykazuje na przykładach związek między wysokością Słońca a temperaturą 4. oblicza średnią roczną temperaturę, średnią roczną amplitudę oraz roczną sumę 1. oblicza zmiany wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza na przykładach wpływ czynników klimatotwórczych na wartość terminu inwersja termiczna działalności na zmiany zachodzące w składzie atmosferycznego 10 Ciśnienie atmosferyczne i wiatr ciśnienie atmosferyczne, niż baryczny, wyż baryczny, izobara jednostki ciśnienia atmosferycznego wiatrów stałych i okresowo zmiennych, występujących na kuli ziemskiej 1.wyjaśnia przyczynę wiatru obszary pasatów i monsunów zależność między wartością ciśnienia atmosferycznego a wysokością nad poziomem morza 2. sporządza schemat wyżu i niżu barycznego rodzaje wiatrów na podstawie ilustracji, w jaki sposób powstają cyklony tropikalne i tornada, charakteryzuje je oraz podaje obszary ich
11 Wilgotność i opady atmosferyczne wilgotność, wilgotność względna, kondensacja, resublimacja rodzaje i osadów proces chmur i obszary o najwyższych i najniższych rocznych sumach 1. rozpoznaje rodzaje i osadów na podstawie fotografii 2. podaje negatywnego wpływu nadmiaru oraz niedoboru na życie i 1. rozpoznaje rodzaje chmur na podstawie fotografii 2. omawia warunki rodzajów osadów 3. omawia nierównomiernego rozmieszczenia na 1. omawia sposób frontalnych, konwekcyjnych i orograficznych 12 Klimaty kuli ziemskiej terminu klimat elementy klimatu 3. podaje różnicę między klimatem a pogodą 4. wymienia główne klimatotwórcze wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat strefy klimatyczne na kuli ziemskiej i wskazuje ich zasięg na stref 3. wykazuje zróżnicowanie klimatyczne na podstawie analizy map i oraz map stref na na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg i w ciągu roku w wybranych stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach 2. omawia na przykładach wpływ wybranych czynników klimatotwórczych na klimat danego obszaru 3. podaje wpływu klimatu na życie i gospodarczą 1. podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia a strefami klimatycznymi 2. charakteryzuje klimat górski 3. omawia wpływ klimatu górskiego na występowanie pięter roślinnych 1. ocenia wpływ klimatu na zagospodarowanie wybranych regionów kuli ziemskiej 13 Zasoby wodne wód powierzchniowych i podziemnych morze, zatoka, szelf kontynentalny, gejzer, wody termalne, wody mineralne oceany i podaje ich nazwy 4. wymienia rodzaje ruchów wody morskiej 1. omawia zasoby wodne, diagramu 2. podaje jednostkę zasolenia wód oceanicznych 3. omawia zasolenie wód oceanicznych 4. wymienia typy mórz i wskazuje ich na 5. wyjaśnia ciepły prąd morski, zimny prąd morski 6. podaje ciepłych i zimnych prądów morskich 1. omawia zróżnicowania zasolenia wód oceanicznych 2. podaje mórz o największym i najmniejszym zasoleniu wód i wskazuje na ciepłych i zimnych prądów morskich 4. rozumie mórz i oceanów w życiu i gospodarce 1. omawia falowania i pływów 2. podaje gospodarczego wykorzystania wód podziemnych mechanizm funkcjonowania gejzerów 4. wymienia obszarów gejzerów zjawisko El Niño
IV. Wnętrze 14 Budowa wnętrza 1. wymienia metody badania wnętrza minerał, skała, prądy cieplne, magma kolejne warstwy wnętrza, zaczynając od warstwy znajdującej się najgłębiej badań geofizycznych w poznawaniu budowy wnętrza 2. wskazuje różnicę między minerałem a skałą 3. klasyfikuje skały ze względu na ich genezę 4. wyjaśnia różnicę między litosferą a skorupą ziemską kamieni szlachetnych gospodarczego wykorzystania skał i minerałów 3. omawia budowę wnętrza, posługując się ilustracją 4. podaje zależność między głębokością a temperaturą we wnętrzu 1. porównuje warstwy wnętrza 2. rozpoznaje na podstawie okazów skał wybrane skały i określa ich rodzaj ze względu na genezę 3. omawia warunki rodzajów skał na podstawie ilustracji 1. określa twardość minerałów na podstawie skali Mohsa 15 Płytowa budowa litosfery. Trzęsienia ziemi 1. wymienia procesy wewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni ryft oceaniczny, grzbiet śródoceaniczny, hipocentrum, epicentrum 1. podaje główne cechy płytowej budowy litosfery 2. podaje przyczynę ruchu płyt litosfery 3. podaje przyczynę 4. omawia skutki obszary wzmożonej aktywności sejsmicznej 2. podaje skalę, w której określana jest siła 1.wykazuje związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem 2. omawia sposób ryftów oceanicznych, grzbietów śródoceanicznych i rowów oceanicznych działań podejmowanych przez w celu zminimalizowania skutków 16 Wulkanizm lawa, erupcja, wulkan, produkty erupcji wulkanicznej 1. omawia budowę wulkanu, posługując się ilustracją 2. omawia pozytywne i negatywne skutki erupcji wulkanów i wskazuje je na obszary wzmożonej aktywności wulkanicznej 1. wykazuje związek pomiędzy płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk przebieg Ognistego Pierścienia Pacyfiku najwyższe wulkany kontynentów i podaje ich nazwy 17 Powstawanie gór terminu ruchy górotwórcze nazwy er, zaczynając od najstarszej ery rodzaje gór 4. wymienia wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów 1. podaje we właściwej kolejności nazwy okresów w dziejach orogenezy w dziejach wielkie formy ukształtowania dna oceanów 4. podaje gór fałdowych, zrębowych i 5. wskazuje na wielkich form ukształtowania powierzchni lądów terminu subdukcja zjawiska towarzyszące procesowi subdukcji 3. podaje gór wypiętrzonych podczas orogenez na podstawie ilustracji mechanizm gór fałdowych i zrębowych proces gór 3. charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni lądów oraz dna oceanów 1. wymienia najwyższe szczyty na kontynentach i podaje ich wysokości
V. Procesy zewnętrzne kształtujące powierzchnię 18 Wietrzenie 1. wymienia procesy zewnętrzne kształtujące rzeźbę powierzchni terminu wietrzenie rodzaje wietrzenia 4. podaje nazwę produktu wietrzenia proces wietrzenia fizycznego, chemicznego i biologicznego zjawisko wietrzenia mrozowego i łuszczenia się skał 1. omawia zależność między warunkami klimatycznymi a rodzajem i przebiegiem wietrzenia 1. posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenie 2. charakteryzuje proces odpadania i terenu powstałe w jego wyniku 1. wymienia i charakteryzuje rodzaje ruchów masowych 2. podaje niebezpieczeństw grożących człowiekowi wskutek wystąpienia ruchów masowych 19 Procesy krasowe terminu krasowienie nazwy skał ulegających krasowieniu 1. wymienia formy krasu powierzchniowego i podziemnego 1. omawia procesy krasowe i warunki, w których zachodzą obszary rzeźby krasowej 1.omawia formy krasowe występujące na powierzchni i pod powierzchnią ziemi 2. rozpoznaje i krasowienia 1. podaje nazwy i wymiary najdłuższych oraz najgłębszych jaskiń na świecie i w Polsce 20 Rzeźbotwórcza rzek erozja wgłębna, erozja wsteczna, erozja boczna, akumulacja najdłuższych rzek ilustracji przedstawiającej dorzecze: źródło, rzekę główną, dopływy, ujście, obszar dorzecza, dział wodny form powstałych w wyniku niszczącej i budującej działalności rzeki typy ujść rzecznych proces meandrów i starorzeczy 2. omawia warunki sprzyjające powstawaniu delt i ujść lejkowatych ujść deltowych i lejkowatych 1. posługuje się ze zrozumieniem pojęciem erozja 2. przedstawia wód płynących 3. wykazuje związek między spadkiem rzeki a charakterem procesów rzeźbotwórczych wody płynącej 4. rozpoznaje i działalności rzeki 1. oblicza średni spadek rzeki 21 Rzeźbotwórcza lodowców górskich i lądolodów terminu granica wiecznego śniegu obszary współcześnie zlodowacone 1. wskazuje różnice między lodowcem górskim a lądolodem warunkujące powstawanie formy rzeźby terenu działalności 1. rozpoznaje na ilustracjach i fotografiach formy polodowcowe oraz podaje ich nazwy 1. przedstawia lądolodów i 2. omawia, ilustracji, podobieństwa i różnice w krajobrazie polodowcowym powstałym w wyniku działalności 3. rozpoznaje i działalności 1. ocenia wpływ zmian na grubość pokrywy lodowej lodowców górskich i lądolodów
22 Rzeźbotwórcza morza 23 Rzeźbotwórcza wiatru terminu abrazja deflacja, korazja form powstałych w wyniku rzeźbotwórczej działalności morza typy wybrzeży morskich 1.podaje niszczącej i budującej działalności wiatru na pustyniach rodzaje pustyń ze względu na rodzaj podłoża największe pustynie 1. omawia, ilustracji, proces cofania się klifu oraz proces mierzei typy wybrzeży morskich różnice między barchanem a wydmą paraboliczną 1. przedstawia fal morskich wyjaśnia genezę typów wybrzeży morskich 2. rozpoznaje i działalności morza 1. przedstawia wiatru 2. rozpoznaje i działalności wiatru działań mających na celu ochronę wybrzeży klifowych przed abrazją 1. omawia wpływ szaty roślinnej na rzeźbotwórczą wiatru VI. Pedosfera i biosfera 24 Gleby i roślinność na terminu gleba, na czym polega proces glebotwórczy glebotwórcze 4. wymienia strefy roślinne na terminu żyzność gleby 2. wskazuje i nazywa poziomy glebowe na ilustracji przedstawiającej profil glebowy 3. podaje gleb strefowych i astrefowych 4. omawia gleb w przyrodzie i gospodarce 5. wskazuje strefy roślinne na poziomy glebowe 2. charakteryzuje wybrane typy gleb strefowych i astrefowych 3. omawia zróżnicowanie stref roślinnych na 1. porównuje profile glebowe różnych typów gleb 2. wykazuje zależności zachodzące między czynnikami glebotwórczymi a typem genetycznym gleby 3. wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności i gleb na 1. uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania glebami 2. wykazuje związek pomiędzy zróżnicowaniem stref roślinnych na a działalnością gospodarczą