Załącznik do uchwały nr XXXVI/388/2013 Rady Miasta Zamość z dnia 30 grudnia 2013 r. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2014 rok Prezydent Miasta Zamość Wydział Kultury i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Zamość
Wstęp I. Podstawa programu II. III. IV. Diagnoza problemów alkoholowych w mieście Zamościu Adresaci programu Cele programu i główne kierunki działań V. Zadania programu VI. Realizacja programu VII. Źródła i zasady finansowania zadań Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych VIII. Ramowy plan finansowania Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych IX. Zasady wynagradzania członków Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych X. Kontrola realizacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
Wstęp Podstawą do nakreślenia kierunków działań w niniejszym Programie jest lokalna diagnoza dotycząca używania środków psychoaktywnych oraz wiążących się z tym problemów społecznych. Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2014 rok przygotowywano równolegle z projektem Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Zamość na lata 2014 2020. Prace nad dokumentem strategicznym znajdują się na takim poziomie zaawansowania, że stanowią podstawy by go uwzględniać przy konstrukcji Programu, który wpisuje się w misję i cele Strategii. Program zbieżny jest z celem strategicznym Działania na rzecz zwiększania świadomości i zmiany postaw wobec problemów społecznych oraz celem operacyjnym Wspieranie i rozwój profilaktyki uzależnień oraz promocja zdrowego stylu życia. I. Podstawa prawna i merytoryczna programu Miejski Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2014 rok opracowano na podstawie : 1. Ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2012 r. poz. 1356 z późn. zm.). 2. Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym ( Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 225 z późn. zm). 3. Ustawy z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych ( Dz. U. Nr 94, poz. 651 z późn. zm). 4. Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie ( Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.). 5. Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej ( Dz. U. z 2013 r. poz. 182, z późn. zm.). 6. Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 49, poz. 887 z późn. zm.). 7. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół ( Dz. U. z 2012 r. poz. 997). 8. Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem ( Dz. U. Nr 26, poz. 226). 9. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta (Dz. U. Nr 209, poz. 1245). Dokumenty krajowe, regionalne i lokalne, z realizacją których koresponduje realizacja Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na 2014 rok : 1. Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2011 2015 (uchwała nr 35/2011 Rady Ministrów z dnia 22 marca 2011 r.). 2. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007 2015 (uchwała nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007 r.). 3. Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (uchwała nr 162/2006 Rady Ministrów z dnia 25 września 2006 r.). 4. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010 r.). 5. Wojewódzki Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2011-2015. 6. Miejski Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2012 2015 (uchwała nr XV/166/2012 Rady Miejskiej w Zamościu z dnia 30 stycznia 2012 r.).
7. Gminny program wspierania rodziny na terenie miasta Zamość w latach 2013 2015 (uchwała nr XXII/227/2012 Rady Miasta Zamość z dnia 24 września 2012 r. ). II. Diagnoza problemów alkoholowych w mieście Zamościu Diagnoza problemów alkoholowych wynika z potrzeby adekwatnej reakcji społecznej na problemy i zagrożenia związane z używaniem alkoholu. Diagnoza ma charakter dynamiczny i wymaga stałej aktualizacji. Służy temu monitoring problemów alkoholowych, który dostarcza nie tylko danych do ciągłej aktualizacji diagnozy, ale również danych do ewaluacji podejmowanych działań. Monitoring problemów alkoholowych na potrzeby opracowania i ewaluacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych odbywa się m.in. poprzez: a) zbieranie i analizę danych statystycznych różnych instytucji, służb i organizacji, w tym Policji, Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie, Straży Miejskiej, Izby Wytrzeźwień, podmiotów prowadzących działalność leczniczą, placówek oświatowych, Sądu, b) gromadzenie danych od realizatorów i ich analizę w kontekście wskaźników realizacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, c) lokalne badania ankietowe ( badanie z 2011 r. Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy, Korporacja Badawcza Pretendent Sp. z o.o. z Wrocławia ), d) lokalne badania jakościowe ( badanie z 2011 r. rodziców, nauczycieli i pedagogów szkolnych w ramach Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy, Korporacja Badawcza Pretendent Sp. z o.o. z Wrocławia ), e) ogólnopolskie i regionalne badania ilościowe i jakościowe. Duża dostępność oraz wysokie spożycie alkoholu Alkohol jest towarem legalnym, powodującym jednak istotne szkody zdrowotne, społeczne i ekonomiczne. Dlatego obrót napojami alkoholowymi objęty jest pewnymi prawnymi ograniczeniami zarówno pod względem dostępu fizycznego (gęstość sprzedaży), jak i ekonomicznego (podatek akcyzowy). W Narodowym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2011 2015 jako jeden z głównych problemów wskazano dużą dostępność fizyczną i ekonomiczną alkoholu. W latach 1998 2000 wielkość spożycia napojów alkoholowych utrzymywała się na podobnym poziomie, nieznacznie powyżej 7 l w przeliczeniu na stuprocentowy alkohol na jednego mieszkańca. Lata 2001 i 2002 to spadek spożycia do poziomu 6,63 i 6,93 l. Jednak od roku 2003 (po obniżeniu akcyzy na napoje spirytusowe w roku 2002) notuje się stały, wyraźny wzrost ilości wypijanego alkoholu, aż do 9,58 l w 2008 r. Na początku 2009 r. podniesiono akcyzę na napoje spirytusowe (o ok. 9%) oraz wino (o ok. 16,5%), a w marcu na piwo (o 13,6%). Wielkość spożycia (obliczenia własne Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na podstawie danych GUS dostawy poszczególnych towarów na rynek kraju) zmniejszyła się do 9,06 l 100% alkoholu na jednego mieszkańca (2010 9,02). W 2011 r. niewiele wzrosła do poziomu 9,25 l. Na uwagę zasługuje obserwowana od kilku lat zmiana w strukturze spożycia alkoholu. Niepokoi przede wszystkim to, że ponad 1/3 konsumpcji przypada na wyroby spirytusowe i proporcja ta stale się zwiększa. Wzrost ten następuje głównie kosztem wina. Piwo stanowi niewiele ponad 56 % spożywanego alkoholu. W 2011 r. 41 % dorosłych mieszkańców miasta w ramach projektu socjologicznego Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy (N=400) zadeklarowało, że nie spożywa alkoholu. Należy jednak zaznaczyć, że konsumpcja napojów alkoholowych
deklarowana w badaniach społecznych jest znacznie niższa niż wynika to z danych dotyczących sprzedaży alkoholu. W komentarzu do badań ogólnopolskich zrealizowanych w 2008 r. czytamy, że kobiety minimalizują swoje picie a mężczyźni je wyolbrzymiają. W Zamościu konsumenci napojów alkoholowych piją najczęściej w domu, podczas uroczystości rodzinnych, w gronie krewnych. Spośród alkoholi najczęściej spożywane jest wino oraz piwo. Zamościanie spożywają alkohol głównie towarzysko oraz by się zrelaksować. 87 % badanych nie odczuwa żadnych dolegliwości z powodu spożywania alkoholu, choć 50 % respondentów deklaruje, że chociaż raz się upiło. 12 % ocenia, że po spożyciu alkoholu jestem bardziej towarzyski. Z uwagi na tak postrzegane konsekwencje spożywania alkoholu abstynencja jako cel oddziaływań profilaktycznych nie jest uzasadniona. Blisko 40% pije napoje alkoholowe najczęściej od święta, kilka razy do roku 39%, a kilka razy w miesiącu zdarza się 11% respondentów. Do spożycia alkoholu 2 do 5 razy w tygodniu przyznało się 2% badanych. W pytaniu o postawy wobec alkoholu 58 % ankietowanych wskazało odpowiedź powinno się zawsze zachować umiar natomiast 23% wszystko jest dla ludzi. Ważnym czynnikiem wpływającym na wysokość spożycia alkoholu jest jego fizyczna dostępność (wyrażana w stosunku liczby mieszkańców przypadających na jeden punkt sprzedaży napojów alkoholowych). W skali kraju, w latach 2009 2010 można zaobserwować pozytywną tendencję zahamowania wzrostu liczby punktów sprzedaży oraz zmniejszenia się liczby mieszkańców, która przypada na jeden punkt ( w 1998 r. na jeden punkt sprzedaży przypadało 303 mieszkańców, w 2008 r. już tylko 190, a w 2009-249, 2010-247 osób, 2011-254 ). W Zamościu w 2005 r. na jeden punkt sprzedaży napojów alkoholowych przypadało 274 mieszkańców miasta, w 2007-279, w 2009 r. 273 osoby, 2011 r. już tylko 263 osoby by w 2012 r. nastąpił minimalny wzrost do 270 osób. Z analizy powyższych wskaźników wynika, że w ostatnich dwu latach zwiększyła się dostępność napojów alkoholowych. Nie można jednak w chwili obecnej wysnuć jednoznacznego wniosku, że zmiana zasad usytuowania punktów sprzedaży napojów alkoholowych poprzez ich liberalizację utrwali tę tendencję. Porównując dane krajowe z lokalnymi z lat 2005-2011, daje się wyraźnie zaobserwować fakt, że w Zamościu utrzymuje się niższy współczynnik dostępności alkoholu, czyli wyższa liczba mieszkańców przypadająca na punkt sprzedaży, co ilustruje poniższa tabela. Tabela 1. Liczba mieszkańców przypadająca na punkt sprzedaży napojów alkoholowych Lata Liczba mieszkańców, która przypada na jeden punkt sprzedaży alkoholu Zamość 2005 274 214 2006 282 202 2007 279 193 2008 283 190 2009 273 249 2010 277 247 2011 263 254 2012 270 Źródło: Ankiety PARPA G1, Wydział Kultury i Spraw Społecznych UM Zamość Kraj W ostatnich latach liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych na terenie miasta ulegała nieznacznym wahaniom.
Tabela 2. Rynek napojów alkoholowych w Zamościu Treść 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba wydanych zezwoleń na sprzedaż napojów 233 303 279 301 268 212 alkoholowych Liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych 238 234 244 240 249 240 Źródło: Wydział Kultury i Spraw Społecznych UM Zamość W 2011 r. wartość sprzedaży napojów alkoholowych w punktach zlokalizowanych w Zamościu (dane na podstawie oświadczeń przedsiębiorców) wyniosła 75 358 230,64 zł natomiast w 2012 r. 68 694 794,27 zł. W 2011 r. przeciętne miesięczne wydatki na napoje alkoholowe na jedną osobę w gospodarstwie domowym wynosiły 11,61 zł. (dane ogólnopolskie). Szkody zdrowotne związane z nadużywaniem alkoholu Według Światowej Organizacji Zdrowia alkohol znajduje się na trzecim miejscu wśród czynników ryzyka dla zdrowia populacji, a ponad 60 rodzajów chorób i urazów wiąże się z jego spożywaniem. Poziom rozpowszechnienia społecznych i zdrowotnych szkód alkoholowych jest tym większy, im powszechniej alkohol jest spożywany w populacji. Ogółem ¼ populacji polskiej w wieku 18-64 lata sięga po alkohol co najmniej raz w tygodniu, wśród mężczyzn odsetek ten wynosi 38%, a wśród kobiet 10%. Blisko 20,5% Polaków i 3,4% Polek pije alkohol w sposób powodujący szkody zdrowotne i społeczne. Do tej grupy zalicza się osoby nieuzależnione (określane jako pijące szkodliwie) i uzależnione od alkoholu. Przełożenie wyników badań epidemiologicznych na populację mieszkańców polski w wieku 18-64 lata daje liczbę ponad 3 mln osób, u których można rozpoznać zaburzenia psychiczne lub zaburzenia zachowania wynikające ze spożywania alkoholu (11,9 % osób w wieku produkcyjnym), natomiast wśród nich ponad 600 tys. osób jest uzależnionych od alkoholu (2,4 %). Wyniki badania EZOP (Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostępność psychiatrycznej opieki zdrowotnej 2010-2011) sugerują, że tradycyjny wzór picia (mała częstotliwość picia i relatywnie wysokie dawki jednorazowe) jaki był powszechny w Polsce jeszcze w latach osiemdziesiątych, ulega transformacji. Bardzo ważne z punktu widzenia planowanych działań edukacyjnych są badania, które potwierdziły funkcjonowanie błędnych przekonań dotyczących oddziaływania różnych rodzajów napojów alkoholowych na zdrowie i bezpieczeństwo. W opinii badanych Polaków nadal piwo jest najmniej szkodliwym napojem alkoholowym, wino jest nieco bardziej niebezpieczne niż piwo, a wódka stanowi największe zagrożenie. Alkohol etylowy zawarty w winie, piwie, jak i wódce spożywany przez kobietę w ciąży wpływa negatywnie na rozwój płodu. Najpoważniejszym uszkodzeniem płodu związanym ze spożywaniem alkoholu przez ciężarną jest płodowy zespół alkoholowy (ang. Fetal Alcohol Syndrome, FAS). Badania przeprowadzone przez Główny Inspektorat Sanitarny w 2009 r. wykazały, że 14% ankietowanych kobiet przyznało się do picia alkoholu w czasie ciąży. Prowadzenie działań edukacyjnych w zakresie profilaktyki picia alkoholu przez kobiety w ciąży, sprawiło, że wzrosła świadomość iż wypijanie nawet niewielkich ilości alkoholu może mieć szkodliwy wpływ na płód (82% respondentek). Badania zrealizowane w Zamościu w 2011 r. pokazały, że dla kobiet grupę przekraczająca tzw. normy bezpiecznego picia można oszacować na ok. 1 %, natomiast dla mężczyzn szacunki te stanowią 4 %. Są to wskazania dość niskie w stosunku do badań ogólnopolskich. Natomiast realizacja w 2011 i 2012 r. programu wczesnego rozpoznawania i interwencji wobec pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej wskazuje, że 15 16 % osób uczestniczących w programie to osoby pijące alkohol ryzykownie lub szkodliwie, 2 % to grupa konsumentów, u których zachodzi podejrzenie uzależnienia.
Przyjmuje się, że w Europie od 2-3% dorosłych uzależnia się od alkoholu (w tym ok. 5% mężczyzn i 1% kobiet). Badania epidemiologiczne zrealizowane w Polsce na przełomie 2010/2011 potwierdzają te dane szacunkowe 2,4 % dorosłych mieszkańców naszego kraju (ponad 600 tys. osób) spełnia kryteria uzależnienia od alkoholu. Dla Zamościa jest to populacja ponad 1300 osób. Uzależnienie jest zaburzeniem bio-psycho-społecznym. Przyczynia się do rozwoju szeregu poważnych chorób. Są to m.in. stłuszczenie, zapalenie wątroby, marskość wątroby, alkoholowe zespoły psychoorganiczne, zapalenie trzustki, przewlekłe psychozy alkoholowe, zespół Wernickego-Korsakowa, napady drgawkowe abstynencyjne czy polineuropatia obwodowa. Uzależnienie powoduje dezorganizację życia społecznego osób nim dotkniętych i ich rodzin. Istnieje wysoka zależność między uzależnieniem od alkoholu a bezrobociem, niższym statusem socjoekonomicznym, wypadkami i przemocą interpersonalną. Od kilku lat następował nieustanny wzrost liczby pacjentów z rozpoznaniem zaburzeń związanych z używaniem alkoholu we wszystkich typach zakładów lecznictwa odwykowego, przy czym najmniejszą dynamikę można było zaobserwować w lecznictwie ambulatoryjnym. W 2010 r. (po raz pierwszy od wielu lat ) liczba pacjentów placówek leczenia uzależnienia od alkoholu zmniejszyła się w porównaniu z 2009 r. (ostatnie dostępne dane dotyczą 2010 r.). Poziom finansowania przez Narodowy Fundusz Zdrowia lecznictwa odwykowego, nie jest poziomem satysfakcjonującym świadczeniodawców. Czas oczekiwania na przyjęcie do całodobowych oddziałów terapii wynosi od kilku dni do kilkunastu tygodni (Świat Problemów, listopad 2012). Problemem jest także (w szczególności w naszym mieście) mała liczba certyfikowanych specjalistów psychoterapii uzależnień. Dynamikę zaburzeń psychicznych spowodowanych alkoholem ilustrują wskaźniki: zachorowalność i chorobowość. Ostatnie dwa lata przyjęte do analizy dla mieszkańców powiatu zamojskiego i m. Zamość wskazują tendencję wzrostową. Tabela 3. Choroby psychiczne. Zachorowalność i chorobowość liczby bezwzględne dla powiatu zamojskiego i miasta Zamość Wyszczególnienie Zachorowalność Chorobowość Zaburzenia spowodowane 2009 alkoholem 283 660 2010 319 700 2011 347 721 Źródło: Informator Statystyczny Ochrony Zdrowia Województwa Lubelskiego Z danych odwykowego lecznictwa ambulatoryjnego w Zamościu wynika, że liczba osób leczonych z powodu zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu po lekkim spadku w 2007 wzrastała i w 2011 r. wyniosła 691. W 2012 r. nastąpił gwałtowny spadek i trudno szacować, czy jest to tendencja trwała. Wśród nich największą grupę stanowią osoby z przedziału wiekowego 30-64 lata ( 454 osób w 2012 r.). Należy dodać, że wśród ogółu leczących się w Poradni Leczenia Uzależnień ponad 40 % w 2012 r. stanowiły osoby zobowiązane do leczenia przez sąd i nie jest to zjawisko pozytywne. Udział pacjentów pierwszorazowych stanowi ponad 40% ogółu leczonych w danym roku w Poradni. Tabela 4. Leczeni ambulatoryjnie z powodu uzależnienia od alkoholu w zamojskiej placówce 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Leczeni ogółem 536 554 513 548 562 621 691 541 Leczeni pierwszorazowo 245 256 212 248 252 290 320 260 Źródło: Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu
O wielkości problemu alkoholowego w środowisku lokalnym świadczą także dane Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Do 2009 r. widać wyraźny wzrost liczby wniosków kierowanych do Komisji o zastosowanie obowiązku leczenia odwykowego wobec osób nadużywających alkoholu. W 2011 r. nastąpił spadek po czym w 2012 r. kolejny wzrost. Zauważalny jest spadek liczby spraw wnoszonych przez członków rodziny osoby z problemem alkoholowym. Tabela 5. Wnioski złożone do Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w latach 2005 2012 o zastosowanie obowiązku leczenia odwykowego Wnioski złożone przez: 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Rodzina 74 77 60 65 44 41 49 46 Sąd Rejonowy 11 9 15 19 18 12 12 13 Policja 28 29 35 38 37 30 29 27 Izba Wytrzeźwień 30 14 15 29 45 39 27 46 MCPR 9 23 24 12 31 15 18 24 Inne podmioty 0 2 2 1 0 4 0 1 Ogółem 152 154 151 164 175 141 135 157 Źródło: Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Młodzież a alkohol Spożywanie alkoholu przez osoby niepełnoletnie upośledza czynności poznawcze koncentrację uwagi, zapamiętywanie, uczenie się, rozwój kontroli emocjonalnej, powoduje podejmowanie zachowań ryzykownych, groźnych dla życia i zdrowia, zakłóca proces rozwojowy, może powodować spowolnienie wzrostu i zaburzenia hormonalne. W całym Regionie Europejskim co czwarty zgon w grupie wiekowej 15-29 lat spowodowany jest nadużywaniem alkoholu. Z używaniem alkoholu przez młodocianych wiąże się między innymi obniżenie wieku inicjacji seksualnej, niechciane ciąże i ryzyko zarażenia wirusem HIV. Spożywanie alkoholu jest najbardziej rozpowszechnionym zachowaniem ryzykownym wśród nastolatków (badania ESPAD, HBSC, Badania Mokotowskie). Jak pokazują badania ESPAD z 2011 r. młodzież w większości zalicza się do konsumentów alkoholu, pije przede wszystkim piwo, rzadziej sięga po inne napoje alkoholowe. Kontakt z alkoholem ma za sobą 87,3% gimnazjalistów z klas III i 95,2 % uczniów z klas drugich szkół ponadgimnazjalnych. W czasie ostatnich 30 dni przed prowadzonym badaniem minimum jeden raz upiło się 21,4 % uczniów z młodszej grupy wiekowej i 32,3 % ze starszej grupy wiekowej. W czasie całego życia ani razu nie upiło się tylko 51,4 % uczniów młodszych i 29,7 % uczniów starszych. W 2011 r. nastąpiła stabilizacja wskaźników picia i upijania się po spadku, który miał miejsce w 2007 r. oraz zahamowanie procesu zmniejszania się różnic między chłopcami i dziewczętami oraz lekka tendencja spadkowa traktowania picia alkoholu jako zachowania bardzo ryzykownego. Na uwagę zasługuje spadek dostępności napojów alkoholowych oraz spadek zakupów. Jak wynika z Diagnozy używania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież województwa lubelskiego (badanie zrealizowano w 2009 r.) alkohol spożywało już 68% uczniów, natomiast inicjacji alkoholowej nie przeszło jeszcze 31% ankietowanych. Niemal połowa ankietowanych (42%) pierwszy kontakt z alkoholem odbyła w wieku 13 15 lat. Podstawowe miejsce inicjacji alkoholowej to uroczystość rodzinna (27% wskazań) oraz podwórko (23% wskazań). Odbywając inicjację alkoholową większość uczniów (52%) sięgnęła po piwo. 25% ankietowanych uczniów deklaruje, że alkohol spożywali tylko raz czy
dwa razy w roku. 39% przyznaje, że pije rzadziej niż raz w miesiącu, 27% - między 1 a 7 razy w miesiącu. 9% określiło częstotliwość spożywania alkoholu jako 2 razy w tygodniu lub częściej. Najbardziej popularnym wśród tej grupy konsumentów alkoholem jest piwo. Uczniowie alkohol piją najczęściej na imprezach i zabawach towarzyskich ( 37%) oraz na podwórku ze znajomymi (35%). Głównym powodem sięgania po alkohol okazuje się być chęć dobrej zabawy, poprawienia sobie humoru oraz lubienie alkoholu. 57% uczniów nigdy nie próbowało dokonać zakupu alkoholu. 12% deklaruje, że zakup alkoholu nie jest dla nich problemem, mimo faktu, że są niepełnoletni, 13 % czasem mi się udaje a czasem nie. Z informacji uzyskanych w 2012 r. od przedstawicieli zamojskich instytucji w drodze ankiet odpowiadających standardom wywiadów pogłębionych (m.in. szkoły, poradnie, Policja, pracownicy socjalni, organizacje pozarządowe ) wynika, że picie alkoholu przez młodzież postrzegane jest jako jeden z najważniejszych problemów społecznych na terenie Zamościa. W 2011 r. mieszkańcy Zamościa picie alkoholu przez młodzież umieścili na 3 miejscu wśród najważniejszych problemów społecznych po bezrobociu i spadku stopy życiowej. Jak podają statystyki Komendy Miejskiej Policji w Zamościu - w roku 2007 ujawniono 199 nieletnich pod wpływem alkoholu, natomiast w 2011 r. -120, a w 2012 r. już tylko 30. Wynika z nich, że liczba ujawnionych nieletnich pod wpływem alkoholu na terenie miasta w ostatnich latach ulega dużym wahaniom. Tabela 6. Liczba nieletnich pod wpływem alkoholu ujawnionych przez funkcjonariuszy Policji 2007 2008 2009 2010 2011 2012 199 126 138 72 120 30 Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu W 2011 r. zostało zrealizowane w Zamościu badanie Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy (szkoła podstawowa N=364, gimnazjum = 754, szkoła ponadgimnazjalna = 1258), w którym 69% uczniów przyznało się do spożywania alkoholu. Inicjacja alkoholowa występuje w wieku powyżej 13 lat (w sumie 43% wskazań). Najczęściej bez względu na grupę wiekową pierwsze spożycie alkoholu miało miejsce podczas uroczystości rodzinnych oraz ze znajomymi na podwórku. Najwięcej uczniów wskazało na piwo jako na rodzaj spożytego po raz pierwszy alkoholu. 24% ankietowanych uczniów spożywa alkohol raz, dwa razy w miesiącu. Niepokojący jest fakt, że 4% uczniów pije alkohol codziennie, 19% zdarzyło się upić kilka razy. Najbardziej popularnym alkoholem jest piwo. Uczniowie piją najczęściej na podwórku (18%), imprezach towarzyskich (12%), dyskotekach (9%). Głównym powodem sięgania po alkohol jest chęć dobrej zabawy oraz upodobanie do alkoholu bo lubię, bo mi smakuje. Uczniowie nie dostrzegają negatywnego wpływu alkoholu, w przypadku 21 % badanych alkohol poprawia nastrój, tylko 1 % ankietowanych spożywających alkohol przyznaje się do agresji i braku kontroli z użyciem przemocy. 8% nie ma problemu z zakupem mimo niepełnoletności, 7% udzieliło odpowiedzi czasem mi się udaje, a czasem nie ( 7 % - nie ale proszę o to starszych kolegów). Najczęściej młodzież zaopatruje się w sklepach osiedlowych (16% wskazań). Bardzo istotne były pytania z dziedziny profilaktyki. Okazało się, że w przypadku kłopotów z wszelkimi substancjami psychoaktywnymi, młodzi ludzie szukają pomocy w gronie najbliższych (rodzice i przyjaciele). Badanie wskazało jednak, że w szkole są osoby, które w ocenie uczniów potrafią pomóc w razie problemów z używkami. Ponad połowa badanych brała udział w zajęciach profilaktycznych. Najwyżej uczniowie oceniają pogadanki z wychowawcą oraz zajęcia warsztatowe z psychologiem, pedagogiem lub innym specjalistą. W ocenie ponad połowy młodzieży zajęcia profilaktyczne w szkole nie spełniają zamierzonych celów i jest to bardzo duże wyzwanie w zakresie planowania i realizacji
szkolnych programów profilaktyki, obejmujących w szczególności programy profilaktyki uniwersalnej. Ważne dla planowania działań profilaktycznych opartych o strategie alternatyw są modele spędzania czasu wolnego przez młodzież. Zamojskie badania z 2011 roku pokazują, że młodzież zapytana jakie są jej zainteresowania, najczęściej odpowiadała: muzyka 24%, sport 21%, internet i filmy po 19%. Najrzadziej natomiast: książki 7%, turystyka i podróże 10 %. Aktywności wskazane przez badanych obejmują zarówno takie, które sprzyjają szeroko rozumianemu rozwojowi i takie, które w przypadku zbyt częstego występowania mogą przerodzić się w zachowania problemowe lub prowadzić do uzależnienia behawioralnego. Tabela 7. Porównanie wyników badań Aspekt badawczy Wyniki województwa lubelskiego 2009 Próba badawcza klasy V i VI szkół podstawowych, wszystkie szkół gimnazjalnych Picie alkoholu kiedykolwiek w życiu ESPAD 2011 klasy III szkół gimnazjalnych oraz II szkół ponadgimnazjalnych i ponadgimnazjalnych 68 % badanych 87,3 % gimnazjalistów z klas III i 95,2 % uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych Źródło: opracowanie własne Wydziału Kultury i Spraw Społecznych UM Zamość Wyniki dla m. Zamościa 2011 klasy VI szkoły podstawowe, wszystkie klasy gimnazjalne oraz szkół ponadgimnazjalnych 69 % badanych Zakłócenia ładu i porządku publicznego (wybrane elementy) Istotnym problemem w skali kraju, jak również na terenie miasta jest zakłócanie ładu i porządku publicznego przez osoby nietrzeźwe. Poniższa tabela ilustruje zakres usług udzielanych przez Izbę Wytrzeźwień w Zamościu, która jest jednostką powołaną do utrzymania ładu i porządku publicznego. Z danych placówki wynika, że w 2012 r. liczba osób doprowadzonych i zatrzymanych do wytrzeźwienia ogółem wzrosła w stosunku do 2011 r. jak również wzrosła liczba osób zatrzymanych na terenie Zamościa. Tabela 8. Klienci Izby Wytrzeźwień 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ogółem 2772 2914 2974 3069 2 990 3140 2878 2927 mieszkańcy Zamościa 1196 1157 1149 1146 954 821 969 1012 zatrzymani w Zamościu - - 1410 1333 1198 1135 1307 1470 zatrzymani poza Zamościem 1564 1736 1798 2005 1571 1457 nieletni 77 72 80 63 35 42 25 28 nieletni chłopcy 72 65 69 55 24 35 22 27 nieletnie dziewczęta 5 7 11 8 11 7 3 1 Źródło: Izba Wytrzeźwień w Zamościu W ostatnich latach w Zamościu nie cofnięto zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych w związku z zakłócaniem ładu i porządku publicznego. Kolejna tabela odzwierciedla zakres interwencji Policji w przypadku łamania zakazu spożywania alkoholu w miejscach publicznych w latach 2010-2012.
Tabela 9. Liczba osób które ujawniono i ukarano za spożywanie alkoholu w miejscach publicznych na terenie miasta Wyszczególnienie: 2010 2011 2012 mandatem karnym 1324 1275 1243 skierowano wniosek o ukaranie do sądu 37 101 81 zastosowano środki oddziaływania poza karnego 311 434 336 Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu Używanie alkoholu w Polsce podobnie jak we wszystkich krajach europejskich związane jest z przestępczością. Pokazują to statystyki policyjne, zgodnie z którymi spośród ogólnej liczby osób podejrzanych o popełnienie przestępstw, blisko 40% było pod wpływem alkoholu. Do sytuacji obarczonych szczególnie wysokim ryzykiem wystąpienia szkód należy prowadzenie samochodu lub innego pojazdu pod wpływem alkoholu. Liczba wypadków spowodowanych przez kierowców pozostających pod wpływem alkoholu na przestrzeni ostatnich lat spadła. W Polsce w 2008 r. kierowcy pozostający pod wpływem alkoholu spowodowali 3529 wypadków, w których 427 osób poniosło śmierć, a 4976 zostało rannych. W 2010 r. nietrzeźwi kierujący pojazdami byli sprawcami 2455 wypadków, w których zginęło 248 osób, a rannych zostało 3 419. Nietrzeźwi kierujący w 2012 r. spowodowali 2336 wypadków, w których zginęło 306 osób, a rannych zostało 3125. Tabela 10. Liczba wypadków spowodowanych przez kierowców pozostających pod wpływem alkoholu Treść 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba wypadków spowodowanych przez kierowców 3529 3007 2455 2717 2336 pozostających pod wpływem alkoholu Źródło: Komenda Główna Policji Liczbę nietrzeźwych kierujących na terenie miasta ilustruje poniższa tabela. Tabela 11. Nietrzeźwość uczestników ruchu drogowego w Zamościu (art. 178a 1 i 2 kk) Treść 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba nietrzeźwych kierujących pojazdami 414 305 279 290 309 283 338 350 Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu W 2011 r. w badaniu Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy 2% respondentów przyznało, że zdarza mi się sporadycznie kierowanie pojazdem pod wpływem alkoholu, 3 % udzieliło odpowiedzi raz mi się to zdarzyło. Zaburzenia życia rodzinnego związane z alkoholem, w tym zjawisko przemocy w rodzinie Wśród najważniejszych konsekwencji życia w rodzinie z problemem alkoholowym wyróżnia się szkody: fizyczne, psychosomatyczne, psychologiczne, emocjonalne i psycho społeczne. Życie w rodzinie z problemem alkoholowym jest związane zazwyczaj z niższym statusem socjoekonomicznym, chronicznym stresem, ograniczonymi możliwościami zdobywania wykształcenia i kariery zawodowej. Konsekwencją życia z partnerem nadużywającym alkoholu może być współuzależnienie. Współuzależnienie to efekt przystosowania się do sytuacji problemowej. Koncentrując się na szukaniu sposobu ograniczenia picia partnera, osoba współuzależniona nieświadomie przejmuje odpowiedzialność i kontrolę za jego funkcjonowanie, co w efekcie ułatwia pijącemu dalsze spożywanie alkoholu. W konsekwencji zaistniałej sytuacji rodzinnej u osób współuzależnionych mogą wystąpić nasilone problemy zdrowotne: zaburzenia psychosomatyczne, emocjonalne, stresowe lub zaburzenia adaptacyjne. Osoby współuzależnione traktowane są jako druga, równie ważna jak osoby uzależnione grupa pacjentów w lecznictwie odwykowym. Brak jest szczegółowych danych dotyczących osób uzależnionych,
współuzależnionych i dzieci wychowujących się w rodzinach z problemem alkoholowym. Można jedynie przeprowadzić szacunki na podstawie przelicznika przyjmowanego przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, że grupa osób współuzależnionych stanowi 4% populacji. Dla Zamościa grupa ta to ok. 2 575 osób. Z danych lecznictwa odwykowego wynika, że po znacznym wzroście w 2011 r., w 2012 r. liczba pacjentów zarejestrowanych w kategorii współuzależnienie spadła. Jest to tylko 3% populacji członków rodzin dotkniętych następstwami używania alkoholu. Tabela 12. Liczba osób objętych opieką Poradni Leczenia Uzależnień z powodu współuzależnienia w latach 2007 2012 Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Współuzależnienie 62 72 73 79 127 97 Źródło: Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu W szczególnie trudnej sytuacji znajdują się dzieci, wychowujące się w rodzinach z problemem alkoholowym. Dzieci te żyją w stanie chronicznego napięcia i stresu, co związane jest z niezaspokojeniem ich podstawowych potrzeb przez rodziców. Dodatkowo członkowie rodzin z problemem alkoholowym są grupą ryzyka, która jest szczególnie narażona na przemoc. Trzeba jednak pamiętać, że przemoc może mieć miejsce zarówno w rodzinach tzw. dysfunkcyjnych (gdzie są takie zjawiska jak: uzależnienie, bezrobocie itp.) jak i w rodzinach o wysokim statusie społecznym, w których z pozoru nie ma większych problemów. Oszacowaniu skali zjawiska przemocy w rodzinie służą dane dotyczące realizacji procedury interwencji w przypadkach przemocy w rodzinie Niebieskie Karty ( od października 2011 r. obowiązuje nowy system interwencji w oparciu o procedurę Niebieskie Karty ). Liczba interwencji Policji w sprawach dotyczących przemocy domowej w 2009 r. wynosiła ponad 81 415, w 2010 r. 83 488, a w 2011 r. już tylko 70 867, co stanowi spadek o 16% (do 2010 r.). W roku 2011 r. Komenda Miejska Policji na terenie Zamościa przeprowadziła 1368 interwencji domowych, w tym 191, w których zastosowano procedurę Niebieskiej Karty. Natomiast w 2012 r. 2147 interwencji domowych, w tym 16 dotyczących przemocy, po których sporządzono Niebieskie Karty. Tabela 13. Interwencje domowe funkcjonariuszy Policji w Zamościu Wyszczególnienie 2009 2010 2011 2012 Interwencje domowe 964 1128 1368 2147 Interwencje z wykorzystaniem 240 259 191 16 procedury Niebieskie Karty Źródło: Komenda Miejska Policji W Zamościu Do przewodniczącego Zespołu Interdyscyplinarnego w 2011 r. wpłynęło 7 kart inicjujących procedurę Niebieskie Karty (tryb obowiązujący od października 2011 r.) w 2012 r. już 66. W 2011 r. w badaniu Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy 9% badanych przyznało, że ma doświadczenia przemocy w rodzinie, w tym 6% przypadków, współmałżonek zachowywał się agresywnie wobec innych członków rodziny będąc pod wpływem alkoholu. Jednym z przyjętych wskaźników marginalizacji społecznej osób z problemem alkoholowym jest fakt korzystania ze świadczeń pomocy społecznej. Liczba rodzin z problemem alkoholowym korzystających z pomocy materialnej Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie w ostatnich dwu latach przyjętych do analizy utrzymuje się na tym samym poziomie w stosunku do ogółu korzystających z pomocy.
Tabela 14. Pomoc materialna udzielana rodzinom z problemem alkoholowym Treść 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Faktyczna liczba rodzin korzystających z pomocy Miejskiego 2571 2844 2471 2470 2247 2354 2235 2177 Centrum Pomocy Rodzinie Liczba rodziny z problemem alkoholowym, którym udzielono pomocy materialnej 232 182 153 230 203 231 264 256 Źródło: Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie w Zamościu Naruszenie prawa związane z obrotem napojami alkoholowymi Do naruszeń prawa w tym zakresie należą zwłaszcza: sprzedaż alkoholu osobom niepełnoletnim i nietrzeźwym, sprzedaż alkoholu bez wymaganego zezwolenia lub wbrew warunkom określonym w ustawie, nielegalna reklama napojów alkoholowych, zakłócenie porządku publicznego w miejscu sprzedaży - lub najbliższej okolicy - w związku z nabywaniem tam napojów alkoholowych, przemyt alkoholu i jego nielegalna produkcja. Dane agregowane przez Urząd Miasta wskazują, że w latach 2007-2012 samorząd nie skierował żadnych wniosków do sądu w związku z naruszeniem przepisów określonych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W tym też okresie nie cofnięto zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych. Tabela 15. Liczba ujawnionych przestępstw z ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi na terenie Zamościa - naruszenie zakazu sprzedaży i podawania alkoholu osobom do lat 18 Rok 2007 2008 2009 2010 2011 2012 liczba 7 6 1 1 2 2 Źródło: Komenda Miejska Policji w Zamościu W 2011 r. w badaniu Diagnoza uzależnień od substancji psychoaktywnych oraz przemocy 13 % badanych przyznało, że zna miejsca gdzie można kupić alkohol poza oficjalną siecią sprzedaży. Przywołać należy również, że 8% młodzieży wskazało, że nie ma problemu z zakupem alkoholu mimo niepełnoletności. Zasoby lokalne do prowadzenia działalności profilaktycznej i pomocowej W charakterystyce poszczególnych podmiotów zwrócono uwagę na kompetencje istotne z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień. 1) Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Komisja: - inicjuje działania w zakresie określonym w art. 4 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, w tym pełni funkcję doradczą i opiniującą przy konstruowaniu i realizacji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, - podejmuje czynności zmierzające do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego, - przedstawiciele Komisji wchodzą w skład Zespołu Interdyscyplinarnego ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz grup roboczych, Komisja podejmuje także interwencje wobec rodziny dotkniętej przemocą w oparciu o procedurę Niebieskie Karty,
- opiniuje wnioski o wydanie zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych pod względem zgodności z uchwałą Rady Miasta, która określa warunki lokalizacji i limit punktów sprzedaży napojów alkoholowych, - na podstawie upoważnienia Prezydenta Miasta członkowie Komisji dokonują kontroli przestrzegania zasad i warunków korzystania z zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych. 2) Centrum Zdrowia Psychicznego w Zamościu ( Poradnia Leczenia Uzależnień) Poradnie (poradnia terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia oraz poradnia leczenia uzależnień) wykonują następujące zadania: diagnozowanie, diagnozowanie zaburzeń występujących u członków rodzin osób spożywających alkohol lub używających innych substancji psychoaktywnych, realizację programów korekcyjnych, realizację programów psychoterapii, udzielanie indywidualnych świadczeń zapobiegawczo leczniczych, prowadzenie działań konsultacyjno edukacyjnych dla członków rodzin dotkniętych następstwami spożywania alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. 3) Podstawowa opieka zdrowotna Podmioty wykonujące działalność leczniczą w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej mogą w obszarze opieki nad osobami z problemem alkoholowym podejmować następujące działania: wczesne rozpoznawanie ryzykownego i szkodliwego picia alkoholu przez osoby nieuzależnione i wynikających z tego szkód zdrowotnych oraz podejmowanie interwencji w celu ograniczania picia alkoholu przez tych pacjentów, stosowanie procedur przesiewowych służących wczesnemu wykrywaniu uzależnienia od alkoholu i kierowanie osób z podejrzeniem uzależnienia do konsultacji w placówkach specjalistycznych, leczenie osób doznających szkód zdrowotnych z powodu picia alkoholu oraz udzielanie podstawowych świadczeń osobom uzależnionym od alkoholu i współuzależnionym. 4) Placówki oświatowe, oświatowo wychowawcze, w tym Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna Nr 1 oraz placówki opiekuńczo - wychowawcze i wsparcia dziennego Prowadzą profilaktyczną działalność informacyjną i edukacyjną adresowaną do dzieci i młodzieży oraz rodziców. Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna udziela także wsparcia nauczycielom i rodzicom związanego z wychowaniem i kształceniem dzieci i młodzieży. 5) Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie realizuje zadania wynikające z ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie udziela pomocy osobom i rodzinom w pokonywaniu trudnych sytuacji życiowych ( m.in. z powodu alkoholizmu i narkomanii) poprzez świadczenia finansowe i rzeczowe, pracę socjalną oraz różne formy świadczeń niematerialnych. Zadaniem pomocy społecznej jest również zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielniania osób i rodzin oraz integracji ze środowiskiem. Miejskie Centrum koordynuje działania w zakresie realizacji Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. 6) Ośrodek Interwencji Kryzysowej podejmuje zespół interdyscyplinarnych działań na rzecz osób i rodzin, w tym dotkniętych przemocą, w celu zapobiegania lub pogłębiania się dysfunkcji. 7) Komenda Miejska Policji i Straż Miejska Służby te realizują zadania związane z zapobieganiem destrukcyjnym skutkom zachowań osób nietrzeźwych w miejscach publicznych oraz przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie.
Realizują również programy informacyjno edukacyjne adresowane do dzieci i młodzieży. 8) Izba Wytrzeźwień Szczególnym zadaniem tej jednostki, obok zapobiegania destrukcyjnym zachowaniom osób nietrzeźwych, jest motywowanie do podjęcia leczenia odwykowego. 9) Miejskie instytucje kultury, Ośrodek Sportu i Rekreacji, stowarzyszenia sportowe i społeczno - kulturalne Instytucje te promują bezpieczny i wolny od środków psychoaktywnych styl spędzania wolnego czasu, w szczególności w ramach realizacji programów adresowanych do dzieci i młodzieży. 10) Sąd Rejonowy Sąd Rejonowy III Wydział Rodzinny i Nieletnich orzeka m. in. o obowiązku leczenia odwykowego. 11) Klub Integracji Społecznej W klubach można organizować działania mające na celu pomoc w znalezieniu pracy, prace społecznie użyteczne, roboty publiczne, poradnictwo prawne, działalność samopomocową w zakresie zatrudniania, spraw mieszkaniowych i socjalnych, staże. Uczestnikami klubu mogą być m. in. osoby uzależnione od alkoholu po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego i uzależnione od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu terapeutycznego w placówce leczniczej. 12) Schronisko dla bezdomnych mężczyzn Towarzystwa Pomocy św. Brata Alberta Udziela schronienia osobom bezdomnym, świadczy także pomoc doraźną (gorąca kąpiel, posiłki). 13) Organizacje pozarządowe i grupy samopomocowe W Zamościu działa dziewięć grup samopomocowych oraz dwa stowarzyszenia trzeźwościowe. Trzy organizacje pozarządowe prowadzą świetlice środowiskowe oraz inne formy placówek wsparcia dziennego. Kilka organizacji realizuje pozalekcyjne i środowiskowe programy alternatywne wobec uzależnień adresowane do dzieci i młodzieży. Brakuje organizacji specjalizujących się w profilaktyce uzależnień. 14) Zespół Interdyscyplinarny ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz grupy robocze Zespół Interdyscyplinarny podejmuje działania na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności koordynuje działania podmiotów i służb w tym zakresie. III. Adresaci programu Adresatami programu są wszyscy mieszkańcy miasta Zamościa, a w szczególności: 1) dzieci i młodzież, 2) rodzice, opiekunowie i wychowawcy, 3) konsumenci i sprzedawcy napojów alkoholowych, 4) osoby pijące w sposób ryzykowny, szkodliwy oraz osoby uzależnione, 5) rodziny osób z problemem alkoholowym, 6) kobiety w ciąży, 7) pracownicy podmiotów działających na terenie Zamościa, zajmujący się zawodowo lub służbowo profilaktyką i rozwiązywaniem problemów uzależnień, 8) inne osoby dorosłe, w tym kierowcy.
IV. Cele programu i główne kierunki działań Cel główny Ograniczenie spożywania alkoholu i związanych z tym problemów społecznych i zdrowotnych Cele szczegółowe 1. Ograniczenie szkód zdrowotnych i społecznych wynikających ze spożywania alkoholu. 2. Ograniczenie zaburzeń życia rodzinnego związanych z alkoholem, w tym ograniczenie skali zjawiska przemocy w rodzinie. 3. Ograniczenie powstawania nowych problemów związanych z piciem alkoholu, w szczególności ograniczenie skali zjawiska picia alkoholu przez dzieci i młodzież oraz zmiana postaw społecznych ważnych dla profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. 4. Ograniczenie rozmiarów naruszenia prawa lub innych zakłóceń życia publicznego przez osoby będące pod wpływem alkoholu. 5. Tworzenie bazy materialnej, organizacyjnej i merytorycznej dla realizacji programu. Główne kierunki działań 1. Profilaktyka i edukacja publiczna. 2. Pomoc psychospołeczna i prawna. 3. Terapia, rehabilitacja, integracja społeczna i zawodowa. 4. Interwencja. 5. Współpraca, badania i analizy W ramach powyższych celów i kierunków działań przyjmuje się następujące zadania. V. Zadania programu Cel Ograniczenie szkód zdrowotnych i społecznych wynikających ze spożywania alkoholu Zadanie 1 Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin Sposób realizacji: 1. Współpraca z placówkami lecznictwa odwykowego. 2. Realizacja programów rozszerzających gwarantowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia świadczenia podstawowe. 3. Podnoszenie kwalifikacji pracowników lecznictwa odwykowego poprzez udział w szkoleniach, konferencjach, sympozjach, superwizjach i innych formach spotkań. 4. Realizacja procedury interwencyjno motywującej dla osób opuszczających Izbę Wytrzeźwień. 5. Działalność informacyjno edukacyjna i interwencyjno - motywująca Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. 6. Realizacja programu interwencyjno motywującego dla osób bezdomnych, obejmującego wyjazd integracyjno- terapeutyczny. 7. Prowadzenie i wsparcie działalności punktów konsultacyjnych i innych form specjalistycznego poradnictwa.
8. Wydawanie opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazanie rodzaju zakładu leczniczego. 9. Zakup i upowszechnianie materiałów edukacyjnych, informujących o istocie uzależnień. 10. Wspieranie działalności środowisk wzajemnej pomocy dla osób uzależnionych i współuzależnionych. 11. Realizacja w klubach abstynenta programów wspierających proces zdrowienia i rehabilitacji społecznej osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin. 12. Organizacja obozów terapeutycznych i innych wyjazdów integracyjno rehabilitacyjnych dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin. Wskaźniki: - liczba osób leczących się w trybie ambulatoryjnym, - liczba pacjentów pierwszorazowo leczących się w trybie ambulatoryjnym, - liczba szkoleń i innych form podnoszenia kwalifikacji sfinansowanych ze środków programu, - liczba osób uczestniczących w programach rozszerzających gwarantowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia świadczenia podstawowe, - liczba wspartych punktów konsultacyjnych i punktów poradnictwa specjalistycznego oraz liczba udzielonych porad, - liczba uczestników programu interwencyjno - motywującego, - liczba osób z którymi członkowie Miejskiej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przeprowadzili rozmowy interwencyjno motywujące do podjęcia leczenia odwykowego, - liczba osób, które zawarły kontrakt z Miejską Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w sprawie podjęcia leczenia odwykowego i tych którzy ukończyli program leczenia odwykowego, - liczba osób uzależnionych od alkoholu, wobec których Miejska Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wystąpiła do sądu z wnioskiem o zobowiązanie do podjęcia leczenia odwykowego, - liczba działających klubów abstynenta oraz grup AA i Al Anon itp, - liczba uczestników obozów terapeutycznych i innych wyjazdów integracyjno rehabilitacyjnych, - liczba osób skierowanych na badanie przez biegłych i liczba wydanych opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu. Cel Ograniczenie zaburzeń życia rodzinnego związanych z alkoholem, w tym ograniczenie skali zjawiska przemocy w rodzinie Zadanie 2 Udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie i wykluczeniem społecznym i integrowanie tych osób i rodzin ze środowiskiem lokalnym z wykorzystaniem pracy socjalnej i kontraktu socjalnego Sposób realizacji: 1. Prowadzenie Ośrodka Interwencji Kryzysowej jako jednostki realizującej zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
2. Realizacja programów edukacyjno-korekcyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie. 3. Prowadzenie grup wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. 4. Realizacja programów wspierających dla członków rodzin z problemem alkoholowym. 5. Realizacja programów socjoterapeutycznych dla dzieci i młodzieży z rodzin z problemem alkoholowym. 6. Organizowanie szkoleń i konferencji z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 7. Udział w ogólnopolskich i regionalnych kampaniach informacyjno edukacyjnych oraz organizacja lokalnych kampanii. 8. Podejmowanie interwencji wobec rodziny dotkniętej przemocą w oparciu o procedurę Niebieskie Karty przez Miejską Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. 9. Wydanie informatora o podmiotach świadczących pomoc rodzinom z problemem przemocy domowej oraz problemem alkoholowym. 10. Udzielanie pomocy osobom uzależnionym i rodzinom osób uzależnionych dotkniętym ubóstwem i wykluczeniem społecznym i integrowanie tych osób ze środowiskiem lokalnym z wykorzystaniem pracy socjalnej i kontraktu socjalnego, poprzez działania realizowane przez Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie. 11. Organizacja integracyjnego spotkania wigilijnego dla rodzin objętych opieką Miejskiego Centrum Pomocy Rodzinie. Wskaźniki: - liczba porad psychologicznych, prawnych, psychiatrycznych, - liczba osób uczestniczących w programie edukacyjno - korekcyjnym, - liczba osób biorących udział w grupach wsparcia, - liczba świetlic realizujących programy socjoterapeutyczne i specjalistyczne oraz liczba dzieci uczestniczących w tych programach, - liczba porad udzielonych osobom dotkniętym przemocą, - liczba osób korzystających ze schronienia w hostelu, - liczba szkoleń/konferencji oraz liczba ich uczestników, - nakład informatora, - liczba kampanii, - liczba Niebieskich Kart wypełnionych przez Miejską Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, - liczba rodzin dotkniętych problemem alkoholowym, którym udzielono pomocy z wykorzystaniem pracy socjalnej i kontraktu socjalnego, - liczba rodzin dotkniętych problemem alkoholowym, którym udzielono pomocy materialnej, - liczba osób uzależnionych, które w wyniku zawartego kontraktu podjęły leczenie odwykowe, - liczba osób uzależnionych od alkoholu, po zakończeniu programu terapeutycznego uczestniczących w programach obejmujących reintegrację społeczną i zawodową, - liczba uczestników integracyjnego spotkania wigilijnego. Cel Ograniczenie powstawania nowych problemów związanych z piciem alkoholu, w szczególności ograniczenie skali zjawiska picia alkoholu przez dzieci i młodzież oraz zmiana postaw społecznych ważnych dla profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych
Zadanie 3 Prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo wychowawczych i socjoterapeutycznych Sposób realizacji: 1. Realizacja na terenie szkół programów profilaktycznych w ramach szkolnych programów profilaktyki, w tym rekomendowanych programów profilaktycznych opartych na skutecznych strategiach oddziaływań. 2. Realizacja środowiskowych programów alternatywnych wobec uzależnień, adresowanych do dzieci i młodzieży, promujących życie bez alkoholu i innych środków psychoaktywnych. 3. Realizacja przez zamojskie instytucje kultury programów alternatywnych wobec uzależnień adresowanych do dzieci i młodzieży, opartych na idei konstruktywnego wykorzystania czasu wolnego poprzez aktywność kulturalną. 4. Realizacja środowiskowych i pozalekcyjnych zajęć sportowych i sportowo - rekreacyjnych jako element lub uzupełnienie szkolnego programu profilaktyki. 5. Realizacja programów socjoterapeutycznych dla dzieci i młodzieży wraz z dożywianiem poprzez prowadzenie świetlic socjoterapeutycznych. 6. Realizacja programów obejmujących w szczególności zajęcia socjoterapeutyczne, terapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne dla dzieci i młodzieży z grup ryzyka, w szczególności z problemem alkoholowym wraz z dożywianiem uczestników w placówkach wsparcia dziennego. 7. Organizacja wypoczynku letniego dla dzieci i młodzieży z grup ryzyka w formie kolonii i obozów, przebiegających z realizacją programu profilaktycznego na podstawie naboru, którego dokonuje Miejskie Centrum Pomocy Rodzinie w Zamościu. 8. Organizacja wypoczynku letniego w miejscu zamieszkania dla dzieci i młodzieży, w szczególności z grup ryzyka z realizacją programu profilaktycznego pod hasłem Lato w mieście 2014. 9. Organizacja imprez i innych przedsięwzięć dla dzieci i młodzieży, których elementem mogą być tradycyjne upominki/paczki pod hasłem Mikołaj dla każdego. 10. Realizacja innych programów/projektów w zakresie profilaktyki uniwersalnej, selektywnej i wskazującej, adresowanych do dzieci i młodzieży. 11. Realizacja dla rodziców oraz innych osób dorosłych programów profilaktycznych odpowiadających standardom wyznaczonym przez technologie profilaktyczne. 12. Organizacja lokalnych imprez i innych przedsięwzięć promujących zdrowy i trzeźwy styl życia, w tym z uwzględnieniem aktywności kulturalnej i sportowej dzieci i młodzieży oraz całych rodzin, promocja rodziny. 13. Edukacja publiczna z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień m.in. poprzez zakup audycji radiowych/telewizyjnych, artykułów prasowych, prowadzenie stałego medialnego systemu informacji o działaniach podejmowanych na terenie miasta w zakresie rozwiązywania problemów uzależnień oraz promocja w innych formach Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. 14. Udział w ogólnopolskich i regionalnych kampaniach informacyjno edukacyjnych oraz organizacja lokalnych kampanii.